زمانی کوردی
ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی کوردی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).
زمانی کوردی زمانێکە کە خەڵکی کورد قسەی پیدەکەن. لە ڕووی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانە ھیندوئێرانییەکان کە خۆیان یەکێکن لە بنەماڵەی زمانە ھیندوئەورووپایییەکان. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە.[١] زمانی کوردی لە نێوان زمانە ئێرانییەکاندا لە بواری گەورەیی سێیمین زمانە و دەکەوێتە دوای زمانی فارسی و زمانی پەشتۆ.[٦]
شێوەزارەکانی کوردی[دەستکاری]
وتاری سەرەکی: شێوەزارەکانی زمانی کوردی
زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین. بەڵام زۆربەیان زمانی کوردی بەم چوار دەستەیە دابەش دەکەن:[٧]
- کوردیی باکووری (ژوورین) بادینی
- کوردیی ناوەندی (سۆرانی)
- کوردیی باشووری (خوارین)
- گۆرانی-زازایی
ھەندێک لە زمانناسان، لوڕییش وەکوو شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لوڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لوڕی لە بەر دستدا نییە.[١]
ئەلفوبێی کوردی[دەستکاری]
وتارە سەرەکییەکان: ئەلفوبێکانی کوردی و ئەلفوبێی عەرەبیی زمانی کوردی
بە ھۆی ئەوەی کە کوردەکان لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی ڕەسمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش ٣٠ەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا. لە تورکیا، لە دوای بە فەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عەلی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیێکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی "ئەلفوبێی ھاوار" یان "بەدرخان" دەناسرێت.
فۆنولۆژیی مێژوویی[دەستکاری]
| کوردی | پاڵەویی ئەشکانی | ئەوێستایی | فارسی | پاڵەوی ساسانی | فارسیی کۆن | Proto-Iranian | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ک. باکووری | ک. ناوەندی | ک. باشووری | ھەورامی | زازاکی | ||||||
| s | s | s | s | s | s | s | h | h | θ | *ś |
| z | z | z | z | z | z | z | d | d | d | *ź |
| s, *hr | s, *hr | s, *hr | *hr | *hr | hr | θr | s | d | ç | *θr |
| sp/zw | sp/zw | sp/zw | sp/zw | sp/zw | sp/zw | sp/zw | s/z | s/z | s/z | *św/*źw |
| pāš | pāš | pāš |
|
|
paš | pas-ča | pas | pas | pasā | *pas-ča |
| ž | ž | ž | ž | j | ž | j | z | z | j | *j |
| ž | ž | ž | ç | j, z, ž | ž | ç | z | z | ç | *ç |
| d- | d- | d- | b- | b- | b- | duu- | d- | d- | duv- | *dw- |
| xw- | xw- | xw- | w- | w- | wx- | huu-, xv- | x- | xw- | (h)uv- | *hw- |
| l, r | ł, r | ł, r | l, ł, r | rr | rδ | rd | l | l, r | rd | *rd |
| نادیار | نادیار | نادیار | نادیار | rz | rz | rz | l | l, r | rd | *rz |
| j- | j- | j- | y- | j- | y- | y- | j- | j- | y- | *y- |
| f(i)r- | f(i)r- | f(i)r- | wur-, har- | r- | fr- | fr- | for-, ھتد | fr- | fr- | *fr- |
| w- | w- | w- | w- | w- | f- | θw- | h- | h- | θw- | *θw- |
| w, y, (nil) | w, y, (nil) | w, y, (nil) | w, y | w, y | β, δ, γ | b, d, g | w, y, (/nil) | w, y, (') | b, d, g | *b, *d, *g |
| w, h, y, (/nil) | w, h, y, (/nil) | w, h, y, (/nil) | w, y, h | w, y, h | b, d, g | p, t, k | b, d, g | b, d, g | p, t, k | *p, *t, *k |
| n | n | n |
|
n | nd | nd | nd | nd/nn | nd | *nd |
| žn | žn | žn | žn | šn, zn (?) | zn | sn | šn | šn | šn | *śn |
| v | w | w | m | m | -šm | -šm | -šm | -šm | -šm | |
| v | w | w | m | m | -hm | -hm | -xm | -hm | -hm | |
| h-, k- | h-, k- | h-, k- | h- | h- | x- | x- | x- | x- | x- | *x- |
| č- | č- | č- |
|
ši- | šaw- | šiiu- | šaw- | šaw- | šiyav- | *čyau- |
| b- | b- | b-, w- | w- | v- | w- | w- | b- | w- | w- | *w- |
| (w)t | wt | ft | wt | wt | ft | ft | ft | ft | ft | *ft |
| t | t | t | t | t | xt | xt | xt | xt | xt | *xt |
ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانە ھیندوئورووپایییەکان[دەستکاری]
| کوردی | ئاڵمانی | ئیتالیایی | ئینگلیزی | پۆرتووگالی | ئیسپانی | سویدی | فارسی | فەڕەنسی | ھولەندی | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| کوردیی باکووری | کوردیی ناوەندی | کوردیی باشووری | لەکی | ھەورامی | زازاکی | |||||||||
| évar | éware | éware | íware | wérega | êre | abend | - | evening | - | - | afton | ivār | - | evond |
| bra | bra | bra | bra | bra | bra | bruder | fratello | brother | irmão | hermano | bror, broder | barādar | frère | broer, broeder |
| te, tu | to, tu | ti | tu | to | ti, to | du | voi | you | tu | te, tú | du | to | te, tu | - |
| hesin | asin | asin | asin | asin | asin | eisen | ferro | iron | ferro | hierro | järn | āhan | fer | ijzeren |
| erd | herd | ? | ? | ? | erd | erde | terra | earth | terra | tierra | jorden | Zamin | terre | aanaarden |
| ére | ére | ére | íre | íge | - | hier | - | here | - | - | här | - | - | - |
| hingiv | hengwín | - | ? | ? | hingemín | honig | - | honey | - | - | honung | angabin | - | honing |
| kurt | kurt | kull | kull | kurt | kilm | kurz | corto | short | curto | corto | kort | kutāh | court | kort |
| lév | léw | léw | lic | lic | lew | lippe | labbro | lip | lábio | labio | läpp | lab | lèvre | lip |
| meh | mang | mang | mang | mange | menge | mond | mese | moon | - | - | mane | māh | - | maan |
| nav | naw | naw | nom | namê | name | name | nome | name | nome | nombre | nämna | nām | nom | naam |
| na | na | ne | ? | ? | né | nein | non | no | não | no | nej | na | non | neen |
| nú, nuh | nwé | nú | ? | newe | newe | neu | nuovo | new | novo | nuevo | ny | now | nouveau | nieuw |
| neh | no | nú | nu | no | new | neun | nove | ninie | nove | nueve | nio | noh | neuf | negen |
| pardéz | perdéz | ? | ? | ? | ? | paradies | paradise | paradise | paraíso | paraíso | paradis | pardis | paradis | paradijs |
| spínax | espenax | ? | ? | ? | ispanax | spinat | spinacio | spinach | espinafre | espinaca | spenat | esfanāj | épinard | spinazie |
| stér | estére | esare | asare | hesare | estare | stern | stella | star | estrela | estrella | stjärna | setāre | astre | ster |
| dot | - | dot | dit | - | - | tochter | - | daughter | - | - | dotter | doxtar | - | dochter |
| dlop | dlop | dlop | ? | dlop | dalpa | tropfen | - | drop | - | - | droppa | - | - | druppel |
ڕێزمانی کوردی[دەستکاری]
وتاری سەرەکی: ڕێزمانی کوردی
جێناوە سەربەخۆکان[دەستکاری]
| کەس | کوردیی باکووری |
کوردیی ناوەندی |
کوردیی باشووری |
لەکی | ھەورامی | زازاکی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ڕێک | چەوت | ڕێک | چەوت | |||||
| ١. ت. | ئەز | من | من | من | م | من | ئەز | مـ(ـن) |
| ٢. ت. | تو | تە | تۆ | تو | تو | تۆ | ت | تۆ |
| ٣. ت. ن. | ئەو | وی | ئەو | ئەو | ئو (iw) | ئاڏ | ئۆ | ئەی |
| ٣. ت. م. | وێ | ئاڏە | ئا | ئایە | ||||
| ١. ک. | ئەم | مە | ئێمە | ئیمە | ئیمە | ئێمە | ما | |
| ٢. ک. | ھوون | وە | ئێوە | ئیوە | ھومە | شمە | شما | |
| ٣. ک. | ئەو | وان | ئەوان | ئەوان | ئون (iwin) | ئاڏی | ئێ | ئینان |
جێناوە لکاوەکان[دەستکاری]
کۆمەڵەی یەکەم[دەستکاری]
| کەس/ژمارە | تاک | کۆ |
| کەسی یەکەم | م | مان |
| کەسی دووەم | ت | تان |
| کەسی سێیەم | ی | یان |
کۆمەڵەی دووەم[دەستکاری]
| کەس/ژمارە | تاک | کۆ |
| کەسی یەکەم | م | ین |
| کەسی دووەم | یت | ن |
| کەسی سێیەم | ێت/ات | ن |
کۆمەڵەی سێیەم[دەستکاری]
| کەس/ژمارە | تاک | کۆ |
| کەسی یەکەم | م | ین |
| کەسی دووەم | یت | ن |
| کەسی سێیەم | () | ن |
پەراوێز[دەستکاری]
ئەم وتارانەش ببینە[دەستکاری]
بەستەری دەرەکی[دەستکاری]
ئینستیتوو[دەستکاری]
فەرھەنگ[دەستکاری]
- کوردی-ئاڵمانی-کوردی
- کوردی-ئینگلیزی (بۆ کۆمپیتەر)
- ئینگلیزی-کوردی (بەرھەمی ئەرداڵ ڕۆناھی)
- ئینگلیزی-کوردی
- تورکی-کوردی-تورکی
- واج‌شناسی کوردی خوارگ
| شێوەزارەکانی زمانی کوردی | |
|---|---|
| ئەلفوبێکانی کوردی | |
| ڕێکخراوەکان | |
| زمانەوانان (کورد) | |
| زمانەوانان (بیانی) | |
