مستەفا بێسارانی

قەبری مامۆستا مستەفا بێسارانی لە نزیکی گوندی مەحموواوای سەوڵاوا

مەلا مستەفای بێسارانی (لەدایکبووی ١٦٤٣ بێساران، سنە — ١٧٠٢ بێساران) ھۆنڕاوەنووسێکی بەناوبانگی کوردی شێوەزاری ھەورامی بووە.

ژیان

مەلا مستەفا کوڕی مەلا قنی تۆڵەکە کوڕی مەلا شەمسەدین، لە ساڵی ١٠٥٣ی کۆچی (١٦٤٣ یان ١٦٤٤) لە گوندی بێساران لە ناوچەی ژاوەرۆ (ئێستا لە شارستانی سەوڵاوا دایە) لەدایکبووە. سەرەتا لای باوکی و پاشان لە نۆدشە و پایگەلان و سنە وانەی مەلایەتیی خوێندووە. لە سنە ئیجازەی دوازدە زانستییەکەی مەلایەتیی وەرگرتووە و بە «مەلا مستەفای بێسارانی» لە ناو خەڵکدا ناسراوە، وەک شاعیریش «بێسارانی» بووە بە نازناوی شیعری. دوای وەرگرتنی ئیجازە گەڕاوەتەوە بۆ بێساران و لەوێ دەستی بە دەرس وتنەوە کردووە.

بێسارانی زۆربەی ژیانی فەقێیەتی لە پایگەلان بەسەربردووە. بەڵام لە دوای تەواوکردنی خوێندن بە یەکجاری لە بێساران نیشتەجێ بووە و خەریکی مەلایەتیی بووە.

مردن

لە ساڵی ٢٠٢٢ی کۆچیدا (١٧٠١ یان ١٧٠٢) لە گوندی بێساران کۆچی دواییی کردووە و لەسەر وەسیەتی خۆی لە گۆڕستانی پیرەھەژار لە نزیک سەوڵاوا نێژراوە.

ھۆنراوە

شێعری بێسارانی لە سەر کێشی بڕگەیی و بە شێوەزاری ھەۆرامیی نۆوسراوە. کاریگەرییەکی گرنگی لە شێعری کۆردی و بە تایبەت ھەۆرامیدا ھەبووە. پیرەمێرد بڕێک لە ھۆنراوەکانی وەرگێڕاوەتە سەر شێوەزاری سۆرانی. مەولەوی لە شێعرەکانیدا ناوی بێسارانی دەبا و دەڵێ:

«بێسارانی»یەن نە تۆی فەرد من

خەم چەنی خەمان زوو مەبۆ ساکن

نموونەی ھۆنراوە

چراغ قوربانەن، چراغ قوربانەن		غەیری تۆ پەی کەس قوربان نیەنان
چراغم بە چین، چراغم بە چین		ئەرچینی زوڵفت بدەو بە ماچین
چراغم شەندی، چراغم شەندی		تو توخمی ھیجران وە بەختم شەندی
چراغم بێ تۆ گوڵانی وەھار		مەیان وە دیدەم چون نەشتە ھەزار
چراغ یانێ چێش، چراغ یانێ چێش		ئی چەم ئێشایتە پەی تۆ یانێ چێش
چراغم شەھید، چراغم شەھید		وەختێ وەنیگات مەکەریم شەھید

و

ئارۆ شیان دیم، رەنگی خەزانان		حاڵی شان نیەن، ئێمە نەزانان
دیم بە تەرزەوە خەزانێ بێ تەرز		تەمام حاڵی وێش پەرێم کەردش عەرز
پەرسام یە چێشەن ئی زەردی خەزان		وات: مەیۆم نە خاو تەناکی تەرزان
واتم: ئێمە و تۆ ھەر دوو جەستەمان		ئیش مەکەران زام ماران گەستەمان
تو جیا جە تەرز، من جە باڵایێ		تەڕتەر جە نەرگس سەوڵی ئاڵایێ
داخی جیایی نەو تووڵ نەمامان		تۆ جە خاوت دی، من پەنەم ئامان

سەرچاوەکان

• دیوانی بێسارانی، مەلا مستەفای بێسارانی، لێکدانەوەی حەکیم مەلا ساڵح، کتاب مھرگان، سنە، ١٩٩٦.
• دیوانی بێسارانی، بەرگی یەکەم، کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوە و لێکدانەوە: کیومرث نیک رفتار، لە بڵاوکراوەکانی ئەمیندارێتی گشتی ڕۆشنبیری و لاوان، چاپی یەکەم – ١٩٨٢، چاپخانەی الادیب – بەغدا.
• مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی دووەم، مارف خەزنەدار، لاپەڕەکانی ٣٩ تا ٥٧، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦.
• مێژووی وێژەی کوردی، سدیق بۆرەکەیی - سەفی زادە، دەزگای ئاراس - ٢٠٠٨.

بەستەرە دەرەکییەکان

• مستەفا بێسارانی لە ڤەژینبوکس