ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی شیرین نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).
زمانی کوردی (کوردی, Kurdî) پارچه‌یه‌كه له زمانی باكوری ڕۆژئاوای ئێران كه له‌لایه‌ن كورده‌كانه‌وه به‌كارده‌هێنرێت بۆ ئاخاوتن له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. زمانی كوردی له‌ڕووی شێوازه‌وه سێ جۆری هه‌یه ئه‌وانیش كوردی باكوری (كورمانجی)، كوردی ناوه‌ڕاست (سۆرانی) و كوردی باشووری. جگه له‌مانه‌ش زمانه‌كانی زازایی-گۆرانی له‌سه‌رده‌مێكدا وه‌كو زمانی كورده‌كان به‌كارده‌هێنران، به‌ڵام له‌ڕووی زمانه‌وانیه‌وه كوردیه‌كی ته‌واو نین{بۆ سەلماندن پێویستی بە ژێدەرە} . له‌دوایین سه‌رژمێری ساڵی 2009 ده‌ركه‌وتووه كه 20 تا 30 ملیۆن كه‌س له دونیا زمانی كوردی وه‌كو زمانی فه‌رمی به‌كار ده‌هێنن.
شێوەزارەکانی کوردی[دەستکاری]
زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازیی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتیی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین. بەڵام زۆربەیان زمانی کوردی بەم چوار دەستەیە دابەش دەکەن:[٦]
ھەندێک لە زمانناسان، لوڕییش وەکوو شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لوڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لوڕی لە بەر دستدا نییە.[١]
بە ھۆی ئەوەی کە کوردەکان لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی ڕەسمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش ٣٠ەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا. لە تورکیا، لە دوای بە فەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عەلی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیێکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی "ئەلفوبێی ھاوار" یان "بەدرخان" دەناسرێت.
فۆنولۆژیی مێژوویی[دەستکاری]
| کوردی |
پاڵەویی ئەشکانی |
ئەوێستایی |
فارسی |
پاڵەوی ساسانی |
فارسیی کۆن |
Proto-Iranian |
| ک. باکووری |
ک. ناوەندی |
ک. باشووری |
لەکی |
ھەورامی |
زازاکی |
| s |
s |
s |
s |
s |
s |
s |
s |
h |
h |
θ |
*ś |
| z |
z |
z |
z |
z |
z |
z |
z |
d |
d |
d |
*ź |
| s, *hr |
s, *hr |
s, *hr |
? |
*hr |
*hr |
hr |
θr |
s |
d |
ç |
*θr |
| sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
? |
sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
sp/zw |
s/z |
s/z |
s/z |
*św/*źw |
| pāš |
pāš |
pāš |
? |
??
|
??
|
paš |
pas-ča |
pas |
pas |
pasā |
*pas-ča |
| ž |
ž |
ž |
ž |
ž |
j |
ž |
j |
z |
z |
j |
*j |
| ž |
ž |
ž |
? |
ç |
j, z, ž |
ž |
ç |
z |
z |
ç |
*ç |
| d- |
d- |
d- |
? |
b- |
b- |
b- |
duu- |
d- |
d- |
duv- |
*dw- |
| xw- |
xw- |
xw- |
? |
w- |
w- |
wx- |
huu-, xv- |
x- |
xw- |
(h)uv- |
*hw- |
| l, r |
ł, r |
ł, r |
r |
l, ł, r |
rr |
rδ |
rd |
l |
l, r |
rd |
*rd |
| نادیار |
نادیار |
نادیار |
? |
نادیار |
rz |
rz |
rz |
l |
l, r |
rd |
*rz |
| j- |
j- |
j- |
? |
y- |
j- |
y- |
y- |
j- |
j- |
y- |
*y- |
| f(i)r- |
f(i)r- |
f(i)r- |
f(i)r |
wur-, har- |
r- |
fr- |
fr- |
for-, ھتد |
fr- |
fr- |
*fr- |
| w- |
w- |
w- |
? |
w- |
w- |
f- |
θw- |
h- |
h- |
θw- |
*θw- |
| w, y, (nil) |
w, y, (nil) |
w, y, (nil) |
? |
w, y |
w, y |
β, δ, γ |
b, d, g |
w, y, (/nil) |
w, y, (') |
b, d, g |
*b, *d, *g |
| w, h, y, (/nil) |
w, h, y, (/nil) |
w, h, y, (/nil) |
? |
w, y, h |
w, y, h |
b, d, g |
p, t, k |
b, d, g |
b, d, g |
p, t, k |
*p, *t, *k |
| n |
n |
n |
? |
?
|
n |
nd |
nd |
nd |
nd/nn |
nd |
*nd |
| žn |
žn |
žn |
? |
žn |
šn, zn (?) |
zn |
sn |
šn |
šn |
šn |
*śn |
| v |
w |
w |
? |
m |
m |
-šm |
-šm |
-šm |
-šm |
-šm |
|
| v |
w |
w |
? |
m |
m |
-hm |
-hm |
-xm |
-hm |
-hm |
|
| h-, k- |
h-, k- |
h-, k- |
? |
h- |
h- |
x- |
x- |
x- |
x- |
x- |
*x- |
| č- |
č- |
č- |
? |
?
|
ši- |
šaw- |
šiiu- |
šaw- |
šaw- |
šiyav- |
*čyau- |
| b- |
b- |
b-, w- |
v,w |
w- |
v- |
w- |
w- |
b- |
w- |
w- |
*w- |
| (w)t |
wt |
ft |
t |
wt |
wt |
ft |
ft |
ft |
ft |
ft |
*ft |
| t |
t |
t |
? |
t |
t |
xt |
xt |
xt |
xt |
xt |
*xt |
ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانە ھیندوئورووپایییەکان[دەستکاری]
| کوردی |
ئاڵمانی |
ئیتالیایی |
ئینگلیزی |
پۆرتووگالی |
ئیسپانی |
سویدی |
فارسی |
فەڕەنسی |
ھولەندی |
| کوردیی باکووری |
کوردیی ناوەندی |
کوردیی باشووری |
لەکی |
ھەورامی |
زازاکی |
| évar |
éware |
éware |
îware |
wérega |
êre |
abend |
- |
evening |
- |
- |
afton |
ivār |
- |
evond |
| bra |
bra |
bra |
bra |
bra |
bra |
bruder |
fratello |
brother |
irmão |
hermano |
bror, broder |
barādar |
frère |
broer, broeder |
| te, tu |
to, tu |
ti |
tu |
to |
ti, to |
du |
voi |
you |
tu |
te, tú |
du |
to |
te, tu |
- |
| hesin |
asin |
asin |
asin |
asin |
asin |
eisen |
ferro |
iron |
ferro |
hierro |
järn |
āhan |
fer |
ijzeren |
| erd |
herd,zewî |
zewü |
zemî |
? |
erd |
erde |
terra |
earth |
terra |
tierra |
jorden |
Zamin |
terre |
aanaarden |
| êre |
êre |
êre |
êre |
íge |
- |
hier |
- |
here |
- |
- |
här |
- |
- |
- |
| hingiv |
hengwín |
- |
? |
? |
hingemín |
honig |
- |
honey |
- |
- |
honung |
angabin |
- |
honing |
| kurt |
kurt,kull |
kull |
koill |
kurt |
kilm |
kurz |
corto |
short |
curto |
corto |
kort |
kutāh |
court |
kort |
| lév |
léw |
léw |
liç ,lio |
lic |
lew |
lippe |
labbro |
lip |
lábio |
labio |
läpp |
lab |
lèvre |
lip |
| meh |
mang |
mang |
mang |
mang |
menge |
mond |
mese |
moon |
- |
- |
mane |
māh |
- |
maan |
| nav |
naw |
naw |
nom,nam |
namê |
name |
name |
nome |
name |
nome |
nombre |
nämna |
nām |
nom |
naam |
| na |
na,ne |
ne |
ne |
? |
né |
nein |
non |
no |
não |
no |
nej |
na |
non |
neen |
| nú, nuh |
nwé |
nú |
nw |
newe |
newe |
neu |
nuovo |
new |
novo |
nuevo |
ny |
now |
nouveau |
nieuw |
| neh |
no |
nú |
noê |
no |
new |
neun |
nove |
nine |
nove |
nueve |
nio |
noh |
neuf |
negen |
| pardéz |
perdéz |
? |
? |
? |
? |
paradies |
paradise |
paradise |
paraíso |
paraíso |
paradis |
pardis |
paradis |
paradijs |
| spínax |
espenax |
? |
? |
? |
ispanax |
spinat |
spinacio |
spinach |
espinafre |
espinaca |
spenat |
esfanāj |
épinard |
spinazie |
| stér |
estére |
esare |
asare |
hesare |
estare |
stern |
stella |
star |
estrela |
estrella |
stjärna |
setāre |
astre |
ster |
| dot |
- |
dot |
dit,afiret |
- |
- |
tochter |
- |
daughter |
- |
- |
dotter |
doxtar |
- |
dochter |
| dlop |
dlop |
dlop |
tilp,dirp |
dlop |
dalpa |
tropfen |
- |
drop |
- |
- |
droppa |
- |
- |
druppel |
جێناوه سه‌ربه‌خۆکان[دەستکاری]
| کەس |
کوردیی
باکووری |
کوردیی
ناوەندی |
کوردیی
باشووری |
لەکی |
ھەورامی |
زازاکی |
| ڕێک |
چەوت |
ڕێک |
چەوت |
| ١. ت. |
ئەز |
من |
من |
من |
م |
من |
ئەز |
مـ(ـن) |
| ٢. ت. |
تو |
تە |
تۆ |
تو |
تۆ |
تۆ |
ت |
تۆ |
| ٣. ت. ن. |
ئەو |
وی |
ئەو |
ئەو |
ئو (io) |
ئاڏ |
ئۆ |
ئەی |
| ٣. ت. م. |
وێ |
ئاڏە |
ئا |
ئایە |
| ١. ک. |
ئەم |
مە |
ئێمە |
ئیمە |
ئیمە |
ئێمە |
ما |
| ٢. ک. |
ھوون |
وە |
ئێوە |
ئیوە |
ھۆمە |
شمە |
شما |
| ٣. ک. |
ئەو |
وان |
ئەوان |
ئەوان |
ئون (ioin)،یون(yiwin) |
ئاڏی |
ئێ |
ئینان |
جێناوه لکاوه‌کان[دەستکاری]
کۆمه‌ڵه‌ی یه‌که‌م[دەستکاری]
| که‌س/ژماره |
تاک |
کۆ |
| که‌سی یه‌که‌م |
م |
مان |
| که‌سی دووه‌م |
ت |
تان |
| که‌سی سێیه‌م |
ی |
یان |
کۆمه‌ڵه‌ی دووه‌م[دەستکاری]
| که‌س/ژماره |
تاک |
کۆ |
| که‌سی یه‌که‌م |
م |
ین |
| که‌سی دووه‌م |
یت |
ن |
| که‌سی سێیه‌م |
ێت/ات |
ن |
| که‌س/ژماره |
تاک |
کۆ |
| که‌سی یه‌که‌م |
م |
ین |
| که‌سی دووه‌م |
یت |
ن |
| که‌سی سێیه‌م |
() |
ن |
ئەم وتارانەش ببینە[دەستکاری]
ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی شیرین نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).
وتاری سەرەکی: شێوەزارەکانی زمانی کوردی
