وەلی دێوانە
وەلی دێوانە Weli Dêwane | |
---|---|
لەدایکبوون | وەلید کوڕی کوێخا محەمەد ١٨٢٦ لەناوچەی بەکراوا لە هەڵەبجە |
مردن | ١٨٨١ سەید سادق |
شوێنی گۆڕ | سەید سادق، پارێزگای سلێمانی |
پیشە | شاعیر |
زمان | کوردی، فارسی |
نەتەوە | کورد |
بواری کارکردن | شیعر |
کارە دیارەکان | یاران نەجەرگم |
وەلید کوڕی کوێخا محەمەد ناسراو بە وەلی دێوانە ھۆنراوەنووسێکی کوردی سەدەی نۆزدە بووە. ھۆنراوەکانی ئەم شاعیرە کە بە شێوەزاری ھەورامی بوونە پشتاوپشت بیستراون. بۆ یەکەمجار ھۆنراوەکانی لە ڕۆژنامەی ژیان و ژین بڵاو کراونەتەوە، پیرەمێردی شاعیر گرنگیەکی زۆری بە ھۆنراوەکانی داوە و کردوونی بەشێوەزاری سۆرانی. مەحمود خاکی لە ساڵی ١٩٧٠ و عوسمان ھەورامی لە ١٩٧٦دا ھۆنراوەکانی وەلی دێوانەیان کۆکردووەتەوە و چاپیان کردووە. وەلی دێوانە شارەزای زمانی فارسی بووە.
ژیان
[دەستکاری]ناوی وەلید کوڕی کوێخا محەمەدە و لە تیرەی کەماڵەییە و لە خێڵی جافە لەساڵی ١٨٢٦ لەناوچەی بەکراوا لە هەڵەبجە لەدایک بووە. باوکی پیاوێکی خانەدان و موڵکداربوە.
لە تەمەنی منداڵییەوە باوکی حەزی کردووە فێری خوێندن و نووسین ببێت، لە شاری سلێمانی فەقێیەکی بۆگرتوە فێری خوێندنی بکات و لەسەر دەستی مامۆستاکەی مەلا یوسف فێری خوێندن و نووسین و و قورئان بووە. خوێندەواری وەلی دێوانە و ناوبانگی مامۆستاکەی گەیشتۆتە ھۆزەکانی تر. کوێخا قادر شێروان کە یەکێک بووە لە سەرۆک خێڵەکانی تیرەی کەماڵەیی و کچێکی ھەبووە بە ناوی شەم (شەمسە) داوای لە مامۆستاکەی کردووە ئەمیش فێری خوێندن بکات و پێکەوە لەگەڵ وەلی دێوانە خوێندوویانە. وەلی شەیدای شەم دەبێ و پەیمانی خۆشەویستیان بەستووە. دەچن بۆ خوازبێنی و بەڵام بڕیاریان داوە تا لە کوێستان بگەڕێنەوە بەدەستگیرانی بمێننەوە. لە کاتی کۆچی ھاوینەی جاف بەرەو کوێستان، ناکۆکی لە نێوان بنەماڵەی شاعیر و بنەماڵەی خۆشەویستەکەی لە کەلی پەیکووڵیدا، ڕوویداوە. بەھۆی ئەو ناکۆکییەوە، دوو دڵدار بە یەک نەگەیشتن و لەیەکتری دابڕاون و یەکتریان نەدیوەتەوە. خۆشەویستی شەم زۆر کاریگەری ھەبووە لەسەر ئەم شاعیرە و زۆربەی شیعرەکانی بۆ خۆشەویستی و لێک دابڕانی شەم بووە.
گۆڕی وەلی دێوانە بە قەد پاڵی کێوی سەید سادقەوەیە لە قەزای سەید سادقی ناوچەی شارەزووردا.
هۆنراوەکانی
[دەستکاری]هۆنراوەکانی وەلی دێوانە بە شیوەزاری هەورامی و لەسەر کێشی دە بڕگەیی خۆماڵی نووسراون، هۆنراوەکانی هۆنراوەی سادە و ئاسان و ڕەوانن ئەمەش تام و چێژێکی تایبەتی بە هۆنراوەکانی داوە.
نموونەیەک لە هۆنراوەکانی
[دەستکاری]هەی شەمی شەوان، هەی شەمی شەوان | ھەی شەمی بەشەوق، چلچرای شەوان | |
ھەی ژیانی من، ھەی ڕۆحی ڕەوان | ھەی گلێنەکەی دیدەی بێخەوان | |
ھەی ئاسکی سرکی لە سێبەر سڵکەر | ھەی ھەوای بەرزی ئێڵاخان لە سەر | |
ھەی عەنبەرینخاڵ، سۆسەنی کڵاف | ھەی ڕووناکاییی ڕەشماڵانی جاف | |
ھەی من پەروانەی پەڕسووتاوی تۆ | ھەی من گیرۆدەی زوڵفی خاوی تۆ | |
تۆ جارێ نایەی بە سەروەختی من | گوێ نادەی بە ئاە، زامی سەختی من | |
ناپرسیت ئاخۆ من بێ تۆ چۆنم | بێباکی لە تین قرچەی دەروونم | |
ھەوای کوێستانت وا بۆ بووەوە | حەیفت کرد منت لە بیر چووەوە | |
بێمروەتیت کرد ھەی شەم دەربارەم | من بۆ تۆ قەیسی سیاستارەم | |
وادەی من و تۆ دیوانی خوا بێ | مەگەر ئەو ڕۆژە دادم ڕەوا بێ | |
ئەگینا ئێستا تۆ بە سەلامەت | وا ئەم هەقەی من کەوتە قیامەت |