زازا

زازاکان
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
	٣,٠٠٠,٠٠٠ ھەتا ٤,٠٠٠,٠٠٠
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
	تورکیا; لە دەرەوە: دەگاتە ٣٠٠٬٠٠٠; ئوسترالیا، نەمسا، بەلجیکا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ھۆلەند، سوێد، سویس، شانشینی یەکگرتوو، ویلایەتە یەکگرتووەکان.
زمانەکان
	کوردیی زازاکی
ئایین
	ئیسلامی سوننە، عەلەوی
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
	کوردەکانی دیکە (کورمانج، لەک، گۆران، کوردی باشوور، سۆران)

زازا یان دیملی (بە زازاکی: Kirmanc, Dimilî / Kird) کۆمەڵێک خەڵکی کوردن^[٦]^[٧]^[٨]^[٩] کە نیشتەجێی باکووری کوردستانن و بە زارەوەی کوردیی زازاکی دەدوێن. ژمارەی دانیشتووانی زازاکان ٣ بۆ ٤ ملیۆن کەسە و زۆربەیان کەوتوونەتە پارێزگای دێرسم. زازاکی جۆرێکە لە زاراوەکانی زمانی کوردی^[١٠]^[١١]^[١٢]^[١٣]^[١٤] و بە کوردی زازا ناوی دەھێنرێت.^[١٥]^[١٦]^[١٧]^[١٨]

پێویستە بزاندرێت کە کرمانجەکان زازاکان لە خودیان ئەزانن و ڕەگەزی ھەمویان کوردە.

مرۆڤناسی

زۆرینەی زازاکان سەربە ئیسلامی سوننەن بەڵام کەمینەیەکی گەورەی عەلەویشیان تێدایە. ^[١٩]

سەرچاوەکان

^ «Dimlï». IranicaOnline. Encyclopaedia Iranica. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ ^ت ^ج ^چ ^ح Selim، Zülfü. «Zaza Dilinin Gelişimi» (PDF) (بە Turkish). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ «Turkey's Zaza gearing up efforts for recognition of rights». Hürriyet Daily News. ٢٣ی ئایاری ٢٠١١. لە ٢٨ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ «Turkey: The Country's Zaza are Speaking Out About their Language». Eurasianet.org. ٢٤ی ئایاری ٢٠١١. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ Paul Joseph White, Joost Jongerden. Turkey's Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. لاپەڕە ١٧–١٨. ژپنک ٩٧٨٩٠٠٤١٢٥٣٨٤. {{cite book}}: |ڕێکەوتی سەردان= پێویستی بە |ناونیشان= ھەیە (یارمەتی)
^ Arakelova (1999), پ. 397.
^ Kehl-Bodrogi, Otter-Beaujean & Kellner-Heikele (1997), پ. 13.
^ Mosaki (2012).
^ Postgate (2007), پ. 148.
^ Arakelova، Victoria (١٩٩٩). «The Zaza People as a New Ethno-Political Factor in the Region». Iran & the Caucasus. ٣/٤: ٣٩٧–٤٠٨. JSTOR ٤٠٣٠٨٠٤.
^ Kehl-Bodrogi؛ Otter-Beaujean؛ Barbara Kellner-Heikele (١٩٩٧). Syncretistic religious communities in the Near East : collected papers of the international symposium "Alevism in Turkey and comparable syncretistic religious communities in the Near East in the past and present", Berlin, 14-17 April 1995. Leiden: Brill. لاپەڕە ١٣. ژپنک ٩٧٨٩٠٠٤١٠٨٦١٥.
^ Kehl-Bodrogi، Krisztina (تشرینی یەکەمی ١٩٩٩). «Kurds, Turks, or a People in their own Right? Competing Collective Identities Among the Zazas». The Muslim World. ٨٩ (3–4): ٤٣٩–٤٥٤. doi:١٠.١١١١/j.١٤٧٨-١٩١٣.١٩٩٩.tb٠٢٧٥٧.x.
^ Nodar Mosaki (١٤ی ئازاری ٢٠١٢). «The zazas: a kurdish sub-ethnic group or separate people?». Zazaki.net. لە ١١ی ئابی ٢٠١٥ ھێنراوە.
^ J.N. Postgate (٢٠٠٧). Languages of Iraq, ancient and modern (PDF). Cambridge: British School of Archaeology in Iraq. لاپەڕە ١٤٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٩٠٣٤٧٢-٢١-٠. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢ی ئابی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Malmîsanij نەدراوە
^ Taylor، J. G. (١٨٦٥). «Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood». Journal of the Royal Geographical Society of London. ٣٥: ٢١–٥٨. doi:١٠.٢٣٠٧/٣٦٩٨٠٧٧. JSTOR ٣٦٩٨٠٧٧.
^ van Bruinessen، Martin. «The Ethnic Identity of the Kurds in Turkey» (PDF): ١. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)
^ Özoğlu، Hakan (٢٠٠٤). Kurdish notables and the Ottoman state : evolving identities, competing loyalties, and shifting boundaries. Albany: State University of New York Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٩١٤-٥٩٩٣-٥.
^ https://en.wikipedia.org/wiki/Zazas#cite_note-FOOTNOTEKehl-BodrogiOtter-BeaujeanKellner-Heikele199713-6

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[iranica-1] «Dimlï». IranicaOnline. Encyclopaedia Iranica. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[zulfu-2] ئ ^ا ^ب ^پ ^ت ^ج ^چ ^ح Selim، Zülfü. «Zaza Dilinin Gelişimi» (PDF) (بە Turkish). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) «وەشانی ئەرشیڤکراو» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٢ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[3] «Turkey's Zaza gearing up efforts for recognition of rights». Hürriyet Daily News. ٢٣ی ئایاری ٢٠١١. لە ٢٨ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[eurasianet-4] «Turkey: The Country's Zaza are Speaking Out About their Language». Eurasianet.org. ٢٤ی ئایاری ٢٠١١. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[5] Paul Joseph White, Joost Jongerden. Turkey's Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. لاپەڕە ١٧–١٨. ژپنک ٩٧٨٩٠٠٤١٢٥٣٨٤. {{cite book}}: |ڕێکەوتی سەردان= پێویستی بە |ناونیشان= ھەیە (یارمەتی)

[FOOTNOTEArakelova1999397-6] Arakelova (1999), پ. 397.

[FOOTNOTEKehl-BodrogiOtter-BeaujeanKellner-Heikele199713-7] Kehl-Bodrogi, Otter-Beaujean & Kellner-Heikele (1997), پ. 13.

[FOOTNOTEMosaki2012-8] Mosaki (2012).

[FOOTNOTEPostgate2007148-9] Postgate (2007), پ. 148.

[Arakelova-10] Arakelova، Victoria (١٩٩٩). «The Zaza People as a New Ethno-Political Factor in the Region». Iran & the Caucasus. ٣/٤: ٣٩٧–٤٠٨. JSTOR ٤٠٣٠٨٠٤.

[alevism1-11] Kehl-Bodrogi؛ Otter-Beaujean؛ Barbara Kellner-Heikele (١٩٩٧). Syncretistic religious communities in the Near East : collected papers of the international symposium "Alevism in Turkey and comparable syncretistic religious communities in the Near East in the past and present", Berlin, 14-17 April 1995. Leiden: Brill. لاپەڕە ١٣. ژپنک ٩٧٨٩٠٠٤١٠٨٦١٥.

[Kehl-Bo99-12] Kehl-Bodrogi، Krisztina (تشرینی یەکەمی ١٩٩٩). «Kurds, Turks, or a People in their own Right? Competing Collective Identities Among the Zazas». The Muslim World. ٨٩ (3–4): ٤٣٩–٤٥٤. doi:١٠.١١١١/j.١٤٧٨-١٩١٣.١٩٩٩.tb٠٢٧٥٧.x.

[13] Nodar Mosaki (١٤ی ئازاری ٢٠١٢). «The zazas: a kurdish sub-ethnic group or separate people?». Zazaki.net. لە ١١ی ئابی ٢٠١٥ ھێنراوە.

[14] J.N. Postgate (٢٠٠٧). Languages of Iraq, ancient and modern (PDF). Cambridge: British School of Archaeology in Iraq. لاپەڕە ١٤٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٩٠٣٤٧٢-٢١-٠. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢ی ئابی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠١٩ ھێنراوە.

[Malmîsanij-15] ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Malmîsanij نەدراوە

[Taylor-16] Taylor، J. G. (١٨٦٥). «Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood». Journal of the Royal Geographical Society of London. ٣٥: ٢١–٥٨. doi:١٠.٢٣٠٧/٣٦٩٨٠٧٧. JSTOR ٣٦٩٨٠٧٧.

[let.uu.nl-17] van Bruinessen، Martin. «The Ethnic Identity of the Kurds in Turkey» (PDF): ١. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)

[18] Özoğlu، Hakan (٢٠٠٤). Kurdish notables and the Ottoman state : evolving identities, competing loyalties, and shifting boundaries. Albany: State University of New York Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٩١٤-٥٩٩٣-٥.

[19] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Zazas#cite_note-FOOTNOTEKehl-BodrogiOtter-BeaujeanKellner-Heikele199713-6

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]

ب و د گەلان و ئێڵەکانی کورد
کورمانج	جەلالی تۆپکانلوو جەھانبەگلوو زەعفەرانلوو سێفکانلوو شکاک ئامارلوو شادلوو پالۆکانلوو بادلانلوو میلان ھەرکی کەیکانلوو ڕەشوان چەمەشگەزەک برادۆست زەرزا پنیانشی گەورک میرانی مۆدان مۆتکان پارچکان ئۆرەماری
سۆران	موکری ئیمامی مەنگوڕ بێگزایە بێگزایەی شێربەیگی پیران مامەش خاکی دێبوکری ملکاری گەلواخی گەورک جاف بریاجی لەک گۆران ھەمەوەند میراودەلی
کورد	فەیلی ئەرکەوازی جومیر خزڵ کولیایی کەڵھوڕ قەڵخانی سنجاوی زەنگنە مەڵگشایی گۆران وەرمەزیار
زازا	دونبەلی حەسەنان مۆتکان ئەباس ئەبدل (ھۆز) ئاغووچان ئالان عەلی عەلی عەباس ئالخان ئالز ئارەیجان ئاسلان ئاشوور ئاز بادل بالابان بالچک بالی باماسوور بەختیار بەیت بێخ بلێچیک بیرم بوتک جافەر جندۆ چارەک چەکەل ھۆز دەمەن دەرک دەورێش جەمال دێسم فەرات فند گنج گولابی ھادک حەجیان حەمۆچک حەسن حەیدەر حەیر ھۆلک ھۆش ئیبک ئیکسۆر کارسان کەچەل کەم خال کھەو کھوود کھوورێش کلاووس کرداشی کمسۆرچک کوولک لاچین لۆل میلان نەمرەموو نەنیک ئۆکچی پھێزگەور پلڤانک پیرسولتان قەرەبالی قرغ قۆچگیرجی ڕەشک ڕووت ساندالان سارسالتووغ سەفلچیک سەمک سەوداخ سەیدان سەیدال سەیسابوون سەی کەمال سلێمان سس سوور شاد شاوەل شەمک شێلم شێخ مامەد شێخ حەسەن شرتک تانریڤەردی تاو تیتەنیک ئووسڤ خد خرانچیک خۆرمەچیک زەنگ زەرکھەوک زکتە
گۆران	ھەورامی عەبدولمەلەکی باجەڵان سارلی شەبەک نانەکەلی مافی کاکەیی زەنگنە
لەک	یووسفوەن خواجەوەن بێرانوەن حەسەنوەن چەگینی ئیتیوەن باڵەوەن شایوەن ئەولاد قوباد ئادینەوەن گەڕاوەن کاکەوەن ھەمەوەند

ب و د جەماوەرناسیی تورکیا
ئایینەکان	ئایینی بەھایی مەسیحییەت ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات ئۆرتۆدۆکسی ئۆریەنتال پرۆتێستانت کڵێسای کاتۆلیک ھیندوویزم عەلەوی ئیسلام بەکتاشی سوننە شیعە جووەکان ئێزیدیتی
گەلانی تورکیا	ئابازەکان ئابخازەکان ئەفریقییەکان ئالبانەکان عەرەبەکان عەرەبە مەسیحییەکان مەسیحییەکانی یۆنانیی ئەنتاکیە بدری مەھەلمی ئەرمەنییەکان ھەمشینەکان ئەرمەنییەکانی نەھێنی ئاشوورییەکان چیچانەکان کوردەکانی بەڕەچەڵيک چیچان چەرکەسەکان حەتووقای کەباردییەکان ئووبیخەکان دۆمەکان گورجییەکان ئیمەرخەڤییەکان یۆنانییەکان موسڵمانە یۆنانییەکان یۆنانییە پۆنتییەکان ئینگوش جووەکان جووە میزراحییەکان کوردەکان کورمانجەکان زازاکان کوردەکانی باشووڕی لازەکان لوڤانتییەکان لۆمەکان مەگلێنۆ-ڕۆمانییەکان ئۆسیتییەکان کاولییەکان غوربەتی کاوڵییەکانی مسڵمان سەپەچیدەس کاولییەکانی بەڕەچەڵەک تورک ڕۆمانییەکان تورکەکان تورکەکان ئەفریقییە تورکەکان تورکە بولگارییەکان تورکەکانی مەسخەتی تورکەکانی قوبرس یۆرووکەکان ئەبدال ئەفشارەکان ئازەربایجانییەکان باراکەکان بایەندەر چەپنی تاتارەکانی کریمیا قەرەچایەکان قەرەپاپاک کازاخەکان کورەسوننی قرغیزەکان ماناڤەکان نۆقایییەکان قزق تەختەچی تورکمانەکان ئۆیغوورەکان ئۆزبەکەکان
نەتەوە دەرەکییەکان	ئەفغانستانییەکان ئوسترالیەکان بۆسنییەکان بەڕازیلییەکان بریتۆنەکان بولگارەکان بولگارەکانی ئەنادۆڵ پۆماکەکان بولگارەکانی تراکیا کەنەدییەکان چینییەکان دانمارکییەکان ھۆلەندی فلیپینییەکان فەڕەنسییەکان ئەڵمانییەکان ھیندییەکان عێراقییەکان ئێرانییەکان ئیسرائیلییەکان ژاپۆنییەکان پۆڵەندییەکان ڕووسەکان سڕبەکان سوورییەکان