یاسا

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
(لە ڕێساەوە ڕەوانە کراوە)
یاسا
لقیrule
بەشێکە لەکۆمەڵگە، governance
لێکۆڵینەوە لەلایەنزانستی دادمەندی، legal science
بەستەری داتا دەرەکییەکانhttp://data.europa.eu/euodp/en/data/group/eurovoc_domain_100145
ھاشتاگlaw
جێبەجێکاردادوەر، پارێزەر، دادوەر
بەستەرhttp://data.thenextweb.com/tnw/entity/law
بەستەری "ستاک ئێکسچەینج"https://law.stackexchange.com

ڕێسا یان یاسا (بە ئینگلیزی: Law) ڕژێمێکە کە لەلایەن دەسەڵاتێکی فەرمانڕەواوە بۆ ڕێکخستنی ڕەفتاری مرۆڤ لەناو کۆمەڵگایەک یان نەتەوەیەکدا جێبەجێ دەکرێت. مەبەست لە یاسا دابینکردنی چوارچێوەیەک بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی و پاراستنی ڕێکوپێکی و پاراستنی ماف و بەرژەوەندی تاک و کۆمەڵگایە. جۆرە جیاوازەکانی یاسا ھەن، لەوانە یاسای تاوان، یاسای شارستانی و یاسای نێونەتەوەیی. یاسای تاوانەکان مامەڵە لەگەڵ ئەو تاوانانە دەکات کە بە زیانبەخش بۆ کۆمەڵگا بە گشتی دادەنرێت، وەک دزی، کوشتن، یان دەستدرێژیکردن و سزای ئەم تاوانانە دەتوانێت زیندانیکردن، غەرامەکردن، یان سزای دیکە لەخۆبگرێت. لە بەرامبەردا یاسای شارستانی مامەڵە لەگەڵ ناکۆکی نێوان تاکەکان یان لایەنەکان دەکات، وەک پێشێلکردنی گرێبەست، ناکۆکی خاوەندارێتی و ماڵی، یان داواکاری برینداربوونی کەسی.[١][٢][٣]

یاسای نێونەتەوەیی بریتییە لە دەستەیەک لە ڕێسا و بیروباوەڕەکان کە پەیوەندییەکانی نێوان دەوڵەتەکان و کارلێکەکانیان لەگەڵ ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکان و بەشەکانی دیکە بەڕێوەدەبەن. پێکھاتووە لە پەیماننامە و کارپێکردنە نەریتییەکان و بڕیارە دادوەرییەکان کە یارمەتیدەرن بۆ دەستەبەرکردنی ئاشتی و سەقامگیری و ھاوکاری نێوان گەلان.

ڕژێمی یاسایی لە زۆربەی وڵاتان بە شێوەیەکی گشتی پلەبەندی دادگاکان لەخۆدەگرێت، وەک دادگاکانی بڕیاردان، دادگاکانی تێھەڵچوونەوە و دادگا باڵاکان، کە بەرپرسیارن لە لێکدانەوە و جێبەجێکردنی یاساکە بۆ ئەو کەیسانەی کە دەخرێنە بەردەمیان. جگە لە دادگاکان، زۆرێک لە وڵاتان شوێن و دەزگای ڕێکخەریان ھەیە کە یاسای تایبەت لە بوارەکانی وەک دارایی، پاراستنی ژینگە، یان مافی کاردا جێبەجێ دەکەن. یاسا بەردەوام لە پەرەسەندن و گۆڕاندایە بۆ ئەوەی گۆڕانکاری لە بەھا کۆمەڵایەتییەکان و پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان و ھۆکارەکانی دیکەدا ڕەنگ بداتەوە. بەم شێوەیە، ڕژێمی یاسایی دەبێت گونجاو بێت و وەڵامدەرەوەی گۆڕانی بارودۆخەکان بێت، لە ھەمان کاتدا بنەماکانی دادپەروەری و بێلایەنی و دادپەروەری بپارێزێت.[٤]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ Willis, Hugh Evander (January 1926). "A Definition of Law". Virginia Law Review. 12 (3): 203–214. doi:10.2307/1065717. JSTOR 1065717. Archived from the original on 12 February 2020. Retrieved 3 January 2020.
  2. ^ Gibbs, Jack P. (1968). "Definitions of Law and Empirical Questions". Law & Society Review. 2 (3): 429–446. doi:10.2307/3052897. ISSN 0023-9216. JSTOR 3052897.
  3. ^ Akers, Ronald L. (Fall 1965). "Toward a Comparative Definition of Law". Journal of Criminal Law and Criminology. 56 (3): 301–306. doi:10.2307/1141239. JSTOR 1141239. Archived from the original on 19 July 2018. Retrieved 3 January 2020.
  4. ^ Mason AC, KBE, The Hon. Sir Anthony (1996). "The Judge as Law-maker" (PDF). James Cook University Mayo Lecture. Archived (PDF) from the original on 31 December 2019. Retrieved 31 December 2019.