ئاکرێ - ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد

ئاکرێ
شارۆچکە
Akrê - Akre - عقرة
دیمەنی شارۆچکەی ئاکرێ

وڵات	عێراق
ھەرێمی فێدراڵ	ھەرێمی کوردستان^[١]
پارێزگا	دھۆک
قەزا	ئاکرێ
دەسەڵات
• قایمقام	ھونەر ئیسماعیل
ڕووبەر
• سەرجەم	١٢ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی	٦٢٥ مەتر (٢٬٠٥١ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٨)
• سەرجەم	٦٨،١٠٠
زمان و ئایین
• زمان	کوردی کرمانجی)
• ئایین	ئیسلام (سوننە)
ناوچەی کاتی	UTCتێبینی نەکراوە (+٣)
• ھاوین (DST)	+٣

ئاکرێ شارۆچکەیەکی باشووری کوردستانە و سەر بە پارێزگای دھۆکە. ٩٥ کم دوورە لە شاری مووسڵەوە و دەکەوێتە ١٢٠ کم باشووری ڕۆژھەڵاتی پارێزگای دھۆکەوە. لەنێوان سێ چیادایە، خانووەکانی لەسەر یەک بەداوێنی شاخەکاندا ھەڵچوون. ئەمە دیمەنێکی جوان و سەرنجڕاکێشی بە شارەکە بەخشیوە و ئەم شارە لەساڵی (١٨٧٧)ز بووە بە ناوەندی قەزا. ئەم شارۆچکەیە سەر بە پارێزگای نەینەوا بوو تاوەکو ڕاپەڕینی ئازاری ساڵی ١٩٩١، پاشان بە فەرمی بووە شارۆچکەیەکی سەر بە پارێزگای دھۆک و ھەرێمی کوردستان.

ناو

[دەستکاری]

ئاکرێ: ئەمە ناوی درووستە، چونکە کورد و ھەموو خەلکی کوردستان ئەم ناوە لە سەر ناسراوە، ناوی ئاکرێ لە ئاگرەوە ھاتووە کە لە پێش زاییندا موغێکی زەردەشتی لەوێ جێگیر بووە و ئاگری تێدا کردۆتەوە.
کچک ئستەنبول: مێژوونووسی میسلی (یاسین خیراللە العمری) دەڵێت ئاکرێ لە کاتێک دا ناسراو بوو بە (کچک ئستەنبول یان ئستەنبولی بچووک).
عقرة: لە سەرچاوە عەرەبیەکاندا ناوی شارەکە کردووەتە (عقرة) وەک (الحموی) لە کتێبەکەی (معجم البلدان).

جوگرافیا

[دەستکاری]

ئاکرێ دەکەوێتە سەر ھێڵی درێژ (٤٤٨/١) ڕۆژاوا، و ھێڵی پانی(١/٤–٣٧) باکووردا، و ڕووبەری ئاکرێ دەکاتە (١٧٩٦) کم٢ ولەسەر ئاستی دەریایی (٢٧٠)مەتر بەرزە.

مێژوو

[دەستکاری]

ئەم شارە مەڵبەندی کوردە حەمیدییەکان بووە. ماوەیەکیش لەژێر دەسەڵاتی میرنشینی بادینان و پاشان میرنشینی سۆراندا بووە. شارێکی کۆن و مێژووییە و درووستکردنی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئیمپراتۆرێتیی مادەکان - میدیا.

شاری ئاکرێ زۆر دەوڵەمەندە بە سامانی سروشتی و بەروبوومی خوراکی وەکو دەخل و دان و جو و برنج و ھەندێکی تر و ئاکرێ ناسراوە بە نێرگز و ھەنار، دانیشتوانی ئاکرێ پێکدێن لە چەندین عەشیرەت (ھۆز) ئەوانەش (ئاکرەیی - زێباری - سورجی - ھەرکی - گۆران … ھتد)، پشکی شێریش بەر هۆزی ئاکرەیی وزێباری دەکەوێت کە چەندین خەباتیان هەبووە لە ناوچەکەدا.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]

^ Kurdistan Regional Government. KRG. سەردان لە ڕێکەوتی 2012-08-09.

ماڵپەڕی کوردیپیدیا^{[بەستەری مردوو]}

کوردستان

باکوور

ئادیەمان	ئالدووش (ئالدووش) بێسنی (بێسنی) تووت (تووت) چێلکان (چێلکان) سنجق (سنجق) سەرگۆل (سەرگۆل) سەمسوور (سەمسوور) سەمیساد (سەمیساد) کۆلیک (کۆلیک)
ئاگری	ئاڤکەڤر (ئاڤکەڤر) بازید (بازید) پانۆس (پانۆس) خاموور (خاموور) دووتاخ (دووتاخ) زێدکان (زێدکان) قەرەکۆسە (قەرەکۆسە) گیادین (گیادین)
ئەرزگان	ئەرزگان (ئەرزگان) ئەگین (ئەگین) ئیلیچ (ئیلیچ) تێرجان (تێرجان) جمنی (جمنی) ڕەفاعیە (ڕەفاعیە) قەرەقولاک (قەرەقولاک) کەماخ (کەماخ) مۆسە (مۆسە)
ئەرزیڕۆم	ئاش قەڵا (ئاش قەڵا) ئاڤنیک (ئاڤنیک) ئۆخلێ (ئۆخلێ) ئەرزیڕۆم (ئەرزیڕۆم) پاسینی ژێرین (پاسینی ژێرین) تاتۆس (تاتۆس) چێرمک (چێرمک) حەسەن قەڵا (حەسەن قەڵا) خنووس (خنووس) گۆگسی (قەرەیازی)
ئیدر	باشان (باشان) تێشبەروون (تێشبەروون) ڕەشقەلاس (ڕەشقەلاس) قولپ (قولپ)
باتمان	ئێلح (ئێلح) حەسکیف (حەسکیف) حەزۆ (حەزۆ) کەرجەوس (کەرجەوس) قابلجەواز (قابلجەواز) قوبین (قوبین)
بدلیس	ئەلجەواز (ئەلجەواز) بدلیس (بدلیس) تووختەوان (تووختەوان) چوخووڕ (چوخووڕ) خەلات (خەلات) خیزان (خیزان) مۆتکی (مۆتکی)
بینگۆل	بۆنگلان چۆنەک چەولیگ چێرمە داری ھێنی کانی ڕەش گێغی ھۆسنەک
حەکاری	جۆلەمێرگ چەلێ شەمزینان گەڤەر
خارپێت	ئەگینی ژێرین باسقیل پالۆ خارپێت دەپ قەرەباخان کەبان گۆلی ھەزار مادەن
دیاربەکر	ئەرخەنی (ئەرخەنی) ئەگل (ئەگل) بسمل (بسمل) پاسوور (پاسوور) پیران (پیران) چنار (چنار) چنگوش (چنگوش) چێرمووگ (چێرمووگ) حازرۆ (حازرۆ) دیاربەکر (ئامەد) فارقین (فارقین) کاراز (کاراز) لیجێ (لیجێ) ھێنێ (ھێنێ)
دێرسم	پلوور پلەموریە پێرتاگە چەمیشگەزەک خۆزات قسلە مازگێرد مامەکی
ڕحا	بێرەجووگ پیرسووس جورنی ڕەش حەڕان خەلفەتی ڕحا سەری کانی سوێرەک کانیی غەزاڵان وێرانشار ھەوەنج
سێرت	تللۆ خسخێر دھ سێرت شێروان مسرج ھاوێل
شرنەخ	ئەلکێ باسان جزیر سلۆپیان شرنەخ قیلابان ھەزەخ
عوسمانیە	باخچە تۆپراب قەڵا عوسمانیە ھاروونیە
عەنتاب	ئیسلاحیە بێلکیس تلبشار دیلۆک جینگیڤە شاھیدبەی شاھیدکامیل عارابان کورودەرە گرگامێش
قەرس	دیخۆر جلاوز ساریقامیش سەلیم کاخزمان قەرس
کلیس	سپەناق عەلیی مەنتار کلیس گرێ موراد
مووش	دێرخاس کۆپ ملازگرد مووش گمگم

باشوور

دھۆک	ئاکرێ (ئاکرێ) ئامێدی (ئامێدی) بەردەڕەش (بەردەڕەش) دھۆک (دھۆک) زاخۆ (زاخۆ) سێمێل (سێمێل) شێخان (شێخان)
سلێمانی	پشدەر (قەڵادزێ) پێنجوێن (پێنجوێن) دووکان (دووکان) دەربەندیخان (دەربەندیخان) ڕانیە (ڕانیە) سلێمانی (سلێمانی) سەیدسادق (سەید سادق) شارباژێڕ (چوارتا) شارەزوور (ھەڵەبجەی تازە) قەرەداغ (قەرەداغ) ماوەت (ماوەت)
کەرکووک	داقووق (داقووق) دووبز (دووبز) حەویجە (حەویجە) کەرکووک (کەرکووک)
گەرمیان	بەدرە (بەدرە) چەمچەماڵ (چەمچەماڵ) خانەقین (خانەقین) دووزخورماتوو (دووزخورماتوو) کەلار (کەلار) کفری (کفری) مەندەلی (مەندەلی)
نەینەوا	تلکێف (تلکێف) تەلەعفەر (تەلەعفەر) حەمدانیە (قەرەقووش) شنگال (شنگال) مووسڵ (مووسڵ)
ھەولێر	چۆمان (چۆمان) خەبات (خەبات) دەشتی ھەولێر (بنەسڵاوە) ڕەواندز (ڕەواندز) سۆران (سۆران) شەقڵاوە (شەقڵاوە) کۆیە (کۆیە) مەخموور (مەخموور) مێرگەسۆر (مێرگەسۆر) ھەولێر (ھەولێر)
ھەڵەبجە	ھەڵەبجە
ھەروەھا	شارەبان (شارەبان)

ڕۆژھەڵات

ئازەربایجانی ڕۆژاوا	بۆکان (بۆکان) پۆلدەشت (پۆلدەشت) پیرانشار (پیرانشار) تیکاب (تیکاب) چاڵدێران (سیاھچەشمە) چایپارە (قەرەزیائەددین) خۆی (خۆی) ساینقەڵا (ساینقەڵا) سەردەشت (سەردەشت) سەڵماس (سەڵماس) شنۆ (شنۆ) شەوت (شەوت) ماکۆ (ماکۆ) مەھاباد (مەھاباد) میاندواو (میاندواو) نەغەدە (نەغەدە) ورمێ (ورمێ)
ئیلام	ئاودانان (ئاودانان) ئەیوان (ئەیوان) ئیلام (ئیلام) دێلوڕان (دێلوڕان) چەرداوڕ (سەراوڵە) دەڕەشار (دەڕەشار) مەڵگشای (ئەرکەواز) مێران (مێھران)
کرماشان	ئارووناوا (ئارووناوا) پاوە (پاوە) جوانڕۆ (جوانڕۆ) داڵاھۆ (کرن، گاوارە) ڕوانسەر (ڕوانسەر) سونقوڕ (سونقوڕ) سەرپێڵی زەھاو (سەرپێڵی زەھاو) سەلاسی باوەجانی (تازاوای سەلاس) سەحنە (سەحنە) قەسری شیرین (قەسری شیرین) کرماشان (کرماشان) کەنگەوەر (کەنگەوەر) گیەڵان (گیەڵان) ھەرسین (ھەرسین)
کوردستان	بانە (بانە) بیجاڕ (بیجاڕ) دیواندەرە (دیواندەرە) دێولان (دێولان) سنە (سنە) سەقز (سەقز) سەوڵاوا (سەوڵاوا) قوروە (قوروە) کامیاران (کامیاران) مەریوان (مەریوان)
لوڕستان	دڵفان (نووراوا) سلسلە (ئەلیشتەر) کوودەشت (کوودەشت) ورووگڕ (ورووگڕ) خوڕەماوە (خوڕەماوە)
ھەمەدان	تووسرکان (تووسرکان) ئەسەداوا (ئەسەداوا) مەلایێر (مەلایێر) نیاوەن (نیاوەن)
پەیوەندیدار	ھەرێمی لوڕستان

ڕۆژاوا

جزیرە	قامشلۆ عاموودێ قامشلۆ دێرک دێرک حەسیچە حەسیچە سەری کانی سەری کانی
کۆبانی	گرێسپی گرێسپی کۆبانی کۆبانی
عەفرین	عەزاز عەزاز عەفرین عەفرین باب باب