جافی

جافی یەکێک لە بنشێوەزارەکانی کوردیی ناوەندییە کە لە کوردستانی باشوور و کوردستانی ڕۆژھەڵات ئاخێوەری ھەیە.

زمانناسی

بنشێوەزاری جافی لە ڕووی زمانناسییەوە یەکێکە لە بنشێوەزارە سەرەکییەکانی شێوەزاری کوردیی ناوەندی و بە ھەڵەوە ھەندێک جار وەک سۆرانی ناوی لێ دەبرێت. جافی خۆی دابەش دەبێتە سەر چەند لەھجەی جیاوازەوە و ھەندێک جیاوازی لە نێوان لەھجەکانیدا ھەیە بەڵام بنچینەی ھەموویان یەکێکە.

جوگرافیای ئاخێوەران

کوردستانی ڕۆژھەڵات

• جوانڕۆ وەکوو زێدی جاف و بنشێوەزاری جافی ناس دەکرێت. ھەروەھا ڕوانسەر، پاوە، سەلاسی باوەجانی، شارستانی سەرپێڵی زەھاو و بەشێک لە شاری کرماشان و حەشیمەتێکی کێم لە سەقز و پارێزگای سنە.

کوردستانی باشوور

• ھەڵەبجە، شارەزوور، کەلار، کفری، کەرکووک

کەسایەتییە ناودارەکان

دەسەڵاتدار و سیاسەتوان:

• زاھیر بەگی جاف
• محەممەد پاشای جاف
• مەحموو پاشای جاف
• حەبیبوڵلا خانی باوەجانی
• مستەفاخانی باوەجانی
• کەریم بەگی جاف
• داوود بەگی فەتاح بەگی جاف
• سەردار بەگی جاف
• داوود بەگی سەردار بەگی جاف
• حسێن بەگی وەکیڵ
• فەرەیدوون جوانڕۆیی
• حەمە ئەمین جاف
• سالار بەگی جاف
• عادیلە خانم
• مستەفا بەگی جاف
• هانا جاف
• عارف باوەجانی

شاعیر و گۆرانیبێژ:

• مەولەوی
• خانای قوبادی
• میرزا ئەحمەد داواشی
• تارا جاف
• ئەحمەد موختار جاف
• تایەر بەگی جاف
• ئێل بەگی جاف
• فانی خانەشووری
• عەزیز وەیسی

کەسایەتیی ئایینی:

• مەلا مەجید موەحید
• مەولانا خالیدی نەقشبەندی
• عوسمان شارەزووری
• مەلا محەممەد شارەزووری

زانایان:

• شەمسەدینی شارەزووری