جافی یەکێک لە شێوەزارەکانی کوردیی ناوەندییە کە لە پاوە، جوانڕۆ، سەلاسی باوەجانی، شارستانی سەرپێڵی زەھاو و کرماشان و چەند شاری تر لە کوردستانی ڕۆژھەڵات و باشوور قسەی پێ دەکرێ.
دەتوانرێ جافی بە ئامێتە کردنی سۆرانی و کەلوڕی هەژمار بکرێ.
لە جافیدا چاند پیتی دیکەمان هەیە کە لە ئەلف و بێی کوردی دا نیەن.
لە جافیدا پیتێکمان هەیە کە لە ئامێتە کردنی "ن" و "گ" دروست دەبێت و بە شێوازی یەک پیت دەخوێنرێتەوە وەکوو لە وشەی "دەنگ"دا کە لە جافیدا تەنها ٣ پیتی تێدایە، هەروەها پیتێکی تر کە لە ئامێتە کردنی "گ" و "ی" دروست دەبێت و جارجار بە جێگەی "گ"، "د"، "و" بەکار ئەهێنرێت وەکوو لە وشەی "سەگ"دا بە جێگەی "گ" یان لە وشەی "ددان"دا بە جێی "د"ی دووەم بە کار ئەهێنرێت. هەروەها جافی جیاوازیەکی تری لەگەڵ سۆرانیدا هەیە و ئەمیش ئەمەیە کە وەکوو کەلوڕی لە هێندێک وشە دا پیتی "و" بە جێی "ب" بە کەر ئەهێنرێ وەکوو "بە" کە لە جافیدا "وە" تەلەفوز ئەکرێت.
