زمانی کوردی

کوردی
	Kurdî, Kurdí, Кӧрди
خوێندنەوە	kʊɾdiː
قسەی پێدەکرێ لە	کوردستان; تورکیا; عێراق; ئێران; سووریا; ئەرمەنستان; ئازەربایجان; تورکمانستان; کازاخستان; لوبنان; ئەڵمانیا; ویلایەتە یەکگرتووەکان; کەنەدا; ئۆسترالیا; ئوکراینا; فەڕەنسا; سوێد; نۆرویژ; ئەڵمانیا; پۆڵەندا; فینلاند; (بۆ ھەموو پێرستەکە، ئەم وتارە ببینن)
ناوچە	ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست
ژمارەی ئاخێوەران	٤٠-٤٥ میلیۆن (ڕێکەوت نەدراوە)
بنەماڵەی زمان	ھیندوئەورووپایی ھیندوئێرانی ئێرانی ئێرانیی ڕۆژاوا ئێرانیی باکووری ڕۆژاوا کوردی; ; ; ; ;
سیستەمی نووسین	ئەلفوبێی کوردی؛ ئەلفوبێی عەرەبی لە ڕۆژھەڵات و باشووری کوردستاندا، ئەلفوبێی لاتینی لە باکوور و ڕۆژاوای کوردستاندا و ئەلفوبێی کیریلی لە سۆڤیەتی پێشوودا.
ڕەوشی فەرمیبوون
زمانی فەرمییە لە	عێراق زمانی فەرمی لە پەنا زمانی عەرەبیدا.; ئێران زمانی ناوچەیی بە پێی یاسای بنەڕەتی.; ئەرمەنیا - زمانی کەمینە.
سامان دەدرێتەوە بەدەستی	بێ ساماندانی فەرمی
کۆدەکانی زمان
ISO 639-1	ku
ISO 639-2	kur
ISO 639-3	kur – Macrolanguage; Individual codes:; ckb – کوردیی ناوەندی; kmr – کوردیی باکووری; sdh – کوردیی باشووری; lki – لەکی
Linguasphere	58-AAA-a (North Kurdish incl. Kurmanji & Kurmanjiki) + 58-AAA-b (Central Kurdish incl. Dimli/Zaza & Gurani) + 58-AAA-c (South Kurdish incl. Kurdi)
██ کوردیی کورمانجی ██ کوردیی سۆرانی ██ کوردیی خوارین	██ کوردیی زازاکی ██ کوردیی گۆرانی ██ ناوچە تێکەڵەکان
	ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی.

ئەم وتارە سەبارەت بە زمانی کوردی نووسراوە. بۆ بینینی وتارە هاوشێوەکان بڕوانە کوردی (ڕوونکردنەوە).

زمانی کوردی زمانێکە کە خەڵکی کورد قسەی پێدەکەن. لە ڕووی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانە ھیندوئەورووپایییەکان. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە.^[١] زمانی کوردی لە نێوان زمانی ھیندوئەورووپایییەکان لە بواری گەورەیی سێیەمین زمانە و دەکەوێتە دوای زمانی فارسی و زمانی پەشتۆ.^[٦]

شێوەزارەکانی کوردی[دەستکاری]

وتاری سەرەکی: شێوەزارەکانی زمانی کوردی

زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازیی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین و زۆرێک لە زمانناسەکان باوەڕییان بە ماڵباتی زمانگەلی کوردی هەیە. یانی کورمانجیی باکووری و گۆرانی، بە پێی یاسا و ڕێسای زمانناسی و زمانەوانییەوە، دو زمانی سەربەخۆی کوردینه، نەک دو شێوەزار. بەڵام زۆربەی ئەو کەسانەی زمانی(زمانەکانی) کوردییان دابەش کردووە، بەم چوار دەستەیە بووە:^[٧]

ھەندێک لە زمانناسان، لوڕیش و شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لوڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لوڕی لە بەر دستدا نییە.^[١]

ئەلفوبێی کوردی[دەستکاری]

وتارە سەرەکییەکان: ئەلفوبێکانی کوردی و ئەلفوبێی عەرەبیی زمانی کوردی

بە ھۆی ئەوەی کە کوردەکان لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێران بوون و ئەلفوبێی فەرمیی ئەو دوو وڵاتە ئەلفوبێی عەرەبی بوو، کوردەکانیش تا پێش ٣٠ەکان تەنیا ئەلفوبێی عەرەبییان بۆ نووسینی کوردی بەکار دەھێنا. لە تورکیا، لە دوای بە فەرمیکردنی ئەلفوبێی لاتینی بۆ زمانی تورکی، جەلادەت عەلی بەدرخان لە ساڵی ١٩٣٢ ئەلفوبێیێکی لاتینیی بۆ زمانی کوردی داھێنا کە ئێستا بە ناوی "ئەلفوبێی ھاوار" یان "بەدرخان" دەناسرێت.

فۆنولۆژیی مێژوویی[دەستکاری]

کوردی					پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	زمانی نیا ئێرانی
ک. باکووری	ک. ناوەندی	ک. باشووری	ھەورامی	زازاکی	پاڵەویی ئەشکانی	ئەوێستایی	فارسی	پاڵەوی ساسانی	فارسیی کۆن	زمانی نیا ئێرانی
s	s	s	s	s	s	s	h	h	θ	*ś
z	z	z	z	z	z	z	d	d	d	*ź
s, *hr	s, *hr	s, *hr	*hr	*hr	hr	θr	s	d	ç	*θr
sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	sp/zw	s/z	s/z	s/z	św/źw
pāš	pāš	pāš	??	??	paš	pas-ča	pas	pas	pasā	*pas-ča
ž	ž	ž	ž	j	ž	j	z	z	j	*j
ž	ž	ž	ç	j, z, ž	ž	ç	z	z	ç	*ç
d-	d-	d-	b-	b-	b-	duu-	d-	d-	duv-	*dw-
xw-	xw-	xw-	w-	w-	wx-	huu-, x^v-	x-	xw-	(h)uv-	*hw-
l, r	ł, r	ł, r	l, ł, r	rr	rδ	rd	l	l, r	rd	*rd
نادیار	نادیار	نادیار	نادیار	rz	rz	rz	l	l, r	rd	*rz
j-	j-	j-	y-	j-	y-	y-	j-	j-	y-	*y-
f(i)r-	f(i)r-	f(i)r-	wur-, har-	r-	fr-	fr-	for-, ھتد	fr-	fr-	*fr-
w-	w-	w-	w-	w-	f-	θw-	h-	h-	θw-	*θw-
w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y, (nil)	w, y	w, y	β, δ, γ	b, d, g	w, y, (/nil)	w, y, (')	b, d, g	b, d, *g
w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, h, y, (/nil)	w, y, h	w, y, h	b, d, g	p, t, k	b, d, g	b, d, g	p, t, k	p, t, *k
n	n	n	?	n	nd	nd	nd	nd/nn	nd	*nd
žn	žn	žn	žn	šn, zn (?)	zn	sn	šn	šn	šn	*śn
v	w	w	m	m	-šm	-šm	-šm	-šm	-šm
v	w	w	m	m	-hm	-hm	-xm	-hm	-hm
h-, k-	h-, k-	h-, k-	h-	h-	x-	x-	x-	x-	x-	*x-
č-	č-	č-	?	ši-	šaw-	šiiu-	šaw-	šaw-	šiyav-	*čyau-
b-	b-	b-, w-	w-	v-	w-	w-	b-	w-	w-	*w-
(w)t	wt	ft	wt	wt	ft	ft	ft	ft	ft	*ft
t	t	t	t	t	xt	xt	xt	xt	xt	*xt

ھەڵسەنگاندنی زمانی کوردی لەگەڵ زمانە ھیندوئورووپایییەکان[دەستکاری]

کوردی						ئاڵمانی	ئیتالیایی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فەڕەنسی	ھولەندی
کوردیی باکووری	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	زازاکی	ئاڵمانی	ئیتالیایی	ئینگلیزی	پۆرتووگالی	ئیسپانی	سویدی	فارسی	فەڕەنسی	ھولەندی
évar	éware	éware	íware	wérega	êre	abend	-	evening	-	-	afton	ivār	-	evond
bra	bra	bra	bra	bra	bra	bruder	fratello	brother	irmão	hermano	bror, broder	barādar	frère	broer, broeder
te, tu	to, tu	to	tu	to	ti, to	du	voi	you	tu	te, tú	du	to	te, tu	-
hesin	asin	asin	asin	asin	asin	eisen	ferro	iron	ferro	hierro	järn	āhan	fer	ijzeren
erd	herd	zewy	?	?	erd	erde	terra	earth	terra	tierra	jorden	Zamin	terre	aanaarden
ére	ére	ére	íre	íge	-	hier	-	here	-	-	här	-	-	-
hingiv	hengwín	hengwyn	?	?	hingemín	honig	-	honey	-	-	honung	angabin	-	honing
kurt	kurt	kurt	kull	kurt	kilm	kurz	corto	short	curto	corto	kort	kutāh	court	kort
lév	léw	léw	lic	lic	lew	lippe	labbro	lip	lábio	labio	läpp	lab	lèvre	lip
meh	mang	mang	mang	mange	menge	mond	mese	moon	-	-	mane	māh	-	maan
nav	naw	naw	nom	namê	name	name	nome	name	nome	nombre	nämna	nām	nom	naam
na	na	nexer	?	?	né	nein	non	no	não	no	nej	na	non	neen
nú, nuh	nwé	núe	?	newe	newe	neu	nuovo	new	novo	nuevo	ny	now	nouveau	nieuw
neh	no	nú	nu	no	new	neun	nove	ninie	nove	nueve	nio	noh	neuf	negen
pardéz	perdéz	behesht	?	?	?	paradies	paradise	paradise	paraíso	paraíso	paradis	pardis	paradis	paradijs
spínax	espenax	spenagh	?	?	ispanax	spinat	spinacio	spinach	espinafre	espinaca	spenat	esfanāj	épinard	spinazie
stér	estére	estere	asare	hesare	estare	stern	stella	star	estrela	estrella	stjärna	setāre	astre	ster
dot	-	kch	dit		-	tochter	-	daughter	-	-	dotter	doxtar	-	dochter
dlop	dlop	dlop	?	dlop	dalpa	tropfen	-	drop	-	-	droppa	-	-	druppel

ڕێزمانی کوردی[دەستکاری]

وتاری سەرەکی: ڕێزمانی کوردی

جێناوە سەربەخۆکان[دەستکاری]

کەس	کوردیی باکووری		کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	زازاکی
کەس	ڕێک	چەوت	کوردیی ناوەندی	کوردیی باشووری	لەکی	ھەورامی	ڕێک	چەوت
١. ت.	ئەز	من	من	من	م	من	ئەز	مـ(ـن)
٢. ت.	تو	تە	تۆ	تو	تو	تۆ	ت	تۆ
٣. ت. ن.	ئەو	وی	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڎ	ئۆ	ئەی
٣. ت. م.	ئەو	وێ	ئەو	ئەو	ئو (iw)	ئاڎە	ئا	ئایە
١. ک.	ئەم	مە	ئێمە	ئیمە	ئیمە	ئێمە	ما
٢. ک.	ھوون	وە	ئێوە	ئیوە	ھومە	شمە	شما
٣. ک.	ئەو	وان	ئەوان	ئەوان	ئون (iwin)	ئاڎێ، ئاڎیشا	ئێ	ئینان

جێناوە لکاوەکان[دەستکاری]

کۆمەڵەی یەکەم[دەستکاری]

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	مان
کەسی دووەم	ت	تان
کەسی سێیەم	ی	یان

کۆمەڵەی دووەم[دەستکاری]

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	ین
کەسی دووەم	یت	ن
کەسی سێیەم	ێت/ات	ن

کۆمەڵەی سێیەم[دەستکاری]

کەس/ژمارە	تاک	کۆ
کەسی یەکەم	م	ین
کەسی دووەم	یت	ن
کەسی سێیەم	()	ن

نێر و مێ[دەستکاری]

تاکی ناسراو لە کورمانجی دا لە حالتی مێ پیتی (ا)، و لە حالتی نێرییش دا پیتی (ێ) بۆ وشەکان زیاد دەبێت، ~ و لە سۆرانیش دا لە هەردوو حالتی نێر و مێ دا پیتی(ی)بۆیان زیاد دەبێت.

مێی ناسراو

سۆرانی	کچ ی باش	خوشک ی باش	دەیک ی باش
کورمانجی	کچ ا باش	خوشک ا باش	دەیک ا باش

نێری ناسراو

سۆرانی	کور ی باش	برا ی باش	باوک ی باش
کورمانجی	کور ێ باش	برا ێ باش	باب ێ باش

لە حالتی کۆی ناسراو دا نێر و مێ نیە، وشەی (ێن) زیاد دەبێت لە کورمانجی ئەگەر بیت وشەکی بزوێن هەبوو ئەو {ی}ەکی زیاد دەبێت دەبێت بە (یێن) .

~لە سۆرانی وشەی (انی) ئەگەر پیتەکی بزوینی هەبوو ئەوە هەمان شێوەی کورمانجی {ی}ەکی لێی زیاد دەبێت دەبێت بە (یانی).

کۆی ناسراو

سۆرانی	کور انی باش	برا یانی باش	باوک انی باش
کورمانجی	کور ێن باش	برا یێن باش	باب ێن باش

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ ^ی ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language
^ "Kurdisch". لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠. لە ڕێکەوتی ٢٦ی ئایاری ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی
^ Iraqi constitution, article 4
^ European Charter for Regional or Minority Languages
^ Kurdish Language - Britannica Encyclopedia
^ زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

بەستەرە دەرەکییەکان[دەستکاری]

ئەزموونی ویکیپیدیای کوردیی باشووری لە ڕێکخراوەی ویکیمیدیادا

ئەزموونی ویکیپیدیای کوردیی لەکی لە ڕێکخراوەی ویکیمیدیادا

ئەزموونی ویکیپیدیای کوردیی ھەورامی لە ڕێکخراوەی ویکیمیدیادا

ئینستیتوو[دەستکاری]

فەرھەنگ[دەستکاری]

دەروازەی کوردستان

[پ١-1] ی ^ا ^ب Kurdish Language - Kurdish Academy of Language

[2] "Kurdisch". لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠. لە ڕێکەوتی ٢٦ی ئایاری ٢٠١٠ ھێنراوە.

[3] ئەلفوبێی یەکگرتووی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[4] Iraqi constitution, article 4

[5] European Charter for Regional or Minority Languages

[6] Kurdish Language - Britannica Encyclopedia

[7] زاراوەکانی زمانی کوردی - ئاکادمیی زمانی کوردی

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

ب و د زمانی کوردی
شێوەزارەکانی زمانی کوردی	کوردیی باکووری (کورمانجی) کوردیی ناوەندی (سۆرانی) کوردیی باشووری (کەلھوڕی)، لەکی گۆرانی-زازایی، ھەورامی
ئەلفوبێکانی کوردی	ئەلفوبێی لاتینی ئەلفوبێی عەرەبی (پیتەکان: ئ - ا - ب - پ - ت - ج - چ - ح - خ - د - ر - ڕ - ز - ژ - س - ش - ع - غ - ف - ڤ - ق - ک - گ - ل - ڵ - م - ن - و - ۆ - ھ - ە - ی - ێ)
ڕێکخراوەکان	کۆڕی زانیاری کورد ئەکادیمیای کوردی ئینستیتیوتی کەلەپووری کورد ئینستیتیوتی کوردیی ئەستەمبوڵ ئینستیتیوتی کوردیی پاریس کۆڕی زانستیی زمانی کوردی
زمانەوانان (کورد)	قەناتی کوردۆ سەعید کابان سدقی تۆفیق وەھبی جەلادەت عالی بەدرخان کامەران بەدرخان ئەوڕەحمانی حاجی مارف جەمال نەبەز کوردستان موکریانی شێرکۆ بابان نەریمان عەبدوڵڵا خۆشناو عەلی ڕوخزادی محەممەد موکری ئاکۆ جەلیلیان کەریم کەریمپوور
زمانەوانان (بیانی)	ماوریتزیۆ گارزۆنی ئەلکساندەر خۆجکۆ فێردیناند یووستی ئۆسکار مان ئیلی بانیستەر سەون دەیڤید نیل مەکێنزی ڤلادیمیر مینۆرسکی ویلەر تاکستن جۆیس بلەو
وتارە پەیوەندیدارەکان	عەلی تەرەماخی
ڕێزمانی کوردی - نووسەران - شاعیران - پۆل - کۆمنز