ھەورامی

Gorani
Gorani
گۆرانی; Goranî
قسەی پێدەکرێ لە	باشوور و ڕۆژھەڵاتی کوردستان
ناوچە	بە پلەی یەکەم ھەورامان، ھەروەھا گەرمیان و مووسڵ
ژمارەی ئاخێوەران	٣٥٠،٠٠٠ (٢٠١٤)
بنەماڵەی زمان	ھیندوئەورووپایی ھیندووئێرانییەکان زمانە ئێرانییەکان زمانەکانی ئێرانی ڕۆژاوا Northwestern گۆرانی-زازایی Gorani; ; ; ; ; ;
شێوەزارەکان	Hawrami; شەبەکی; Sarli; باجەڵانی
سیستەمی نووسین	Kurdish alphabet (Perso-Arabic script)
کۆدەکانی زمان
ISO 639-3	Variously:; hac – Gorani (Gurani); sdb – Shabaki; sdf – Sarli
Linguasphere	58-AAA-b

ھەورامی یان ھۆرامی یەکێک لە بنشێوەزارەکانی سەر بە بنەماڵەی زمانی کوردییە، و خەڵکی دەڤەری ھەورامان قسەی پێ‌ دەکەن. ھەروەھا زاری (زەنگەنە)ی ناوچەی دیلان، (کاکەیی)ی ناوچەی کەرکووک و ھەڵەبجە و مووسڵ، ناوچەی (باجەڵان)ی ناوچەی خانەقین، (شەبەک)ی ناوچەی مووسڵ، ھەندێ لە گوندەکانی ناوچەی خەزەر و ھەندێ لە زازاکانی باکووری کوردستان، نزیکن لە زاری ھەورامییەوە و لە یەکتری تێدەگەن.^[٤]

پیتەکان

پیتەکانی زمانی ھەورامی ھەمان پیتی زمانی کوردین بەگشتی، تەنھا پێنج (٥) پیتێک نەبێت، کە لەنێو ھەورامیدا ھەن و لەنێو پیتەکانی شێوەزارەکانی دیکەی کوردی نین؛ ئەمە وای کردووە لە ھەندێ لە نووسەرە ھەورامییەکان کە ئەو پیتانەی تری بۆ دیاری بکەن. ئەو پیتانەش لەنێو ئەم وشانە دەردەکەون:^[٥]

پیتی یەکەم (ڎ)

ئەڎا = دایک
ئاڎ = ئەو (بۆ کوڕ)
ئاڎە = ئەو (بۆ کچ)
مڎۊ = دەدات
بەڎبەخت = بەدبەخت
سەڎ = سەد
ئاماڎە = ئامادە

پیتی دووەم (ۋ)

ۋاران = باران
ۋەر = پێش / بەڵام وەر = ڕۆشنایی تیشکی خۆر
وەرەتاۋ = خۆرەتاو
ۋەرگ = گورگ
ۋەز = بەز
ۋڵک = گورچیلە
ۋڕ = وڕ
ۋەنی = قەزوان

پیتی سێیەم (ڼ / نگ)

گەڼە = گەنیو
پەڼە = پەن / پەندەر
تڼ = توند
قڼگە = قڼگ
بەڼگا = تاۋگە

پیتی چوارەم (ۊ) (هەمان (ۆ) ـیە لە سۆرانی)

لۊ = (لۆ) گیایەکی کوێستانییە
چۊ = دار
خۊ = خۆ
تۊ = تۆ
سۊ = سۆ
کۊ = کۆ
شۊت = شیر
خۊل = خێل

پیتی پێنجەم (ېـ / ۍ) ھەر وەک (یـ/ێـ و ی / ێ)

ئۍگە = ئێرە
لۍقنە = ڕیقنە
گولانۍ = بچووکان (گولانە/گولانۍ/تاک - گولانۍ / کۆ)
باخۍ = باخان(باخ/تاک - باخۍ/کۆ))
کاۋڕۍ = بەرخان (کاۋڕ/تاک - کاۋڕۍ/ کۆ)
بزۍ = بزنان (بزە/تاک - بزۍ / کۆ)
مەلۍ = مەلان (مەل/ تاک- مەلۍ/ کۆ)
کناچۍ = کچان (کناچۍ/تاک- کناچۍ/ کۆ)
کوڕۍ = کوڕان (کوڕ/تاک - کوڕۍ/کۆ)
جلۍ = جلان (جل/تاک - جلۍ/ کۆ)
شېڵانۍ = قەیسی (شېڵانۍ/تاک - شېڵانۍ/ کۆ)
مریچڵۍ = چۆڵەکە
ھېزۍ = ھێزان (ھېز/ تاک - ھېزۍ/ کۆ) بەڵام ھیزی = دوێنێ
شېر = شێر (شېر/تاک - شېرۍ / کۊ)

نموونە: ھۆنراوەنووس سەیدی ھەورامی دەڵێ:

دیم شیرین نیشتەن، دانە مڎۆ پېش

ھارەش ھار کەردەن، دەور مڎۆنە وېش

جێناوەکان

جێناوەکان لە ھەورامیدا بەراورد بە سۆرانی:^[٦]

ھەورامی	سۆرانی
من	من
تۊ	تۆ
ئاڎ	ئەو (بۆ کوڕ)
ئاڎە	ئەو (بۆ کچ)
ئېمە	ئێمە
شمە	ئێوە
ئاڎۍ	ئەوان

پەراوێزەکان

^ A Working Classification
^ ^ئ ^ا «Gurani». Iranica Online. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ «Bajalan». Iranica Online. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ بیرشالیاری زەردەشتی
^ سەربوردێکی ھورامان و سەردانێکی تەوێڵە / لاپەڕە/١٨٤
^ سەربوردێکی ھەورامان و سەردانێکی تەوێلە/لاپەڕە/١٨٥

دەروازەی کوردستان

بەستەرە دەرەکییەکان

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] A Working Classification

[dialects-2] ئ ^ا «Gurani». Iranica Online. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.

[3] «Bajalan». Iranica Online. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.

[4] بیرشالیاری زەردەشتی

[5] سەربوردێکی ھورامان و سەردانێکی تەوێڵە / لاپەڕە/١٨٤

[6] سەربوردێکی ھەورامان و سەردانێکی تەوێلە/لاپەڕە/١٨٥

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

ب و د گەلان و ئێڵەکانی کورد
کورمانج	جەلالی تۆپکانلوو جەھانبەگلوو زەعفەرانلوو سێفکانلوو شکاک ئامارلوو شادلوو پالۆکانلوو بادلانلوو میلان ھەرکی کەیکانلوو ڕەشوان چەمەشگەزەک برادۆست زەرزا پنیانشی گەورک میرانی مۆدان مۆتکان پارچکان ئۆرەماری
سۆران	موکری ئیمامی مەنگوڕ بێگزایە بێگزایەی شێربەیگی پیران مامەش خاکی دێبوکری ملکاری گەلواخی گەورک جاف بریاجی لەک گۆران ھەمەوەند میراودەلی
کورد	فەیلی ئەرکەوازی جومیر خزڵ کولیایی کەڵھوڕ قەڵخانی سنجاوی زەنگنە مەڵگشایی گۆران وەرمەزیار
زازا	دونبەلی حەسەنان مۆتکان ئەباس ئەبدل (ھۆز) ئاغووچان ئالان عەلی عەلی عەباس ئالخان ئالز ئارەیجان ئاسلان ئاشوور ئاز بادل بالابان بالچک بالی باماسوور بەختیار بەیت بێخ بلێچیک بیرم بوتک جافەر جندۆ چارەک چەکەل ھۆز دەمەن دەرک دەورێش جەمال دێسم فەرات فند گنج گولابی ھادک حەجیان حەمۆچک حەسن حەیدەر حەیر ھۆلک ھۆش ئیبک ئیکسۆر کارسان کەچەل کەم خال کھەو کھوود کھوورێش کلاووس کرداشی کمسۆرچک کوولک لاچین لۆل میلان نەمرەموو نەنیک ئۆکچی پھێزگەور پلڤانک پیرسولتان قەرەبالی قرغ قۆچگیرجی ڕەشک ڕووت ساندالان سارسالتووغ سەفلچیک سەمک سەوداخ سەیدان سەیدال سەیسابوون سەی کەمال سلێمان سس سوور شاد شاوەل شەمک شێلم شێخ مامەد شێخ حەسەن شرتک تانریڤەردی تاو تیتەنیک ئووسڤ خد خرانچیک خۆرمەچیک زەنگ زەرکھەوک زکتە
گۆران	ھەورامی عەبدولمەلەکی باجەڵان سارلی شەبەک نانەکەلی مافی کاکەیی زەنگنە
لەک	یووسفوەن خواجەوەن بێرانوەن حەسەنوەن چەگینی ئیتیوەن باڵەوەن شایوەن ئەولاد قوباد ئادینەوەن گەڕاوەن کاکەوەن ھەمەوەند

ب و د زمانەکانی عێراق
زمانە فەرمییەکان	عەرەبیی ستاندارد عەرەبیی عێراقی (فەرمی) کوردی سۆرانی (فەرمی) کورمانجی باشووری (فەیلی) گۆرانی ھەورامی شەبەکی باجەڵانی
زمانە فەرمییەکانی کەمایەتییەکان	ئارامیی نوێی ئارامیی نوێی ئاشووری (سوورەت) ئەرمەنی تورکی تورکمانیی عێراقی
زمانەکانی کەمایەتییەکانی دیکە	فارسی عیبری ھوولەئوولا
زمانە ئاماژەییەکان	زمانی ئاماژەی عێراق زمانی ئاماژەی کوردی

ب و د ھەرێمی کوردستان
مێژوو	تێکھەڵچوونی نێوان عێراق و کوردەکان ڕاپەڕین ئەنفال کۆمەڵکوژیی ئێزدییەکان یاخیبوونی عێراقی
جوگرافیا	کوردستان باشووری کوردستان دھۆک سلێمانی ڕاپەڕین گەرمیان ھەڵەبجە ھەولێر ناوچە جێناکۆکەکان
سیاسەت	ھەرێمی کوردستان (ھەرێمی سەربەخۆ) مافەکانی مرۆڤ ھێزی سەربازی (پێشمەرگە) لیژنەی سەرۆکایەتیی ھەرێم پەرلەمان سەرۆکی ھەرێم جێگری سەرۆکی ھەرێم سەرۆک وەزیران پەیوەندییەکانی دەرەوە کونسوڵخانەکان لە ھەرێمی کوردستان نوێنەرایەتییەکانی ھەرێمی کوردستان چارەسەریی دوو دەوڵەتی (دانوستاندنەکانی عێراق-کورد) گشتپرسیی سەربەخۆیی
ئابووری	یەدەگی نەوتی بۆری نەوتی تەقتەق-فەیشخابوور بۆڕیی کەرکووک-بانیاس یەکەی پارە
کۆمەڵگا	جەماوەرناسی: کورد سۆران کورمانج کوردی باشووری گۆران کەمینەکانی ئاشووری تورکمان عەرەب ئەرمەنی جوو ئایینەکان: ئیسلام سوننە شیعە مەسیحییەت ئێزیدی یارسان شەبەک زمانەکان: کوردی سۆرانی کرمانجی باشووری (فەیلی) گۆرانی ھەورامی شەبەکی باجەڵانی سوورەت تورکمانیی عێراقی عەرەبیی عێراقی ئەرمەنی ھوولەئوولا
ھێماکان	سروودی نەتەوەیی ئاڵا نیشانی ھەرێم
ھێزە بەرگرییەکان	پێشمەرگە ئەنجومەنی ئاسایشی ھەرێمی کوردستان پاراستن و زانیاری ئاسایش زێرەڤانی
پۆل:ھەرێمی کوردستان دەروازە:کوردستان