چۆمان
چۆمان | |
|---|---|
| بە عەرەبی: جومان بە ئینگلیزی: Choman | |
 وێنەی چۆمان | |
| دروشمەکان: لانکەی هەردوو شۆڕشی ئەیلول و گوڵان | |
 شارۆچکەی چۆمان | |
| پۆتانەکان: 36°38′24″N 44°53′29″E / 36.64°N 44.89139°Eپۆتانەکان: 36°38′24″N 44°53′29″E / 36.64°N 44.89139°E | |
| وڵات |  عێراق |
| ھەرێمی فێدراڵ |  ھەرێمی کوردستان[١] |
| پارێزگا | پارێزگای ھەولێر |
| قەزا | چۆمان |
| بوون بە قەزا | ١٩٧٠ |
| دامەزرێنەر | باڵەکەکان |
| دەسەڵات | |
| • قایمقام | ئەحمەد بارزان |
| ڕووبەر | |
| • سەرجەم | ٢٫٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٠٫٨ میلی چوارگۆشە) |
| بەرزایی | ١١١١ مەتر (٣٬٦٤٥ پێ) |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٨) | |
| • سەرجەم | ٤٧٬٠٠٠[٢] |
| سەرناوی دانیشتوو | هۆزی باڵەک |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی(سۆرانی و کرمانجی) |
| • ئایین | ئیسلام(سوننە) |
| • ب پ م(٢٠١٧) | ٠٬٧٥٨[٣] بەرز · ٢٦مین |
| ناوچەی کاتی | UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی) |
| • ھاوین (DST) | UTC+٤:٣٠ (ھاوین) |
| تەلەفۆن | ٠٠٩٦٤ |
چۆمان یەکێکە لە شارۆچکەکانی پارێزگای ھەولێر کە دەکەوێتە سەر ڕێگای ھامڵتۆن. ئەم قەزایە ١٨٠ کیلۆمەتر لە باکووری شاری ھەولێر و ٢٥ کیلۆمەتر لە سنووری ئێران دوورە و دەروازەی نێودەوڵەتیی حاجی ئۆمەران کە خاڵێکی سنووریی گرنگی نێوان ھەرێمی کوردستان و ئێرانە دەکەوێتە قەزای چۆمان، ھەروەھا یەکەم و دووەم بەرزترین لووتکە چیاکانی ھەرێمی کوردستان کە چیخی دەرێ و ھەڵگوردن دەکەونە ئەم قەزایە..[٤]
ناو
[دەستکاری]چۆمان ناوێکی کۆیە، کە کۆکراوەی وشەی(چۆم-چەم)ە، ئەو شوێنەی شارۆچکەی چۆمانی تیا ھەڵکەوتووە، کەوتووەتە دۆڵێکەوە کە چەند چۆمێک لەو جێگەیەدا یەکدەگرن لەوە لەوەوە بووەتە چۆمان.
مێژووی قهزای چۆمان
[دەستکاری]چۆمان كە بە ناوچەی باڵەكایەتی ناسراوە بە درێژایی مێژوو ناوچەیەكی سەخت و شوێنی بەرنگاربونەوەی داگیركەرانی كوردستان بووە ،باڵەكایەتی لە سەرهەڵدانی شۆرشی ئەیلولی مەزن بوو بە مەڵبەندی ئەو شۆرشەو تا ساڵی 1974 دانیشتوانی ئەو دەڤەرە سەرەوەریەكی مێژویان بۆ ناوچەكە تۆمار كرد كە بوون بە هەڵگری چەكی شەرەف و بەرگری لە خاك و ئاوی كوردستان ،لەو كاتدا لەم سنورە بە سەدان رووداوی جۆراوجۆر و داستانی مەزنی بەخۆوە بینی ، لە هەمووی گرنگتر ئەو ناوچەیە شوێنی دانوستانی نێوان حكومەتی مەركەزی ئەوسای بەغدا و سەركردایەتی شۆرش بوو خۆراگری پێشمەرگەكانی شۆرشی ئەیلول و بەچۆكداهێنانی سوپای عێراق وای لە سەرانی حكومەتی ئەوسای عێراق کرد که لە قەزای چۆمان لە ساڵی 1970 لە رۆژی 11ی ئازار دەستەڵاتی خۆجێ یەتی كە بە حكومی زاتی ناسرابوو بدات بە كورد ،بەڵام دواتر بە هۆی بیری شۆڤێنی عەرەبی و رێكەوتنی ئێران لەگەڵ صدامی دیكتاتۆر وای كرد شۆرشی ئەیلول توشی نسكۆ ببێت ،ئەو قەزایە لە ساڵی 1991 دوای ئاوادان كردنەوەی جارێكی تر رووداوێكی مێژویی بەخۆیەوە بینی كە بوو بە شوێنی مانەوەی نزیك لە یەك ملیۆن هاووڵاتی كوردستان كە لە ترسی بەعس لە راپەرینی بەهاری 1991 كۆچی بەكۆمەڵیان بۆ ناوچەكە كرد.
جوگرافیا
[دەستکاری]شارۆچکەی چۆمان ھاوسنوورە لەگەڵ:
- لە باکوورەوە گوندی وەردێ.
- لە باشوورەوە گوندی ناوپردان.
- لە ڕۆژھەڵاتەوە گوندی شێخ وەتمان.
- لە ڕۆژئاواوە گوندی کۆنەخانان.[٥]
مێژوو
[دەستکاری]- لە ساڵی ١٩٧٠دا قەزای چۆمان دێتە کایەوە و ناوەندەکەی شارۆچکەی چۆمانە دەبێت.
- رژێمی بەعسی دیکتاتۆر چەندین پلانی بۆ لەناوبردنی ناوچەکە داڕشت، لە ساڵی ١٩٨٣ بەھۆی شەڕی ئێران و عێراق بۆماوەی ھەشت ساڵ بەتەواوی سنوورەکە چوڵ کرا، لە (١٠/٣/١٩٩١) جارێکی تر ئاوەدان کراوەتەوە کەشارەکە لە گەڵ زەوی تەخت کرابوو، سەرلەنوێ ژیان لەم سنورە دەستی پێکردەوە.
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]| پارێزگای دھۆک |
|  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| پارێزگای سلێمانی |
| ||||
| پارێزگای ھەولێر |
| ||||
| پارێزگای ھەڵەبجە | |||||
| قەزاکان و شارەکان |  | |
|---|---|---|
| وتاری پەیوەندیدار |
| |
| بابەتی گەشتیاری | ||
- ↑ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ↑ , Rastlos.com. Retrieved 2014-01-04.
- ↑ «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ↑ «Koysenjaq». www.ishtartv.com. لە ١٤ی نیسانی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ↑ https://www.openstreetmap.org/node/2480243570