ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی کوردی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).
زمانی کوردی زمانێکە کە خەڵکی کورد قسەی پیدەکەن. لە ڕووی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانە ھیندوئێرانییەکان کە خۆیان یەکێکن لە بنه‌ماڵه‌ی زمانە ھیندوئورووپایییەکان. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە.[١] زمانی کوردی له نێوان زمانە ئێرانییەکاندا له بواری گه‌وره‌یی سێیمین زمانه و ده‌که‌وێته دوای زمانی فارسی و زمانی پەشتۆ.[٦]
شێوەزارەکانی کوردی[دەستکاری]
زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازیی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتیی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین. بەڵام زۆربەیان زمانی کوردی بەم چوار دەستەیە دابەش دەکەن:[٧]
ھەندێک لە زمانناسان، لوڕییش وەکوو شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لوڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لوڕی لە بەر دستدا نییە.[١]
بە ھۆی ئەوەی کە کوردەکان لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی ڕەسمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش ٣٠ەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا. لە تورکیا، لە دوای بە فەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عەلی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیێکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی "ئەلفوبێی ھاوار" یان "بەدرخان" دەناسرێت.
فۆنولۆژیی مێژوویی[دەستکاری]
| کوردی |
پاڵەویی ئەشکانی |
ئەوێستایی |
فارسی |
پاڵەوی ساسانی |
فارسیی کۆن |
Proto-Iranian |
| ک. باکووری |
ک. ناوەندی |
ک. باشووری |
ھەورامی |
زازاکی |
| s |
s |
s |
s |
s |
s |
s |
h |
h |
θ |
*ś |
| z |
z |
z |
z |
z |
z |
z |
d |
d |
d |
*ź |
| s, *hr |
s, *hr |
s, *hr |
*hr |
*hr |
hr |
θr |
s |
d |
ç |
*θr |
| sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
s/z |
s/z |
s/z |
*św/*źw |
| pāš |
pāš |
pāš |
??
|
??
|
paš |
pas-ča |
pas |
pas |
pasā |
*pas-ča |
| ž |
ž |
ž |
ž |
j |
ž |
j |
z |
z |
j |
*j |
| ž |
ž |
ž |
ç |
j, z, ž |
ž |
ç |
z |
z |
ç |
*ç |
| d- |
d- |
d- |
b- |
b- |
b- |
duu- |
d- |
d- |
duv- |
*dw- |
| xw- |
xw- |
xw- |
w- |
w- |
wx- |
huu-, xv- |
x- |
xw- |
(h)uv- |
*hw- |
| l, r |
ł, r |
ł, r |
l, ł, r |
rr |
rδ |
rd |
l |
l, r |
rd |
*rd |
| نادیار |
نادیار |
نادیار |
نادیار |
rz |
rz |
rz |
l |
l, r |
rd |
*rz |
| j- |
j- |
j- |
y- |
j- |
y- |
y- |
j- |
j- |
y- |
*y- |
| f(i)r- |
f(i)r- |
f(i)r- |
wur-, har- |
r- |
fr- |
fr- |
for-, ھتد |
fr- |
fr- |
*fr- |
| w- |
w- |
w- |
w- |
w- |
f- |
θw- |
h- |
h- |
θw- |
*θw- |
| w, y, (nil) |
w, y, (nil) |
w, y, (nil) |
w, y |
w, y |
β, δ, γ |
b, d, g |
w, y, (/nil) |
w, y, (') |
b, d, g |
*b, *d, *g |
| w, h, y, (/nil) |
w, h, y, (/nil) |
w, h, y, (/nil) |
w, y, h |
w, y, h |
b, d, g |
p, t, k |
b, d, g |
b, d, g |
p, t, k |
*p, *t, *k |
| n |
n |
n |
?
|
n |
nd |
nd |
nd |
nd/nn |
nd |
*nd |
| žn |
žn |
žn |
žn |
šn, zn (?) |
zn |
sn |
šn |
šn |
šn |
*śn |
| v |
w |
w |
m |
m |
-šm |
-šm |
-šm |
-šm |
-šm |
|
| v |
w |
w |
m |
m |
-hm |
-hm |
-xm |
-hm |
-hm |
|
| h-, k- |
h-, k- |
h-, k- |
h- |
h- |
x- |
x- |
x- |
x- |
x- |
*x- |
| č- |
č- |
č- |
?
|
ši- |
šaw- |
šiiu- |
šaw- |
šaw- |
šiyav- |
*čyau- |
| b- |
b- |
b-, w- |
w- |
v- |
w- |
w- |
b- |
w- |
w- |
*w- |
| (w)t |
wt |
ft |
wt |
wt |
ft |
ft |
ft |
ft |
ft |
*ft |
| t |
t |
t |
t |
t |
xt |
xt |
xt |
xt |
xt |
*xt |
ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانە ھیندوئورووپایییەکان[دەستکاری]
| کوردی |
ئاڵمانی |
ئیتالیایی |
ئینگلیزی |
پۆرتووگالی |
ئیسپانی |
سویدی |
فارسی |
فەڕەنسی |
ھولەندی |
| کوردیی باکووری |
کوردیی ناوەندی |
کوردیی باشووری |
لەکی |
ھەورامی |
زازاکی |
| évar |
éware |
éware |
íware |
wérega |
êre |
abend |
- |
evening |
- |
- |
afton |
ivār |
- |
evond |
| bra |
bra |
bra |
bra |
bra |
bra |
bruder |
fratello |
brother |
irmão |
hermano |
bror, broder |
barādar |
frère |
broer, broeder |
| te, tu |
to, tu |
ti |
tu |
to |
ti, to |
du |
voi |
you |
tu |
te, tú |
du |
to |
te, tu |
- |
| hesin |
asin |
asin |
asin |
asin |
asin |
eisen |
ferro |
iron |
ferro |
hierro |
järn |
āhan |
fer |
ijzeren |
| erd |
herd |
? |
? |
? |
erd |
erde |
terra |
earth |
terra |
tierra |
jorden |
Zamin |
terre |
aanaarden |
| ére |
ére |
ére |
íre |
íge |
- |
hier |
- |
here |
- |
- |
här |
- |
- |
- |
| hingiv |
hengwín |
- |
? |
? |
hingemín |
honig |
- |
honey |
- |
- |
honung |
angabin |
- |
honing |
| kurt |
kurt |
kull |
kull |
kurt |
kilm |
kurz |
corto |
short |
curto |
corto |
kort |
kutāh |
court |
kort |
| lév |
léw |
léw |
lic |
lic |
lew |
lippe |
labbro |
lip |
lábio |
labio |
läpp |
lab |
lèvre |
lip |
| meh |
mang |
mang |
mang |
mange |
menge |
mond |
mese |
moon |
- |
- |
mane |
māh |
- |
maan |
| nav |
naw |
naw |
nom |
namê |
name |
name |
nome |
name |
nome |
nombre |
nämna |
nām |
nom |
naam |
| na |
na |
ne |
? |
? |
né |
nein |
non |
no |
não |
no |
nej |
na |
non |
neen |
| nú, nuh |
nwé |
nú |
? |
newe |
newe |
neu |
nuovo |
new |
novo |
nuevo |
ny |
now |
nouveau |
nieuw |
| neh |
no |
nú |
nu |
no |
new |
neun |
nove |
nine |
nove |
nueve |
nio |
noh |
neuf |
negen |
| pardéz |
perdéz |
? |
? |
? |
? |
paradies |
paradise |
paradise |
paraíso |
paraíso |
paradis |
pardis |
paradis |
paradijs |
| spínax |
espenax |
? |
? |
? |
ispanax |
spinat |
spinacio |
spinach |
espinafre |
espinaca |
spenat |
esfanāj |
épinard |
spinazie |
| stér |
estére |
esare |
asare |
hesare |
estare |
stern |
stella |
star |
estrela |
estrella |
stjärna |
setāre |
astre |
ster |
| dot |
- |
dot |
dit |
- |
- |
tochter |
- |
daughter |
- |
- |
dotter |
doxtar |
- |
dochter |
| dlop |
dlop |
dlop |
? |
dlop |
dalpa |
tropfen |
- |
drop |
- |
- |
droppa |
- |
- |
druppel |
جێناوه سه‌ربه‌خۆکان[دەستکاری]
| کەس |
کوردیی
باکووری |
کوردیی
ناوەندی |
کوردیی
باشووری |
لەکی |
ھەورامی |
زازاکی |
| ڕێک |
چەوت |
ڕێک |
چەوت |
| ١. ت. |
ئەز |
من |
من |
من |
م |
من |
ئەز |
مـ(ـن) |
| ٢. ت. |
تو |
تە |
تۆ |
تو |
تو |
تۆ |
ت |
تۆ |
| ٣. ت. ن. |
ئەو |
وی |
ئەو |
ئەو |
ئو (iw) |
ئاڏ |
ئۆ |
ئەی |
| ٣. ت. م. |
وێ |
ئاڏە |
ئا |
ئایە |
| ١. ک. |
ئەم |
مە |
ئێمە |
ئیمە |
ئیمە |
ئێمە |
ما |
| ٢. ک. |
ھوون |
وە |
ئێوە |
ئیوە |
ھومە |
شمە |
شما |
| ٣. ک. |
ئەو |
وان |
ئەوان |
ئەوان |
ئون (iwin) |
ئاڏی |
ئێ |
ئینان |
جێناوه لکاوه‌کان[دەستکاری]
کۆمه‌ڵه‌ی یه‌که‌م[دەستکاری]
| که‌س/ژماره |
تاک |
کۆ |
| که‌سی یه‌که‌م |
م |
مان |
| که‌سی دووه‌م |
ت |
تان |
| که‌سی سێیه‌م |
ی |
یان |
کۆمه‌ڵه‌ی دووه‌م[دەستکاری]
| که‌س/ژماره |
تاک |
کۆ |
| که‌سی یه‌که‌م |
م |
ین |
| که‌سی دووه‌م |
یت |
ن |
| که‌سی سێیه‌م |
ێت/ات |
ن |
| که‌س/ژماره |
تاک |
کۆ |
| که‌سی یه‌که‌م |
م |
ین |
| که‌سی دووه‌م |
یت |
ن |
| که‌سی سێیه‌م |
() |
ن |
ئەم وتارانەش ببینە[دەستکاری]
ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی کوردی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).
وتاری سەرەکی: شێوەزارەکانی زمانی کوردی
