شەبەکی

شەبەکی زمانی کوردەکانی شەبەکە کە وەکوو زمانێکی گۆرانی-زازایی^[١]^[٢]^[٣]^[٤] لە دەستەی زمانەکانی ئێرانیی باکووری ڕۆژاوا پۆلێنبەندی کراوەتەوە. زمانی شەبەکی لەلایەن خەڵکی شەبەک^[٥]^[٦] لە ناوچەی مووسڵ لە ناوچەی نەینەوای عێراق قسەی پێدەکرێت.

زمانی شەبەکی لەگەڵ زمانەکانی ھەورامی، باجەلانی، سەرلی و زازاکی لێکچوونیی ھەیە. ئەم گرووپە زمانییە بەھۆی کوردبوونی ئاخێوەرانیان زۆرجار بە «زاراوەی کوردی» ناودەبرێن، بەڵام لەباری زمانەوانییەوە لەگەڵ زمانەکانی دیکەی گۆرانی و زازاکی لە دەستەی گۆرانی-زازایی پۆلینبەندی کراوە. شیای ئاماژەیە ئەگەرچە ئاخێوەرانی ھەر دوو دەستەی زمانە کوردییەکان و زمانە گۆرانی-زازایییەکان لە درێژای مێژوو خۆیان وەکوو کورد پێناسە کردووە، بەڵام لە سەدەی دوایییەوە زمانەوانانی بیانی زمانەکانی کوردەکانیان لە دوو دەستەی جیاواز پۆلێنبەندی کردووە و ناوی کوردیان تەنیا بۆ سەر دەستەیەک لەم زمانانە داناوە و لەسەر دەستەی دیکەیان ناوی گۆرانی-زازایی داناوە. شەبەکیش وەکوو لقێکی سەربەخۆ لە زمانی گۆرانی و دەستەی زمانە گۆرانی-زازایییەکان دەستەبەندی کراوەتەوە.^[٧]^[٨]^[٩]

لە شێوەزاری شەبەکی ھەروەھا کاریگەرییەکانێک لەلایەن زمانەکانی عەرەبی، تورکی و فارسی دەبینرێت.^[٤]^[١٠] ژمارەی قسەکەرانی زمانی شەبەکی لە ساڵی ١٩٨٩ لە نێوان ١٠ ھەزار بۆ ٢٠ ھەزار کەس مەزەندە کرا.^[١١] لە ئێستادا ئەو ژمارە نزیک بە ٢٥٠ ھەزار کەس مەزەندە دەکرێت.^[١٢]

بارودۆخ

خەڵکی شەبەک لە لەناوچوونی زمانی شەبەکی ترسیان ھەیە، بەتایبەت لەدوای ھێرشەکانی گرووپە تیرۆریستییەکانی وەکوو داعش بۆ ماڵەکانیان لە دەشتی نەینەوا کە بووەتە ھۆی ئاوارەبوونی زۆرینەی دانیشتووانی شەبەک و نیشتەجێبوونی گرووپەکانی دیکە لەو ناوچانە.^[١٣]

ھەڵسەنگاندن

جێناوەکان

شەبەکی	زازاکی	کوردی (باشووری)	سۆرانی	کورمانجی	ھەورامی	لەکی	فارسی	ئینگلیزی
emn-em	ez, min	mi	min	ez, min	emin, min	me	man	I, me, mine, my
etu	ti, to	tu	to	tu, te	eto, to	tö	to, tu	thou, thee, thine
ew, îna	a, o	ew	ew	ew, wî, wê	ew	ew	û	s/he, his, hers, him, her
hima-alama-gişt	ma	îme	ême	em, me	ma	îme	mâ	we, our
işma	şima	îwe	êwe	hûn, we	şima	home	şomâ	you, your
işan	înu, înan	ewane	ewan	ewan, wan	ade	ewan	işân	they, them, their

وشەکان

شەبەکی	زازاکی	کوردی (باشووری)	سۆرانی	کورمانجی	ھەورامی	لەکی	فارسی	ئینگلیزی
çam	çim	çew	çaw	çav	cem	çem/çyem	čašm/češm	eye
ziwan	ziwan	ziwan	ziman	ziman	ziwan	zwon	zabân	tongue, language

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

↑ «Zaza-Gorani». Ethnologue (بە ئینگلیزی). لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
↑ Hulst، Harry van der؛ Goedemans، Rob؛ Zanten، Ellen van (2010). A Survey of Word Accentual Patterns in the Languages of the World (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter. ژپنک ٩٧٨-٣-١١-٠١٩٦٣١-٣.
↑ Hindo، Walid A. (٨ی ئەیلوولی ٢٠١٦). From Baghdad on the Tigris to Baghdad on the Subway (بە ئینگلیزی). Archway Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٤٨٠٨-٣٤٠٣-٣.
1 2 Gunter، Michael M. (٢٠ی شوباتی ٢٠١٨). Historical Dictionary of the Kurds (بە ئینگلیزی). Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-١-٥٣٨١-١٠٥٠-٨.
↑ Abd al-Jabbar, Falih. Ayatollahs, sufis and ideologues: state, religion, and social movements in Iraq. University of Virginia 2008.
↑ Sykes, Mark. The Caliphs' last heritage: a short history of the Turkish Empire
↑ Löwer، Hans-Joachim (١٦ی شوباتی ٢٠١٥). Die Stunde der Kurden: Wie sie den Nahen Osten verändern (بە ئەڵمانی). Styriabooks. ژپنک ٩٧٨-٣-٩٩٠٤٠-٣٥٤-٩.
↑ Hann، Geoff؛ Dabrowska، Karen؛ Townsend-Greaves، Tina (٧ی ئابی ٢٠١٥). Iraq: The ancient sites and Iraqi Kurdistan (بە ئینگلیزی). Bradt Travel Guides. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٦٢-٤٨٨-٤.
↑ al-Lami، Mina (٢١ی تەممووزی ٢٠١٤). «Iraq: The minorities of Nineveh». BBC News (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
↑ «Shabak – Minority Rights Group». Minority Rights Group (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
↑ Ethnologue about Shabaki
↑ «Shabak – Minority Rights Group». Minority Rights Group (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
↑ «International Mother Language Day in Karbala, Iraq – Telegram7». Telegram7 (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٣ی ئازاری ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[:0-1] «Zaza-Gorani». Ethnologue (بە ئینگلیزی). لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[:1-2] Hulst، Harry van der؛ Goedemans، Rob؛ Zanten، Ellen van (2010). A Survey of Word Accentual Patterns in the Languages of the World (بە ئینگلیزی). Walter de Gruyter. ژپنک ٩٧٨-٣-١١-٠١٩٦٣١-٣.

[3] Hindo، Walid A. (٨ی ئەیلوولی ٢٠١٦). From Baghdad on the Tigris to Baghdad on the Subway (بە ئینگلیزی). Archway Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٤٨٠٨-٣٤٠٣-٣.

[:2-4] 1 2 Gunter، Michael M. (٢٠ی شوباتی ٢٠١٨). Historical Dictionary of the Kurds (بە ئینگلیزی). Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-١-٥٣٨١-١٠٥٠-٨.

[5] Abd al-Jabbar, Falih. Ayatollahs, sufis and ideologues: state, religion, and social movements in Iraq. University of Virginia 2008.

[6] Sykes, Mark. The Caliphs' last heritage: a short history of the Turkish Empire

[7] Löwer، Hans-Joachim (١٦ی شوباتی ٢٠١٥). Die Stunde der Kurden: Wie sie den Nahen Osten verändern (بە ئەڵمانی). Styriabooks. ژپنک ٩٧٨-٣-٩٩٠٤٠-٣٥٤-٩.

[8] Hann، Geoff؛ Dabrowska، Karen؛ Townsend-Greaves، Tina (٧ی ئابی ٢٠١٥). Iraq: The ancient sites and Iraqi Kurdistan (بە ئینگلیزی). Bradt Travel Guides. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٦٢-٤٨٨-٤.

[9] -Lami، Mina (٢١ی تەممووزی ٢٠١٤). «Iraq: The minorities of Nineveh». BBC News (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[10] «Shabak – Minority Rights Group». Minority Rights Group (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[Ethnologue-11] Ethnologue about Shabaki

[12] «Shabak – Minority Rights Group». Minority Rights Group (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[13] «International Mother Language Day in Karbala, Iraq – Telegram7». Telegram7 (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٣ی ئازاری ٢٠١٥. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

ب و د زمانەکانی عێراق
زمانە فەرمییەکان	عەرەبیی ستاندارد عەرەبیی عێراقی (فەرمی) کوردی سۆرانی (فەرمی) کورمانجی باشووری (فەیلی) گۆرانی ھەورامی شەبەکی باجەڵانی
زمانە فەرمییەکانی کەمایەتییەکان	ئارامیی نوێی ئارامیی نوێی ئاشووری (سوورەت) ئەرمەنی تورکی تورکمانیی عێراقی
زمانەکانی کەمایەتییەکانی دیکە	فارسی عیبری ھوولەئوولا
زمانە ئاماژەییەکان	زمانی ئاماژەی عێراق زمانی ئاماژەی کوردی

ب و د ھەرێمی کوردستان
مێژوو	تێکھەڵچوونی نێوان عێراق و کوردەکان ڕاپەڕین ئەنفال کۆمەڵکوژیی ئێزدییەکان یاخیبوونی عێراقی
جوگرافیا	کوردستان باشووری کوردستان دھۆک سلێمانی ڕاپەڕین گەرمیان ھەڵەبجە ھەولێر ناوچە جێناکۆکەکان
سیاسەت	ھەرێمی کوردستان (ھەرێمی سەربەخۆ) مافەکانی مرۆڤ ھێزی سەربازی (پێشمەرگە) لیژنەی سەرۆکایەتیی ھەرێم پەرلەمان سەرۆکی ھەرێم جێگری سەرۆکی ھەرێم سەرۆک وەزیران پەیوەندییەکانی دەرەوە کونسوڵخانەکان لە ھەرێمی کوردستان نوێنەرایەتییەکانی ھەرێمی کوردستان چارەسەریی دوو دەوڵەتی (دانوستاندنەکانی عێراق-کورد) گشتپرسیی سەربەخۆیی
ئابووری	یەدەگی نەوتی بۆری نەوتی تەقتەق-فەیشخابوور بۆڕیی کەرکووک-بانیاس یەکەی پارە
کۆمەڵگا	جەماوەرناسی: کورد سۆران کورمانج کوردی باشووری گۆران کەمینەکانی ئاشووری تورکمان عەرەب ئەرمەنی جوو ئایینەکان: ئیسلام سوننە شیعە مەسیحییەت ئێزیدی یارسان شەبەک زمانەکان: کوردی سۆرانی کرمانجی باشووری (فەیلی) گۆرانی ھەورامی شەبەکی باجەڵانی سوورەت تورکمانیی عێراقی عەرەبیی عێراقی ئەرمەنی ھوولەئوولا
ھێماکان	سروودی نەتەوەیی ئاڵا نیشانی ھەرێم
ھێزە بەرگرییەکان	پێشمەرگە ئەنجومەنی ئاسایشی ھەرێمی کوردستان پاراستن و زانیاری ئاسایش زێرەڤانی
پۆل:ھەرێمی کوردستان دەروازە:کوردستان