لەک

لەک
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
	١,٥٠٠,٠٠٠
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
زمانەکان
	کوردیی لەکی
ئایین
	ئیسلامی شیعە، یارسان
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
	کوردەکانی دیکە (کوردی باشوور، گۆران، کورمانج، سۆران، زازا)، لوڕ

لەک^[١]^[٢] گەلێکی^[٣] کوردییە^[٤]^[٥] کە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە پارێزگاکانی کرماشان، لوڕستان، ئیلام، ھەمەدان دەژێت. زمانی زگماکیی لەکەکان زاراوەی لەکیە کە بەشێک لە زمانی کوردی دێت بە ئەژمار^[٦]^[٧]^[٨]. لە ڕووی ئایینەوە لەکەکان سەر بە ئایینی ئیسلامن و زۆرینەیان شیعەن و کەمێک لە لەکەکان سەر بە ئایینی یارسانن. جەماوەری لەکەکان نزیک ١/٥ ھەتا ٢ ملیۆن کەس ھەزیر دەکرێت. لەک یەکێکە لەگەورەترین گەلانی کوردستانە کە میرنشینی ئەردەڵان و ھەرێمی لوڕستانیان پێکھێناوە و ھەروەھا بەسەرکردایەتی کەریم خانی زەند توانیان نیو سەدە فەرمانرەوایەتی ئێران بکەن.

ھەروەھا تیرەیەک لە کوردەکان بە ناوی لەک لە باشووری کوردستان لە پارێزگاکانی ھەولێر، کەرکووک و ھەندێک ناوچە لە سلێمانی دەژین کە بە زمانی کوردیی سۆرانی قسە دەکەن و سەر بە ئایینی ئیسلامی سوننەن و ھۆزەکانی وەکوو زەند، بلباس، ھەمەوەند، سیان، نانەکەلی، رۆژبەیانی و شێخ بزەینی لە خۆ دەگرێت. جگە لەمە، لە ئەدەنەی تورکیایش ھۆزی شێخ بزەینی دەژێت کە ناوی لەکی لە سەرە^{[ژێدەر پێویستە]}.

ئایین

زۆربەی لەکەکان سەر بە ئایینی ئیسلامی شیعەن و بەشێکی کەمتریشیان سەر بە ئایینی یارسانن.

زمان

زمانی لەکەکان کە زاراوەی لەکی پێ دەگوترێت، بەشێکە لە زمانی کوردی. ئەم زمانە زۆر بە زاراوەکانی کوردیی زەنگنەیی و کوردیی سنجاوی نزیکە و ھەروەھا نزیکایەتیی زۆریشی لەگەڵ کوردیی باشووریی و کوردیی گۆرانیی ھەیە.

مێژوو

ھەموو شارە لەکنشینەکان تا ساڵی ١٩٦٨ی زایینی سەر بە پارێزگای کرماشان بوون. لەو ساڵەدا دەوڵەتی ئەوکاتی ئێران ئەم ناوچانەی لە کرماشان دابڕی و خستیانە سەری فەرمانداریی تایبەتی لوڕستان کە لەو کاتە بەشێگ لە پارێزگای خووزستان بوو.^[٩] ئەم ناوچانە لە ساڵی ١٩٧٣ی زایینیدا، بوون بە پارێزگایەکی نوێ بە ناوی پارێزگای لوڕستان،^[١٠] بەڵام ناوچە لەکنشینەکانی ھەرسین، جەلاڵەوەند و سەرفیرووزاوا ھێشتا بەشێک لە پارێزگای کرماشان ماونەتەوە و ھەروەھا بەشێکی بەرچاو لە لەکەکان لە شارەکانی وەکوو کرماشان، کەنگەوەر و سەحنە نیشتەجی بوونەتەوە.

ھۆزەکانی لەک

لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان

سەرچاوەکان

^ «"بێڕێزیكردن بە كوردانی لەک" كاردانەوەی تووندی لێكەوتەوە». Rûdaw (بە کوردی). 30 July 2016. لە 28 August 2020 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
^ «Radyoya Lekî li Kirmaşanê; Îran li çi digere?». Rûdaw (بە کوردی). 9 August 2018. لە 28 August 2020 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
^ Hamzeh'ee، M. Reza (2015). «Lak Tribe». Iranica Online. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ Hamzehʼee، M. Reza (1990). The Yaresan: A Sociological, Historical and Religio-historical Study of a Kurdish Community. p. 64. ISBN 9783922968832.
^ Minorsky، Vladimir (2012). «Lak». BRILL. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_0562. ISBN 9789004161214.
^ Hamzeh'ee، M. Reza (2015). «Lak Tribe». Iranica Online. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ «Laki». Ethnologue.
^ «Update on Luri: How many languages?» (PDF). Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. 13 (2): 171–197. 29 September 2003. doi:10.1017/S1356186303003067. S2CID 162293895. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 25 May 2019 ھێنراوە. {{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
^ ڕۆژنامەی ھەمشەھریی پارێزگاکان: پارێزگاکانی ئێران لە کەی بوون بە پارێزگا؟ (فارسی)، نووسراوی ٥ی گەلاوێژی ٢٠١٤؛ ١٨ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٨.
^ پێگەی ھەواڵی یافتە: پارێزگادارانی لوڕستان (لە سەرەتاوە تاکۆ ئێستاکە)، نووسراوی ٦ی گەلاوێژی ٢٠١٦؛ ١١ی نیسانی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٨.

[1] «"بێڕێزیكردن بە كوردانی لەک" كاردانەوەی تووندی لێكەوتەوە». Rûdaw (بە کوردی). 30 July 2016. لە 28 August 2020 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[2] «Radyoya Lekî li Kirmaşanê; Îran li çi digere?». Rûdaw (بە کوردی). 9 August 2018. لە 28 August 2020 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[iranicaonline-3] Hamzeh'ee، M. Reza (2015). «Lak Tribe». Iranica Online. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.

[4] Hamzehʼee، M. Reza (1990). The Yaresan: A Sociological, Historical and Religio-historical Study of a Kurdish Community. p. 64. ISBN 9783922968832.

[:0-5] Minorsky، Vladimir (2012). «Lak». BRILL. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_0562. ISBN 9789004161214.

[iranicaonline2-6] Hamzeh'ee، M. Reza (2015). «Lak Tribe». Iranica Online. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.

[Ethnologue-7] «Laki». Ethnologue.

[Anonby2-8] «Update on Luri: How many languages?» (PDF). Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. 13 (2): 171–197. 29 September 2003. doi:10.1017/S1356186303003067. S2CID 162293895. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە 25 May 2019 ھێنراوە. {{cite journal}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[ھەمشەھری_ئانلاین_١-9] ڕۆژنامەی ھەمشەھریی پارێزگاکان: پارێزگاکانی ئێران لە کەی بوون بە پارێزگا؟ (فارسی)، نووسراوی ٥ی گەلاوێژی ٢٠١٤؛ ١٨ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٨.

[یافتە_١-10] پێگەی ھەواڵی یافتە: پارێزگادارانی لوڕستان (لە سەرەتاوە تاکۆ ئێستاکە)، نووسراوی ٦ی گەلاوێژی ٢٠١٦؛ ١١ی نیسانی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. سەردان لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٨.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

ب و د گەلان و ئێڵەکانی کورد
کورمانج	جەلالی تۆپکانلوو جەھانبەگلوو زەعفەرانلوو سێفکانلوو شکاک ئامارلوو شادلوو پالۆکانلوو بادلانلوو میلان ھەرکی کەیکانلوو ڕەشوان چەمەشگەزەک برادۆست زەرزا پنیانشی گەورک میرانی مۆدان مۆتکان پارچکان ئۆرەماری
سۆران	موکری ئیمامی مەنگوڕ بێگزایە بێگزایەی شێربەیگی پیران مامەش خاکی دێبوکری ملکاری گەلواخی گەورک جاف بریاجی لەک گۆران ھەمەوەند میراودەلی
کورد	فەیلی ئەرکەوازی جومیر خزڵ کولیایی کەڵھوڕ قەڵخانی سنجاوی زەنگنە مەڵگشایی گۆران وەرمەزیار
زازا	دونبەلی حەسەنان مۆتکان ئەباس ئەبدل (ھۆز) ئاغووچان ئالان عەلی عەلی عەباس ئالخان ئالز ئارەیجان ئاسلان ئاشوور ئاز بادل بالابان بالچک بالی باماسوور بەختیار بەیت بێخ بلێچیک بیرم بوتک جافەر جندۆ چارەک چەکەل ھۆز دەمەن دەرک دەورێش جەمال دێسم فەرات فند گنج گولابی ھادک حەجیان حەمۆچک حەسن حەیدەر حەیر ھۆلک ھۆش ئیبک ئیکسۆر کارسان کەچەل کەم خال کھەو کھوود کھوورێش کلاووس کرداشی کمسۆرچک کوولک لاچین لۆل میلان نەمرەموو نەنیک ئۆکچی پھێزگەور پلڤانک پیرسولتان قەرەبالی قرغ قۆچگیرجی ڕەشک ڕووت ساندالان سارسالتووغ سەفلچیک سەمک سەوداخ سەیدان سەیدال سەیسابوون سەی کەمال سلێمان سس سوور شاد شاوەل شەمک شێلم شێخ مامەد شێخ حەسەن شرتک تانریڤەردی تاو تیتەنیک ئووسڤ خد خرانچیک خۆرمەچیک زەنگ زەرکھەوک زکتە
گۆران	ھەورامی عەبدولمەلەکی باجەڵان سارلی شەبەک نانەکەلی مافی کاکەیی زەنگنە
لەک	یووسفوەن خواجەوەن بێرانوەن حەسەنوەن چەگینی ئیتیوەن باڵەوەن شایوەن ئەولاد قوباد ئادینەوەن گەڕاوەن کاکەوەن ھەمەوەند

ب و د جەماوەرناسیی ئێران
گرووپە ئایینییەکان	ئیسلام سوننە شیعە مەسیحییەت ئینجیلییەکان ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات کاتۆلیکی ڕۆمی جوویەتی یارسان مەندایی بەھایی
گەلان	فارسەکان ٥٣٪ سیستانییەکان ئاچۆمییەکان سمەنییەکان ڕاجییەکان تورکەکانی ئیران ١٨٪ ئازەربایجانییەکان تورکمانەکان خەلەجەکان تورکەکانی خۆراسان کازاخەکان کوردەکان ١٠٪ لەک کورمانج سۆران کورد گۆران لوڕەکان ٦٪ بەختیاری گیلەکەکان ٤٪ تەبەرییەکان ٤٪ عەرەبەکان ٢٪ بەلۆچەکان ٢٪ گەلانی دیکە ١٪ تاڵشەکان تاتەکان ئەرمەنییەکان گورجییەکان ئاشوورییەکان چەرکەسەکان جووەکان ئەفریقییە ئێرانییەکان کاولییەکان جەتەکان
نەتەوەکانی دەرەکی	ئەفغانستانییەکان پاکیستانییەکان عێراقییەکان