چەمچەماڵ

چەمچەماڵ

Chamchamal
جمجمال
چەمچەماڵ Chamchamal جمجمال
شارۆچکە
	دیمەنی شارۆچکەی چەمچەماڵ
وڵات	کوردستان; عێراق
پارێزگا	سلێمانی
قەزا	قەزای چەمچەماڵ
ناحیە	ناحیەی چەمچەماڵ(ناوەند)
بەرزایی	٧٠٩ مەتر (٢٬٣٢٦ پێ)
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (سۆرانی)
• ئایین	سوننی شافعی

چەمچەماڵ ، شارۆچکەیەکە دەکەوێتە پارێزگای سلێمانی سەر بە ئیدارەی بەڕێوەبەری هەرێمی کوردستان. ئەم شارۆچکەیە پێشتر سەر بە پارێزگای کەرکووک بووە ، بەیەکێک لە ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق دادەنرێت.^[٢]

مێژوو

شارۆچکەی چەمچەماڵ بە یەکێک لە شارۆچکە دێرینەکانی کوردستان و عێراق دەژمێردرێت و نزیکی ١٠ کم لە گوندی (چەرموو) وە دوورە کە بە یەکەم مەڵبەند دادەنرێت کە مرۆڤ کشتوکاڵی تێدا کردووە، ئەمەش بە ھێزترین بەڵگەیە بۆ دێرینی ئەم شارۆچکەیە کە لەو کاتەوە مرۆڤی تێدا نیشتەجێ بووە. ئەرگە چی لە ڕووی مێژووییەوە سەرچاوەی ئەوتۆمان نیە لەسەر ئەم شارۆچکەیە بەڵام بوونی قەڵایەک لە ناوەڕاستی شارەکە ڕاستی و دروستی دێرینی ئەم شارە دەسەلمێنێ بە تایبەتی پاش دۆزینەوەی چەند پارچە ئاسەوارێک کە مێژوکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانیەکان.

قائیمقامیەت بە یەکێک لە کۆنترین دەزگا میریەکان لەساڵی ١٨٥١ ئیمبراتۆریەتی عوسمانی و دەسەڵاتداران شاری چەمچەماڵیان کردوە بە قەزا پاشان گونێک دراوەتەو سەر با ناحیەی بازیان جارێکی ترو لە ساڵی ١٩٢٢ سەر لە نوێ کراوەتەوە بە قەزا تا ئێستاش قەزایە.

ناوی شارۆچکەکە

سەبارەت بە ناوی شارەکە چەندەین بیر و بۆچوون، بەلام زۆربەی لە خاڵێک یەکدەگرنەوە ئەوەیش وەکو باس دەکرێت کە لە کاتی خۆیدا ئەم ناوچەیە ڕەز و باخێکی زۆری تێدا بووە و ھەر ماڵێک لە سەر ڕەز و باخی خۆی بووە پاشان بە ھۆی لافاوێکی گەورەوە کە ئەم ناوچەیە دەگەڕێتەوە زۆربەی ڕەز و باخەکان لافاو ڕای دەماڵێ و خاپووری دەکات، بەڵام جارێکی تر و سەرلەنوێ ئەم شارە دروست دەکرێتەوە.

چەمچەماڵ لە کاتی فەرمانڕەوایی بابانەکان بەشێک بووە لە خاکی سلێمانی و ئەوان ھەڵیان سوڕاندووە تا ساڵی ١٨٥١ کە دەوڵەتی عوسمانی سلێمانی داگیر دەکات لە کاتی داگیر کردنی عێراق لە لایەن بەریتانیاوە ئەم شاررۆچکەیە خراوەتە سەر پارێزگای کەرکووک، لە کۆتاییی ساڵی ١٩٧٥ دووبارە ئەم شارۆچکەیە خراوەتەوە سەر پارێزگای سلێمانی

دەڵێن کەسێک ھەبووە لە چەمچەماڵ ناوی جەماڵ بوە باخێکی ھەبووە لە گەڵ چەمە ئاوێک بە ناوی ئەو نراوە کە ووتویانە چەمی جەماڵ بە مرووری زەمان کراوە بە چەمچەماڵ.

گوایە ووشەی چەمچەماڵ لە سێ بڕگە پێکھاتووە (چەم و چەم و ماڵ) کە شروشتی ناوجەکەش وەھایە کە چەم و شیوی زۆری تیادایە.
بەواتای خانوویەک لەسەر چەمێکی بچوک، لەئێستادا چەمێکی بچوک بەناو شارۆچکەکەدا تێپەڕ دەبێت.^[٣]

دانیشتوانی چەمچەماڵ

ژمارەی دانیشتوانی چەمچەماڵ بە ناحیە و گوندەکانی دەورووبەریەوە ۲٠۰ ھەزار کەس دەبێت، دانیشتوانی ناو شاری چەمچەماڵیش نزیکی ٥٥ ھەزار کەس دەبێت.

سنووری جۆگرافیا

ئەندامی لیستی خاڵبەندکراو

شارۆچکەی چەمچەماڵ لە باکورەوە زنجیرە چیای هەنجیرە و دەربەندی بازیان و لە ڕۆژھەڵاتیش ڕووباری باسەڕە و زێی خوارویش ڕۆژئاوای ئەم شارەیە گردەکانی بانی مەقان باشووری سنوری جوگرافیای چەمچەماڵ دیاری دەکەن.

ھۆزە سەرەکیەکانی چەمچەماڵ

تێبینی : گەورەترین هۆز لە چەمچەماڵ هۆزی (شوانی)ە وە زۆرترین ڕێژەی دانیشتوانی چەمچەماڵ پێکدەهێنن .

^[٤]

چەمچەماڵ لە ڕووی ئابووریەوە

لە مێژەوە خەڵکی ئەم شارە خەریکی کاری کشتوکاڵی بوونەوە بژێوی خۆیان پێ پێدا کردووە بە تایبەت دانەوێڵە، وەکو گەنم و جۆ و نیسک و نۆک ، لە گەڵ ئەوەشدا ئاژەڵداریان کردوە و مەڕو مالاتیان بە خێو کردووە لە ئێستاشدا بەشێکی زۆریان بە کاری فەرمانبەرییەوە خەریکن، چەمچەماڵ لە کانزادا دەوڵەمەندە بە تایبەتی گازی سروشتی.

سەرچاوەکان

^ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ میدیا، گوڵان. «چەمچەماڵ لەنێوان سلێمانی و گەرمیان و كەركوكدا». گوڵان مێدیا (بە سۆمالی). لە ٢ی نیسانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ https://books.google.iq/books?id^{[بەستەری مردوو]}
^ http://www.krso.net/Default.aspx ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[1] «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.

[2] میدیا، گوڵان. «چەمچەماڵ لەنێوان سلێمانی و گەرمیان و كەركوكدا». گوڵان مێدیا (بە سۆمالی). لە ٢ی نیسانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[3] ttps://books.google.iq/books?id^{[بەستەری مردوو]}

[4] ttp://www.krso.net/Default.aspx ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

ب و د پێڕستی گوندەکانی چەمچەماڵ
کوردستان > باشوور > پارێزگای سلێمانی
ناحیەی ناوەندی قەزای چەمچەماڵ(ناوەند)	چەمچەماڵ(ناوەند) ئیبراھیم ئاغا بانگرد ئەحمەدلەوەند باسەڕە باینجانی خواروو باینجانی سەروو چاڵاو، چەمچەماڵ دانەسۆفی زەنان ژاڵەی دەربەند سۆفی حەسەن عەلی زەنگەنە قولە، چەمچەماڵ کانی کەوە، چەمچەماڵ کانی کوچەڵە کونەکۆتر، چەمچەماڵ گورگەیی چاوسوور گورگەیی شامار گورگەیی فەتاح گورگەیی کاک عەبدوڵا مەحمودێ مەلاحسێن ھەکزی خواروو ھەکزی سەروو ھەمزە، چەمچەماڵ
ناحیەی شۆڕش	شۆڕش(ناوەند) پیریادی تاڵەبان تەپەدێی خواروو تەپەدێی دارەقازی تەپەدێی سەروو جافان چراغەڕووتە چەشمەبەردین دارەتوو سەعدووناوا سەوزگە عەلی مەنسور عوسمان غەزال فەیزاوا، شۆڕش فەیزاوای سەرچەم قاسم بەگزادە قرخ قەرەتامور قەڵاچوغە قودرەتە کورەداوی گۆڕبنە گۆشت قووت موزەفەر نورەی خواروو نورەی سەروو
ناحیەی تەکیەی کاکەمەند	تەکیەی کاکەمەند(ناوەند) باوەفەتی خواروو باوەفەتی سەروو تەشکە تەکیەی حەمەبایز تەکیەی کاکە عەبدوڵا تورکە چاڵگە چۆڵەمەکی خواروو چۆڵەمەکی سەروو حاجیاوا خاڵدان خوامراد ڕەئوف ئاوا شۆراوا شێخ وەیس فەریق ئاوا قشڵاخ کانی بناو کانی چنار کانی سارد کانی مستەفا کۆچک نەخشینە لکاوەی تازە لکاوەی کۆن ماروولە مەنزەرئاوا ھەراوا
ناحیەی تەکیەی جەباری	تەکیەی جەباری(ناوەند) بانگۆڵ پویزڵ تاوێربەرز جانی حەمک داوڵ زەردە زەوج سۆران جەباری شێخ محەمەدی جەباری قەڵاوێژ قۆچەلی کانی بایز کوڵەبان گۆران جەباری مەحموودپەریزاد مۆردانە ھەنارەی محەمەد سەعید ھەنارەی محەمەد شەریف ھەنارەی محەمەدئەمین
ناحیەی قادرکەرەم	قادرکەرەم(ناوەند) ئالیاوە ئاوایی جەلال ئاوایی عەزیزبەگ ئاوایی عەلی مستەفا ئاوباریک ئیبراھیم غوڵام بنەکە بەکرباجەلان بەھرام بەگی شێخ حەمید پاریاوڵە تازەشار تەپەسپی تەختەمینە تەختەمینەی خواروو تەختەمینەی سەروو چاڵەودوانە چنگنی چەم سورخاو خدرڕیحان داربەسەرە دارەتوو دارەتووی زەنگەنە ژاژ سۆفی ڕەزا شاوک قایتەوەنی بچوک قایتەوەنی گەورە قەرەچێوار قەشقە قەڵامیکائیلی بچوک قەڵامیکائیلی گەورە قەیتول قیرچە کانی قادری سەعدون کانی قادری شێخ محەمەد فازل کانی قادری مەجید کوڕە کۆرمۆری بچووک کۆرمۆری گەورە کۆشکی خوارو کۆشکی سەرو کۆشکی ناوەڕاست گەڕاوی گوڵباخی خواروو گوڵباخی سەروو گۆلەمە لەک ھیدایەت مامیسک مشکیبان نەورۆز ھەرێنە وەستاخدر یۆڵە
ناحیەی ئاغجەلەر	ئاغجەلەر(ناوەند) ئازادی ئاوبارە ئەسکەندەربەگ بلوکێن بەردەعازەبان بۆڵقامیش بێدەر تلیان تەقتەق تەکباسان تەوەکەڵی بچوک تەوەکەڵی قەسرکان تەوەکەڵی گەورە توتەقەل تیژە جلمۆرد چنارتوو چوخلیجە چیاسەوز حەیدەرەبەگ خرج حرج خڕبەندەلوو دارەقوتە داڵاواڕووتە داڵاواشێخ ساڵەح داڵاواکوردان سەرچنار سۆتکە شۆڕجە شێخان شێخ بزێنی شێخ پاڵەوان شێخ محەمەد شێخان سورقاوشان عەسکەر قامیشە قەسرۆک قەڵاچوغەی شێخ سەلام قەڵاچوغەی شێخ کەریم قوچلەر قوچەبڵاخ قودرەتە قوڕاوە کانی بۆگەنە کانی بی شێخ عەبدوڵا کانی بی کانی سپیلکە کانی عارەبان کانی گەوھەر کانی ھەنجیرەی شێخ بزەینی کانی ھەنجیرەی ساڵحۆک کۆزەبۆرە گردخەبەر گڵناغاجی بچوک گڵناغاجی گەورە گەڕاو گەڕگەڕ گەزەڵان گەورەدێ گۆپتەپە ماملێسی مایلە محەمەدخان مۆتلیجە مۆردخواردی خواروو مۆردخواردی سەروو
ناحیەی سەنگاو	سەنگاو(ناوەند) ئاوەبۆرەکەی خواروو ئاوەبۆرەکەی سەروو ئۆغلیجە باجگە باخەگردەڵە بانی مۆرد پنگڵەی دووەر پنگڵەی دووەری تازە پونگڵە پێنج ئەنگوستی خواروو پێنج ئەنگوستی سەروو تەپەسپی خواروو تەپەسپی سەروو تەپەسوورە تەپەعارەبی حاجی مارف تەپەعارەبی نەریمان تیلەکۆی حەمە ڕەزا تیمار جامڕێزی خواروو جامڕێزی سەروو جنۆکەی حەمەتاڵیب جنۆکەی غەیدان جنۆکەی فەتاحەسور جنۆکەی قازی شەل حەسەن کەنۆشی خواروو حەسەن کەنۆشی سەروو حەمەی بارام خدری خواروو خدری سەروو خوێڵینی ئاوەلێڵەکە خوێڵینی قەڵای باسەڕە خوێڵینی کەوەڵە خێڵی ئاخە داربەڕوو درۆزنە دلکە دەرزیلە دەروارەی خواروو دەروارەی سەروو دەروێشانی بچوک دەروێشانی گەورە دووەر دۆبڕاو دێی ڕەشە ڕەبات زالواو زەلەسوتاو زینانە ژاڵەی بچووک ژاڵەی کرپچنە ژاڵەی گەورە سەرقەڵا سەیوەی سێ گۆمەتان شاحەسەن شەریف ئاوا شەلەیی شیوەباز عزەت ئاوا عەینەکەی حەمەشاسوار عەینەکەی سەعیدەڕەش فاتکە فەقێ حاجی قادرئاوا قەڵاگە قەڵای شێخ ڕەشید کارێزەی ڕەبات کارێزەی دەلۆ کانی پەیتەش کانی خاکی کانی مامە کچان کرپچنە کەریمەجەل کەلان کەڵەڕەشی بچووک کەڵەڕەشی حەمەسڵێمان کەڵەڕەشی گەورە کەوەڵە کێلەبەرزە گەڕاو گەڕاوی حاجی شەریف گەڕەچیا گۆمەزەرد گۆیژە مامران مەسۆیی بچووک مەسۆیی بەرگەچ مەسۆیی ڕەحیم مەملەحەی خوێڵین مەملەحەی خوێڵینی گۆم میراولی میرەیی حەمەحەسەن میرەیی حەوزەوار ھەزارکانی ھەشەزینی ھەمزەڕۆمی ھەنارەی خوارو ھەنارەی سەرو ھەنجیرە ھێلانەقەل
ناوەند: شارۆچکەی چەمچەماڵ، شارەدێیەکان:شۆڕش، ئاغجەلەر، تەکیەی کاکەمەند، تەکیەی جەباری، قادرکەرەم و سەنگاو