ئامەد

ئامەد

Amed
دیاربەکر
ئامەد Amed دیاربەکر
شار
	Diyarbakir
	چەند دیمەنێکی شاری ئامەد
	ئامەد جێگەی لە باکووری کوردستاندا ئامەد جێگەی لە تورکیادا ئامەد جێگەی لە ئاسیادا
	پۆتانەکان: 37°55′N 40°14′E / 37.91°N 40.24°Eپۆتانەکان: 37°55′N 40°14′E / 37.91°N 40.24°E
وڵات	تورکیا
ھەرێم	باکووری کوردستان
ناوچە	ئاناتۆلیای باشووری ڕۆژھەڵات
پارێزگا	ئامەد
بەرزایی	٦٧٥ مەتر (٢٬٢١٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٨)
• سەرجەم	١٬٧٢٣٬٣٩٦
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (زۆرینە: کورمانجی، کەمینە: زازاکی)، تورکی، ئەرمەنی
• ئایین	ئیسلام (سوننە)
ناوچەی کاتی	+٢
پۆستاڵ کۆد	٢١x xxx
کۆدی تەلەفۆن	٤١٢ ٠٠٩٠
وێبگە	www.diyarbakir.gov.tr

ئامەد یان دیاربەکر (بە کوردیی باکووری: Amed)^[١] یەکێک لە گەورەترین و مێژووییترین شارەکانی کوردستانە. ئەم شارە ناوەندی پارێزگای ئامەدە. زۆرینەی دانیشتووانی شارەکە کوردن و یەکێک لە گەورەترین شارە کوردنشینەکانە. ناوی ئامەد لە ئیمپراتۆریەتیی مادەوە ھاتووە و ناوێکی کوردییە.^[٢] ئامەد پایتەختی کوردستانە.^[٣]

ڕووباری دیجلە بە شارەکەدا تێدەپەڕێت، قەڵای ئامەد دەوری شارەکە دەداتەوە کە بە دووەم گەورەترین دیواری جیھانیش دادەنرێت بەدوای دیواری چین.

.^[٤]^[٥] .^[٦]^[٧]^[٨]

مێژوو

مێژووی دێرین

ئەو ناوچەیەی کە شاری ئامەدی لە ئێستادا دەگرێتەوە ئەوا مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ چاخی بەردین.

ناو

ناوی دیاربەکریش دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ھاتنی ئیسلام بۆ ئەو ناوچەیە، کە خێڵی (بەنی بەکر وائل) تێیدا نیشتەجێ بوون لە سەردەمی معاوییە دا.^[٩]

دانیشتووان

دانیشتووانی ئەم شارە لە ساڵی ٢٠١٨، زیاتر لە ١٬٧٠٠٬٠٠٠ کەس بووە کە زۆربەیان بە بە زمانی کوردی قسە دەکەن. ھەروەھا زۆربەی خەڵکی ئەم شارە موسڵمانی سوننین.^[١٠]

قەڵای ئامەد

قەڵای ئامەد یان قەڵای دیاربەکر (بە کوردیی باکووری: Sûra Amedê، بە تورکی: Diyarbakır Kalesi) قەڵایەکی مێژوویییە، کە دەکەوێتە ناوچەی سوور لە ئامەد، کوردستان.^[١١] ساڵی ٢٠٠٠، یوونێسکۆ قەڵاکەی لەلیستێکی نافەرمی دانا.^[١٢] لە ساڵی ٢٠٠٥، بەفەرمی بووە یەکێک لەشوێنەوارەکانی میراتی جیھانیی یوونێسکۆ لەپاڵ باخچەکانی ھەوسەل، بەپێی سەرچاوەکانی یوونێسکۆ مێژووی قەڵاکە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٤٨٨، لەسەردەمی دەوڵەتی ڕۆمی کۆن و فەرمانڕەوای کۆسەنتینی دووەم دروست کراوە.^[١٣]

دیوارەکانی قەڵاکە، لەدوای دیواری چین بەرزترین و درێژترین دیواری بەدوای یەکەوەن لەئاستی جیھان.^[١٤]^[١٥] قەڵاکە چەند دەروازەیەکی ھەیە، سەرەکییەکەیان ناوی چیا (Dağ)، دەروازەی ئورفە، دەروازەی ماردین و دەروازەی نوێ (Yeni).^[١٦]

وەرزش

ئامەدسپۆر یەکێک لە گرنگترین یانەیەکی تۆپی پێی ئەم شارەیە کە لە ساڵی ١٩٩٠ دامەزرا و ئێستا لە خولی تۆپی پێی کوردستان یاری دەکات، بنکەی یانەکە دەکەوێتە شاری ئامەد و بەیانەی شارەکە دادەنرێت.^[١٧]

پێشانگا

دیوارەکانی شاری ئامەد
مزگەوتی جەماعەتی سەدەی ١٢
بەشێک لە دیواری کۆنی شاری ئامەد
دیوارە کۆنەکانی ئامەد

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ Avcýkýran، Dr. Adem (ed.). «Kürtçe Anamnez, Anamneza bi Kurmancî» (PDF). Tirsik. p. 55. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ «Kurds, Kurdistān». Encyclopaedia of Islam, Second Edition (بە ئینگلیزی). 2012-04-24.
^ «Turkey: Administrative Division (Provinces and Districts) - Population Statistics, Charts and Map».
^ «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تەممووزی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئایاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
^ https://www.nytimes.com/2016/12/24/world/europe/an-aleppo-like-landscape-in-a-kurdish-redoubt-of-turkey.html
^ Kubilay، Arin (٢٦ی ئازاری ٢٠١٥). «Turkey and the Kurds -- From War to Reconciliation?» (بە ئینگلیزی).
^ Köksal، Yonca (2005). «Hakan Özoğlu. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries.Albany: SUNY Press, 2004, xv + 186 pages». New Perspectives on Turkey. 32: 227–230. doi:10.1017/s0896634600004180. ISSN 0896-6346. S2CID 148060175.
^ author.، Şerif Paşa, 1865-1944. Memorandum on the claims of the Kurd people. OCLC 42520854. {{cite book}}: |last= has generic name (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر)
^ بڕوانە مێژووی ئیسلام / (أطلس تأریخ اسلام) لاپەڕە ١٢٩
^ The Routledge Handbook of Modern Turkey. Routledge. 7 May 2013. p. 247. ISBN 978-1-136-30964-9. It was thus only in recent times that Diyarbakır, the unofficial capital of Turkey's Kurdish area, became a predominantly Kurdish town. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ «Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape». یوونێسکۆ. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٩. ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)
^ "Diyarbakır Surları" 2015-05-23 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە..
^ "Surlar" ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ «Turkish court acquits German footballer Naki in Kurdish case». BBC. 8 November 2016. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[1] Avcýkýran، Dr. Adem (ed.). «Kürtçe Anamnez, Anamneza bi Kurmancî» (PDF). Tirsik. p. 55. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.

[2] «Kurds, Kurdistān». Encyclopaedia of Islam, Second Edition (بە ئینگلیزی). 2012-04-24.

[citypopulation.de-3] «Turkey: Administrative Division (Provinces and Districts) - Population Statistics, Charts and Map».

[4] «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی تەممووزی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئایاری ٢٠٢١ ھێنراوە.

[5] ttps://www.nytimes.com/2016/12/24/world/europe/an-aleppo-like-landscape-in-a-kurdish-redoubt-of-turkey.html

[6] Kubilay، Arin (٢٦ی ئازاری ٢٠١٥). «Turkey and the Kurds -- From War to Reconciliation?» (بە ئینگلیزی).

[7] Köksal، Yonca (2005). «Hakan Özoğlu. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries.Albany: SUNY Press, 2004, xv + 186 pages». New Perspectives on Turkey. 32: 227–230. doi:10.1017/s0896634600004180. ISSN 0896-6346. S2CID 148060175.

[8] uthor.، Şerif Paşa, 1865-1944. Memorandum on the claims of the Kurd people. OCLC 42520854. {{cite book}}: |last= has generic name (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر)

[9] بڕوانە مێژووی ئیسلام / (أطلس تأریخ اسلام) لاپەڕە ١٢٩

[HeperSayari2013-10] The Routledge Handbook of Modern Turkey. Routledge. 7 May 2013. p. 247. ISBN 978-1-136-30964-9. It was thus only in recent times that Diyarbakır, the unofficial capital of Turkey's Kurdish area, became a predominantly Kurdish town. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[kulturvarliklari2-11] "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[kulturvarliklari3-12] "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[13] «Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape». یوونێسکۆ. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی تەممووزی ٢٠١٩. ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)

[14] "Diyarbakır Surları" 2015-05-23 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە..

[15] "Surlar" ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[kulturvarliklari-16] "Diyarbakır Kalesi ve Surları (Diyarbakır)" ١ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[17] «Turkish court acquits German footballer Naki in Kurdish case». BBC. 8 November 2016. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]