ئەردەکان، فارس

ئەردەکان
ئەردەکان
شار
	اردکان - Ardakan
	وێنەی سەرەوە:; شارۆچکەی ئەردەکان; وێنەی خوارەوە:; چلەگاھ
	شاری ئەردەکان
وڵات	ئێران
پارێزگا	فارس
شارستان	سێپیدان
ناوچە	ناوەندی
بوون بە شار	١٩٥٣
دەسەڵات
• سەرۆکی شارەوانی	عەبدولموتەلیب ڕێنەما
بەرزایی	٢٢٣٥ مەتر (٧٬٣٣٣ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦)
• سەرجەم	١٤٬٦٣٣
زمان و ئایین
• زمان	لوڕی
• ئایین	ئیسلام(شیعە)
کۆدی تەلەفۆن	٠٤٤
وێبگە	https://sepidanman.ir

ئەردەکان (بە فارسی: اردکان) شارێکە لە ڕۆژاوای پارێزگای فارس لە ئێران کە ناوەندی شارستانی سێپیدانە. ڕووبەری شارەکە نزیکەی ٣٧٥ ھەکتارە و دەکەوێتە حەفتا کیلۆمەتری باکووری ڕۆژاوای شیراز لەسەر ڕێگای شیراز–یاسووج. بەرزاییی ئەم شارە ٢٢٠٠ بۆ ٢٣٠٠ مەتر لە ئاستی دەریا دەبێت و لە دۆڵێکی نێوان چیای زاگرۆسی ناوەڕاستدا ھەڵکەوتووە. لە وەرزی زستاندا بەفراوییە و لە ھاویندا بەھۆی بارانبارینی ساڵانە پڕە لە ئاو. بۆیە لە وەرزی زستاندا بەھۆی وەرزشی زستانەوە و لە ھاویندا بەھۆی بوونی تاڤگە و ڕووباری سەرنجڕاکێشەوە سەرنجی خەڵکی باشووری ئێران و بەتایبەت خەڵکی شیراز بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت.^[٣]

زمان

خەڵکی ئەردەکان لوڕن و بە زمانی لوڕیی باشووری قسە دەکەن، ئەم زاراوەیە ھاوشێوەی زاری بەختیاریە.

زمان و شێوەزاری شارستانی سێپیدان بە شێوەیەکی سەرەکی ئەردەکانی. شارۆچکەی ئەردەکان و ژمارەیەک گوندی کۆنی ئەم شارستانە زمانێکی دێرینیان ھەیە بە ناوی "ئەردەکانی" کە لە سەردەمی ساسانییەکاندا لە بەشێکی زۆری پارێزگای فارس باو بووە. خەڵکی ئەم شارۆچکەیە زاراوەیەکی تایبەت و ناوازەیان ھەیە کە لە وڵاتدا بە سەختی دەدۆزرێتەوە. ئەو گوندانەی تر کە لە شارستانی سێپیدان بە شێوەزاری ئەردەکانی قسە دەکەن بریتین لە: بێھرغان، ئیبنو، دالین، خەلار، خوشمکان و ھتد جگە لە ناوچەی سێپیدان، شوێنی تریش ھەن کە بە شێوەزارێک و زمانێکی نزیک لە زاراوەی ئەردەکانی قسە دەکەن، وەک: گوندی دەشتەک لە کامفیروز، گوندی گاوشکێک و پاپون لە کازیرون، بێھبەھان. تێکەڵی ئەم زمانە لە ناوچەکانی پارێزگای فارس ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ ئەوەی کە سەردەمانێک زمانێکی باوی ناوچەکە بووە.

زانکۆکان

سەنتەری خوێندنی باڵای تەندروستی باقڕ لعلووم سێپیدان.
زانکۆی ئازادی ئیسلامی لقی سێپیدان.
زانکۆی پەیام نور سێپیدان.

گەشتیاری

شارۆچکەی ئەردەکان، چ لە ھاویندا بێت یان زستان، چەندین شوێنی گەشتیاری ھەیە. لە ھاویندا بە کەشوھەوای فێنک و چەندین باخ و ڕووبار و کانیاو پێشوازی لە گەشتیاران دەکات و لە وەرزی زستاندا بە بەفری سپی جوان و بازنەی خلیسکێنەی سەر بەفر، لەنێویاندا شوێنی خلیسکێنەی پۆڵاد کێف کە لە ڕیزبەندی دووھەم لە نێو بازنەی سکی ئێراندا ھەیە.

شوێنی گەشتیاری سەرنج ڕاکێش

شارستانی سێپیدان ناوچەیەکی شاخاوییە و ١٢ لوتکەی ھەیە لە سەرووی ٣٠٠٠ مەتر لە ئاستی دەریاوە. لە نێو شوێنە وەرزشییەکانی ئەم شارەدا بریتین لە:

شاخەکان: چیای ڕەنج، چیای بەرم فیروز، چیای ئۆپتیمم.
تاڤگە: تاڤگەی مارگۆن، تاڤگەی ئۆپتیمۆم، تاڤگەی چیکان، تاڤگەی مۆرزیان.
دەربەندەکان: دەربەندی تیزاب، دەربەندی قوربانیدان، دەربەندی ئەبسارد، دەربەندی بەغدادون.
چلەگاە(کۆشک).
شوێنی خلیسکێنەی سەر بەفر: شوێنی خلیسکێنەی پلادکۆڤ، شوێنی خلیسکێنەی ڕاھێنانی جەستەیی.
دەریاچە: بێرم فیروز، بێرم شێش پیر.
ئیمام زادە: سوڵتان عەلی ئیمام زادە.
کانی: شێشپیر.^[٤]

کەش و ھەوا

وێستگەی کەشوھەوای سینۆپتیکی ئەردەکان لە ساڵی ٢٠٠٣ دامەزراوە و لەو کاتەوە بارودۆخی کەشوھەوای ئەم شارۆچکەیە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی تۆمار دەکرێت. یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی کەشوھەوای شارۆچکەی ئەردەکان بارانێکی زۆر بەخورە کە لە وەرزی بارانباریندا لە ماوەیەکی کەمدا ڕوودەدات و لە وەرزی زستاندا لە شێوەی بەفرێکی زۆر قورسدا ڕوودەدات. بۆ نموونە دەتوانین ئاماژە بە بارانبارینی ٢٠٠ ملمی ڕێبەندانی ٢٠١١ بکەین کە لە ١١ و ١٢ی ڕێبەندا لە ماوەی ٣٦ کاتژمێردا باریوە.^[٥] لە ناوەندی شارۆچکەکە ٨٠ سم و لە ناوچە شاخاوییەکان ١٥٠ سم بەفر باریوە، بەو ھۆیەشەوە تۆڕی کارەبا ببڕدرێت و زۆرێک لە ڕێگا گوندنشینەکانی شارەکە دابخرێن.^[٦] ھەروەھا لە کاتی بەھۆی گەورەی بەفر بارین لە ڕێبەندان ١٩٧٢، بەپێی رۆژنامەی زانیاری، شارۆچکەی ئەردەکان و گوندەکانی دەوروبەری (بە ناوچەی کەمھرەوە) لەو ناوچانە بوون کە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەھۆی زریانەکەوە و ھەزاران لە دانیشتووانیش لە ژێر ئەو بڕە زۆرەی بەفرەدا نێژراون.^[٧]

لەم ماوەیەدا (٢٠٠٤ تا ٢٠١١) تایبەتمەندییەکانی کەشوھەوای شاری ئەردەکان بەم شێوەیە تۆمار کراوە:^[٨]

پارامیتەر	خاکەلێوە	گوڵان	جۆزەردان	پوشپەڕ	گەلاوێژ	خەرمانان	ڕەزبەر	گەڵاڕێزان	سەرماوەرز	بەفرانبار	ڕێبەندان	ڕەشەمێ	ساڵانە
تێکڕای پلەی گەرمی ڕۆژانە	١١٫٣	١٧٫٤	٢٢٫٩	٢٦٫٢	٢٦٫١	٢٣٫٣	١٨٫٧	١١٫٩	٦٫١	٣	٣٫١	٨	١٤٫٨
تێکڕای کەمترین پلەی گەرمی	٦٫٣	١٢٫٢	١٧٫٢	٢٠٫٤	٢٠٫٦	١٧٫٧	١٣٫٢	٧٫٣	١٫٧	١٫٣-	١-	٣٫٢	٩٫٨
تێکڕای زۆرترین پلەی گەرمی	١٦٫٢	٢٢٫٧	٢٨٫٧	٣٢٫١	٣١٫٥	٢٨٫٩	٢٤٫٢	١٦٫٤	١٠٫٥	٧٫٣	٧٫٢	١٢٫٨	١٩٫٩
تۆماری کەمترین پلەی گەرمی	٢٫٨-	٢٫٤	١٠٫٢	١٤٫٢	١٧٫٢	١٢٫٤	٦٫٦	٢٫٢-	٨٫٦-	١٥٫٥-	١١٫٤-	٥٫٨-	١٥٫٥-
تۆماری زۆرترین پلەی گەرمی	٢٢٫٨	٣٠٫٦	٣٤٫٢	٣٦٫٤	٣٥٫٤	٣٢٫٤	٢٨٫٦	٢٤٫٨	٢٠٫٢	١٨٫٤	١٦٫٤	٢٣٫٨	٣٦٫٤
ژمارەی ڕۆژانی باراناوی	١٠	٢	٠	٠	٠	١	٠	٥	٦	٩	١٢	٨	٥٤. ٥٤
کۆی گشتی بارانبارین (ملم)	٨٨	٨٫٥	١	٠٫٢	٠٫٢	٢٫٧	٠٫٢	٦٩٫٢	١٢١٫٢	١٣٧٫٤	١٥٥٫٥	٩٤٫٤	٦٧٨٫٣
بەرزی بەفری کەڵەکەبوو (سم)	٠	٠	٠	٠	٠	٠	٠	٠	١	١٦	٧٥	٦	٩٧. ٩٧
تێکڕای شێی ڕێژەیی	٤٩	٣٧	٢٦	٢٦	٢٥	٢٧	٢٩	٤٦	٥٢	٥٤	٦٠	٤٨	٤٠. ٤٠
ژمارەی ڕۆژانی بەستەڵەک	١	٠	٠	٠	٠	٠	٠	١	١٠	٢١	١٩	٦	٥٨. ٥٨

سەرچاوەکان

[1] ttps://partojonoob.ir/Blog/fa-IR/13551/رضا-نوذری-بھ-عنوان-شھردار-کازرون-انتخاب-شد

[2] ttps://web.archive.org/web/20190327172500/https://azgharbi.mporg.ir/FileSystem/View/File.aspx?FileId=5667c51a-59d4-482f-a804-bfe650b98de0

[3] ttp://www.geonames.org/99237/republic-of-iraq.html

[4] ttps://www.gitashenasi.com/En/Product/Index.cfm?I=9 ٢٧ی ئازاری ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[5] ttp://www.irimo.ir/farsi/current/index.asp?station=99566^{[بەستەری مردوو]}

[6] ttp://fars.irib.ir/home ٢٣ی ئابی ٢٠٢٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[7] ttps://www.mentalfloss.com/article/29930/40-years-ago-iran-was-hit-deadliest-blizzard-history-blizzard-in-history/^{[بەستەری مردوو]}

[8] ttps://web.archive.org/web/20190423182707/http://farsmet.ir/

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]