شارستانی پۆلدەشت
(لە پۆلدەشت (شارستان)ەوە ڕەوانە کراوە)
شارستانی پۆلدەشت
شھرستان پلدشت - Puldəşt şəhristanı | |
|---|---|
| Poldasht County | |
 جێگەی لە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا | |
 | |
| وڵات |  ئێران ڕۆژھەڵاتی کوردستان |
| پارێزگا | ورمێ |
| دەسەڵات | |
| • قیمقام | ئەکبەر عەبدوڵا نەژاد |
| ژمارەی دانیشتووان (٤٢،١٧٠) | |
| • سەرجەم | دانیشتوان |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی (کرمانجی)، ئازەری |
| • ئایین | ئیسلام (سوننە، شیعە) |
| تەلەفۆن | ٠٤٤ |
| وێبگە | فرمانداری پلدشت |
شارستانی پۆلدەشت یان شارستانی پارێزدەشت، یەکێک لە شارستانەکانی ئێرانە کە لە پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا ھەڵکەوتووە. ناوەندی ئەم شارستانە شاری پۆلدەشتە. ئەم شارستانە ھاوسنورە لە باکورەوە لەگەڵ کۆماری ئۆتۆنۆمی ناخچەوان و شارستانی ماکۆ و لە باشوورەوە لەگەڵ شارستانی چایپارە و لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ کۆماری ئۆتۆنۆمی ناخچەوان و لە ڕۆژاواوە لەگەڵ شارستانی شەوت و شارستانی ماکۆ.[١] لە ساڵی (٢٠٠٨) بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی کۆماری ئیسلامی ئێران ئەم شارستانە لەرووی کارگێڕییەوە دابەشکراوە بۆ (٢) ناوچە (ناوچەی ناوەندی شارستانی پۆلدەشت و ناوچەی ئاراس) و (٤) گوندەوار و (٧١) گوند.[٢]
پێکھاتەی دانیشتوان
[دەستکاری]- دانیشتوانی پۆلدەشت (٤٢١٧٠)کەسن، پێکھاتەی ئەم شارستانە ئاڵۆزەو لە دوو نەتەوەی سەرەکی پێکدێت کە ئەوانیش کورد و ئازەرین:.[٣][٤]
- کوردەکان لەم شارستانەدا ژمارەیان (٣٠٧٨٤) کەسە کەڕێژەیان دەکاتە ٧٣٪ی دانیشتوانی شارستانی پۆلدەشت.
- ئازەریەکان لەم شارستانەدا لە ئازەریە ئەفشاریەکانن و ژمارەیان (١١٣٨٦) کەسە کەڕێژەیان دەکاتە ٢٧٪ی دانیشتوانی شارستانی پۆلدەشت.
- ئایینی ئەم شارستانە زۆرینەی ئیسلامن و لە مەزھەبی سوننی و شیعەن، ھەرچەندە لەم شارستانەدا پێکھاتەی ئاینی و مەزھەبی جیا ھەیە بەڵام شارستانێکی ھێمن و ئاسایشە و ئەم جیاوازیانە نەبووەتە ھۆی جودایی و دووبەرەکی.
- ژمارەی دانیشتوانی شارۆچکەی پۆلدەشت دەکاتە (١١٣٤٧)کەس:
- ژمارەی گوندەکانی ئەم شارستانە (٧١) گوندە بەم پێیە دابەش دەبێت:
- گوندە کوردەکان (٤٤) گوندە ژمارەی دانیشتوانیان دەکاتە (١٨١٩٠) کەس. دەکاتە (٧١٪)ی دانیشتوانی گوند.
- گوندە ئازەریەکان (١٥) گوندە ژمارەی دانیشتوانیان دەکاتە (٧٢٦٢) کەس. دەکاتە (٢٩٪)ی دانیشتوانی گوند.
- گوندە تێکەڵەکان کە ژمارەیان (١٢) گوندە و ژمارەی دانیشتوانیان دەکاتە (٤٥٣٤) کەس، (٣٠٢٢)کەسی کوردە و (١٥١٢)کەسی ئازەریە.
- کەواتە ژمارەی دانیشتوانی کورد لەگوندەکاندا دەکاتە (٢١٢١٢)کەس بەڕێژەی (٧١٪)ی شارستانەکە.
- کەواتە ژمارەی دانیشتوانی ئازەری لەگوندەکاندا دەکاتە (٨٧٧٤)کەس بەڕێژەی (٢٩٪)ی شارستانەکە.
- کۆی ژمارەی دانیشتوانی شارستانی پۆلدەشت دەکاتە (٤٢١٧٠)کەس.
- ژمارەی کورد دەکاتە (٣٠٧٨٤) کەس کە دەکاتە ڕێژەی لە ٧٣٪ دانیشتوانی شارستانەکە.
- ژمارەی ئازەری دەکاتە (١١٣٨٦) کەس کە دەکاتە ڕێژەی لە ٢٧٪ دانیشتوانی شارستانەکە.
مێژوو
[دەستکاری]- مێژووی ئەم شارستانە ھەروەک مێژووی گشت شارستانەکانی کەی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا کە ببوون بە مەیدانی ململانێی نێوان دەسەڵات دارانی ئێرانی و ئیمپراتۆریەتیی عوسمانیی و ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی، ئەمەش وەھای لە دەسەڵاتدارانی یەک بە دوایەکی ئێران کرد کەوا لەپاڵ داواکاری جوداخوازی کوردان بیر لە ھێنانی تورک زمانەکان بکەن وەک (ئازەری و ئەفشار و قەرەپاپاغ و ...) بۆ ئەم ناوچانە تاوەکو وەک ھێزێک لەدژی جوڵانەوەی کورد و بەرگری ھێزە عوسمانی و ڕووسەکان بەکاریان بھێنن و ئەمەش وەھای کرد کەوا دیمۆگرافیای ناوچەکە بگۆڕێت و نەتەوەیەک دروست بێت لە پەنای نەتەوەی کورددا.
- ئەم ڕووبەرەی لە ئێستادا پێی دەووترێت پۆلدەشت لە کۆندا بەشێک بووە لە ئورارتوو کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (٣٥٠٠) بەر لەئێستا.
- یەکێک لە پاشماوەکانی سەردەمی ئورارتوو قەڵایەکی مێژووییە کەدەکەوێتە گوندی شیدی لەسەر گردێکە بە بەرزی (٥٠٠م)، لە بورجێکی وێران و چەند گڵکارییەکی شکاو دەرکەوتووە.
- یەکێکی کە لە پاشماوە دێرینەکان گۆڕستانێکی مێژووییە بەدووری (٢کم) لەشارۆچکەی پۆلدەشت، بەناوی قەڵای گاور ھەیە، بەڵام بەداخەوە خاپورکراوە و زۆری گۆڕەکان ھەڵدراوەتەوە و تاڵان کراون و لە ئێستادا ھەر ئەوەندە دەزانیین کە گۆڕستانێکە.
- دەرکەوتنی پاشماوەی شارێکی مێژووی لە سەرەتای جادەی پۆلدەشت - خۆی و کەدۆزرایەوە لەلایەن بەڕێوبەرایەتی کەشناسی و بەڵام لە ئێستادا فەرامۆش کراوەو ھیچ کنە و پشکنینێکی بۆ نەکراوە.
- لە دێرزەمانەوە ئەم شارستانە جێی کوردان بووە و بەتایبەتی ھۆزەکانی (میلان و جەلالیان) پێکھاتوون و کە گەرمیان و کوێستانیان تیادا کردووە و جێی لە وەڕگایان بووە، بەڵام لە ئێستادا لە پاڵ کورداندا ئازەریەکان نیشتەجێن کە لە دوو تیرە پەکھاتوون کە ئەمانەن:
- تیرەی (ئەحمەد ئۆغلی) بە سەرۆکایەتی (کەربەلای محەمەد ڕەحیمی باوکی عەلی بەگ) کە لەلای ڕاستی ڕووباری زەنگەبار نیشتەجێ بوون.
- تیرەی (سەیدلەر یان سەیدەکان)ە بەسەرۆکایەتی (سەید شوجاعەدین) لەنەوەی (میر فەخرەدینی غڵپایگانی)ە لە چەپی رووباری زەنگەبار نیشتەجێ بوون.
- لە ساڵی ١٩٢٥دا گوندی عەرەبلو کراوەتە (ناوچە) و سەر بە شارستانی ماکۆ بووە.
- لە ساڵی ٢٠١٠دا ئەم ناوچەیە کراوەتە شارستان و لە شارستانی ماکۆ جیاکرایەوە.
شوێنی مێژووی و گەشتیاری
[دەستکاری]- بازاڕی مەرزی پۆلدەشت (سەنم بوڵاغی)
- ڕووباری ئاراس
- بەنداوی ئاراس
- بازاڕی ماسی فرۆشان
- گەرماوی مێژووی گوندی پۆرناک
- گوندەکانی (سارخ سو و بەھلولاوا و قەڵاچوغ و ...)
- مۆنۆمێنتی عەرەبلو
سروشتی شارستان
[دەستکاری]چۆم و ڕوبار
[دەستکاری]لەم شارستانەدا دوو چۆمی سەرەکی ھەیە:[٦]
- ڕووباری ئاراس
- چۆمی زەنگەبار
ئاو و ھەوا
[دەستکاری]شارستانی پۆلدەشت ئاو و ھەوای ھەروەک ئاو و ھەوای ناوچەی ئازەربایجانە، بەھۆی بەرز و نزمی زۆر لە پەکھاتەی خاکەکەیدا و دووری لە دەریاوە وەھای کردووە کە ڕادەی شێی کەم بێت و ئاو و ھەوای لەزستاناندا سارد و ووشکە سەرمای ھەبێت و لە ھاویناندا گەرما و گرەی ھەبێت، ھەروەھا ڕێژەی باران بارین لەم شارستانەدا (٣٥٠ملم) ە کە وەھای کردووە نیمچە بیابان دەربکەوێت و زەوییەکانی نیوەی بەکەڵکی کشتوکاڵ بێت.
دابەشی کارگێڕی
[دەستکاری]ڕوبەر
[دەستکاری]ڕووبەری ئەم شارستانە دەکاتە (١٨٢٠کم٢)، وە کەوتووەتە باکوری ڕۆژھەڵاتی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاواوە، کەوتووەتە ڕۆژاوای ووڵاتی ئێران، ھەروەھا دەکاتە باکوری ڕۆژھەڵاتی کوردستان.
کارگێڕی
[دەستکاری]لەبەر ئەوەی لەڕوی کارگێڕییەوە سەربە دەوڵەتی ئێرانە دابەشی کارگێری ووڵاتی ئێران پێکھاتووە لە پارێزگا و شارستان و ناوچە(پەخش) و گوندەوار و گوند، شارستانی پۆلدەشت دابەشی کارگێڕییەکەی بەم جۆرە پێکھاتووە:
ناوچە
گوندستان (گوندەوار)
گوندستانی ناوچەی ناوەند:
گوندستانی چایپاساری ڕۆژھەڵات
[دەستکاری]لە ١٥ گوند پێکھاتووە:
گوندستانی زەنگەبار
[دەستکاری]لە ٢٩ گوند پێکھاتووە:
- بەھلولاوا (ناوەند)
- ئاغامیرکەندی
- ئاغۆتلوق
- ئۆروج محەمەدکەندی
- ئیسلام ئاوا
- پەناھکەندی
- پۆرناک
- پیلەسوار
- تەپەباشی پۆرناک
- جەمال ئاوا
- حاجی سۆفی
- دایلان کەندی
- ساختمان
- عەلی نەزەر
- فەتاح کەندی
- قارقولوقی خواروو
- قارقولوقی سەروو
- قڕکەندی
- قشڵامیش
- قەرەجالو
- قەرۆجالی
- قوتان
- قیقاج
- مەشھەدی میرزاکەندی
- مەلاکەندی
- مورادلوی خواروو
- مورادلوی ناوەڕاست
- میلاد شار
- نەزەرخان
گوندستانی ناوچەی ئاراس:
گوندستانی گەچلەراتی ڕۆژھەڵات
[دەستکاری]لە ١٨ گوند پێکھاتووە:
گوندستانی گەچلەراتی ڕۆژاوا
[دەستکاری]لە ٩ گوند پێکھاتووە:
پێکھاتەی نەتەوەی گوندەکان
[دەستکاری]شارستانی پۆلدەشت لە دوو نەتەوەی جیاواز پێکدێت کە ئەوانیش کورد و ئازەرین:[٧][٨][٩]
- ژمارەی گوندەکانی ئەم شارستانە (٧١) گوندە.
- ژمارەی گوندە کوردەکان (٤٤)ە.
- ژمارەی گوندە ئازەریەکان (١٥)ە.
- ژمارەی گوندە تێکەڵەکانی کورد و ئازەریەکان (١٢)ە.[١٠]
گوندە کورد نشینەکان
[دەستکاری]لە (٤٤) گوند پێکھاتووە:
- ئاغۆتلوق
- ئەلەویردی کەندی
- ئیسلام ئاوا
- ئینجەدەرە
- باژاڕۆک
- بەھلول کەندی
- بەھلولاوا
- پیزیک
- پیلەسوار
- تازەکەند، پۆلدەشت
- تەپەباشی پۆرناک
- تۆرەمیش
- جەمال ئاوا
- چەتۆکەندی
- چەخماقلوی خواروو
- حاجی سۆفی
- دایلان کەندی
- زەکەلی
- زەنگەنە، پۆلدەشت
- ساختمان
- سارخ سو
- شتلی
- شوربوڵاغی خواروو
- شوربوڵاغی سەروو
- شیبلوی کورد
- شیدی
- شێخ حەمزەلو
- عادل کەندی
- قڕکەندی
- قشڵامیش
- قەرەجالو
- قەرۆجالی
- قەڵاچوغ
- قوتان
- قورشاقلو
- قیقاج
- کەریم ئاوا، پۆلدەشت
- کۆلوس
- گرە
- گڤان
- گینگور
- مەلاکەندی
- مورادلوی خواروو
- میلاد شار
گوندە ئازەری نشینەکان
[دەستکاری]لە (١٥) گوند پێکھاتووە:
گوندە تێکەڵەی کورد و ئازەری
[دەستکاری]لە (٨) گوند پێکھاتووە:
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «پایگای ئینتەرنێتی ئاماری ئێران» (بە فارسی).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ {{|http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=549&agentType=View&PropertyID=1483%7C}}
- ^ {{|IranCensus2006|04}}
- ^ نەسیری، موژگان (١٣٩٥ ھەتاوی). جوگرافیا. تاران: ئەنجامی کتێب. ISBN 978-964-415-206-1.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|year=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ساڵ (بەستەر) - ^ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، فصل اول - رودخانەھا صفحە ١٩–٢٠
- ^ http://wikimapia.org/
- ^ http://www.krso.net/ ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ جەمیل ڕۆژبەیانی. «ووڵاتەکەت بناسە» (بە کوردی).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ «ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١». لە ڕەسەنەکە لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شارستانی پۆلدەشت تێدایە. |
