شێخ ڕەزای تاڵەبانی
| شێخ ڕەزای تاڵەبانی | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ١ی کانوونی دووەمی ١٨٣٥ کەرکووک، عێراق |
| مردن | ١ی کانوونی دووەمی ١٩١٠ (٧٥ ساڵ ژیاوە) بەغدا، عێراق |
| ناوی خوازراو | Riza Talabani |
| زمانەکانی ئاخاوتن | زمانی کوردی، زمانی تورکی، زمانی فارسی، زمانی عەرەبی |
| پیشە | نووسەر |
| ئایین | ئیسلام |
شێخ رەزای تاڵەبانی (١٨٣٧–١٩١٠) ناوی ڕەزای کوڕی شێخ عەبدولڕەحمانی تاڵەبانی کوڕی مەلا ئەحمەدی کوڕی مەلا مەحموودی زەنگەنەیە کوڕی یووسف ئاغای زەنگەنەیە، سـاڵی ١٨٣١ لەگوندی قرخی نزیک چەمچەماڵ لەدایکبووە، لە تەمەنی حەفت ساڵیدا لەلای شێخی باوکی دەستی بەخوێندن کردووە، لەتەمەنی بیست و پێنج ساڵییەوە خۆی بە خوێندنی وێژەی عەرەبی و فارسی و تورکی خەریک کردووە، ساڵی ١٨٦٠ چووەتە ئەستەمبوڵ و ماوەی دوو ساڵ لەوێ دەبێت و پاشان دەگەڕێتەوە کەرکوک، دوای مردنی باوکی دەچێتە کن شێخ غەفوری مامی پتر لە شەش مانگ دەمێنێتەوە و بەتەمای کچەکەی دەبێت بەڵام مامی ڕازی نابێت و دەڕواتە کەرکوک، ساڵی ١٨٦٦دا بۆ جاری دووەم دەچێتەوە ئەستەمبوڵ، لەرێگەی میسرەوە دەچێتە حەج، ساڵی ١٨٨٤ دەگەڕێتەوە کەرکووک و زۆر جار ھات و چۆی وەسمان پاشاو مەحمود پاشای جاف و پیاوە گەورەکانی ئەو نێوچەیەی کردووە، خێزانی وەسمان پاشا، عادیلە خانم ھەمیشە دیاری بۆ داناوە و یارمەتی بۆ ناردووە، ساڵی ١٨٩٨ دەچێتە بەغدا و لە تەکیەی تاڵەبانی دادەنیشێت، پەیوەندی بەتینی لەگەڵ بنەماڵەی سەلیم بەگی بابان و سەید عەبدولرەحمانی نەقیبدا ھەبووە. زۆربەی ھۆنراوەکانی لە بابەتی داشۆرین بووە. شێخ رەزای تاڵەبانی ساڵی ١٩١٠ لە بەغدا کۆچی دوایی کردووە و ھەر لەوێش بە خاک سپێردراوەتەوە.
ھۆنراوەی ھەجو
[دەستکاری]زۆرینەی ھۆنراوەکانی شێخ ڕەزا بابەتی ھەجو و داشۆرین بوون بەتایبەتی بەرامبەر سدقی زەھاوی کە لە وێنەی ھۆنەرانی عەرەب بووە وەک: فەرزدەق و ئەختەڵ ھتد.،.
| لە تەرەف کێرەوە بەریدی سەبا | بۆ مودیری قزڵجە نامە دەبا | |
| بۆ جەنابی موقەڕڕەبولخاقان | میرعەلی‌بەگ، لە ئەنجەبی نوجەبا | |
| میرم! ئایا چلۆنە عیللەتەکەت؟ | باز بە خارشتە بن گونت؟ عەجەبا! | |
| ئیحتیاجت بنووسە، عەیبی چییە؟ | مەحرەمی ڕازی تۆم بە عەھدی سەبا | |
| سەد تڕت دا بە کوودەکی لە گونم | ئەی تڕت ڕەعد و وەی تست ڕەشەبا | |
| دوودمانتان چرووکە بونیادی | (بو قباحت بنم دگل ھەبەبا) | |
| عەبدڕڕەحمان بەگی برات فەرمووی | ئابڕووی خانەدان عەلی دەیبا | |
| لە ئەبانت ئیبا مەکە، میرم! | (ھذِەِ إرْثُکُمْ اَخَاً وَ اَبا) | |
| خاڵە کوێرەش بە سەراحەت ئەیگوت | کە عەلی‌بەگ بووە بە دێڵەبەبا | |
| گەر بە داری قزڵجە تێر ناخۆی | وەرە با «شێخ ڕەزا» بە ڕەشتا با |
نموونەی ھۆنراوەی دڵداری
[دەستکاری]| ڕۆژێ نەبوو ئەم دلبەرە بێڕەحمە وەفا کا | جارێ نەبوو ئەم کافرە شەرمێ لە خودا کا | |
| حەیرانن ئەتیبا لە عیلاجی مەرەزی من | لوقمانی ویساڵت مەگەر ئەم دەردە دەوا کا | |
| کارێ کە غەم و دەردی فیراقت بە منی کرد | سەرما بە ھەتیو با بە دەواری شڕی ناکا | |
| دێوانەیە شەخسێ کە بە غەیری لەبی لەعلی | وەک شاھی سکەندەر تەڵەبی ئاوی بەقا کا | |
| تاب و تەبی ئاتەشکەدەیی ھیجری وەکوو شێت | نەزدیکە منیش واریدی سەحرایی فەنا کا | |
| لەم ڕێگەیە تەقدیری ئەزەل وا بوو کە ئێمە | پاماڵی جەفا بین و ڕەقیب سەیر و سەفا کا | |
| ڕۆح و دڵ و دین ھەر سێ ئەکەم بەزل و نیساری | کامی دڵی من، گەر لە لەبی لەعلی ڕەوا کا | |
| سەر دانێ لە ڕێی عەشق، ڕەزا لازمە عاشق | بۆ یار سەر و ماڵی سوپەری تیری قەزا کا |
نموونەی نشتیمان پەروەری
[دەستکاری]لەم دێڕەی خوارەوە ئەو پەڕی نشتیمان پەروەری ھۆنەڕ دەنوێنێت لەکاتی ڕووخانی میرنشینی بابان و داگیرکاری عوسمانەکان و سەفەویەکان نووسیویەتی
| لە بیرم دێ سولەیمانی کە دارولمولکی بابان بوو | نە مەحکوومی عەجەم نە سوخرەکێشی ئالی عوسمان بوو | |
| لە بەر قاپی سەرا سەفیان دەبەست شێخ و مەلا و زاھید | مەتافی کەعبە بۆ ئەربابی حاجەت گردی سەیوان بوو | |
| لە بەر تابووری عەسکەر ڕێ نەبوو بۆ مەجلیسی پاشا | سەدای مۆزیقە و نەققارە تا ئەیوانی کەیوان بوو | |
| درێخ بۆ ئەو زەمانە، ئەو دەمە، ئەو عەسرە، ئەو ڕۆژە | کە مەیدانی جریدبازی لە دەوری کانی ئاسکان بوو | |
| بە زەربی حەملەیێ بەغدای تەسخیر کرد و تێی ھەڵدا | سولەیمانی زەمان، ڕاستت دەوێ، باوکی سولەیمان بوو | |
| عەرەب ئینکاری فەزڵی ئێوە ناکەم ئەفزەلن ئەمما | سەلاحەددین کە دنیای گرت لە زومرەی کوردی بابان بوو | |
| عوموومی شەھریاران و سەلاتینی فەرەنگستان | لە ڕوعبی سەتوەتی ئەو شێرەدا گشتی ھەراسان بوو | |
| قوبووری پڕ لە نووری ئالی بابان پڕ لە ڕەحمەت بێ | کە بارانی کەفی ئیحسانیان وەک ھەوری نیسان بوو | |
| کە عەبدوڵڵاھ پاشا لەشکری والیی سنەی شڕ کرد | ڕەزا ئەو وەختە عومری پێنج و شەش تیفلی دەبستان بوو |
ڕێزلێنان
[دەستکاری]پەیکەری ڕێزلێنان لە کەسایەتی شێخ ڕەزا لە سەنتەری قەزای چەمچەماڵ و باخی گشتی لە شاری سلێمانی دانراوە.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- دیوانی شێخ ڕەزا لە شیکردنەوەی شوکور مستەفا[بەستەری مردوو][بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
- شێخ ڕەزای تاڵەبانی – کەڵەشاعیری خۆرھەڵاتی ناوەڕاست – لێکۆڵینەوەی ئەدەبی|ئەحمەد تاقانە
دەروازەی شیعر
دەروازەی وێژەی کوردی
دەروازەی ژیاننامە
دەروازەی عێراق
دەروازەی کوردستان
دەروازەی پارێزگای کەرکووک
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شێخ ڕەزای تاڵەبانی تێدایە. |
- وتارەکان بە بەستەرە دەرەکییە مردووەکان لە ئەیلوولی ٢٠١٩
- وتارەکان بە بەستەرە دەرەکییە مردووەکان لە ئەیلوولی ٢٠١٧
- شاعیران بە زمانی کوردی
- شاعیران بە زمانی فارسی
- مردووانی ١٩١٠
- لەدایکبووانی ١٨٣٥
- خەڵکی کەرکووک
- شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی
- شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم
- شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم
- کوردەکانی عوسمانی
- شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی
- موسڵمانانی کورد
- کوردەکانی باشووری کوردستان