عەربەت
عەربەت
Arbat ناحییەی تانجەرۆ | |
|---|---|
 دیمەنی شارۆچکەی عەربەت ساڵی ٢٠١٧ | |
| وڵات |  کوردستان[١] عێراق |
| پارێزگا | سلێمانی |
| قەزا | قەزای سلێمانی (ناوەند) |
| ناحیە | ناحیەی تانجەرۆ |
| بەرزایی | ٧١٢ مەتر (٢٬٣٣٦ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (١٩٤٧) | |
| • سەرجەم | ١٠٩٣٠ |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (سۆرانی) |
| • ئایین | سوننی ،شافعی، شیوعی، مەسیحی، شیعە |
عەربەت , (Erbet )
( /ˈɜːrbɪt/ ) کە ناسراوە بە ناحیەی تانجەرۆ، دەکەوێتە قەزای سلێمانی، پارێزگای سلێمانی، باشووری کوردستان،[٢] عەربەت کەناسراوە بە ناحییەی تانجەرۆ لە ساڵی ١٩١٩ بووە بە ناحییەو ٧٦ گوند لەخۆ دەگرێت، شارۆچکەیەکی ستراتیژییە کە لەم چەند ساڵەی دواییدا گەشەسەندنێکی فراوانی بەخۆوە بینیوە، ئەمەش بۆ نزیکایی لەسەنتەری شاری سلێمانی دەگەڕێتەوە کە تەنیا ١٤ کیلۆمەتر لێوەی دوورە، عەربەت پێشتر بەناوچەیەکی کشتوکاڵی ناسرابوو بەڵام ئێستا بەرەو ناوچەیەکی پیشەسازی دەچێت، چونکە زۆربەی زەوییەکانی لەسەر ماستەرپلانی سلێمانی ڕووەو پڕۆژەکانی پیشەسازی دەچێت، وە بەهۆی زۆربوونی هەلی کار تێیدا.
ئەم شارۆچکەیە ناوەندی ناحیەی تانجەرۆیە.
سنووری جوگرافیای عەربەت
[دەستکاری]عەربەت لە باکوور ھاوسنوورە لەگەڵ چوارتاق و لە باشوور لەگەڵ گوندی باریکە وە لە ڕۆژھەڵات لەگەڵ گوندی خرابە و لە ڕۆژاوا لەگەڵ ڕووباری تانجەرۆ و گوندی یەخیماڵی.[٣][٤]
ناو
[دەستکاری]- دەگێڕنەوە کاتی خۆی ئایینی زەردەشتی بڵاوبووە و شوێنێک ھەبووە بۆ ئاگر پەرستی کە شوێنکەووتوانی ئایینی زەردەشت وەک ڕەمزێکی ئاینی بەکاریان ھێناوە ئەویش سەر قەڵای عەربەتی کۆن بووە کە هەتا ئێستاش پاشماوەی ئەوقەڵایە ماوە و کەوتووەتە عەربەتی کۆنەوە لە گەڕەکی قەڵا. ئەم قەڵایە بەکارھاتووە لەشێوەی پەرستگەیەک بۆ ئاگرپەستی، وەناونراوە (ئاورپەرست) بەواتای (ئاگرپەرست)، دوای چەند ساڵێک ئەو زاراوەیە گۆڕاوە لە (ئاورپەرست) بۆ ( ئاوری ڕەبەت ) تاوایلێھاتووە بووە بە (ڕەبەت) و دوای چەند سەدەیەک گۆڕاوە بە (عەربەت).
- کە لەوشەی (عَقرب)ی عەرەبییەوە ھاتبێت بەواتای دووپشک، عەربەت لەکۆندا دووپشکی زۆر بووە هەتا ئەو ڕادەیەی کەلەزۆربەی ھۆنراوەی شاعیر و نوکتەبازەکانی کوردستاندا ڕەنگی داوەتەوە، کە بە ڕۆیشتنی ڕۆژگار و ئەو نەھامەتیانەی کەبەھۆی داگیرکاریی و (بە عەرەبکردن) ەوە ئەو ناوە لە (عَقرب) و بووبێت بە (عەربەت).
- لە ٢٨ ی ئابی ساڵی ٢٠٢٣ بە فەرمیی ناوی ناحیەی تانجەرۆ گۆڕدرا بۆ (ناحیەی عەربەت).
مێژوو
[دەستکاری]- لە ساڵی ١٩١٩ بووە بە ناحییە و ٧٦ گوند لەخۆ دەگرێت.
- بەشداربوونی ژنان و پیاوانی جووتیاری دانیشتووی عەربەت و گوندی باریکە لە ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٤٨؛ ئەم ڕاپەڕینە ڕێگای خۆشکرد بۆ سەرھەڵدانی بزووتنەوە و ڕاپەڕینی جووتیارانی کورد ھەروەک ساڵی ١٩٤٨ لە شارۆچکەی عەربەت (لە دەشتی شارەزوور)، لە ساڵی ١٩٥٣ز لە دەشتی دزەیی (ھەولێر) دا ڕوویدا دژی چەوساندنەوەکانی دەرەبەگایەتی، ھەر لە ھەمان ساڵدا جووتیارانی ھۆرین شێخان (لە باکووری خانەقین) و جووتیارانی (وارماوە) لە ھەڵەبجە ڕاپەڕین.
- لە ٨ ی ئازاری ساڵی ١٩٩١ لە (چەمچەماڵ، ھەڵەبجە، عەربەت، زەرایەن، پیرەمەگروون) ڕاپەڕین دەستیپێکرد.
- گوندی سەدوبیست، تانجەرۆ یەکێکە لەو گوندانەی کە دەرخەری مێژووی گرنگی ناوچەکەیە لە ناحیەی عەربەتدا، لەوانیش قەڵای گردە ڕەش و گۆڕی جوولەکان.
پەند و شیعر
[دەستکاری]ناوی «عەربەت» لە چەندین شیعر و پەندی کلاسیک و کۆندا هاتووە، جا بە مەبەستی نوکتەبازی بووبێت، یانیش بە مەبەستی فەلسەفی و ئامۆژگاری(حیکمەت). پیرەمێرد: پیرەمێرد ی شاعیر و نووسەری مەزنی کورد، لە چەندین شیعر و پەندیدا، ناوی (عەربەت)ی هێناوە، لەوانیش:
کێلی گۆڕەکان، نامەی ئاشکران لە عوقباوە بۆ زیندووەکان نووسران ئەو پێچپێچۆکەی ڕێگەی خەراجیان ڕێچکەی فێڵێکە بۆ ڕێوی دەوران حیرسی ماڵداری و دووپشکی عەربەت بۆ ئەهلی مەعنا بووە بە عیبرەت
لە کتێبی: دیوانی پیرەمێرد بەرهەمی: پیرەمێرد ٥/١١/١٩٣٩
سەرچاوەکان
[دەستکاری]
- ^ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ د. عەبدوڵڵا غەفوور. «پێڕستی گوندەکانی باشوور» (PDF) (بە کوردی).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)- ^ http://wikimapia.org/
- ^ http://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
