ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا

ویلایەتە یەکگرتووەکان United States of America
ئاڵا [[ی ویلایەتە یەکگرتووەکان |]]
دروشم: In God We Trust «بڕوامان بە خوا ھەیە»
سروود: ئاڵای پڕ لە ئەستێرە
پایتەخت		واشینگتن دی سی
گەورەترین		نیوویۆرک
زمانە فەرمییەکان		ئینگلیزی
گرووپە ڕەگەزییەکان		٥٨٫١٪ ئەوروپییە-ئەمریکییەکان، ١٩٫١٪ لاتینییەکان (سپی پێستەکان)، ١٢٫٦٪ ئەفریقییە-ئەمریکییەکان (ڕەش پێستەکان)، ٤٫٨٪ ئاسیایییە-ئەمریکییەکان (ئاسیایی)، ٠٫٧٪ ئەمریکییە ھیندییەکان و ڕەسەنەکانی ئەلاسکا، ٠٫٤٪ ھاوایییە ڕەسەنەکان، ٣٫٢٪ ئەوانەی تر
دەوڵەت		کۆماری فیدڕاڵ
-	سەرۆک کۆمار	دۆناڵد ترەمپ
-	جێگری سەرۆککۆمار	جەی. دی. ڤانس
-	سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران	مایک جۆنسن
-	سەرۆکی دادوەری	جۆن ڕۆبێرتز
سەربەخۆیی
-	جاڕنامەی سەربەخۆیی	٤ تەممووزی ١٧٧٦
-	کۆنفیدڕاڵی	یەکەمی ئازاری ١٧٨١
-	پێزانین	٣ی ئەیلوولی ١٧٨٣
ڕووبەر
-		٩٨٢٦٦٣ کیلۆمەتری چوارگۆشە   مایلی چوارگۆشە
-	ئاو (%)	%٧٫٠
ژمارەی دانیشتوان
-	بەراوردی ٢٠٢٥	٣٤٧٬٢٤١٬٤٢٠ (٢٠٢٥). ([[:en:List of countries by population|٢٣٫٥٪ی دانیشتووانی ئەمریکا ھەڵگری بڕوانامەی بەکالۆریۆس بوون وەک بەرزترین ئاستی خوێندن. دەرەنجامەکانی ئەم دواییانەی نووسینگەی سەرژمێریی ئاماژە بەوە دەدەن کە ٢٣٫٥٪ی دانیشتووانی ئەمریکا ھەڵگری بڕوانامەی بەکالۆریۆس وەک بەرزترین ئاستی خوێندنیان ھەیە.]])
GDP (PPP)		بەراوردی
-	سەرجەم	٢٩٫١٦٨ تریلیۆن دۆلار (دووەم)
-	سەرانە	٨٦٬٦٠١ دۆلار (ھەشتەم)
GDP (nominal)		بەراوردی
-	سەرجەم	٢٩٫١٦٨ تریلیۆن دۆلار (یەکەم)
-	سەرانە	٨٦٬٦٠١ دۆلار (شەشەم)
Gini (٢٠٢٥)		٤١٫٦ نایەکسانی مامناوەند (٥٣)
HDI		٠٫٩٢٧ زۆر بەرز (بیستەم)
دراو		دۆلار (٤٢١٧)
ناوچەی کاتی		٥ ‏تا ١٠-
لای لێخوڕین		ڕاست
پاوانی ئینتەرنێت		.us .gov .edu .mil .um

ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا یان ئەمریکا (بەئینگلیزی: United States of America، یونایتد ستەیتس ئۆف ئەمریکا) کۆمارێکی دەستووریی فیدراڵییە کە لە پەنجا ویلایەت و یەک ھەرێمی فیدراڵ پێک ھاتووە. بە شێوەیەکی سەرەکی دەکەوێتە ئەمریکای باکوور و پایتەختەکەی واشینگتن دی سییە لە باکوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ کەنەدا و لە باشوورەوە لەگەڵ مەکسیک، ئالاسکا لە باکووری ڕۆژاوا و دوورگەکانی ھاوایی لە ئۆقیانووسی ئارام. ھەروەھا ئەمریکا سەروەری خۆی لەسەر پێنج خاکی دوورگەی سەرەکی و دوورگە جیاوازەکانی بێ دانیشتووان لە ئۆقیانووسیا و کاری بی دووپات دەکاتەوە. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ڕووی ڕووبەرەوە سێیەم وڵاتی گەورەیە (٣٫٧٩ ملیۆن میل چوارگۆشە یان ٩٫٨٣ ملیۆن کیلۆمەتر دووجا) و سێیەم وڵاتی زۆرترین ژمارەی دانیشتووانییە (٣٤٧ ملیۆن کەس). بەوە جیا دەکرێتەوە کە یەکێکە لە وڵاتە ھەمەچەشنەکانی جیھان لە ڕووی نەتەوەیی و کولتوورییەوە و ئەمەش لە ئەنجامی ئەو کۆچکردنە زۆرەیە کە لە وڵاتانی جیاوازەوە بۆی ھەیە. ئابووری ئەمریکا بە گەورەترین ئابووری نیشتمانی دادەنرێت لە جیھاندا، بەرھەمی ناوخۆیی ساڵی ٢٠٢٠ بە ٢٠٫٣ تریلیۆن دۆلاری ئەمریکی خەمڵێندراوە کە دەکاتە ١٥٫٩٣٪ی کۆی گشتی جیھانی ٢٠١٩.

ئەو ناوچە جوگرافییەی کە ئێستا ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پێکدەھێنێت، بۆ یەکەمجار لە کۆتایی دوایین سەردەمی بەستەڵەک یان دوای ماوەیەکی کەم لەلایەن مرۆڤەکانەوە نیشتەجێکرا، دوای ئەوەی ھۆزەکانی سەر بە ڕەگەزی مۆنگۆلۆید، یان زەرد، لە باکووری ئاسیا لە ڕێگەی ئەلاسکاوە گەرووی بێرینگیان بەزاند و بەرەو باشوور ڕۆیشتن بۆ گەڕان بەدوای ئامرازەکانی ژیاندا. ئەم کەسانە باوباپیرانی ڕەسەنی سوورپێستەکان پێکھێنا. کۆلۆنیالیزمی مۆدێرن و ئەورووپا سەرەتا لە ئیسپانییەکان دەستی پێکرد، پاشان گواسترایەوە بۆ ئینگلیزەکان، کە دەستیان کرد بە بیرکردنەوە لە کۆلۆنیالیزمکردنی ئەو ناوچانەی کە ئەمڕۆ کەنارەکانی ڕۆژھەڵاتی ئەمریکا پێکدەھێنن لە سەردەمی شاژن ئەلیزابێتی یەکەمدا، کە تەواوی نیوەی دووەمی سەدەی شازدەھەمی داگیرکرد، بە تایبەت دوای لەناوچوونی بەھێزی ئیسپانیا لە ١٥٨٨ویلایەتە یەکگرتووەکان لە ساڵی ١٧٧٦ زایینی بە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی و یەکگرتنی ١٣ داگیرکراوی بەریتانیای گەورە پێک ھاتووە.

جوگرافیا

ویلایەتەکانی ئەمریکا

ئەم وڵاتە ٩٬٨٢٦٬٩٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە پانتایییەکەیەتی و پاش ڕووسیا و کەنەدا سێھەمین وڵاتی گەورەی جیھانە. پێک ھاتووە لە ٥٠ ویلایەت کە ٤٨یان پێکەوە لکاون، ئەلاسکا و ھاوایی لەوانی دیکە دابڕاون. بەشێک لە زنجیرە شاخەکانی ڕاکی لە لای ڕۆژاواوە دێتە نێو ئەم وڵاتە و میسیسیپی درێژترین ڕووباری باکووری ئەمریکا لەم وڵاتەدایە.

لە باکوورەوە لکاوە بە کەنەداوە کە لەسەر سنووری لەگەڵ ئەم وڵاتە، تاڤگەی نییاگارا ھەڵکەوتوە و ناودارترین تاڤگەی جیھانە. لە ڕۆژھەڵاتەوە بە ئەتلانتیک و لە ڕۆژاواوە دەگات بە ئوقیانووسی پاسیفیک. لە باشوورەوە دەگاتە کەنداوی مەکسیک.

مێژوو

دانیشتووانی ڕەسەنی ئەمریکا و ھاتنی ئەورووپییەکان

وێنەیەک لە پێکدادانی کلتوورەکان، لە نێوان ئەورووپییەکان و دانیشتووانی ڕەسەنی ئەمریکا

دانیشتووانی ڕەسەنی ئەمریکا پێیان وایە کە ١٢٠٠ تا ١٤٠٠ ساڵ پێش ئەمە لە کیشوەری ئاسیاوە ھاتوونەتە ئەم وڵاتە نوێیەوە. لە ڕاستیشدا نیشانەی شارستانییەتیێکی کۆن لە قەراخ ڕووباری میسیسیپی دۆزراوەتەوە کە پیشەیان کشتوکاڵ بووە. ئەگەرچی پاش ھاتنی ئەورووپییەکان بۆ ئەم وڵاتە، بەھۆی ھاتنی نەخۆشییە نوێیەکانەوە، ژمارەیەکی یەکجار زۆریان تێدا چوون.

لە ساڵی ١٤٩٢دا کریستۆفەر کۆلۆمبس، گەشتیاری ناودار، کاتێ لەژێر فەرمانی پاشای ئیسپانیادا بوو، گەیشتە دوورگەکانی کاریبی و لەوێدا بۆ یەکەم جار ئەورووپییەکان چاویان کەوت بە دانیشتووانی ڕەسەنی ئەو وڵاتە. بەھۆی ئەوەی کە مەبەست لەو گەشتە، گەیشتن بە وڵاتی ھیند بوو، کاتێ گەیشتنە ئەو وڵاتە بە ھیندیان دەزانی و دانیشتووەکانی بە ھیندی ناسران. پاش ئەوە ھەر یەک لە وڵاتانی دیکە بە سوپایەکەوە لە گۆشەیەکی ئەو وڵاتە دادەبەزین و پارچەیەکیان دەکرد بە بەشی وڵاتی خۆیان؛ وەک ئیسپانیا، ھۆڵەندا و فەڕەنسا.

لە ساڵی ١٧٣٢ ئەم وڵاتە بریتی بوو لە سێزدە ویلایەت کە موستەعمەرەی بەریتانیای گەورە بوون. ھەریەک یاسا و ھەڵبژاردنیان ھەبوو بەڵام لە کۆتاییدا ھەموو یاساکان لەژێر حوکمی بەریتانیادا بوون.

سەربەخۆیی

کیشراوەیەک لە کۆبوونەوە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی لە ٤ی ٧ی ١٧٧٦

ئەو خاکەی ئەمرۆ ناوی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و کەنەدایە لە ڕابردوودا خاکی نەتەوەیەک بووە کە ناویان ھیندیی سوور (sioux indian) بوو. ئەمریکا پێشتر ١٣ ھەرێم بووە کە لە نێوان ئەم ھێزانەدا دابەش کرابوو (ئیمپراتۆرییەتی ڕووسی، بەریتانیا، ئیمپراتۆرییەتی فەڕەنسی، ھۆلەندا، دانیمارک، ئیتاڵیا، ساکۆنی، پۆلەندا، بەلجیکا، ئیسپانیا، پرتوگال و …) و بەشێکی کەم ھی ڕەشپێستەکان و ھیندییە سوورەکان بوو.

ئەم جەنگە لە ١٧٥٦ لەلایەن ١٣ کۆلۆنییەکەی بەریتانیا دژی سیاسەتی کۆنگرێس و پەرلەمانی بەریتانیا ھەڵگیرسا. سەرەتا پێشبینیی ئەوەیان نەدەکرد کە شۆڕشەکەیان جەنگی لێ بکەوێتەوە و لە وشکانی و دەریاوە ھێرش کرێتە سەر ئینگلیز.

لە ساڵی ١٧٦٨ بەرەی شۆڕش پێک ھێنرا و چەکیان ھەڵگرت و چەند شارێکیان گرت، بەتایبەت بۆستن و نیویۆرک بەرەی شۆڕش لە ١٨ یەکەی سەربازی پێک ھاتبوو:

یەکەی بۆستن ھۆرم

بەدەست ئەلیکرۆس گریکۆی ئیسپانی بوو کە توانیی لە پەنەما دژی ئینگلیز لە دەریاوە شەڕ بکات و پاکی کاتەوە.

یەکەی دووەم

بەدەست ژەنڕاڵی فەرەنسی گرات فۆنس بوو کە تۆپخانە و ھێزی پیادەی لەبەردەست بوو، توانیی دەوروبەری بۆستن داگیر بکات.

یەکەی سێیەم

بە دەست بنیامین ئەمریکانۆ بوو کە ھێزی تۆپخانە و ئەسپسواری پێ بوو لە دەوروبەری نیوجێرسی شەڕی کرد و داگیری کردن.

یەکەی چوارەم

بە دەست پۆرتگس ھارۆل بوو کە ژەنڕاڵێکی پرتوگالی بوو، و لە دەریاوە ھێزی وشکانیی ئینگلیزی لاواز کرد.

یەکەی پێنجەم

بە دەست مانسۆن گریکۆی ئیسپانی بوو کە ھێزی شۆڕشی گەل بوو و پاڵپشتیان بوو.

یەکەی شەشەمی بۆستن

بە دەست ژنڕاڵ ماجۆر بنیامین بوو کە جوولەکە بوو و بنکە سەربازییەکانی ئینگلیزی داگیر کرد لە دەرەوەی نیویۆرک.

شۆڕش فراوان بوو تا لە ١٧٧٤ توانییان گشت بەرپرسانی ئینگلیز لە کۆنگرێس دەرکەن. بەریتانیا لە ١٧٧٥ جەنگی ڕاگەیاند کە پۆلندا و ھیندییە سوورەکان ھاوپەیمانی بوون؛ بەڵام لە ڕووی ھێزەوە بەریتانیا زۆر ناوچەی ستراتیژیی لەدەست دابوو؛ توانای ڕووبەڕووبوونەوەی نەمابوو. ھەروەھا بەریتانیا دەیزانی کە کۆتاییی دێ بەڵام دەیویست ھیندییە سوورەکان بە کوشت بدات. لە ١٧٧٨ بەریتانیا ھێزی «دۆزەخی دەریا»یانژی (مارشاڵ)ی داوا کرد کە نیویۆرک بگرێتەوە، بەلام مارشاڵ تەنھا توانیی لە دووریی چەند میلێکەوە تۆپبارانی نیویۆرک بکات. ھەر لەم جەنگانەدا بەریتانیا ٢ ملیۆن ھیندیی سووری کۆمەڵکوژ کرد ھەر لەو ساڵەدا فەڕەنساش جەنگی ڕاگەیاند دژی بەریتانیا. لە ١٧٨١ بەریتانیا ٤٥ ھەزار سەربازی ھێزی تایبەت لەلایەن ژەنڕاڵ جۆرج واشنتۆنەوە بە دیل گیران. لە ١٧٨٣ بەریتانیا پەیمانی ئاشتیی مۆر کرد. ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەرەتا کە دامەزرا ١٣ ویلایەت بوو، ئێستا ٥٠ ویلایەتە. لەم جەنگەدا نابێ ڕۆڵی بنیامین فرانکلین لەیاد بکرێت کە ڕێکخراوی ماسۆنیی بەکارھێنا بۆ لاوازکردنی ئینگلیز.

شەڕی ناوخۆ

وتاری سەرەکی: شەڕی ناوخۆی ئەمریکا

لە کلتوری بڕێک لە ویلایەتەکانی باشووردا ڕاگرتنی کۆیلە باو بوو؛ بەڵام لە ویلایەتەکانی باکووردا وا نەبوو؛ بۆیە کاتێک ئەبراھام لینکۆڵن، نوێنەری زۆربەی ویلایەتەکانی باکوور و نوێنەری کۆمارییەکان، لە ساڵی ١٨٦٠دا بووە سەرۆککۆمار، بانگەوازی لابردنی ئەو یاسا و کلتوورەی دا و ھەموو بەندەکانی بەپێی یاسا ئازاد ژمارد. ئەوە بووە ھۆی ئاڵۆزیی نێوان ویلایەتەکانی باکوور و باشوور. لە ساڵی ١٨٦١ ئاگری شەڕی ناوخۆی ئەمریکا ساز بوو کە تا ١٨٨٦ درێژەی کێشا و تێیدا ٦٢٠ھەزار کەس کوژران، بۆیە بە خوێناویترین شەڕی مێژووی ئەم وڵاتە دەناسرێت. لە ئاکامدا باکوورییەکان سەرکەوتن و کۆیلەداری بەپێی یاسا نەما. ئەو ئەفریقی-ئەمریکییانەش کە بەپێی یاسا ئیتر کۆیلە نەبوون، بوونە خاوەن مافی شارومەندی و مافی دەنگدان.

جەنگی جیھانیی یەکەم، سستیی ئابووریی گەورە، جەنگی جیھانیی دووەم

لە جەنگی جیھانیی یەکەمدا، لە ساڵی ١٩١٤ ئەمریکا بێلایەن مایەوە ئەگەرچی زۆربەی خەڵک پاڵپشتیی فەڕەنسا یا بەریتانیایان دەکرد. ئەمریکا لە ساڵی ١٩١٧ ھاوکاریی ھێزەکانی ھاوپەیمانانی کرد بەڵام گرێبەستی کۆتایی جەنگ کە لە پاریس واژوو کرا پەسەند نەکرد.

لە ساڵانی ١٩٢٠دا چەرخی وڵاتەکە بە تایبەت دۆخی شارە گەورەکانی بە شێوەیەک پێش دەڕۆیشت کە ئابووری وڵاتی ڕۆژلەدواڕۆژ بێھێز دەکرد. ساڵی ١٩٢٩ سستی ئابووری ڕوویدا و تێیدا یەک لە چواری خەڵک کار و پیشەی خۆیان لە دەستبووەوە، بۆیە ئەو ڕووداوە بە سستی ئابووری گەورە دەناسن.

لەشەڕی جیھانیی دووەم، ئەمریکا دیسان بێلایەن بوو بەڵام پاش داگیرکرانی پۆلەند لەلایەن نازییەکانەوە، ئەمریکا بە ناردنی پێداویستییەکانی شەڕ بوو ھێزەکانی ھاوپەیمانی و دواتر، کە ژاپۆن ھێرشی کردە سەر شارێکی ئەمریکا، بە فەرمی بووە ئەندامی ھاوپەیمانان و تێکەڵ بە شەڕ بوو. ئەمریکا یەکەم وڵاتبوو کە دەستی گەیشتە چەکی ناوەکی و بۆ یەکەم جار لەسەر ھیرۆشیمای ژاپۆندا تاقی کردەوە. شەڕەکە بە کۆڵدانی ژاپۆن کۆتایی ھات.

ئاکامی شەر ئەگەرچی بردنەوە بوو لە ئەورووپادا، بەڵام ئەمریکا دوورترین وڵات لە گەرمەی شەڕ بوو بۆیە بێ ئەوەی تووشی خاپووری و تێکچوونی ئابووری بێت بە درێژەی شەڕ گەشەی ئابووری ھەبوو. بە شێوەیەک کە پاش شەڕی جیھانی دووھەم، ئەمریکا بووە زلھێزی ئابووری دونیا.

شەڕی سارد و ململانێی ناوخۆ

پاش جەنگی جیھانیی دووەم و لە درێژەی ئەوەی بە جەنگی ساردی دەناسن، ئەمریکا و سۆڤیەت کێبڕکێیان بوو بۆ گرتنی نازناوی زلھێزی جیھان. ھەڵبەت ئەم شەڕە بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی تێدا نەبوو. ئەمریکا لەگەڵ کۆریای باکوور و چین لە ساڵی ١٩٥٠ تاکوو ١٩٥٣ بە شەڕ ھات کە بە شەڕی کۆریا دەناسرێت. لە ناوخۆشدا بەرنگاری بزووتنەوە کۆمۆنیستییەکان دەبوونەوە.

لە ساڵی ١٩٦١دا سۆڤیەت یەکەمین کەشتیی ئاسمانی بە بنیادەمەوە نارد بۆ بۆشاییی ئاسمان و ئەمە بە جۆرێک نیشانەیەکی پیشکەوتنی سۆڤیەت بوو و ھەروەھا جێگەی مەترسی بۆ ئەمریکا، لەبەر ئەوەی تەکنەلۆجیای ئەو کەشتییە بۆ بۆردومانی ئەمریکاش دەکرا کەڵکی لێ وەربگیرێت. کێبڕکێی ناوەکیی دوو زلھێزەکە لەم سەردەمەدا گەیشتە بەرزترین ئاستی خۆی. ئەمریکا لە ناوخۆ بەرنگاری بزووتنەوە نەتەوەپرستەکان و ھەروەھا بزووتنەوەی مافخواز بە سەرکردایەتیی مارتین لوسەر کینگ دەبووەوە.

جۆن ئێف کێنێدی سەرۆککۆماری ئەمریکا لە ساڵی ١٩٦٣دا تیرۆر کرا. کاتێ ڕیچارد نیکسۆن بووە سەرۆککۆمار، ئەمریکا دەستی بە شەڕێک کرد لە باشووری ئاسیادا (ڤییەتنام) کە سەرکەوتنێکی نەبوو. پاش ڕیسواییەکەی واتێرگەیت، نیکسۆن یەکەمین سەرۆککۆماری ئەمریکا بوو کە دەستی لە کار کێشاوە.

ھاتنەسەرکاری جیمی کارتێر لە ساڵانی ٧٠دا ھاوچەرخ بوو لەگەڵ بەدیلگیرانی دیپلۆماتەکانی ئەمریکا لە باڵوێزخانەی ئەمریکا لە تاران لەلایەن چەکدارانی سەر بە کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە. بە لەیەکجیابوونەوەی کۆمارەکانی سۆڤیەت، شەڕی سارد کۆتاییی ھات.

سەردەمی ھاوچەرخ

لە کاتی دەسەڵاتداریی جۆرج بووش (باوک)، ئەمریکا لە شەڕی کەنداودا بەشداریی کرد. ساڵی ١٩٩٨ کلینتۆن، سەرۆککۆمار، تووشی ڕیسوایییەکی سێکسی بوو بەڵام لە دەسەڵات مایەوە. ساڵی ٢٠٠٠ پاش ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی، کە دادگای باڵای ئەمریکا ڕای کۆتاییی سەبارەت بە ئاکامەکەی دەڕبڕی، جۆرج بووش بووە سەرۆککۆمار.

گرووپی ئەلقاعیدە لە ١١ی ٩ی ساڵی ٢٠٠١، زنجیرەیەک جووڵانەوەی تیرۆریستیی لە شارەکانی نیویۆرک و واشینگتن ئەنجام دا کە نزیک بە ٣٠٠٠ کەس کوژراوی لێ کەوتەوە. ئەمریکا بە ھاوکاریی ناتۆ ھێرشی کردە سەر ئەفغانستان و تاڵیبان، دەوڵەتی ئەو کاتی ئەفغانستان، و پاڵپشتی فەرمیی ئەلقاعیدەی سەرەوخوارکرد. لە ساڵی ٢٠٠٣دا و ھەر لە کاتی بووشی کوڕدا ئەمریکا لە درێژەی کێشەکانی لەگەڵ سەدام حوسەین سەرۆککۆماری عێراق، بە ھاوکاریی زۆرێک لە وڵاتانی دیکەی جیھان ھێرشی کردە سەر ئەم وڵاتە و دەسەڵاتی سەدامی ڕووخاند.

ئایین

٨٣٪ مەسیحی، ٢٪ جوو، ٢٪ ئیسلام (سوننە)، ١٪ بوودیزم، ١٢٪ ئەوانی تر.

سیاسەت

ویلایەتە یەکگرتووکان کۆنترین حکوومەتی فیدراڵە. حکوومەتێکی دەستوورییە کە لەسەر بنەماکانی دیموکراسی بنیات نراوە کە تێیدا تەنانەت مافی کەمینەکانیش لەلایەن دەستوور و یاساوە پارێزراوە. حکوومەت بەپێی یاسای بنچینەیی ویلایەتە یەکگرتووەکان، کە سەرەکیترین یاسای وڵاتە، لەسەر بنەمای جوداییی ھێزەکان دانراوە.

لە سیستەمی فیدڕاڵی ئەمریکیدا، حکوومەت بە سێ بەشی ناوچەیی، فیدڕاڵی و ویلایەتی دابەش کراوە. بەشی ناوچەیی وەک شارەوانی ئەو ناوچە ئەرکەکانی خزمەتگوزاری لە ئەستۆیە.

بەشی فیدڕاڵی خۆی لە سێ ژێربەشی دیکە پێک ھاتووە:

• دەستووری: پێک ھاتووە لە مەجلیسی پیرانی ئەمریکا و ماڵی نوێنەرەکان و ئەم ئەرکانەیان لەئەستۆیە: پەسندکردنی یاسای فیدڕاڵی، ڕاگەیاندنی شەڕ، چاودێریی بەشەکانی دیکەی حکوومەت و لێپرسینەوە کە لە ئاکامی ئەمەدا دەتوانن کەسانێک لە حکوومەت لابەرن.
• جێبەجێکار: سەرۆککۆمار، سکرتێری گشتیی ھەموو ھێزە سەربازییەکانە، دەتوانێ پەسندکراوەکانی پەرلەمانەکان (پێش ئەوەی ببن بە یاسا) ھەڵوەشێنێتەوە. ھەروەھا دەتوانێ وەزیرەکانی کابینە ھەڵبژێرێت (پێویستی بە پەسندکران لەلایەن سەناوە ھەیە)
• دادوەری: دادگای باڵا و دادگاکانی فیدڕاڵ کە سەرۆکەکانی لەلایەن سەرۆککۆمار و بە پەسەندی سەنا دادەنرێ، چاودێریی یاسا و چۆنێتیی جێبەجێکردنی دەکەن.

ماڵی نوێنەران ٤٣٥ نوێنەری ھەیە کە مافی دەنگدانیان ھەیە و ھەریەک نوێنەرایەتیی ویلایەتی خۆیان بۆ وادەی ٢ ساڵ دەکەن. ژمارەی نوێنەرانی ھەر ویلایەتەک بەپێی ژمارەی دانیشتووانی ئەو ویلایەتە دادەنرێت کە ھەر دەساڵ جارێک ژمارەی حەشیمەت مەزەندە دەکرێت. بۆ نموونە چەن ویلایەت کەمینەی ژمارەی نوێنەرەکان واتا ١ نوێنەریان ھەیە و ویلایەتی کالیفۆرنیا ٥٣ نوێنەری ھەیە.

سەنا ١٠٠ نوێنەری ھەیە واتە ھەر ویلایەتەک ٢ نوێنەری ھەیە. سیناتۆرەکان بۆ ماوەی لانی زۆر ٦ ساڵ ھەلدەبژێردرێن، ئەگەرچی ھەر ساڵناساڵێ یەک لەسەر سێی کورسییەکان دیسان ھەڵبژاردنی بۆ دەکرێت. وادەی خزمەتی سەرۆککۆمار ٤ ساڵە و دەتوانێ ھەتا دووجار سەرۆک بمێنێتەوە. سەرۆککۆمار بە ڕای ڕاستەوخۆی خەڵک پەسند ناکرێ بەڵکوو لەلایەن لێژنەی ھەڵبژاردنەوە دەستنیشان دەکرێت. دادگای باڵای ئەمریکا خاوەنی ٩ ئەندامە و ھەتاھەتاییشە.

حیزبەکان

ویلایەتە یەکگرتووەکان بۆ زۆربەی مێژووەکەی خاوەنی سیستەمێکی دوو حیزبی بووە. ئەو دوو حیزبە ئەمانەن: حیزبی دیموکرات لە دامەزانی ١٨٢٤ و کۆماری لە دامەزرانی ١٨٥٤. لە ھەلبژاردنەکانیشدا، نوێنەرانی ئەو دوو حیزبە وەک نوێنەرانی سەرەکیی جەماوەر لە قەڵەم دەدرێن. تەنھا لە ساڵی ١٩١٢دا بوو کە تیۆدۆر ڕۆزڤێڵت بووە سەرۆککۆمار کە ئەندامی ھیچ یەک لەم دوو حیزبە سەرەکییە نەبوو و لە سەدا بیستی ڕای جەماوەری ھێنا. پاش ئەم دوو حیزبە گەورە، سێھەمین حیزب، حیزبی ئازادیخوازەکانە.

لە کلتووری ڕامیاریی ئەمریکادا، کۆماریخوازەکان زیاتر بە خۆپارێز (لایەنی ڕاست) دەناسرێن و دیموکراتەکان بە لیبەڕاڵ (لایەنی چەپ) بەناوبانگن. ویلایەتەکانی باکوور-ڕۆژھەڵات و کەناری ڕۆژاوا بە «شین» و پشتیوانی دیموکرات و ویلایەتەکانی باشوور و زۆربەی ویلایەتەکانی ڕۆژاوا «سوور» و پشتیوانی کۆماریخوازەکانن.

باراک ئۆباما نوێنەری دیموکراتەکان، سەرۆککۆماری پێشووی ئەمریکا کە ساڵی ٢٠٠٨ ھەڵبژێردرا، ٤٤ەمین سەرۆککۆماری وڵاتە (٤٣ کەس). لە ئێستادا مەجلیسی پیرانی ئەمریکا ٥١ ئەندامی دیموکراتی ھەیە، ٢ ئەندامی سەربەخۆ کە ھاوکاری دیموکراتەکان دەکەن و ٤٧ ئەندامی کۆمارخوازی ھەیە. ماڵی نوێنەرەکان ٢٤٢ ئەندامی کۆماریخواز و ١٩٢ دیموکراتی ھەیە (کورسییەک بەتاڵە).

سەرۆککۆمارەکانی ئەمریکا

وتاری سەرەکی: پێرستی سەرۆککۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان

تا ئێستا ٤٦ کەسایەتی بوونەتە سەرۆککۆماری ئەمریکا کە دووانیان کوڕ و باوکن کە ئەوانیش جۆرج دەبلیوو بوش و جۆرج .ھ.و.بۆش کە ھەردووکیان بەربژێری پارتی کۆمارییەکان بوونە. لەنێوان ٤٤ کەسایەتییەکە تەنیا یەکێکیان ڕەنگ پێستی ڕەشە، ئەویش باراک ئۆبامایە کە بەربژێری پارتی دیموکرات بووە.

پەیوەندییەکان لەگەڵ دەرەوە

ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کاریگەریی ھەیە لەسەر دۆخی ئابووری، ڕامیاری و سەربازیی جیھان. ئەندامی ھەمیشەییی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکانە و شاری نیویۆرک خاوەنماڵی بارگەی سەرۆکایەتیی نەتەوە یەکگرتووەکانە. ئەندامی ھەردوو جی-٨ و جی-٢٠ و ھەروەھا ڕێکخراوی ھاوکاریی ئابووری و ئاوەدانییە. زۆربەی وڵاتانی جیھان لە واشنگتن دی سی باڵوێزخانەیان ھەیە و بە ھەمان شێوە ئەمریکاش لەم وڵاتانە باڵوێزخانەی ھەیە. بێجگە لە ئێران، کووبا، کۆریای باکوور، و کۆماری چین (تایوان).

ویلایەتە یەکگرتووەکان پەیوەندییەکی تایبەتی ھەیە لەگەڵ بەریتانیا و پەیوەندییەکی قایمی ھەیە لەگەڵ کەنەدا، ئۆسترالیا، نیووزیلاند، فیلیپین، ژاپۆن، کۆریای باشوور و ئیسرائیل و ھەروەھا چەن وڵاتێکی دیکەی ئەورووپی وەک فەڕەنسا و ئەڵمانیا. ھەروا ھاوکاریی تەواوی ئەندامانی ناتۆ لە ھەوڵە ئاسایشی و ئەمنییەکان دەکات. بەردەوام ھاوکاریی وڵاتانی کیشوەری ئەمریکا دەکات. بۆ نموونە، ڕێکەوتننامەی بازرگانیی ئازادی ھەیە لەگەڵ کەنەدا و مەکسیکدا.

ھێزە سەربازییەکان

سەرۆککۆمار سەرۆکی ھەموو ھێزە سەربازییەکانە و، وەزیری بەرگری لەلایەن ئەوەوە دەستنیشان دەکرێت. وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا ھەموو ھیزە سەربازییەکانی لەژێر فەرماندایە: ھێزی زەمینی، ھێزی دەریایی، چەکدارانی دەریایی و ھێزی ئاسمانی. پاسەوانیی کەنارئاوەکان لەژێر دەسەڵاتی وەزارتی ناوخۆدایە لە کاتی ئاشتیدا، بەڵام لە کاتی شەڕ دەڕواتە ژێر چاودێریی ھێزی دەریایی.

لە ساڵی ٢٠٠٨دا ھێزە چەکدارەکان ١٫٤ ملیۆن کەس بوون. ھێزە پاشەکەوتکراوەکان و پاسەوانانی نەتەوەیی ژمارەکە تا ٢٫٣ ملیون کەس دەبات.

خزمەتگوزاریی سەربازی لە ئەمریکا بە دڵخوازییە، بەڵام لەوانەیە لە کاتی شەڕدا ژمارەیەکی نیشانکراو بخرێنە ژێر فەرمانی خزمەتی سەربازییەوە. ئەمریکا یازدە کەشتیی فڕۆکەھەڵگڕی ھەیە کە بە فڕۆکەکانی ھێزەکانی ئاسمانی، ھێزە سەربازییەکان بەئاسانی و لە ھەموو کاتەکانی شەو و ڕۆژدا دەگوازنەوە بۆ ئەم شوێنانە. ئەمریکا لە سەرانسەر دنیادا ٨٦٥ پێگەی سەربازیی ھەیە و ئەمەیە ھۆکاری ئەوەی بە «ئیمپڕاتۆری پێگەکان» ناوی لێ دەبەن.

ئابووری

ویلایەتە یەکگرتووەکان سیستەمێکی ئابووریی سەرمایەداریی تێکەڵی ھەیە کە بە سەرچاوەی سروشتیی فراوان و ژێرخانی بەھێز و کلتووری بەرھەمھێنەری دەوڵەمەند کراوە. بەپێی لێژنەی نێودەوڵەتی پارە، ویلایەتە یەکگرتووەکان بە داھاتی ناپوختی ١٥٫١ تریلیون، لە سەدا ٢٢ی ھەموو داھاتی ناپوختی دونیای بەخۆی تەرخانکردووە. ئەم ژمارە بەپێی حەشیمەتی وڵاتەکە، پلەی ٩ی لە دونیادا بۆ بەدەست ھێناوە لە داھاتی ناپوختی ناوەکی. دۆلار، دراوی ئەمریکا، سەرەکیترین دراوی سەرتاسەری جیھانە.

ئەمریکا گەورەترین ھاوردەکاری شتومەکە و لە ھەناردندا پلەی دووەمی ھەیە. کەنەدا، چین، مەکسیک، ژاپۆن و ئەڵمانیا گەورەترین ھاوکارانی بازرگانی و ئابووریی ئەمریکان. لە ساڵی ٢٠١٠دا نەوت زیاترین ھاوردەی ھەبوو و کەلوپەلی ماشین زیاترین ڕاژەی ھەناردنی ھەبوو. چین گەورەترین قەرزڕاگری ئەمریکایە.

بەرھەمە کیمایییەکان یەکێ لە گەورەترین کاروبارەکانی دروستکردنە لە ئەمریکا. ئەم وڵاتە سێھەمین بەرھەمھێنەری نەوتە لە دونیادا و ھاوکات گەورەترین ھاوردەکاری نەوتیشە. پلەی یەکەمی ھەیە لە بەرھەمھێنانی کارەبا و وزەی ناوەکی و ھەروەھا گازی سروشتیی شلە، سولفور، فۆسفات و خوێ. لە ڕێژەی داھاتی ناپوختەی ناوەکی، کشتوکاڵ کەمتر لە یەک لە سەد بەشییەتی و لە ھەمان کاتدا ئەمریکا گەورەترین بەرھەمھێنەری گەنمەشامی و سۆیایە. کۆکاکۆلا و مەکدۆناڵدز دوو ناسراوترین نیشانەکانی دونیان.

ژمارەی کرێکارانی ئەم وڵاتە لە ٢٠١٠دا ١٥٤ ملیۆن کەس بوو. حکوومەت بە ٢١ ملیون کەس زیاترین ژمارەی کارلەدەستانی ھەیە. خزمەتگوزارییەکانی تەندروستی و کۆمەڵگایی بە ١٦٫٤ ملیون کەس گەورەترین کاروباری تایبەتی (غەیری حکوومەتی) ھەیە.

زمان

تا ئەم کاتەش زمانی تایبەتی و فەرمی نییە بۆ ئەمریکییەکان سەرەڕای ئەوەش کۆنگرێسی ئەمریکا بەھۆی زۆری قسەکەران بە ئینگلیزی بەزمانی سەرەکی ئەمریکا ھەڵبژێردرا.

زمان بەپێی ٢٠٠٧	ژمارەی دانیشتووان
ئینگلیزی	٢٢٥٫٥ ملیۆن
ئیسپانی	٣٤٫٥ ملیۆن
چینی	٢٫٥ ملیۆن
فەڕەنسی	٢٫٠ ملیۆن
تاگالۆگ	١٫٥ ملیۆن
ڤییەتنامی	١٫٢ ملیۆن
ئاڵمانی	١٫١ ملیۆن
کۆری	١٫١ ملیۆن

کتێبنامە

• Baym، Nina؛ Levine، Robert S.، eds. (٢٠١٣). The Norton Anthology of American Literature (چاپی Shorter eighth). New York, New York: W.W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٩١٨٨٥-٤.
• Bianchine، Peter J.؛ Russo، Thomas A. (١٩٩٢). «The Role of Epidemic Infectious Diseases in the Discovery of America». Allergy and Asthma Proceedings. ١٣ (5): ٢٢٥–٢٣٢. doi:١٠.٢٥٠٠/١٠٨٨٥٤١٩٢٧٧٨٨١٧٠٤٠. PMID ١٤٨٣٥٧٠.
• Blackhawk، Ned (٢٠٢٣). «'The Centrality of Dispossession': Native American Genocide and Settler Colonialism». لە Blackhawk، Ned؛ Kiernan، Ben؛ Madley، Benjamin؛ Taylor، Rebe (eds.). The Cambridge World History of Genocide. بەرگی ٢: Genocide in the Indigenous, Early Modern and Imperial Worlds, from c.١٥٣٥ to World War One. Cambridge University Press. لاپەڕە ٢٣–٤٥. doi:١٠.١٠١٧/٩٧٨١١٠٨٧٦٥٤٨٠.٠٠٢.
• Blakeley، Ruth (٢٠٠٩). State Terrorism and Neoliberalism: The North in the South. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٦٨٦١٧-٤.
• Boyer، Paul S.؛ Clark Jr.، Clifford E.؛ Kett، Joseph F.؛ Salisbury، Neal؛ Sitkoff، Harvard؛ Woloch، Nancy (٢٠٠٧). The Enduring Vision: A History of the American People. بەرگی ١. Cengage Learning. لاپەڕە ٥٨٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٦١٨-٨٠١٦١-٩.
• Calloway، Colin G. (١٩٩٨). New Worlds for All: Indians, Europeans, and the Remaking of Early America. JHU Press. لاپەڕە ٢٢٩. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠١٨-٥٩٥٩-٥.
• Cohen، Eliot A. (تەممووز–ئابی ٢٠٠٤). «History and the Hyperpower». Foreign Affairs. Washington, D.C. لە ١٤ی تەممووزی ٢٠٠٦ ھێنراوە.
• Corbett، P. Scott؛ Janssen، Volker؛ Lund، John M.؛ Pfannestiel، Todd؛ Waskiewicz، Sylvie؛ Vickery، Paul (٢٠١٤). U.S. History. Houston, Texas: OpenStax at Rice University.
• «Country Profile: United States of America». BBC News. London. ٢٢ی نیسانی ٢٠٠٨. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٠٨ ھێنراوە.
• Davis، Kenneth C. (١٩٩٦). Don't know much about the Civil War. New York: William Marrow and Company. لاپەڕە ٥١٨. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٨٨-١١٨١٤-٣.
• Daynes، Byron W.؛ Sussman، Glen (٢٠١٠). White House Politics and the Environment: Franklin D. Roosevelt to George W. Bush. Texas A&M University Press. لاپەڕە ٣٢٠. ژپنک ٩٧٨-١-٦٠٣٤٤-٢٥٤-١. OCLC ٦٧٠٤١٩٤٣٢. Presidential environmental policies, 1933–2009
• Dubois، W. E. B. (١٩٣٥). Black Reconstruction: an essay toward a history of the part which black folk played in the attempt to reconstruct democracy in America, 1860-1880. New York: Harcourt, Brace and Co.
• Edmondson، Jacqueline (٢٠١٣). Music in American Life: An Encyclopedia of the Songs, Styles, Stars, and Stories that Shaped our Culture [4 volumes]: An Encyclopedia of the Songs, Styles, Stars, and Stories That Shaped Our Culture. ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٣٩٣٤٨-٨.
• Erlandson، Jon M.؛ Rick، Torben C.؛ Vellanoweth، Rene L. (٢٠٠٨). A Canyon Through Time: Archaeology, History, and Ecology of the Tecolote Canyon Area, Santa Barbara County. California: University of Utah Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٧٤٨٠-٨٧٩-٧.
• Feldstein، Sylvan G.؛ Fabozzi، Frank J. (٢٠١١). The Handbook of Municipal Bonds. John Wiley & Sons. لاپەڕە ١٣٧٦. ژپنک ٩٧٨-١-١١٨-٠٤٤٩٤-٠.
• Flannery، Tim (٢٠١٥). The Eternal Frontier: An Ecological History of North America and Its Peoples. Open Road + Grove/Atlantic. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٢١-٩١٠٩-٠.
• Foner، Eric (٢٠٢٠). Give Me Liberty: An American History. بەرگی ١ (چاپی 6th). New York, New York; London, England: W.W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٤٤١٢٣-٩. Ebook.
• Foner، Eric (١٩٨٨). Reconstruction: America's Unfinished Revolution 1863-1877. New York: Harper & Row. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-٢٣٥٤٥١-٨. OCLC ٩١٥٨٢٦٩٠٩.
• Fraser، Steve؛ Gerstle، Gary (١٩٨٩). The Rise and Fall of the New Deal Order: 1930–1980. American History: Political science. Princeton University Press. لاپەڕە ٣١١. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-٠٠٦٠٧-٩.
• Gaddis، John Lewis (١٩٧٢). The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947. Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-١٢٢٣٩-٩.
• Gordon، John Steele (٢٠٠٤). An Empire of Wealth: The Epic History of American Economic Power. HarperCollins. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-٠٠٩٣٦٢-٤.
• Haines، Michael Robert؛ Haines، Michael R.؛ Steckel، Richard H. (٢٠٠٠). A Population History of North America. Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٤٩٦٦٦-٧.
• Hayes، Nick (٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩). «Looking back 20 years: Who deserves credit for ending the Cold War?». MinnPost. لە ١١ی ئازاری ٢٠١٣ ھێنراوە.
• Hoopes، Townsend؛ Brinkley، Douglas (١٩٩٧). FDR and the Creation of the U.N. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-٠٨٥٥٣-٢.
• Howe، Daniel Walker (٢٠٠٨). What Hath God Wrought: The Transformation of America, 1815–1848. New York: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٧٨٩٤-٧.
• Johnson، Paul (١٩٩٧). A History of the American People. HarperCollins. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-١٩٥٢١٣-٥.
• Joseph، Paul (٢٠١٦). The Sage Encyclopedia of War: Social Science Perspectives. Sage Publications. ژپنک ٩٧٨-١-٤٨٣٣-٥٩٨٨-٥.
• Lauter، Paul، ed. (١٩٩٤a). The Heath Anthology of American Literature. بەرگی ١ (چاپی 2nd). Lexington, Massachusetts: D.C. Heath and Company. ژپنک ٠-٦٦٩-٣٢٩٧٢-X.
• Lauter، Paul، ed. (١٩٩٤b). The Heath Anthology of American Literature. بەرگی ٢ (چاپی 2nd). Lexington, Massachusetts: D.C. Heath and Company. ژپنک ٠-٦٦٩-٣٢٩٧٣-٨.
• Lockard، Craig (٢٠١٠). Societies, Networks, and Transitions, Volume B: From 600 to 1750. Cengage Learning. ژپنک ٩٧٨-١-١١١-٧٩٠٨٣-٧.
• Lien، Arnold Johnson (١٩١٣). Studies in History, Economics, and Public Law. بەرگی ٥٤. New York: Columbia University. لاپەڕە ٦٠٤.
• Meyer، M.؛ Snow، D.؛ Snow، D.؛ Cohen، C.؛ Meyer، M.؛ Thornton، R.؛ Grinde، D.؛ Dilworth، L. (٢٠٠١). «Indian History and Culture». لە Boyer، Paul S. (ed.). The Oxford Companion to United States History. Oxford University Press. doi:١٠.١٠٩٣/acref/٩٧٨٠١٩٥٠٨٢٠٩٨.٠٠١.٠٠٠١. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٨٢٠٩-٨.
• Onuf، Peter S. (٢٠١٠). The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775–1787. University of Pennsylvania Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٢٢-٠٠٣٨-٦.
• Perdue، Theda؛ Green، Michael D. (٢٠٠٥). The Columbia Guide to American Indians of the Southeast. Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-٥٠٦٠٢-١.
• Quirk، Joel (٢٠١١). The Anti-Slavery Project: From the Slave Trade to Human Trafficking. University of Pennsylvania Press. لاپەڕە ٣٤٤. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٢٢-٤٣٣٣-٨.
• Remini، Robert V. (٢٠٠٧). The House: The History of the House of Representatives. HarperCollins. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-١٣٤١١١-٣.
• Ripper، Jason (٢٠٠٨). American Stories: To 1877. M.E. Sharpe. لاپەڕە ٢٩٩. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٥٦-٢٩٠٣-٦.
• Rodriguez، Junius (٢٠١٥). Encyclopedia of Emancipation and Abolition in the Transatlantic World (چاپی Illustrated). Routledge (Taylor & Francis). ژپنک ٩٧٨-١-٣١٧-٤٧١٨٠-٦.
• Savage، Candace (٢٠١١). Prairie: A Natural History. Greystone Books. ژپنک ٩٧٨-١-٥٥٣٦٥-٨٩٩-٣.
• Schultz، David Andrew (٢٠٠٩). Encyclopedia of the United States Constitution. Infobase Publishing. لاپەڕە ٩٠٤. ژپنک ٩٧٨-١-٤٣٨١-٢٦٧٧-٧.
• Shi، David Emory (٢٠١٦). America: A Narrative History. بەرگی ١ (چاپی Brief 10th). New York: W.W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٢٦٥٩٤-١.
• Smithers، Gregory D. (٢٠١٢). «Rethinking Genocide in North America». لە Bloxham، Donald؛ Moses، A. Dirk (eds.). The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford University Press. لاپەڕە ٣٢٢–٣٤٢. doi:١٠.١٠٩٣/oxfordhb/٩٧٨٠١٩٩٢٣٢١١٦.٠١٣.٠٠١٧.
• Soss، Joe (٢٠١٠). Hacker، Jacob S.؛ Mettler، Suzanne (eds.). Remaking America: Democracy and Public Policy in an Age of Inequality. Russell Sage Foundation. ژپنک ٩٧٨-١-٦١٠٤٤-٦٩٤-٥.
• Stannard، David E. (١٩٩٣). American Holocaust: The Conquest of the New World. New York: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٨٥٥٧-٠.
• The New York Times Guide to Essential Knowledge: A Desk Reference for the Curious Mind (چاپی 2nd). St. Martin's Press. ٢٠٠٧. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-٣٧٦٥٩-٨.
• Thornton، Russell (١٩٩٨). Studying Native America: Problems and Prospects. Univ of Wisconsin Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٩٩-١٦٠٦٤-٧.
• Walker Howe، Daniel (٢٠٠٧). What Hath God Wrought: The Transformation of America, 1815–1848. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٩٧٢٦٥٧-٨.
• Walton، Gary M.؛ Rockoff، Hugh (٢٠٠٩). History of the American Economy. Cengage Learning. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٢٤-٧٨٦٦٢-٠.
• Waters، M. R.؛ Stafford، T. W. (٢٠٠٧). «Redefining the Age of Clovis: Implications for the Peopling of the Americas». Science. ٣١٥ (5815): ١١٢٢–١١٢٦. Bibcode:٢٠٠٧Sci...٣١٥.١١٢٢W. doi:١٠.١١٢٦/science.١١٣٧١٦٦. ISSN ٠٠٣٦-٨٠٧٥. PMID ١٧٣٢٢٠٦٠. S2CID ٢٣٢٠٥٣٧٩. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
• Winchester، Simon (٢٠١٣). -9780062079602 The men who United the States. Harper Collins. لاپەڕە -٩٧٨٠٠٦٢٠٧٩٦٠٢/page/١٩٨ ١٩٨, ٢١٦, ٢٥١, ٢٥٣. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-٢٠٧٩٦٠-٢. {{cite book}}: نرخی |ناونیشان= بپشکنە (یارمەتی)
• Wright، Gavin (٢٠٢٢). «Slavery and the Rise of the Nineteenth-Century American Economy». Journal of Economic Perspectives. ٣٦ (2): ١٢٣–١٤٨. doi:١٠.١٢٥٧/jep.٣٦.٢.١٢٣. S2CID ٢٤٨٧١٦٧١٨.
• Zinn، Howard (٢٠٠٥). A People's History of the United States. Harper Perennial Modern Classics. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-٠٨٣٨٦٥-٢.
• McPherson، James M. (١٩٨٨). Battle Cry of Freedom: The Civil War Era. Oxford, England; New York, New York: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٣٨٦٣-٧.
• داڕێژە:Free-content attribution