قەزای شارەبان

قەزای شارەبان
قەزای شارەبان
قەزا
	نەخشەی قەزاکانی پارێزگای دیالە
وڵات	کوردستان; عێراق
ھەرێم	ھەرێمی کوردستان; (ناوچە جێناکۆکەکان)
پارێزگا	پارێزگای دیالە
مەڵبەند	شارەبان
بوون بە قەزا	١٩٥٠
ڕووبەر
• سەرجەم	٤٧٨ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٨٥ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی	٦٢ مەتر (٢٠٣ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٤)
• سەرجەم	١٥٥٬٩٦٧
سەرناوی دانیشتوو	شارەبانی
زمان و ئایین
• زمان	کوردی(سۆرانی، کوردیی کەڵھوڕی و گۆرانی)، عەرەبی و تورکمانی
• ئایین	ئیسلام(سوننە و شیعە) و یارسان
• ب پ م(٢٠١٧)	٠٬٧٥٨; بەرز · ٢٦مین
ناوچەی کاتی	UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+٤:٣٠ (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٠٩٦٤

قەزای شارەبان (بە عەرەبی: قضاء المقدادیة، بە ئینگلیزی: Miqdadiyah District) یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای دیالە لە باشووری کوردستان لە عێراق. ناوەندەکەی شارۆچکەی شارەبانە.^[٢] قەزاکە سێ ناحیەی ھەیە بە ناوەکانی دەلی عەباس و ئەبی صەیدا و الوجیھیة. زۆرینەی عەرەبە و کەمینەی تورکمان و کوردن. دووەم گەورەترین قەزای پارێزگای دیالەیە دوای ناوەندی قەزای بەعقووبە.

جوگرافیا

قەزای شارەبان دەکەوێتە باکووری عێراق. بە تایبەتی لە باکووری ڕۆژھەڵاتی عێراق.^[٣]

ناو

ناوی ئەم قەزایە لە ناوەندەکەیەوە وەرگیراوە کە ئەویش شارۆچکەی شارەبانە.

شارەبان کە لە بەرھەمەکانی نووسەرانی کلاسیکی وەک بەتڵیمۆس و سترابۆدا بەو شێوەیە ئاماژەی پێکراوە. شارەبان (لە شەھرەبانەوە، لە ئێرانی کۆنەوە، شاتراپان) لە یۆنانیدا دەگۆڕێت بۆ سەترەپ و بە واتای حاکم یان پارێزگار دێت. ئەم ناوە تا ئێستاش لە ناوخۆدا بەکاردێت. بەڵام لەم دواییانەدا زاراوەی (میقدادیە) تا ڕادەیەکی زۆر جێگەی ناوە کۆنەکەی گرتۆتەوە.
شیعەکانی ناوچەکە پێیان وایە میقدادیە بە ناوی میقدادی کوڕی ئەسوەد ئەلکیندی(مقداد بن الاسود الکندی) ناونراوە یەکێک بووە لە سەحابەکانی پێغەمبەری ئیسلام محەممەد(د.خ). لە ڕاستیدا مەزارگەیەکی میقداد ئەلسەیواری لە گەڕەکی ڕۆژئاوای شارۆچکەی ئێستا ھەیە. میقداد لەلایەن موسڵمانانی شیعەوە ڕێزی لێدەگیرێت وەک یەکێک لە چوار ھاوەڵ، موسڵمانانی سەرەتایی کە شوێنکەوتووی عەلی کوڕی ئەبی تاڵیب بوون. میقدادی کوڕی ئەسوەد لە نێو شیعەکانە کە بە یەکێک لە ڕێزدارترین سەحابە سەیر دەکرێت. لە یەکێک لە فەرموودەکاندا باسی کراوە سەبارەت بە شیعەی تەواو، ئەو یەکێک بووە لە موھاجیرونەکان. بەڵام ناتوانن بە تەواوی نیشان بدەن کە ئەم شارۆچکەیە چۆن بە میقدادی کوڕی ئەسوەدەوە بەستراوەتەوە بۆ ئەوەی ناوی لێ بنرێت.
ناوەندی شارۆچکەکە بە ناوی شارەبان ناودەبرێت، کە سەدان ساڵە ناوێکی باو بووە و وەک مێژوونووس (یاقووت حەمەوی) لە پەرتووکی (موعجەم بولدان) بە (شارەبان، شارەوان) ئاماژەی پێکردووە. وە لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتیی ساسانیدا شارۆچکەیەکی بەناوبانگ بوو، وە بە کوردی بە ھەمان شێوە بە فارسی ئەم واتانە دەدات ( فەرمانڕەوای شارەکە: مانگ: شار، بان: ئاغا یان خاوەن)، سەبارەت بەوەی کە دەنگۆی ئەوە ھەیە کە ناوەکە لە (حاکمی شار: شەھر: شار، بانو: خانمێک یان ھاوڕێیەک) وەرگیراوە، لێکدانەوەیەکی دوور و درێژە.^[٤]

دانیشتوان

زۆربەی دانیشتوانی قەزاکە عەرەبن. نزیکەی ٥٪ی کورد لەو قەزایەدا دەژین، نزیکەی ٤٪ بۆ ٣٪ی تورکمان لە قەزاکەدا دەژین. ^[٥]

کەشوھەوا

کەشوھەوای بیابان لە ناوچەکەدا زاڵە.^[٦] تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانەی ناوچەکە ٢٤ پلەی سەدییە. گەرمترین مانگ مانگی تەمموزە کە تێکڕای پلەی گەرمی ٣٦ پلەی سەدییە، ساردترینیش مانگی یەکە کە ١٠ پلەی سەدییە. تێکڕای بارانبارینی ساڵانە ٢٩١ ملیمەتر دەبێت.^[٧] تەڕترین مانگ مانگی نۆڤەمبەرە کە تێکڕای بارانبارین ١٠٨ ملم دەبێت، وشکترین مانگ مانگی ئەیلول کە ١ ملم باران باریوە.^[٨]

سەرچاوەکان

^ «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
^ د.عەبدوڵا غەفور. «گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٥٧دا» (PDF) (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
^ http://www.geonames.org/99237/republic-of-iraq.html
^ statement Wikimedia FoundationPowered by MediaWiki Malayeri, Mohammadi (1375). فرھنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی بە عصر اسلامی، جلد دوم. دل ایرانشھر، تھران، انتشارات توس.
^ https://web.archive.org/web/20211030103555/https://www.aljazeera.net/encyclopedia/citiesandregions/2016/1/17/المقدادیة-التطھیر-العرقی-فی-صمت
^ https://hess.copernicus.org/articles/11/1633/2007/hess-11-1633-2007.html
^ https://web.archive.org/web/20200511075542/https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/dataset_index.php
^ https://web.archive.org/web/20190419091014/https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/view.php?datasetId=TRMM_3B43M&year=2014

[GlobalDataLab-1] «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[2] د.عەبدوڵا غەفور. «گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٥٧دا» (PDF) (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)

[3] ttp://www.geonames.org/99237/republic-of-iraq.html

[4] statement Wikimedia FoundationPowered by MediaWiki Malayeri, Mohammadi (1375). فرھنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی بە عصر اسلامی، جلد دوم. دل ایرانشھر، تھران، انتشارات توس.

[5] ttps://web.archive.org/web/20211030103555/https://www.aljazeera.net/encyclopedia/citiesandregions/2016/1/17/المقدادیة-التطھیر-العرقی-فی-صمت

[6] ttps://hess.copernicus.org/articles/11/1633/2007/hess-11-1633-2007.html

[7] ttps://web.archive.org/web/20200511075542/https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/dataset_index.php

[8] ttps://web.archive.org/web/20190419091014/https://neo.sci.gsfc.nasa.gov/view.php?datasetId=TRMM_3B43M&year=2014

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]