کۆیە
کۆیە | |
|---|---|
| بە عەرەبی: کوی سنجق بە ئینگلیزی: Koye | |
 دیمەنی شارۆچکەی کۆیە لە ھاویندا | |
 شارۆچکەی کۆیە | |
| پۆتانەکان: 36°04′58″N 44°37′43″E / 36.08289°N 44.62873°Eپۆتانەکان: 36°04′58″N 44°37′43″E / 36.08289°N 44.62873°E | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  ھەرێمی کوردستان[١] |
| پارێزگا | پارێزگای ھەولێر |
| قەزا | کۆیە |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ١٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٦ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ٦٠٠ مەتر (٢٬٠٠٠ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١١) | |
| • سەرجەم | ٤٤٫٩٨٧[٢] |
| سەرناوی دانیشتوو | کۆیی |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی(سۆرانی) و سوریانی |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە) و مەسیحی |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٬٧٥٨[٣] بەرز · ٢٦مین |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٠٠٩٦٤ |
کۆیە یان کۆیسنجق شارێکی کوردستانە کە ناوەندی قەزای کۆیە سەر بە پارێزگای ھەولێرە. کۆیە دەکەوێتە ٧٩ کیلۆمەتری باشووری ڕۆژھەڵاتی شاری ھەولێر و ٧٥ کیلۆمەتر لە شاری کەرکووک دوورە و کەوتووەتە نێوان ھەر دوو چیای سەرکەشی باواجی و ھەیبەت سوڵتان و باشوری شارەکەش دەشتێکی گەورەیە و سەنتەری شارەکەش دەکەوێتە ناوچەیەکی نیمچە شاخاوی و ڕوبارێکیش بە لای ڕۆژھەڵاتی شارەکەدا تێ دەپەڕیت کە بە ڕووباری کۆیە دەناسرێ.[٤][٥][٦][٧][٨]
ناو
[دەستکاری]ھەندێک پێیان وایە کە ناوی شارۆچکەکە لە "کۆی" (بە تورکی "گوند") و "سانجاق" (بە تورکی "ئاڵا") وەرگیراوە، بەم شێوەیە کۆی سەنجەق واتا "گوندی ئاڵا". دواتر کوردان کردوویانەتە کۆیە.[٩] بەڵام وشەی کۆیە لە ڕێشەی «کێو» بە واتای چیا و شاخە و ناوێکی ڕەسەنی کوردییە.
مێژوو
[دەستکاری]
بەپێی نەریتی ناوچەکە، شارۆچکەی کۆیە لە لایەن کوڕی سوڵتانێکی عوسمانیەوە دامەزراوە کە ئاڵاکەی چاندووە و گارنیۆنێکی لە شوێنی بازاڕێکی وەرزی دامەزراندووە دوای شکستپێھێنانی یاخیبوونێک لە بەغدا، کۆمەڵگەی کۆیە بۆ یەکەمجار لە کۆتایی سەدەی ١٨دا باسی لێوە دەکرێت، کە بەھۆیەوە کۆمەڵگاکە گۆڕستانی تایبەتی خۆی ھەبوو.[١٠]
ژمارەی دانیشتوانی عێراق لە ساڵی ١٩٤٧دا ٨١٩٨ کەس بووە، کە ٧٧٤٦ موسڵمان و ٢٦٨ جولەکە و ١٨٤ مەسیحی بوون. ٨٠-١٠٠ جولەکە لە گوندی بێتواتە بۆ ماوەی چەند مانگێک لە ساڵی ١٩٥٠ پەنایان بردە ناو شارۆچکەکە، قەبارەی کۆمەڵگەی ناوچەکە زیاد کرد بۆ ٣٥٠-٤٠٠ کەس، بۆیە بۆ ئەوەی یاوەری جولەکەکانی کۆیە بکەن کاتێک لە ساڵی دواتردا کۆچیان کرد بۆ ئیسرائیل. ژمارەی دانیشتووانی شاری کۆیە لە ساڵی ١٩٦٥ گەیشتە ١٠ ھەزار و ٣٧٩ کەس.[١١][١٢]
شارۆچکە کە لە ١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٩٤ بە ھۆی ھێرشە ئاسمانییەکانی ئێرانەوە کراوەتە ئامانجی بنکەی پارتی دیموکراتی کوردستان و لە ئەنجامدا ھاووڵاتییەکی سڤیل گیانی لە دەستدا و سێ چەکداری پارتی دیموکراتی کوردستانیش برینداربوون.[١٣] ساڵی ١٩٩٩ ئاشوورییەکانی گوندی ھەرمۆتە لە نزیکەوە ناڕەزایەتییان دەربڕی بەرامبەر بە دروستکردنی مزگەوتێک لە گوندەکەیان لە کۆیە.[١٤] زانکۆی کۆیە لە ساڵی ٢٠٠٣ دامەزراوە.[١٥]
٣٥ خێزانی ئاشوری ئاوارەی مووسڵ لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ لە بینایەکی کڵێسا گۆڕدراوی شارۆچکەکەدا نیشتەجێ بوون، و تا نیسانی ٢٠١٥ نیشتەجێ نەکرابوون.[١٦] تا مانگی ئازاری ٢٠١٨، ٦٠ بنەماڵەی ئاشووری لە کۆیە نیشتەجێن. دانیشتوانی ئاشووری تاڕادەیەکی زۆر بە زمانی کوردی قسە دەکەن، بەڵام ھەندێکیان بەردەوامن لە قسەکردن بە زمانی سوریانی.[١٧] ھێرشێکی مووشەکیی ئێران بۆ سەر بارەگای حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە شارۆچکەکە لە ٨ی ئەیلولی ٢٠١٨دا ١٤ کەس شەھید بوون.[١٨]
پەروەردە
[دەستکاری]زانکۆکان
[دەستکاری]زانکۆی کۆیە لە ساڵی ٢٠٠٣ دامەزراوە و لە ساڵی ٢٠١٤ نزیکەی ٥ ھەزار خوێندکاری ھەبووە.
ناوداران
[دەستکاری]- حاجی قادری کۆیی (١٨١٧-١٨٩٧)، شاعیری کورد
- مەلای گەورە (١٨٧٦-١٩٤٣) زانای ئایینی
- دڵدار (١٩١٨-١٩٤٨)، شاعیری کورد
- مەسعوود محەممەد (١٩١٩-٢٠٠٢) بیرمەند
- تایەر تۆفیق (١٩٢٢-١٩٨٧)، مۆسیقاژەنی کورد
- مه لا لاميعى كۆيه ١٩٠١-١٩٨٩
- جەلال تاڵەبانی (١٩٣٣-٢٠١٧) سیاسەتمەدار
- فوئاد مەعسووم (لەدایکبووی ١٩٣٨)، سیاسەتمەداری کورد
- ئاراس کۆیی (لەدایکبووی ١٩٧٢)، مۆسیقاژەنی کورد
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ [١], Rastlos.com. Retrieved 2014-01-04.
- ^ «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ د.عەبدوڵڵا غەفوور. «جوگرافیای کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ ناوەندی زانیارییە مرۆییە ھاوبەشەکان. «نەخشەی ھەرێمی کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان. «یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ IOM. «رووپێوی دیمۆگرافی لە ھەرێمی کوردستان 2017» (PDF) (بە ئینگلیزی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ د.عەبدوڵڵا غەفوور. «پێکھاتەی نەتەوەیی دانیشتوان لە باشووری کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ Mutzafi, Hezy (2004). The Jewish Neo-Aramaic Dialect of Koy Sanjaq (Iraqi Kurdistan). Otto Harrassowitz Verlag.
- ^ «The University». Koya University. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «Iran rockets Kurdish parties' headquarters in Kurdistan Region's Koya». Rudaw Media Network. ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «Churches in Koya don't meet needs of Kurdistan's Christians». Rudaw Media Network. ١٣ی ئازاری ٢٠١٨. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ https://www.nytimes.com/1994/11/10/world/iranian-jets-bomb-kurdish-base-in-iraq-killing-1-and-hurting-3.html
- ^ Lalik, Krzysztof (2018). "Ethnic and Religious Factors of Chaldo-Assyrian Identity in an Interface with the Kurds in Iraqi Kurdistan". In Joanna Bocheńska (ed.). Rediscovering Kurdistan’s Cultures and Identities: The Call of the Cricket. Springer
- ^ https://www.koyauniversity.org/node/1
- ^ https://www.wvi.org/syria-crisis/article/displaced-christian-families-koya-appeal-not-be-forgotten
- ^ https://www.rudaw.net/english/kurdistan/13032018?keyword=ISIS
- ^ https://www.rudaw.net/english/kurdistan/08092018
| پارێزگای دھۆک |
|  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| پارێزگای سلێمانی |
| ||||
| پارێزگای ھەولێر |
| ||||
| پارێزگای ھەڵەبجە | |||||
| قەزاکان و شارەکان |  | |
|---|---|---|
| وتاری پەیوەندیدار |
| |
| بابەتی گەشتیاری | ||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
