سەیدی
سەیدی یان سەیدیی ھەورامی (بە عەرەبی: صیدی) ھۆنراوەنووسێکی بەرزی ھەورامانە، (ناوی تەواو: مەلا سەید محمەمەد سلێمان کوڕی حاجی سەید مەحموود)ە و لە نێوان ساڵانی (١١٨٩ — ١٢٧١) لە گوندی خانەگای لای پاوە لەدایکبووە. لە ناو خەڵکی و لە نێوەندی ئەدەبی بە نازناوی «سەید» و «سەیدی ھەورامی» ناسراوە. وشەی «سەید» لە (صید)ی عەرەبییەوەیە کە بەمانای ڕاوکردن ھاتووە. ھیچ پەیوەندییەکی بە (السید)ی عەرەبییەوە نییە.
سەیدی لە بابەت نازناوی خۆی لە شیعرێکیدا دەڵێ:
| عەرزە داشت بەندەی دڵ مەند و ڕەنجوور | (صیدی)ی دامی عەشق بە (صيدی) مەشھوور |
واتاکەی: بەندەی دڵ بەند و زامدار پێتان دەڵێ، (سەیدی) بەدوای عەشقەوە بووە و بە (سەیدی) ناوبانگی دەرکردووە.
ماوەیەکی زۆر لای مەلا جەلالی خورماڵی ماوەتەوە و ھەر ئەویش ئیجازەی مەلایەتی پێ بەخشیوە. دواتر گەڕاوەتەوە ناوچەی خۆی و بە دەرس وتنەوە و ئیش و کاری جوتیارییەوە ژیانی بەسەر بردووە. لە زۆر ناوچەی کوردستانەوە بۆ دەرس خوێندن ڕوویان کردووەتە ئەم مامۆستا بەتوانایە. یەکێک لە قوتابییەکانی سەییدی ھەورامی شێخ عوسمانی سیراجەدینی بوو، کە دواتر سەییدی ھەورامی بوو بە خەلیفەی. سەییدی ھەورامی شاعیرێکی ناوداری کوردە و گرنگییەکەی لەوەدایە کە بە ھەردوو شێوەی ھەورامی (ھەورامی نوێ و ھەورامی کۆن (ئاڤێستا) شیعری وتووە. بەشی زۆری شیعرەکانی باسی جوانی سروشتی کوردستان و دڵداری دەکەن. لە زمانی فارسی و عەرەبیشدا دەستێکی باڵای ھەبووە و بە ھەردوو زمانەکە شیعری وتووە.
ئەم شاعیرە گەورە لەگەڵ زانایانی گەورەی وەکوو مەلا ئەحمەدی نۆدشی بووە. ساڵی ١٨٤٦ کۆچی دوایی کرد و لە گوندی سەرووپیری ناوچەی ھەورامان بە خاک سپێردرا.
نموونەی ھۆنراوە
[دەستکاری]ھەندێک سۆفی لای شێخ عوسمانی تەوێڵە (سیراجەدین) باس لە ستیدی دەکەن و دەڵێن تەنیا خەریکی مێبازییە و شیعر بۆ ژنان دەڵێ، لەبەر ئەوە بۆ موریدی تەریقەت دەست نادا. سەیدی ئەم شیعرە بۆ شێخ دادەنێت بۆ وەڵامدانەوەی ئەو سۆفییانە:
| یا شێخ سەنعانم، یا شێخ سەنعانم | عاشق پەی تەرسا، من چوون سەنعانم | |
| بێ باک جە تانەی مەناو مەنعانم | چوون «یەعقوب» داغدار پەی مای «کەنعان»م | |
| وامق پەی عوزار زوڵف عەنبەرینم | فەرھاد جە حەسرەت خاڵی شیرینم | |
| جە بەھرام بەدتەر من نمەد پۆشم | گوڵ ئەندام سەندەن فام چەنی ھۆشم | |
| مەجنوونی لەیلم، بیابان گێڵم | عالەم مەزانان پەی لەیلێ وێڵم | |
| زەدەی گوڵ جەمین وەنەوشە خاڵم | ھا جەلاش ھۆشم، فیکرم، خەیاڵم | |
| من چوون سالکان ڕای عەشقم دایم | یا شێخ لاقەیدم جە لۆمەی لایم | |
| نەواچان پی دەرد ھەر من موبتەلام | سەد کەس ھا چوون من بە ئایەی کەلام | |
| ھەزار کەس وەی تەور شێوەش ئی بازین | نیم بە حەقیقەت، نیم بە مەجازین | |
| تا مەجاز نەبۆ حەقیق نمەبۆ | حەقیق بێ مەجاز تەحقیق نمەبۆ | |
| ئەر حەقیقەتەن، ئەر مەجازییەن | دڵو من بە ئەو بەخوا ڕازییەن | |
| گشت جە من فێشتەر حاڵشان فەنان | داخم ھەر ئێدەن، ھەر پەی من مەنان | |
| گرد جە ھام دەردی من حاشا کەران | سا خەڵقان بەیان تەماشا کەران | |
| ئەر عاشق نەبان یەکسەر مەڵڵاو شێخ | فتوا بۆ سەیدی سەربڕان بە تێخ |
واتاکەی
یا شێخ من سەنعانم، یا شێخ من سەنعانم
عاشقی تارسا، من وەک سەنعانم
بێ باکم لە تانە و لۆمەی خەڵکی
وەکو یەعقووب داغدارم لە گۆشەی کەنعان
وەکو وامیق عەوداڵی زولفی عەنبەرینم
وەکو فەرھاد بۆ خاڵی شیرین دەناڵم
لە بارام بەدتر لباد دەپۆشم
گوڵەنام فام و ھۆشی بردووم
شێتی لەیلام، وێڵی بیابانم
ھەموو کەس دەزانێ من بەدوای لەیلا وێڵم
ئەو یارەی ڕوومەت گوڵە و وەنەوشە خاڵە
ھۆش و فیکر و خەیاڵمی بردووە
من وەک دەروێشان ھەمیشە لە ڕێگەی عەشقدام
یا شێخ دەربەستی لۆمەی ئەو کەسەی لۆمەم دەکا نیم
دەڵێن گوایە تەنیا من تووشی ئەو دەردە بووم
بە قورئان سەدان کەسی وەک من تووش بوون
ھەزار کەس بەم شێوەیە خەریکی ئەم گەمەیەن
نیوەیان حەقیقییە نیوەیان مەجازییە
تا مەجاز لە ناوەوە نەبێ حەقیقی پەیدا نابێ
حەقیقی بێ مەجازی دروست نابێ
ھەرچی حەقیقییە و ھەرچی مەجازییە
بە خودا دڵی من ھەر بەو ڕازییە
ھەموویان لە من زیاتر حاڵیان پەرێشانە
داخم ئەوەیە تەنیا لۆمەی من دەکەن
ھەموویان حاشا لە ھاودەردی من دەکەن
سا خەڵکینە وەرن تەماشاکەن
ھەموو مەلا و شێخەکان ئەگەر عاشق نەبن
با بڕیار دەرکەن سەری سەیدی بە چەقۆ ببڕن
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- کتێبی: سەربوردێکی ھەورامان و سەردانێکی تەوێڵە، نووسینی: عبدالرزاق عبدالرحمن محمد. لاپەڕە/٢١٠-٢١١.
- مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی سێیەم، مارف خەزنەدار، لاپەڕەکانی ٢٦٣ تا ٣٠٠، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر: ٢٠٠٣.
- https://www.kurdipedia.org/default.aspx?lng=6&q=%D8%B3%DB%95%DB%8C%D8%AF%DB%8C_%D9%87%DB%95%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]
 | ئەم ژیاننامە وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |