سەنگەسەر

نەحیەی سەنگەسەر

Sangasar
نەحیەی سەنگەسەر Sangasar
شارەدێ
وڵات	کوردستان; عێراق
پارێزگا	سلێمانی
قەزا	قەزای پشدەر
ناحیە	ناحیەی سەنگەسەر
بەرزایی	٥٦٢ مەتر (١٬٨٤٤ پێ)
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (سۆرانی)
• ئایین	سوننی شافعی

سەنگەسەر شارەدێیەکە، کەوتووەتە دەڤەری پشدەر یەکێکە لە گەرەترین ناحیەکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان ناحیەی ناودەشت، قەزای پشدەر، پارێزگای سلێمانی، باشووری کوردستان.^[٢]

ئەم شارەدێیە ناوەندی ناحیەی سەنگەسەرە. ناوچەی گەشتیاری ھەیە بەناوی دەربەندی سەنگەسەر کە لەڕووی ئیدارییەوە سەر بە ناحیەی سەنگەسەرە^[٣]

ناو

دەربارەی ناوی سەنگەسەریش لەوەوە ھاتووە کە لە سەروو بەرزایی سەنگەسەری کۆن کە ئێستاکە شوێنەوار و پاشماوەی ماوە کۆمەڵێک بەردی خڕ و گەورە و بە سەنگی لێ بووە، وەک سەر وابووە و پێیان وتوە سەنگی سەر، دواتر لە ئەنجامی بەکارھێنانی ئەم ناوە گۆڕاوە بۆ سەنگەسەر.

جوگرافیا

سەنگەسەر لە باکوور ھاوسنوورە لەگەڵ گوندی قادرئاوا و لە باشوور لەگەڵ گوندی خڕەچەو و لە ڕۆژھەڵات لەگەڵ گوندی بەستەسێنی خواروو و لە ڕۆژاوا لەگەڵ گوندی ئاشوران.^[٤]^[٥]^[٦]

پانۆڕامای سیاسی ناحیەی سەنگەسەر

بەھۆی پێگەی جوگرافی و سیاسی شارەکە لە مێژوودا کە ھەردەم لانەی شۆڕش و بەرخودان بووە لە ھەردوو شۆڕشی کۆن و نویَ دا ئەو کارەسات و نەھامەتی یانەی لای خوارەوەی بەسەر ھاتووە:

بۆیەکەم جار لە ساڵی / ١٩٦٥ بەھۆی ڕژێمی ئەو کاتەی عێراقەوە بەشێکی شارەکە سوتاو وێران بووە و خەڵکەکەشی ئاوارە بووە.
لە ٢٥ / ٩ / ١٩٦٨ لە شەڕێکی بیَ وێنەدا گەورەترین داستانی شۆڕشی لیَ تۆمار کراوە و زیاتر لە (١١) سەیارەی ڕژێم سوتێنراوە.
حکوومەتی ئەوسای عێراق لە تۆڵەی ئەو داستانەی ساڵی / ١٩٦٨ لە ١٤ / ٥ / ١٩٦٩ سەنگەسەر بە تەواوی لەسەر دەستی ملازم داود کە قیادەی سوپای عێراقی کردووە سووتاوە و وێران کراوە.
لە ساڵی / ١٩٧٤ بە خەستی تۆپباران کراوە خەڵکەکەی بۆ چەند جار ئاوارە بووە و بەردەوام لەو ماوەیەدا لەژێر مەترسی بۆمبارانی فڕۆکەو تۆپباران دا بووە، ژیانی لە ناو ئەشکەوتەکانی دەوروبەری دا بەسەر بردووە.
لە ساڵی / ١٩٨٣ ھاودەنگ و ھاوھەڵوێست لەگەڵ باقی ڕاپەڕینی شاروشارۆچکەکانی دیکەی کوردستان ئەویش ڕاپەڕیوە و خەڵکانێکی بریندار و شەھید و ڕاپێچی زیندانەکانی کراوە.
لە ساڵی / ١٩٨٨ دا کاتێک ئۆردوگای (بەستەستێن) ڕاگوێزران بۆ ئۆردوگای زۆرەملیَ ی حاجیاوا، ئەوەش بووە ھۆی ئەوەی خەڵکی ناو سەنگەسەر جارێکی تر ئاوارەی ئێران بێت.
لە ٩ / ٦ / ١٩٨٩ بە یەکجاری ڕاگوێزراوە و شارەکەی لەگەڵ زەوی تەخت کراوە و ئەو خەڵکەی کە مابۆوە ڕاپێچی ئۆردوگا زۆرەملیَ کانی (حاجیاوا، بازیان، خەبات، کەورگۆسک، دارەتوو، تۆبزاوا، جدیدە، ھتد) کراوە.
لە ٤ / ٣ / ١٩٩١ لەیەکەم چەخماخەی ڕاپەڕین لە خەبات لەگەڵ خەڵکی قەلاَدزیَ بەیەکەوە وەک پشدەر ڕاپەڕین و دواتر لە ٥ / ٣ / ١٩٩١ لە تەقینەوەی ڕاپەڕین دا لە ڕانیە شەھید (محمد أحمد ئاڵی) وەک یەکێک لە شەھیدەکانی ڕاپەڕین کە خەڵکی سەنگەسەرە لە دەست بەسەردا گرتنی مونەزەمەی ڕانیەدا لەبەردەم مونەزەمە دا شەھید بوو.
دوای پەیماننامەی ساڵی / ١٩٧٥ ی شوم کە سیاسەتی سوتماک کردن ھاتە ئاراوە حکوومەتی عێراق تەواوی گوندەکانی سەر سنووری ناحیەی سەنگەسەری ڕاگواست بۆ چەند ئۆردوگایەکی زۆرە ملیَ لە دەوروبەری ناحیەی سەنگەسەر بە ناوی (کۆمتان، بەستەستێن، توەسوران، بایەوان) کە لە ساڵی / ١٩٧٧ بە دواوە پەیڕەو کرا، بەلاَم لە دوایدا جارێکی تر ئەوانەی ناوبراون و خودی ناحیەکەش لە ساڵی / ١٩٨٨ و ١٩٨٩ بە یەکجاری ڕاگوێزران وێرانکردن و چۆڵ کردنی یەکجاری ئەو ناوچەی گەورەترین کارەسات و نەھامەتی بە سەر خەڵکەکەیدا ھێناو پێکھاتەی کۆمەلاَیەتی ئەو ناحیەیەی گۆڕی.

سەنگەسەر لەپیگەی شۆرشدا

سنووری ناحیەی سەنگەسەر سەرەرای سیَ جار ڕووخاوەو سوتاوەو ٦٨ کادیرو فەرماندەی سیاسی و عەسکەری و پیشمەرگەی لەشاخ شەھیدبوەو بەسەدان پیشمەرگەشی ھەبوە لەشاخ و دوای ڕاپەرینیش ٧٠ شەھیدی ھەیە ھەمیشە لانەی شۆرش بوە و سەرۆکی ھەریمیش بە وتەی خۆی لە سەنگەسەر چەکی کردۆتە شان و شۆرشی نویش ھەر لەو دەڤەرەو قەندیل سەری ھەلدا بەلام بەداخەوە ئەم شارە لەکەلاوە دەچیَ و زۆر کەمی بۆ کراوەو ئومید دەکەم ئاوریک لەئاوەدان کردنەوەی بدریتەوە و بواری کشتوکالی ببوژێنەوەو دەرویەکی لیَ بکرێتەوە.

لایەنی کۆمەلاَیەتی ناحیەکە

بەھۆی پشتگویَ خستن و ئاور لیَ نەدانەوەی وەکوو پێویست لە ئاوەدانکردنەوە و خزمەتگوزاری لە ناحیەکە و دەوروبەری دەبینین، زۆر لە بنەماڵە دیارەکانی ناحیەکە نەگەڕاونەتەوە ناحیەکە بەڵکو لە شارەکانی دیکە نیشتەجیَ بوون وەھەروەھا بێزاری و نائومێدی بۆتە ھۆی کۆچی گەنجانی ئەم شارۆچکەیە بەرەو ھەندەران و بیَ کاری لە ناو ئاپۆڕەی خەڵکدا دروست بووە سەربارەی ئەوە زەوی و خانووەکانیشمان تاپۆ نەکراوە کە لە ساڵی / ١٩٥٧ ەوە ئەم زەوی یانە نیشتەجێن و بەکاریان دەھێنین و لە گەل خانووەکانیان

لایەنی ھونەری و ڕۆشنبیری و وەرزشی

لە بواری ھونەری و ڕۆشنبیری و وەرزشی.. ھتد ھەر لە کۆن و ئێستادا بەردەوام کۆمەڵێک خەڵک دانەبڕاوبووە لیَ ی و چەندین گرووپی ھونەری و شانۆیی و وەرزشی لەم شارەدا برەوی ھەبووە و جیَ ی دەستیان دیار بووە.

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
^ د. عەبدوڵڵا غەفوور. «پێڕستی گوندەکانی باشوور» (PDF) (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
^ http://kurdipedia.org/?q=20150921014425127062&lng=3
^ http://wikimapia.org/
^ http://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ جەمیل ڕۆژبەیانی. «وڵاتەکەت بناسە» (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
^ https://books.google.iq/books?

[1] «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[2] د. عەبدوڵڵا غەفوور. «پێڕستی گوندەکانی باشوور» (PDF) (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)

[3] ttp://kurdipedia.org/?q=20150921014425127062&lng=3

[4] ttp://wikimapia.org/

[5] ttp://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[6] جەمیل ڕۆژبەیانی. «وڵاتەکەت بناسە» (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)

[7] ttps://books.google.iq/books?

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

ب و د پێڕستی گوندەکانی پشدەر
کوردستان > باشوور > پارێزگای سلێمانی > قەزای پشدەر
ناحیەی ناوەندی قەزای پشدەر (ناوەند)	قەڵادزێ (ناوەند) ئاڵان بادەڵیان بادین برایم ئاوا بژیان بنەوشان بێمووش بەردبەرد بەرسول پاچکار پیران پێماڵک تووەڕەشان چۆم خڕکە چۆمیکانیان حەسار خاس خڕەبەردان داودێ دمشەت دەقناوە دەڵگە دورێ دێرێ دێگە ڕیشوان سریجە سندۆڵان سەیدئەحمەدان کەستانە کەوی بابەسان کەویەی خواروو کەویەی سەروو کوشکەڵە کونەڕیولان کۆلارە کۆلکەڕەش گردقەزوان گردمەیتەر گردەسپیان گوش گوش گوێزیلە میرتکە نورەدین ھەڵاوێژە وەستاسیمان
ناحیەی ئیسێوە	ئیسێوە (ناوەند) ئاڵەپیر ئەشکەنە باڵیڵان باوزێ بەردکێشان بەرڕۆژ بەرشێران بۆرێ پێریسکە چمکاوە چەکوان چۆمە خەندەکورلە خوێبیان دەشتێوی خواروو دەشتێوی سەروو دەشتێوی ناوەڕاست دەوژان ڕازان زنجەڵە زەوی ھەرمێ زێوەڵە سەردەروان سەرشیو سەرنێڵ سێوشکان قزڵ بەگ قندۆڵ کانی بەدار کانی مەزن کەلو وشکە کۆنەگەناو کوێرەمیران گەناو گواران مێرگی بادین
ناحیەی ژاراوە	ژاراوە (ناوەند) ئالیەڕەش ئەرکەی خواروو ئەرکەی سەروو بارەپانە باقیاوا بەستەسێنی خواروو بەستەسێنی سەروو بەستێ، ژاراوە بەلک توتمە تۆپزاوا خەندەکە درگەڵەی مەنگوڕ دووچۆمان دۆڵەبەفرە ڕەزگەی خواروو ڕەزگەی سەروو زودانی تازە زودانی کۆن زێوکە سپیرۆ سپیگڵە سەرخان سورەگڵەی خواروو سورەگڵەی سەروو سوڵتانەدێی تازە سوڵتانەدێی کۆن سێدەڵان شروێت شناوە قڕژاڵەبڕە قەلاوە کانی کەران کەرسۆنان کوڵکوڵە کونەمارە کۆزینە گردئێستر مارەدوو مام ژیلە
ناحیەی ناودەشت	سەنگەسەر (ناوەند) ئاشقوڵکە ئاشوران ئەبوبەکرە ئەستیرۆکان ئێندزە باراوەی خواروو باراوەی سەروو باریکان بانوەقەل بایەوان بڕەدێ بەردکوڕان بۆکریسکان بۆڵێ بیانە بیەڕەش بێ ئاوا بێ کوڕە بێپاڵان پردمەمکە پردەشاڵ پشتئاشانی خواروو پشتئاشانی سەروو پیرانان تووەسوران جەلکان چۆمەسوتاو حاجی وسو خڕەچەو خڕەیاس خواران خێوبیان دەروەکۆتر دەشتێوان دووپان دووگۆمان دوێڵە ڕەسواجین ڕەژی کەرێ زارگەلی زەنگلان زورکانی حاجی موسا زورکانی خواروو زورکانی سەروو زینوێی ماخوبزنان سڵێ سەرگەی نێڵ سورەدێ سینەمۆکە سێوەیس شارۆش شەھیدان شیوە شێخان قادرئاوا قڕناقاو قەڵاتوکان کاسکان کەنجاڕەی کوێخا قادر کۆبنکە کۆزینە کۆمەڵە گرتک گۆمتان لێوژە ماخوبزنان مام عەلی مەمکان وەرتە
ناحیەی ھەڵشۆ	ھەڵشۆ (ناوەند) ئاڵاوە ئاڵاوەی بەرڕۆژ ئەسپی جاڕ ئەستێرۆکان ئەمەرکاکۆڵ باداوە بادینباڵی خواروو بادینباڵی سەروو بەردەقسڵ بێگەڵاس پردەبەردینە تەنگژە جۆلانان خواران دارەشمانە دەراو دوبێ دۆڵەدزە دێلو زەڵێ زینوێی بادین زێوەنارە سالک ساڵەح بەگ سپی ھەرمێ سەردێلو سەرکەندە سونێ شەمەتیو شۆران شیوەڕەزی خواروو شیوەڕەزی سەروو شێخ ئاودەڵان شێخ جونەت شێنێ قوڵ مارف قوڵەھەرمێ قۆچاڵ کامەستا کانی ڕەش کانی سنە کانی قوڵکە کانیلان کاولانە کەلوەڕەز کویزەڵە گەزێ گوڵان گۆمێ لاس لاسۆکێ مامەندە مێشاوە ناوزەنگ نۆڕستە ھەورەبانە ھورێوە
ناحیەی ھێرۆ	ھێرۆ (ناوەند) ئاوەکە ئەحمەندە بناوێن بێکلۆی خواروو بێکلۆی سەروو بێشیر بێناسە دەروێنە سێوەڵە شڵەمڕە قوڵەشار قۆریان کانی بەرد کوخان گردەشێخاڵ گۆمان گیرە مڕە وەسوێنە
ناوەند: قەڵادزێ، شارۆچکەکان: قەڵادزێ و ئیسێوێ و ھێرۆ و ھەڵشۆ و سەنگەسەر و ژاراوە