شەڕی سارد

شەڕی سارد یان جەنگی سارد (بە ئینگلیزی: Cold War) ڕێبازێکی دوژمنکارانە بوو کە ئەوەندە ئیمپریالیستەکان گرتیانە بەر لە پێش ھەموویانەوە ئەمریکا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی لە بەرامبەر یەکێتی سۆڤیەت و دەوڵەتە سۆسیالیستەکانی ئەورووپادا دوای کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانیی دووەم بە تایبەتی لە کۆتایی ساڵانی چلەکاندا. لە تایبەتمەندنییەکانی ئەم جەنگە پێشبڕکێ لە خۆ پڕ چەک کردن بە تایبەتی چەکی ناووکی، و دامەزراندنی بنکەی سەربازی بە دەوری یەکێتی سۆڤیەتدا، بەگەڕ خستنی ھێز لە پەیوەندییە نێو دەوڵەتییەکاندا، ھەروەھا ڕەتکردنەوەی ھەموو ھەوڵێک بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییە نێو دەوڵەتییەکان لە ڕێگای دانوستانەوە.

سەرەڕای نەتوانینی زۆربەی لێکۆلەران و زانایانی بواری پەیوەندییە نێو دەوڵەتییەکان دا لە دیاریکردنی ماوەی دەستپێکردنی ئەم جەنگە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش دا زۆربەیان کۆکن لەسەر ئەوەی کە ماوەی ٥ ئازاری ساڵی ١٩٤٦ بە سەرەتای سەر ھەڵدانی ئەم جەنگەیە ئەمەش لەبەر ڕۆشنایی وتارەکەی"چرچڵ" بۆ دامەزراندن و پێکھێنانی یەکێتی سەربازی "ئەنگلۆ ئەمریکی" بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی مەترسی پەرەسەندنی کۆمۆنیزم.

ھۆکارەکانی شەڕی سارد

ئەو دوو وڵاتە گەورەیە بریتی بوون لە یەکێتی سۆسیالیستی سۆڤیەت و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، کە زۆربەی خەڵک پێیان دەڵێن ڕوسیا و ئەمریکا. ھەر کام لەم دوو وڵاتەش ھاوپەیمانی تایبەت بە خۆیان ھەبوو. وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژھەڵات ھاوپەیمانی ڕووسیا بوون و وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژاواش پشتیوانی ئەمریکا بوون. زۆرجار بەم ھاوپەیمانییەتییە دەوترێت یەکێتی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا. زۆربەی وڵاتانی جیھان ھەوڵیان دا خۆیان بەدوور بگرن لەم دەرگیرییە بەڵان بۆ ھیچ وڵاتێک نەلوا کە بەتەواوی خۆی لە کاریگەرییەکانی بپارێزێ. جەنگی سارد ھۆکاری زۆری ھەبوو بەڵام ئەگەر وا بڕیار بێت کە تەنھا یەکێکیان ھەڵبژیرین، دەتوانین بڵێن ھۆکارەکەی «ترس» بوو. ڕووسیا لە ئەمریکا دەترسا و ئەمریکاش لە ڕووسیا دەترسا. ڕەوشی بەڕێوەبردنی وڵاتی ڕوسییە جیاواز بوو دەگەڵ ئەمریکا و ھەر کام لەوان دەترسان کە ئەوی دی شێوازی ژیان لە وڵاتەکەی لەناوبەرێت. ھەر کام لەوان باوەڕ و فیکری

جیاوازیان ھەبوو لەمەڕ پێشکەوتنەکانی داھاتوی جیھان. ڕێبەرانی ڕووسیا کومونیست بوون؛ یانی باوەڕیان و بوو کە پاش خەباتی چینایەتی، دونیایەکی تازە دێتە بوون کە تێیدا ھەموو مرۆیەکان یەکسان دەبن، ھەموان لە موڵک وماڵ ھاوبەش دەبن و ھێز لە حکوومەتی ناوەندی چرناکرێتەوە. لە ھەمان حاڵدا لە دەستپێکی شۆڕشی یەکێتی سۆڤیەتی ساڵی ١٩١٧ سیستەمێکیان دروست کرد کە حکوومەت چاوەدێری تەواوی ھەبوو بە سەر ئیدارکردنی خەڵکەوە. ئەوان چاوەڕێی ئەوەیان دەکرد کە سیستەمی کۆمونیستی پەرەبسێنێ و ھەروەھا کومونیستەکان ستایشی ئەو شۆڕشانەیان دەکرد کە لە وڵاتانی دیکە سەریانھەڵدەدا.

ڕێبەرانی ئەمریکا خۆشیان لە کومونیستی نەدەھات. ھەوەڵ ئەوەی ئەوان پێیان وا نەبوو کە ئەم سیستەمە شتێکی بە سوود بێت لەبەرئەوەی بە بڕوای ئەوان لە سیستەمی سەرمایەداری (یان کێبڕکی کردن لە سەرمایەداری) خۆیان، خەڵکەی خۆشگوزەرانترن.

دووھەم ئەوەی ئەوان وا بیریان دەکردەوە کە کومونیزم واتە لەدەستدانی ئازادی؛ ئەوان وڵاتە کومونیستەکانیان وەکوو گرتووخانەی گەورە دەبینی کە پۆلیس فەرمانڕەوای بەسەر خەڵکەوە دەکات. ھەروەھا پێیان وابوو کە یەکێتی سۆڤیەت بەم پشتیوانی وستایش کردنەی بۆ شۆڕشەکان دەیھەوێ ھەموو وڵاتەکان قوت بدات. ئەمریکییەکان ھەوڵ و تەقەلای زۆریان دا بۆ ئەوەی ڕێگر بن لەوەی وڵاتانی دیکە ببنە سیستەمی کۆمونیستی. ھەم ڕوسییە و ھەم ئەمریکاش زلھێزانێک بوون کە چەکی پێشکەوتوو و مەترسیداریان ھەبوو؛ لەبەرئەوە ھەردولایان ترسیان لە ھێرشی لایەکەی دیکە ھەبوو.

ئەورووپا لە ساڵی ١٩٤٥

لە جەنگی جیھانی دووەم ڕووسیا و ئەمریکا بۆ تێکشاندنی ئەڵمان لە ئەورووپا ھاوکاری یەکدی بوون؛ بەڵام بەر لە کۆتایی جەنگ ئەمریکا و ڕوسییە گومانیان لەسەر یەکتر ھەبوو. ڕووسیا ئیتر نەیدەویست جارێکی دیکە ئەڵمانیا ھێرش بکاتە سەر خاکەکەی وەکوو ساڵی ١٩٤١. لەبەر ئەم ھۆکارە ڕووسیا بەر لەجەنگەکە بەشێکی لە ئەورووپای ڕوژھەڵاتی خستبووە ژێر دەسەڵاتی خۆی ھەروەھا سنوورەکانی ڕۆژاواشی بەرفراوانتر کردبوو. ھەروەکو لە کاتی جەنگ، ڕووسیا ئەڵمانییەکانی وەلانا و وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ئەورووپای ڕزگار کرد، ھەروەھا لە ناوچەکانی خۆی چەندین حکوومەتی سوسیالیستی دروست کرد. ئەو سنوورەی کە لە نێوان ئەم وڵاتانە و ئەورووپای ڕۆژاوا کێشرا پێی دەڵێن «پەردەی ئاسنین». (پەردەی ئاسنین دەستەواژەیەک بوو بۆ ئەو سنوورەی کە لە ئەورووپا دروست کرابوو لە نێوان ڕۆژاوای دیموکرات و ڕۆژھەڵاتی کومونیستی کە بۆ یەکەم جار ئەم دەستەواژەیە لەلایەن وینستۆن چێرچیل بە کار ھات. و) ڕوسییەکان بۆ ئەوەی پارێزگاری لە سنوورەکانی خۆیان بکەن لە باکووری وڵات، دەیانویست ھاوپەیمانی لەگەڵ ھەموو وڵاتان لە تورکییەوە بگرە تا کۆریا ببەستن بۆ ئەوەی دڵنیا بن کە یەکێتی سۆڤیەت وڵاتێکی بەھێزە و ھیچ ھێزێک نەتوانێت لەو بەرەیەوە ھێرش بکاتە سەریان. گەرچی ئەم خاڵە لە دیدی ڕوسەکانەوە لۆجیکانە بوو بەڵام لەگەڵ بیری ئەورووپییەکان ناتەبا بوو، ڕوسییە دەیویست بەشێکی گەورە لە ئاسیا و ئەورووپا داگیر بکات، بەتایبەت سیستەمێکی حکوومەتی سەپاندبوو بەسەر ڕۆژھەڵاتی وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژھەڵات کە خۆیان ویستیان لێ نەبوو. وڵاتانی ئەورووپای ڕوژھەڵات ترسیان لەم پێشڕەوییەی ڕووسیا ھەبوو و چاویان لە پشتیوانی وھاوکاری ئەمریکا بوو. لەبەر ئەم ھۆکارە سوپای ئەمریکا لە ئەورووپای ڕۆژاوا مایەوە. ئەمریکا دەوڵەمەندترین ھێزی جیھانی بوو کە دەیتوانی چەک و سوپا دەستەبەر بکات بۆ

پشتیوانی کردن لە وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژاوا و تەنھا وڵات بوو کە بەھێزترین چەکی ئەو سەردەمەی ھەبوو (چەکی ئەتۆمی). گەرچی ڕووسیا سەربازی زیاتری ھەبوو بەڵام ھیچ کات جورئەتی ئەوەی نەبوو ھێرش بکات، چونکە دەیزانی ئەمریکا بە چەکی ئەتۆمی دەیتوانی ھەموو شارەکانی ڕووسیا تەخت بکات. سەرۆککۆماری ئەو کاتەی ئەمریکا، ترومن، پێی وابوو کە کومونیزم ھێزی شەیتانییە کە ئازادی تاکە کەسی سەرکوت دەکات. ئەو بەڵێنی بە خەڵکی نەتەوە یەکگرتووەکان دابوو کە لە ھەموو شوێنێک پشتیوانی لە «خەڵکی ئازادی» جیھان دەکات.

لە کۆتایی جەنگ، ئەورووپا ڕووبەڕوی کێشەی سەختی کۆمەڵایەتی و ئابووری بوویەوە. لە ئەورووپا، پیشەسازی، کیڵگە و ڕێگای شەمەندەفەر وێران ببون و ملیۆنان کەس ببونە پەناھەندەی بێ حاڵ وماڵ. (جۆرج مارشاڵ) وەزیری دەروەی ئەمریکا پلانە بەناوبانگەکەی خۆی خستە ڕوو کە بەپێی ئەو پلانە دەبێ ھەموو وڵاتەکان بەژدار بن لە ھاوکارییەکانی ئەمریکا بۆ وڵاتانی دیکە تا ئەو کاتەی ڕێکبکەون لەسەر بونیادنانەوەی ئەورووپا. لەبەرئەوەی ئەم پێشنیارە بە سوودی ئینگلتەرا، فەڕانسە و زۆربەی وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژاوا بوو، بە خێرای ھەموویان پەسەندیان کرد. لە لایەکی دیکەوە ڕووسیا ئەم ھەوڵەی ئەمریکای بە داگیرکردنی ئەورووپا دەبینی و ڕێگری دەکرد لەوەی ھیچ وڵاتێکی کومونیستی شەریک بن لەم پێشنیارە.

ئەڵمانیا

ھۆکاری سەرەکی دمبەدمەی ڕووسیا و ئەمریکا لەسەر ئەڵمانیا بوو. ڕووسیا پێی وابوو ئەڵمانیا مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر ئاشتی و ئاسایشی جیھان. لە ڕاستیدا ئەڵمانی نازی بە ڕێبەرایەتی ھیتلەر ببوە ھۆی تەشەنەی جەنگ و نابودی ئەورووپا؛ ھێشتا لە دڵی ڕوسەکان زامەکانی ٢٠ ملیۆن شەھید لە ھاونیشتیمانیان سارێژ نەببوو. ئەڵمانیا و بەرلینیان کردبووە چوار بەشەوە (ناوچەی ئینگلتەرا، ئەمریکا، فەڕانسە و ڕووسیا). لەبەرئەمە ئەڵمانیا دابەش کرابوو و تەواو لاواز دەھاتە بەر چاو بەڵام ھێشتا ڕوسییەکان ھەر گومانیان ھەبوو.

ئەم ڕاستییەی کە ڕووسیا و ئەمریکا دژ بەیەک بوون ببوە موشکیلە بۆ ھەر چوار دەسەڵاتداری بەرلین. بەرلین کەوتبووە ناوەڕاستی بەشەکەی ژێر دەستی ڕووسیا و

بەتەواوی دوور خرابوەوە لە بەشەکەی ڕۆژاوای ئەڵمانی ژێر دەستی ھاوپەیمانان. ئەوان دەیانھەویست ناوچەکانی خۆیان لە بەرلین کۆنتڕۆڵ بکەن بەڵام ڕووسیا دەیھەویست کە ھەموو بەرلین لە بەشێکی ناوچەی ژێر دەستیان لە خاکی ئەڵمانیا بێت.

گەمارۆی بەرلین

لە حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٨ یەکێتی سۆڤیەت بە بیانوی لەناوبردنی پشێویی دارایی، ھەموو ڕێگاکانی وشکانی بۆ شاری بەرلین گەمارۆدا. ھاوپەیمانانی ڕۆژاوا بەھۆی ناردنی خۆراک لە ڕێگەی ئاسمانییەوە ئەم گەمارۆیەیان شکاند. سوود وەرگرتن لە ھێزی سەربازی بۆ شکاندنی ئەم گەمارۆیە ڕەنگە جەنگێکی گەورەی دیکەی لە ئەورووپا لێکەوتبایەوە؛ بەڵام ڕۆژاوایەکان لەو فکرەدابوون کە ھەرچی زووە ئەگەر ڕێگە لەم ھەڕەشەیەی ڕووسیا نەگرن ئاسایشی داھاتووی وڵاتانی ڕۆژاوا دەکەوێتە مەترسییەوە. پێشتر لە ھەمان ساڵ حکوومەتێکی کومونیستی لەلایەن ڕووسیاوە پشتویانی دەکرا و جڵەوی حکوومەتی چێکسڵاوکی گرتبویە دەست.

ڕۆژاوای بەرلین نزیکەی یازدە مانگ پشتی بە ڕێگەی ئاسمانی بەستبوو کە ھاوکاریان بۆ دەھاتە ناو شارەکەوە. فڕۆکەکان تەنھا خۆراکیان دەگەیاندە شارەکە. خۆراکی خەڵکی بەرلین زۆر سادە بوو. پێکھاتبوو لە سەوزی وشک، شیری وشک، کامپوتی گۆشت و ڕێژەیەکی کەم شەکر و کەرە. سووتەمەنی جیرەبەندی کرابوو و کارەباش زۆر کەم بوو. بەھەرحاڵ، گواستنەوەی خۆراک لە ڕێگای ئاسمانی سەرکەوتوو بوو و کاتێک کە یەکێتی سۆڤیەت لە ئایاری ١٩٤٩ دەستی لە گەمارۆ ھەڵگرت.

زیاتر لە ٢، ٠٠٠، ٠٠٠ تۆن خۆراکیان بردبوویە بەرلین و ھێزی ئاسمانی ھاوپەیمانان زیاتر لە ٣٠٠، ٠٠٠ سەفەری ئاسمانیان بۆ بەرلین ئەنجام دابوو.

ناتۆ یان پەیمانی ئەتڵەسی باکوور

ڕۆژاوا جارێک لە جەنگی سارد سەرکەوتنی بەدەست ھێنابوو، بێ ئەوەی ھیچ شەڕێک ڕوویدابێت. یەکێتی ئەورووپا لەژێر باڵی ئەمریکا زیاتر لێکتر نزیک ببونەوە. ئەمریکییەکان ببونە ئەندام لە ڕێکخراوێکی ھاوپەیمانی وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژاوا (بەناوی یەیمانی ئەتڵەسی باکوور یان ناتۆ. ئیدارەی ناوەندی پەیمانی ناتۆ لە فەرانسە بوو (ئێستا بنکەی سەرەکی لە برۆکسێلە پایتەختی بەلجیکا).

جەنگی کۆریا

ئەمریکییەکان دەستڕۆییان ھەبوو بە سەر ناوچەکانی زەریایی ھێمن. لە ساڵی ١٩٤٥ ئەمریکا بە تەنھایی ژاپۆنی شکست خواردووی داگیر کرد. لە ساڵی ١٩٤٩ بەھۆی دامەزراندی حکوومەتێکی گەورەی کومونیستی لە چین لە لایان مائوتسە تۆنگ، ئەمریکا ترسی ھەبوو لە بەرفراوانبوونی کومونیزم لە ئاسیا. ڕوسییە، ھاوپەیمانی چین بوو و ھەروەھا لە زەریایی ھێمن ھێزێکی باشی ھەبوو و دەیویست چینیش بۆ خۆی ھێزێکی گەورە بێت و ناوچەیەکی بەرفراوانتر بۆ خۆی دەستەبەر بکات؛ بەڵام ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا خۆی بە دوور گرت لەوەی بە ڕەسمی دان بە ھێزی چین دابنێت و پشتیوانی لە نەتەوەگەرکان دەکرد کە شکستیان خواردبوو و پاشەکشەیان کردبوو بۆ دوورگەی تایوان (فورموز).

مشتومڕی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا لە ئاسیا لەسەر کۆریا گەیشتبووە لووتکە. لە کۆتایی جەنگ، واتە لە ساڵی ١٩٤٥، کۆریا کە بەشێک بوو لە ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن دابەش کرابوو. بەشی باکوورەکەی یەکێتی سۆڤیەت و بەشی باشوورەکەی ئەمریکا بەڕێوەیان دەبرد. لە حوزەیرانی ساڵی ١٩٥٠ دوای چەندین ساڵ مشتومڕ لە نێوان ئەم دوو بەشە کە تازە سەربەخۆیان بەدەستھێنابوو کۆریای باکوور کە کۆمونیست بوو ھێرشی بردە سەر کۆریای باشوور و ھەموو وڵاتەکەی داگیر کرد. ئەمریکا کە ترسی لێنیشتبوو بەھۆی داگیر کردنی کۆریای باشوور لەلایەن کومونستییەکانەوە بۆیە داوای ھاوکاری لە نەتەوە

یەکگرتووەکان کرد. لە ماوەیەکی کورت ھێزەکانی پازدە وڵات لە جەنگی دژ بە ھێزەکانی کۆریایی باکوور یەکێتییەکیان پێکھێنا. ئەمە ھەوەڵین جەنگی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا بوو. گەرچی ڕووسیا و ئەمریکا بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ نەچووبونەوە ناو جەنگەوە بەڵام سەربازە ئەمریکییەکان بەشێکی گەورەی سوپای نەتەوە یەکرتوەکانیان پێکھێنابوو. جەنگ بە تەواوی لە زەرەری کۆریای باکوور بوو و ھێزەکانی نەتەوەیەکگرتوەکان پیًشڕەویان کرد تا سنووری چین. چین بە شێوەی ڕاستەوخۆ نەچوو بووە ناو جەنگەوە چونکە بە مەترسی دەبینی بۆ سەر ئاسایشی خۆی. تەنھا ھێزێکی خۆبەخش کە پێکھاتبوون لە ١٥٠، ٠٠٠ سەرباز چوون بۆ پشتیوانی کۆریای باکوور. ھێرشی چینییەکان ئەوەندە کاریگەر بوو کە فەرماندەی ئەمریکییەکانی ناو ھێزەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان ترسی لێنیشت و ھەڕەشەی بۆمبارانکردنی بارەگا سەربازییەکانی چینی کرد لە مەنچووری. خەریک بوو کار لەکار بترازێ و

جەنگی جیھانی سێیەم سەرھەڵبدات و ھەروەھا خەریک بوو ڕوسییە و بۆمبی ئەتۆمیشی تێبکەوێت؛ بەڵام ئەو فەرماندە لە

کار دوورخرایەوە و لە ساڵی ١٩٥١ گفتوگۆی ئاشتیانە دەستی پێکرد. لە جەنگی ساردی ئاسیا ئەمریکییەکان توانین چەندین وڵات بکەنە دۆستی خۆیان و پارێزگاری لە ناوچەکە بکەن لەوەی کە ڕوو لە کومونیستی بکەن. بەم ڕێکخراوە دەوترێت پەیمانی یەکێتی باکووری ڕۆژاوای ئاسیا یان (سیتۆ). ئەمریکییەکان دەگەڵ وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستیش ھەر لەم بارەیەوە ھاوپەیمانییەتیان بەست. ئامانجی سەرەکی ئەوە بوو کە لە چواردەورەی سنوورەکانی باکووری ڕووسیا بنکەی سەربازی دروست بکەن و ڕێگربن لە بەرفراوانبوونی کومونیزم بۆ باشوور، ھەروەھا ئامانجیشیان پارێزگاریکردن بوو لە زەخیرەی نەفت کە وڵاتانی ڕۆژاوا پێویستیان پێ بوو.

ھاوسەنگی ئەتۆمی

تا ساڵی ١٩٥٣ ڕوسییەکان نەک ھەر زانیاریان لەسەر چەکی ئەتۆمی پەیدا کردبوو بەڵکو پێشبڕکێی دروستکردنی تازەترین چەکی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمریکا دەکرد. ئەگەر ھەرکامیان سوودیان لە چەکی ئەتۆمی وەرگرتبایە دەیانتوانی کۆتایی بە جەنگی کۆریا بێنن بەڵام وێرانکاری گەورەیان دەھێنایە بوون. پەیوەندییەکی نوێ لە نێوان ئەم دوو زلھێزە پێویست بوو بۆ ئەوەی بە دوور بن لە بەکارھێنانی چەکی ئەتۆمی. ڕووسیا و ئەمریکا پێداچوونەوەیان بۆ سیاسەتەکانی خۆیان کردەوە چونکە دەیانزانی کە دەبێ لەگەڵ یەک مەسڵەت بکەن.

ستالین، ڕێبەری یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٥٣ مرد. جێنشینی ئەو خرۆشچف سیاسەتێکی میانڕەوی پەیڕەو دەکرد و دەیویست لەگەڵ ڕۆژاوا دانوستان بکات.

خرۆشچف دڵنیا بوو لەوەی کە دەست پێشخەری بۆ ئاشتەوایی نیشانی دەدات کە کام نیزام و سیستەم باشترە: سیستەمی دیموکراتی ڕۆژاوا یان سیستەمی سۆسیالیستی یەکێتی سۆڤیەت. ھەر دوو زلھێزەکە بڕیاریان دا لەگەڵ یەکتری پەیوەندی مرۆیی ببەستن. ڕۆژاواش ڕووی خۆشی بۆ ئەم ڕەوشە دۆستانەی ڕووسیا نیشان دا. ئایزنھاوەر، سەرۆککۆماری ئەو کاتەی ئەمریکا پێشنیاری کرد کە بۆ بەدەست ھێنانی زانیاری لەبارەی شوێنی بنکە سەربازییەکان لە ھەر دوو لای پەردەی ئاسنین ڕووپێویی بکەن بۆ ئەوەی ترسی سەرڵھەدانی جەنگ کەمتر بێتەوە؛ بەڵام ڕوسییەکان ئەم پێشنیارەیان پەسەند نەکرد.

جەنگی سارد لە ساڵەکانی ١٩٥٥ تا ١٩٦٢

بەداخەوە گەشبینی ھەردوولا بەھۆی ھەبوونی ڕێگریی ناکام مایەوە. ھەوەڵین ڕێگری بریتی بوو لە پەیمانی وارسۆ. ڕووسیا بەم پەیمانە ویستی بەرامبەر ناتۆ بوەستێتەوە.

ئێستاکە ڕووسیا ھەموو وڵاتانی کومونیستی ڕۆژھەڵاتی ئەورووپای لە چواردەوری خۆی کۆکردبووەوە. ھەڵبەت تەواو ئاسایی بوو کە ئەو وڵاتانە ھاوپەیمانی لەو جۆرە دروست بکەن بەڵام کاتێک سوپای ھەر دوو زلھێزەکە لە دەوری پەردەی ئاسنین نزیک دەبونەوە بارودۆخەکە خراپتر بوو. کاتێک کە ھێزەکانی ڕۆژاوا ڕێگەی چەکداربوونەوەی ڕۆژاوای ئەڵمانیادا و کردیانە ئەندام لە ناتۆ ئەم ئاڵۆزییە زیاتر بوو.

دوای ئەوە لە ساڵی ١٩٥٦ چەندین شۆڕشی دژ بە ڕووسیا لە پوڵەند و ھەنگاریا ڕوویاندا. کاتێک زانیان شۆڕشەکەی ھەنگاریا خەریکە سەرکەوتوو دەبێ، خرۆشچف دەستووری بە سوپاکەی خۆی دا کە دووبارە ئارامی وئاسایش بگەرێننەوە بۆ ھەنگاریا. وڵاتانی ڕۆژاوا بە جۆرێک دەیانڕوانییە ئەم ڕووداوە کە ئەگەر ڕووسیا بە ھێزێکی لەوجۆرە بیھەوێ وڵاتێکی بچووکی وەکوو ھەنگاریا شکت پێ بێنێت ئیتر ھومێدێکی لەوجۆرە نییە بۆ(ئاشتی و سەبرگرتن) لە نێوان ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا.

ھۆکارێکی دیکەی گومانەکان ئەوە بوو کە لە ساڵی ١٩٦٠ فڕۆکەکانی سیخوڕی ئەمریکا بە ئاسمانی ڕووسیا دەسوڕانەوە. ئەمریکییەکان نکۆڵیان لەوە کرد بەڵام ڕوسەکان یەکێک لە فڕۆکەکانیان خستە خوارەوە و فڕۆکەوانەکەیان دەستبەسەر کرد.

دیواری بەرلین

لە ساڵی ١٩٤٩ داگیر کردنی ئەڵمانیا کۆتایی پێھات بەڵام سەربازەکانی ھەردوولا لە ئاڵمان مانەوە. ئەو ناوچانەی لەژێر دەستی فەڕانسە، بەریتانیا ئەمریکا بوو سەرەنجام گۆڕدرا بۆ کۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانیا یان ئەڵمانی ڕۆژاوا؛ لە حاڵێکدا کە ناوچەکەی ژێر دەستی ڕووسیا ناوینرا کۆماری دیموکراتی ئاڵمان یان ئەڵمانی ڕۆژھەڵاتی کومونیستی. شاری بەرلین دابەش کرابووە سەر دوو بەش و کەوتبووە ناوەڕاستی ڕۆژھەڵاتی ئاڵمان. سنووری نێوان ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوای ئاڵمان بە تەواوی لەژێر چاوەدێریدا بوو بەڵام خەڵکی دەیانتوانی بە ئازادی لە نێوان ڕژھەڵات و ڕۆژاوای بەرلین ھاتوچۆ بکەن. لە ساڵانی ١٩٥٠ ھەزاران نەفەر لە خەڵکی ئەڵمانی ڕۆژھەڵات ھەڵاتن بۆ ناوچە ئاست بەرزەکان و دواتر کۆچیان کرد بۆ ئەڵمانی ڕۆژاوا. زۆربەی ئەمانە کرێکاری کارزان بوون و پیشەوەر بوون و پیشەسازی ئەڵمانیا بە بێ ئەمانە بەرەو وەستان دەچوو. ھەر لەبەر ئەمە لە ساڵی ١٩٦١ ئەڵمانی ڕۆژھەڵات دیوارێکی بەرزی لە ناوەڕاستی بەرلین دروست کرد و بە سەختی چاوەدێری دەکرد. ھەندێک لە خەڵکی ئەڵمانی ڕۆژھەڵات کە دەیانھەویست بە سەردیوارەکە بپەڕنەوە بۆ بەری ڕۆژاوای بەرلین دەکەوتنە بەر دەستڕێژی گولەی پاسەوانەکان. ئەمە بووە ھۆی ئەوەی کە خەڵکی ڕۆژاوا وا بیر بکەنەوە کە سیستەمی کۆمونیستی خراپە.

قەیرانی کوبا

لە ساڵی ١٩٥٩ سوپای چریکی شۆڕگێڕێکی لاوی کوبایی کە ناوی فیدڵ کاسترۆ بوو، حکوومەتی دیکتاتۆری ستەمکاری کوبای واتە (باتیستا) لە کوبا لە ناوبرد، کە دوورگەیەکە لە دەریای کارائیب.

کاسترۆ زۆر دژ بە ھێزی سەربازی و ئابووری ئەمریکا بوو لەو ڕوانگەوە کە ئەمریکا دەوڵەتەکانی ئەمریکای ناوەڕاستی خستبووە ژێر سوڵتەی خۆی و ھەمیشە پشتیوانی (باتیستای) دەکرد. کاسترۆ کومونیست بوو و حکوومەتە سوسیالیستە نوێیەکەی پەیوەندی ھەمیشەی ھەبوو لەگەڵ ڕووسیا. بۆ یەکەم جار ڕووسیا ھاوپەیمانی لە ئەمریکای لاتین پەیا کردبوو کە تەنھا ١٠٠میل لە نەتەوەیەکگرتوەکانی ئەمریکاوە دوور بوو.

ئەمریکییەکان بنکەی سەربازی گرنگیان لە کوبا ھەبوو و دەیانھەویست دڵنیا بنەوە لەوەی ئەم بنکانە ھیچ زیانیان بەرنەکەتووە. ناچار ھانای بۆ ئەو کوبایانە برد کە دورخرابوونەوە بۆ ئەمریکا و لەوێ دەژیان، داوای لەوان دەکرد و پشتیوانیشی دەکردن بۆ ئەوەی ھێرش بکەنە سەر کوبا وکاسترۆ لە ناو بەرن. ھەڵبەت ئەمریکییەکان لەم کارەیان تەواو دووچاری شکست بوونەوە بەڵام ئەم ھێرشە ئەو دڵنیایەی بە کاسترۆ دا کە ئەگەر جارێکی دیکە لەم ھێرشانە بکرێتە سەری دەبێ داوای یارمەتی لە ڕوسییە بکات. کوبایەکان داوای ھاوکاری سەربازیان لە ڕووسیا کرد و لە ساڵی ١٩٦٢ چەکی قورس وموشەکەکانی ڕووسیا گەیشتنە کوبا. ئەگەر ئەم چەکانەی ڕووسیا لە کوبا جێگیرکرابان بەڕاستی ناتۆ دەکەوتە خەتەرەوە چونکە سیستەمی پارێزگاری ئەوان لە خاکی ئەمریکا شکستی

دەھێنا. شارەزایانی بواری سەربازی پێویستییەکانیان بە وردی بەرڕەسی کرد. ئەگەر چەکە ناوەکییەکان لە خاکی کوبا جێگیر کرابان بەشێکی زۆر لە خاکی ئەمریکا نابود دەبوو.

جۆن ئێف کەنەدی بڕیاری دا (دابڕگەیەک بۆ ھەموو ئەو چەکانە دروست بکات کە دەنێردرانە کوبا) ھێزە دەریایی و ئاسمانییەکانی ئەمریکا ڕێگریان دەکرد لە ھەرکەشتییەک کە گومانی ئەوەی لێکرابا کە موشکی پێیە بۆ کوبا. ھەڵبەت ئەگەر ئەمریکییەکان ئەو کەشتیانەیان پشکنیبایە یان ڕێگریان کردبایە بچنە ناو کوباوە مەترسی ئەوەی ھەبوو کە ڕووسیا ڕێگای توندتر بگرێتە بەر و لەوانەبوو ئەمریکا بۆمباران بکات. مەترسی ڕودانی جەنگێکی ئەتۆمی نزیک بوو. لە ٢٤ی تشرینی یەکەم، ھەژدە کەشتی ڕوسی بەرەو کوبا بەڕێکەوتن ئەو شوێنەی کە پاسەوانەکانی ئەمریکا لەوێدا جێگیر

کرابوون. ئێوارەی ھەمان ڕۆژ ھەموو کەشتییەکان بە ڕێی خۆیاندا گەڕانەوە بۆ وڵاتەکەیان. خرۆشچف چاوپۆشی لە ڕووداوەکە کردوو و دونیا لە مەترسی ئەو جەنگە ڕزگاری بوو.

ھەردوولا دەستیان کرد بە گفتگۆ کردن تا ئەم قەیرانە کۆتای پێ بێنن. لە کۆتایدا لەگەڵ یەک ڕێککەوتن. ڕووسیا ڕەزامەندی دەربڕی ھەموو موشکەکانی بکێشێتەوە و بنکەکانی بێ چەک بکات. ئەمریکییەکانیش بڕیاریان دا گەمارۆی دەریای لەسەر کوبا لادەن و ھێرش نەکەنە سەری.

کاریگەرییەکانی قەیرانی کوبا زۆر گرینگ بوون. دوو زلھێز، واتە ڕووسیا و ئەمریکا، گەیشتنە ئەو ئەنجامە کە مشتومڕی لەو جۆرە ھیچ کات نابێت ڕووبداتەوە چونکە دەرئەنجامی مەترسیداری دەبێت. لە ڕاستیدا بەھۆی زەروری بوونی ئەم بابەتە ھەردوولا بە دوای چارەیەک بوون بۆ گەیشتن بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە. بۆ دروستکردنی پەیوەندی باشتر لە نێوان خۆیاندا ھێڵی تەلەفونیان لە نێوان واشینگتۆن و مۆسکۆ خستە کار.

ڤێتنام

لە پاش کۆریا وڵاتێکی دیکە کە مشتومڕی نێوان چین و ئەمریکییەکانی لێکەوتەوە ڤێتنام بوو. ئەم وڵاتەش کە کەوتبووە باکووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا کرابووە دووبەش، بەشی باکووری کومونیست و باشوورەکەی غەیرە کومونیستی بوو. لە ساڵانی ١٩٦٠ جەنگێکی خوێناوی و درێژخایەن لەو ناوە ڕوویدا و ئەمریکییەکان شکستیان ھێنا لەوێ. بەشی گەورەی شەڕەکە شەڕی چریکی و لە دارستان و لادێکانی باشووری ڤێتنام بوو. کومونیستەکانی باکووری ڤێتنام پشتیوانی ئەم چریکانەیان دەکرد. ئەمریکییەکانیش پشتیوانیان لە باشووری ڤێتنام دەکرد و بە فڕۆکەش ئازۆقە جەنگییەکانی بۆمباران دەکرد. ئەم جەنگە چەندین ساڵی خایاند بەڵام ھیچ کات سنوورەکانی ھیند و چینی نەبەزاند و ھیچکات چین و ڕووسیاش ڕاستەوخۆ نەھاتنە ناو جەنگەکەوە. ئەمریکا تەنھا بۆمبارانی دەکرد بەڵام باکووری ڤێتنامی داگیر نەکرد لەترسی ئەوەی جەنگەکە گەورە نەبێت و نەگاتە ئەو ئاستەی چین و ڕووسیاش تەداخولی جەنگەکە بکەن.

لەگەڵ ئەوەی ئەمریکا بە ھەموو جۆرە چەکێک (بێجگە لە چەکی ئەتۆمی) ھێرشی کردە سەر چریکەکان، بەڵان ھێشتا نەیتوانی شکستیان پێ بھێنێ و یاخود ڕێگری بکات لە ناردنی ھاوکارییەکانی باکووری ڤێتنام. سەرەنجام سەربازە ئەمریکییەکان لە پاش ڕاگەیاندنی ئاتەش بەست لە ساڵی ١٩٧٢ لە باکووری ڤێتنام چوونە دەرەوە؛ بەڵام جەنگ لە ھیند و چین ھەروا بەردەوامی ھەبوو.

شەڕی سۆڤییەت-ئەفغان

لە کانوونی یەکەمی ١٩٧٩ تاکو شوباتی ١٩٨٩. گرووپێکی یاخیبوو کە ناسراو بوون بە موجاھیدین، لە پاڵ گرووپێکی بچووکی ماویزم، شەڕێکی چریکیان دژی سوپای سۆڤیەت و کۆماری دیموکراتی ئەفغانستان ھەڵگیرساند، بە زۆری لەنێو جەرگەی شارەکانی وڵاتەکەدا. گرووپی موجاھیدین لەلایەن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە پڕچەک دەکران و پشتگیریان لێدەکرا.

دەزگای ھەواڵگریی ناوەندی کەوا لە ئەرشیفی جەنگەکەدا ئامانجی ئەمریکییەکانی لەم جەنگەدا ڕوونکردووەتەوە ئاماژەی بەوا داوە کە «دەزگای ھەواڵگری ناوەندی ڕۆڵێکی دیاری ھەبوو لە زیادکردنی کاریگەری ئەمریکییەکان بە پڕچەککردنی گرووپە یاخیبووەکان ئەمەش لەپێناو بێزارکردنی سۆڤیەتییەکان، و بە ھاوکاری دەزگا ھەواڵگرییەکانی پاکستان بەردەوام ئەمریکییەکان لە گفتوگۆدابوون لەگەڵ ئەو گرووپانە».^[٤٥]

پێکەوەژیانی ئاشتیانە

لە پاش قەیرانی کوبا ھەندێک بابەت ھاتنە پێشەوە کە ھێزەکانی ڕۆژاوا خۆیان لە بەرامبەر ڕووسیا بینییەوە بەڵام لەگەڵ ھەموو ئەم ئاڵۆزیانە و جەنگی ڤێتنامیش، لەپاش ساڵی ١٩٦٣ پەیوەندییەکان باشتر بوون. ھەڵبەت بۆ ئەم

بابەتە بەڵگەی زۆر ھەن. ڕێبەرانی ئەم وڵاتانە بە تەاوی لەوە بە ئاگا بوون کە کە کاریگەرییەکانی چەکی ئەتۆمی چ دەرئەنجامێکی مەترسیداری دەبێت. ساڵانێک بوو کە چەکی ناوەکیان تاقی دەکردەوە و ئێستا دەترسان لەوەی ولاتانی دیکەش ھەمان چەک دروست بکەن و لە ئەنجامدا ڕێژەی ڕادیۆئەکتیڤ لە ھەوادا ڕوو لە زیادبوون دەکات.

چەند مانگێک بەسەر قەیرانی کوبا تێپەڕییبوو، بەریتانیا، ئەمریکا و ڕووسیا ڕێکەوتن لەبارەی ڕاگرتنی تاقیکردنەوە ناوکییەکانی ناو دەریا و فەزا و ئەودیو فەزاش. ئەمە

ھەوەڵین ھەنگاو بوو بۆ کۆنتڕۆڵکردنی چەکی ناوەکی. ڕووسیا ئیتر نەیدەتوانی پشت بە وەفاداری وڵاتانی ھاوپەیمانە کومونیستەکانی ببەستێت. یوگسلاڤیا ھەوەڵین وڵات بوو کە لە ساڵی ١٩٤٨ خۆی بە دوور گرت لە ڕووسیا. ڕۆمانیا لەگەڵ ھەبوونی کێشەی نێوان ڕووسیا و ڕۆژاوا بەڵام دەرگای بۆ دانوستان کردەوە و دەرگای بە ڕووی گەشتیارەکانی ئەو وڵاتانەدا واڵا کرد. ئەلبانیاش ڕووی لە ڕووسیا وەرگێڕا. لە چکسلاوکیا حکوومەتی نوێ سانسۆریان وەلاناو ئازادییەکی زیاتریان دا بە خەڵکەکەی. ڕۆسیا دەترسا کە چکسلاوکی لە پەیمانی وارسۆ بچێتە دەرەوە. ناچار جارێکی دیکە لە ساڵی ١٩٦٨ لەگەڵ ھاوپەیمانەکانی ھێرشی کردە سەر چکسلاوکی و وێرانیان کرد.

بەڵام خولیای ژیانی ئازاد و خۆشبەختی زیاتر بۆ خەڵکی وڵاتانی کومونیستی ئەورووپای ڕۆژھەڵات ھەر بەردەوامی ھەبوو. لەبەرئەمە تا ساڵانی ١٩٧٠ یەکێتی سۆڤیەت چەندین گرێبەستی بازرگانی و پەیوەندی نزیگتری لەگەڵ وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژاوا واژووکرد، لەوانەش ئەڵمانی ڕۆژاوا، چونکە ڕووسیا ھەر لەسەرەتای جەنگی ساردەوە ترسی لەم وڵاتانە ھەبوو.

لە ساڵی ١٩٦٣ چین و ڕووسیا لەسەر ھاوکارییەکانی ڕووسیا بۆ چین مشتومڕیان بوو و ھەروەھا کێشەیان ھەبوو لەسەر سنوورە دوورودرێژەکەی نێوانیان. ھەروەھا لە بارەی

چۆنییەتی دروستبوونی کومونیستەوە دمبەدمەیان بوو. لە ئەنجامدا ئیتر چین کەمتر پشتی بە ڕووسیا دەبەست و کەم کەم ڕێبەرایەتی ھەندێک گرووپی کومونیستی دەکرد کە دژ بە سیاسەتەکانی ڕووسیا بوون. چین پەیوەندی دۆستانەی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژاوا بەست و بە ئەندامبوونی لە نەتەوەیەکگرتووەکان لە ساڵی ١٩٧٢ نەک ھەر لەگەڵ وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقا بەڵکو لەگەڵ ئەمریکاش خۆی گونجاند.

بە درێژای ساڵەکانی دوای جەنگی جیھانی دووھەم زۆرێک لە وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقا کە موستەعمەرەی بەریتانیا، فەڕانسە و ھۆڵەند (ھەندێ وڵاتی دیکەش) بوون سەربەخۆیی خۆیان بەدەست ھێنا. ڕێبەرانی ئەو وڵاتانە بۆ نموونە وەکو نەھرۆ لە ھیندستان و نیکرۆمە لە غانا نەیاندەویست وڵاتەکانیان لەم جەنگی ساردە بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی زلھێزەکانی ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا.

بەڵکو دەیانھەویست بێ لایەن بمێننەوە و جیھانی سێیەم دروست بکەن. ھەروەکو ئەم وڵاتانە سەربەخۆیان بەدەست ھێنا ھەروەھا بوونە ئەندامیش لە نەتەوە یەکگرتووەکان و مافی دەنگدانیان وەرگرت و ئیتر پێویست نەبوو لایەنگری ئەمریکا یان ڕووسیا بن. کاتێک ئەم ڕێکخراوە لە ساڵی ١٩٤٥ بونیادنرا ڕووسیا و ئەمریکا و شوێنکەوتوانیان بەشداریان تێدا کرد. لە ساڵی ١٩٧٠ نەتەوە یەکگرتووەکان نزیکەی ١٥٠ ئەندامی ھەبوو و ھەموو وڵاتە نوێیەکانی ئاسیا و ئەفریقا لەم ڕێکخراوە دابوون. کاتێک لە ساڵی ١٩٧٢ وڵاتی چینی کومونیستی ھاتە ناو ئەم ڕێکخراوەوە فەڕانسە حاڵەتی دژە ئەمریکای گرتبووە خۆی، ئیتر ئەم لێکجودایەی نێوان ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوا وەک پێشتر بەرچاو نەبوو.

زۆرێک لە ئەورووپییەکان لەسەر ئەو باوەڕ بوون کە ئەورپاش وەکوو جیھانی سێیەم لە نێوان ڕووسیا و ئەمریکا ڕەفتار بکات و زیاتر ڕۆڵی ئابووری بگێڕێ و زۆرێک لە وڵاتانی ئەورووپا لەگەڵ یەکتر ڕێکەوتن. لە سەرەتاکانی ساڵی ١٩٦٠ فەڕانسە بڕیاریدا لە ناتۆ بێتە دەرەوە و لە جیاتی ئەوە شوێنی نەتەوەیەکگرتوەکان بکەوێت و بە سەربەخۆیی بڕیاربدات.

جەنگی سارد لە مێژووی جیھان

جەنگی سارد سەردەمێکی تاڵ، ئاڵۆز و پڕ دەردەسەری بوو. لە کۆریا و ڤێتنام مەرگ و نابودی و بە شێوەی جەنگی ڕاستەقینە سەریھەڵدا. لە ئاڵمان و بەشەکانی دیکەی جیھان جەنگی سارد خێزان و نەتەوەکانی لێک جیادەکردەوە. ھەتا لە نێوان حکوومەتە زلھێزەکانیشدا ھەندێک دەستە و گرووپ ھەبوون کە ھاوڕا نەبوون لەگەڵ حکوومەتەکانی خۆیان و بێزار بوون لەو سیاسەتەی گرتبویانە بەر. ئایا جەنگی سارد تەنھا لایەنی ماندووکەری ھەبوو؟ بینیمان کە چۆن لە ساڵی ١٩٤٥ دوو زلھێزەکە ترسیان لێ نیشتبوو و لێک تۆقیبوون. ترسی ئەوان لە یەکتری ڕاستەقینە بوو و گومانەکان نەدەڕەوینەوە. ھەردوولا دەبوایە دەرکی ئەوەیان کردبا کە لە داھاتوو بێ ئاگان؛ و جیھان بە شێوەیەک بەرفراوان دەبێت کە لە بیری ئەوان بە دوورە. کاتێک گەیشتنە ئەو دەرئەنجامە و تێگەیشتن کە کۆمەڵگاکانیان ئەوەندەش لە یەکتر جیاواز نین ئیدی مەیلی دەستدرێژی کردنە سەر یەکتریان نەبوو.

ھەر لەو کاتەوە کە ئەم دوو زلھێزە دەرکی ئەوەیان کردبوو کە چەکەکانیان نەک ھەر دژمن لە ناو دەبەن بەڵکۆ خۆیان وشارستانییەتی مرۆڤایەتیش لە ناودەبەن. بۆ خۆپاراستن لە جەنگی جیھانی ناچار دەستیان کردە جەنگی سارد. گەرچی جەنگی سارد جەنگێکی ناخۆش بوو بەڵام زۆر لە جەنگی گەرم باشتر بوو.

سەرچاوەکان

کتێبنامە

Aarons، Mark (٢٠٠٧). «Justice Betrayed: Post-1945 Responses to Genocide». لە David A. Blumenthal؛ Timothy L. H. McCormack (eds.). The Legacy of Nuremberg: Civilising Influence or Institutionalised Vengeance? (International Humanitarian Law). Martinus Nijhoff Publishers. لاپەڕە ٨٠. ژپنک ٩٧٨-٩٠-٠٤-١٥٦٩١-٣. لە ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Ambrose، Stephen E.؛ Brinkley، Douglas G. (٢٠١١). Rise to Globalism: American Foreign Policy Since 1938. Penguin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-٢٠٠٤٩٤-٤. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Andrew، Christopher؛ Mitrokhin، Vasili (١٩٩٩). The Sword and the Shield: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. Basic Books. ژپنک ٩٧٨٠٤٦٥٠٠٣١٠٥. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |بەستەری نووسەر2= و |بەستەری نووسەر= دیاری کراوە (یارمەتی)
Andrew، Christopher؛ Mitrokhin، Vasili (٢٠٠٠). The Sword and the Shield: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. Basic Books. ژپنک ٩٧٨٠٤٦٥٠٠٣١٢٩. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |بەستەری نووسەر2= و |بەستەری نووسەر= دیاری کراوە (یارمەتی)
Ang, Cheng Guan. Southeast Asia's Cold War: An Interpretive History (University of Hawai'i Press, 2018). online review
Armstrong، Charles (٢٠٠٤). The North Korean Revolution, 1945–1950 (چاپی 1st). Cornell University Press.
Bacevich، Andrew (٢٠١٠). Washington rules: America's path to permanent war (چاپی 1st). New York: Henry Holt and Company. ژپنک ٩٧٨-١-٤٢٩٩-٤٣٢٦-٠.
Beisner، Robert L. (٢٠٠٦). Dean Acheson : a life in the Cold War. Oxford: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨٠١٩٥٠٤٥٧٨٩.
Benson، Robert Louis؛ Warner، Michael (١٩٩٦). Venona Soviet Espionage and the American Response 1939–1957. National Security Agency. لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
Bevins، Vincent (٢٠٢٠). The Jakarta Method: Washington's Anticommunist Crusade and the Mass Murder Program that Shaped Our World. PublicAffairs. ژپنک ٩٧٨-١٥٤١٧٤٢٤٠٦.
Blight، James G. (٢٠١٢). Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979–1988. Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-١-٤٤٢٢-٠٨٣٠-٨.
Blight، James G.؛ Allyn، Bruce J.؛ Welch، David A. (٢٠٠٢). Cuba on the Brink: Castro, the Missile Crisis, and the Soviet Collapse. Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٢٥-٢٢٦٩-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Blum، William (٢٠٠٦). Rogue State: A Guide to the World's Only Superpower (چاپی 3rd). Common Courage Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٦٧٥١-٣٧٤-٥.
Blumberg، Arnold (١٩٩٥). Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers Who Made History. Westport, Connecticut: Greenwood Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٢٨٧٥١-٠.
Bourne، Peter G. (١٩٨٦). Fidel: A Biography of Fidel Castro. New York: Dodd, Mead & Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٦-٠٨٥١٨-٨.
Breslauer، George W. (٢٠٠٢). Gorbachev and Yeltsin as Leaders. Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٩٢٤٤-٥.
Bronson، Rachel (٢٠٠٦). Thicker Than Oil: America's Uneasy Partnership with Saudi Arabia. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٣٦٧٠٥-٨. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Brownell، Will؛ Billings، Richard N. (١٩٨٧). So close to greatness: a biography of William C. Bullitt. Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٢-٥١٧٤١٠-٨.
Bulmer-Thomas، Victor (١٩٨٧). The Political Economy of Central America since 1920. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٣٤٢٨٤-١.
Byrd، Peter (2003). «Cold War (entire chapter)». لە McLean, Iain؛ McMillan, Alistair (eds.). The concise Oxford dictionary of politics. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٢٨٠٢٧٦-٧. لە 29 July 2020 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 16 June 2008 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی)
Calhoun، Craig (2002). «Cold War (entire chapter)». Dictionary of the Social Sciences. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥١٢٣٧١-٥. لە 16 June 2008 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی‍]}
Carliner، Geoffrey؛ Alesina، Alberto، eds. (١٩٩١). Politics and Economics in the Eighties. University of Chicago Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٦-٠١٢٨١-٠.
Carlton، David (٢٠٠٠). Churchill and the Soviet Union. Manchester University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٩٠-٤١٠٧-٥. لە ١٣ی ئازاری ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Chandler، David (٢٠٠٠). Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot, Revised Edition. Chiang Mai, Thailand: Silkworm Books.
Chretien، Todd (٢٠١٧). Eyewitnesses to the Russian Revolution. Haymarket Books. ژپنک ٩٧٨-١-٦٠٨٤٦-٨٨٠-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Coltman، Leycester (٢٠٠٣). The Real Fidel Castro. New Haven and London: Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١٠٧٦٠-٩.
Coll، Steve (٢٠٠٤). Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to 10 September 2001. Penguin Group. ژپنک ٩٧٨١٥٩٤٢٠٠٠٧٦.
Combs، Jerald A. (٢٠١٥). The History of American Foreign Policy from 1895. Routledge. ژپنک ٩٧٨-١-٣١٧-٤٥٦٤١-٤. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Cook، Bernard A. (٢٠٠١). Europe Since 1945: An Encyclopedia. Taylor & Francis. ژپنک ٠-٨١٥٣-٤٠٥٧-٥.
Cooley، John K. (٢٠٠٢). Unholy Wars. Pluto Press. ژپنک ٩٧٨-٠٧٤٥٣١٩١٧٩.
Cotton، James (١٩٨٩). The Korean war in history. Manchester University Press ND. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٩٠-٢٩٨٤-٤.
Cowley، Robert (١٩٩٦). The Reader's Companion to Military History. Houghton Mifflin. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٥-٦٦٩٦٩-٣.
Cox، Michael (١٩٩٠). Beyond the Cold War: Superpowers at the Crossroads. University Press of America. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٩١-٧٨٦٥-٧. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Craig، Campbell؛ Logevall، Fredrik (٢٠١٢). America's Cold War: The Politics of Insecurity. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٥٣٦٧-٠.
Crocker، Chester A.؛ Hampson، Fen Osler؛ Aall، Pamela R. (٢٠٠٧). Leashing the Dogs of War: Conflict Management in a Divided World. US Institute of Peace Press. ژپنک ٩٧٨-١-٩٢٩٢٢٣-٩٧-٨.
Crump، Laurien (٢٠١٥). The Warsaw Pact Reconsidered: International Relations in Eastern Europe, 1955–1969. Routledge.
Cumings، Bruce (١٩٨١). The Origins of the Korean War, Liberation and the Emergence of Separate Regimes, 1945–1947. Princeton University Press.
Cummings، Richard H. (٢٠١٠). Radio Free Europe's "Crusade for freedom": Rallying Americans behind Cold War Broadcasting, 1950–1960. Jefferson, NC: McFarland & Co. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٨٦٤-٤٤١٠-٦.
Dallek، Robert (٢٠٠٧). Nixon and Kissinger: Partners in Power. New York: HarperCollins. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٦-٠٧٢٢٣٠-٢.
Daum، Andreas (٢٠٠٨). Kennedy in Berlin. New York: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٥٨٢٤-٣.
Diggins، John P. (٢٠٠٧). Ronald Reagan: Fate, Freedom, And the Making of History. W.W. Norton. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٦٠٢٢-٥.
Dinan، Desmond (٢٠١٧). Europe Recast: A History of European Union. Macmillan Education UK. لاپەڕە ٤٠–. ژپنک ٩٧٨-١-١٣٧-٤٣٦٤٥-٠. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Dobrynin، Anatoly (٢٠٠١). In Confidence: Moscow's Ambassador to Six Cold War Presidents. University of Washington Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٩٥-٩٨٠٨١-٢.
Doenecke، Justus D.؛ Stoler، Mark A. (٢٠٠٥). Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945. Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٤٧٦-٩٤١٦-٧. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Dominguez، Jorge I. (١٩٨٩). To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٨٩٣٢٥-٢.
Dowty، Alan (١٩٨٩). Closed Borders: The Contemporary Assault on Freedom of Movement. Yale University Press. ژپنک ٠-٣٠٠-٠٤٤٩٨-٤.
Duiker، William J. (٣١ی ئابی ٢٠٠٩). Contemporary World History. Wadsworth Pub Co. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٩٥-٥٧٢٧١-٨. لە ٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Duke، Simón (١٩٨٩). United States Military Forces and Installations in Europe. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٢٩١٣٢-٩.
Elleman، Bruce A. (٢٠٠١). Modern Chinese Warfare, 1795–1989. Routledge. ژپنک ٠٤١٥٢١٤٧٤٢.
Ello، Paul، ed. (١٩٦٨). «Action Plan of the Communist Party of Czechoslovakia (Prague, April 1968)». Dubcek's Blueprint for Freedom: His original documents leading to the invasion of Czechoslovakia. Control Committee of the Communist Party of Czechoslovakia. William Kimber & Co.
English، Robert (٢٠٠٠). Russia and the Idea of the West: Gorbachev, Intellectuals, and the End of the Cold War. Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-٥٠٤٧٤-٤. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Erlich، Reese (٢٠٠٨). Dateline Havana: The Real Story of U.S. Policy and the Future of Cuba. Sausalito, California: PoliPoint Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٩٨١٥٧٦٩-٧-٨.
Fehrenbach، T. R. (٢٠٠١). This Kind of War: The Classic Korean War History (چاپی 15th Anniversary). Washington, D.C.: Potomac Books. ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٤٨٨-٣٣٤-٣.
Franklin، Jane (٢٠١٦). Cuba and the U.S. empire : a chronological history. New York: New York University Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٨٣٦٧-٦٠٥-٩.
Friedman، Norman (٢٠٠٧). The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War. Naval Institute Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩١١٤-٢٨٧-٤.
Fritsch-Bournazel، Renata (١٩٩٠). Confronting the German question: Germans on the East-West divide. Berg. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٥٤٩٦-١٠٠-٩.
Gaddis، John Lewis (١٩٩٠). Russia, the Soviet Union and the United States. An Interpretative History. McGraw-Hill. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٧-٥٥٧٢٥٨-٩.
Gaddis، John Lewis (٢٠٠٥). The Cold War: A New History. Penguin Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩٤٢٠-٠٦٢-٥.
Gaidar، E. T. (٢٠٠٧). Collapse of an empire: lessons for modern Russia. Washington, D.C.: Brookings Institution Press. ژپنک ٩٧٨٠٨١٥٧٣١١٤٦.
Garthoff، Raymond (١٩٩٤). Détente and Confrontation: American-Soviet Relations from Nixon to Reagan. Brookings Institution Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٧-٣٠٤١-٥.
Gasiorowski، Mark J.؛ Byrne، Malcolm (٢٠٠٤). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٦-٣٠١٨-٠. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Gerard، Emmanuel (٢٠١٥). Death in the Congo. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٧٤٥٣٦-٠. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Gerolymatos، André (٢٠١٧). An International Civil War: Greece, 1943–1949. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١٨٠٦٠-٢. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Ghodsee، Kristen (٢٠١٧). Red Hangover: Legacies of Twentieth-Century Communism. Duke University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٢٢٣-٦٩٤٩-٣. لە ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی ئابی ٢٠١٨ ھێنراوە.
Gibbs، Joseph (١٩٩٩). Gorbachev's Glasnost: The Soviet Media in the First Phase of Perestroika. Texas A&M University Press. ژپنک ٠-٨٩٠٩٦-٨٩٢-٦.
Graebner، Norman A.؛ Burns، Richard Dean؛ Siracusa، Joseph M. (٢٠٠٨). Reagan, Bush, Gorbachev: Revisiting the End of the Cold War. Greenwoo. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٣-٣٥٢٤١-٦. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠١٨ ھێنراوە.
Grandin، Greg (٢٠١١). The Last Colonial Massacre: Latin America in the Cold War (چاپی updated). University of Chicago Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٢٦-٣٠٦٩٠-٢.
Greene، John Robert (٢٠١٥). The Presidency of George Bush (چاپی 2nd). University Press of Kansas. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٠٠٦-٢٠٧٩-١.
Grenville، J.A.S؛ Wasserstein، Bernard (١٩٨٧). The Major International Treaties of the Twentieth Century. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-١٤١٢٥-٣.
Grenville، John Ashley Soames (٢٠٠٥)، A History of the World from the 20th to the 21st Century، Routledge، ژپنک ٠-٤١٥-٢٨٩٥٤-٨
Halliday، Fred (٢٠٠١). «Cold War». The Oxford Companion to the Politics of the World. Oxford University Press Inc.
Hamann، Hilton (٢٠٠٧) [2003]. Days of the Generals. Cape Town: Struik Publishers. ژپنک ٩٧٨-١-٨٦٨٧٢-٣٤٠-٩.
Hanhimäki، Jussi؛ Soutou، Georges-Henri؛ Germond، Basil (٢٠١٠). The Routledge Handbook of Transatlantic Security. Routledge. ژپنک ٩٧٨١١٣٦٩٣٦٠٧٤.
Hardesty، Von (١٩٩١) [1982]. Red phoenix : the rise of Soviet air power, 1941–1945. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press. ژپنک ٠-٨٧٤٧٤-٥١٠-١.
Hardt، John Pearce؛ Kaufman، Richard F.، eds. (١٩٩٥). East-Central European Economies in Transition. United States Congress, Joint Economic Committee. M.E. Sharpe. ژپنک ٩٧٨-١-٥٦٣٢٤-٦١٣-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Harrison، Hope Millard (٢٠٠٣). Driving the Soviets Up the Wall: Soviet-East German Relations, 1953–1961. Princeton University Press. ژپنک ٠-٦٩١-٠٩٦٧٨-٣.
Hart-Landsberg، Martin (١٩٩٨). Korea: Division, Reunification, & U.S. Foreign Policy. Monthly Review Press. ژپنک ٩٧٨٠٨٥٣٤٥٩٢٧٩.
Haruki، Wada (٢٠١٨). The Korean War: An International History. Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-١-٥٣٨١-١٦٤٢-٥. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Hasanli، Jamil (٢٠١٤). Khrushchev's Thaw and National Identity in Soviet Azerbaijan, 1954–1959. Lexington Books.
Heller، Henry (٢٠٠٦). The Cold War and the new imperialism: a global history, 1945–2005. Monthly Review Press. ژپنک ٩٧٨-١-٥٨٣٦٧-١٤٠-٥.
Herring، George C. (١٩٧٣). Aid to Russia, 1941–1946: strategy, diplomacy, the origins of the cold war. Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-٠٣٣٣٦-٧.
Herring، George C. (٢٠٠٨). From Colony to Superpower; U.S. Foreign Relations Since 1776. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٧٨٢٢-٠.
Heuveline، Patrick (٢٠٠١). «The Demographic Analysis of Mortality Crises: The Case of Cambodia, 1970–1979». Forced Migration and Mortality. National Academies Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٩-٠٧٣٣٤-٩.
Hixson، Walter L. (٢٠٠٩). The Myth of American Diplomacy: National Identity and U.S. Foreign Policy. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١٥٠١٣-١. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی نیسانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Hoppe، Bert (٢٠١١). In Stalins Gefolgschaft: Moskau und die KPD 1928–1933 (بە ئەڵمانی). Oldenbourg Verlag. ژپنک ٩٧٨٣٤٨٦٧١١٧٣٨.
Hughes، Geraint (٢٠١٤). My Enemy's Enemy: Proxy Warfare in International Politics. Brighton: Sussex Academic Press. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٥١٩-٦٢٧-١.
Hussain، Rizwan (٢٠٠٥). Pakistan and the emergence of Islamic militancy in Afghanistan. Aldershot, England Burlington, VT: Ashgate. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٥٤٦-٤٤٣٤-٧.
Hwang، Su-kyoung (٢٠١٦). Korea's Grievous War. University of Pennsylvania Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٢٢-٤٨٤٥-٦.
Isby، David C.؛ Kamps، Charles Tustin (١٩٨٥). Armies of NATO's Central Front. Jane's. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٠٦-٠٣٤١-٨.
Itzigsohn، José (٢٠٠٠). Developing Poverty: The State, Labor Market Deregulation, and the Informal Economy in Costa Rica and the Dominican Republic. University Park, Pennsylvania: Penn State University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧١-٠٢٠٢٨-٠. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Jennings، Christian (٢٠١٧). Flashpoint Trieste: The First Battle of the Cold War. Lebanon, NH: ForeEdge. ژپنک ٩٧٨١٥١٢٦٠١٧٢٥.
Jowett، Garth؛ O'Donnell، Victoria (٢٠٠٥). «What Is Propaganda, and How Does It Differ From Persuasion?». Propaganda and Persuasion. Sage Publications. ژپنک ٩٧٨-١-٤١٢٩-٠٨٩٨-٦.
Jonas، Manfred (١٩٨٥). The United States and Germany: A Diplomatic History. Cornell University Press. ژپنک ٠-٨٠١٤-٩٨٩٠-٢. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Jones، Geoffrey (٢٠١٤). «Firms and Global Capitalism». لە Neal، Larry؛ Williamson، Jeffrey G. (eds.). The Cambridge History of Capitalism: Volume 2, The Spread of Capitalism: From 1848 to the Present. Cambridge University Press. لاپەڕە ١٧٦–١٧٩. ژپنک ٩٧٨-١-٣١٦-٠٢٥٧١-٠. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Jones، Howard (٢٠٠٩). Crucible of Power: A History of American Foreign Relations from 1945. Lanham: Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٢٥-٦٤٥٤-١.
Jones، Seth G. (٢٠١٠). In the Graveyard of Empires: America's War in Afghanistan. W. W. Norton & Company. ژپنک ٩٧٨٠٣٩٣٠٧١٤٢٩.
Kalinovsky، Artemy M. (٢٠١١). A Long Goodbye: The Soviet Withdrawal from Afghanistan. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٠٥٨٦٦-٨.
Kalnins، Mara (٢٠١٥). Latvia: A Short History. Hurst. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٩٠٤-٦٠٦-٠. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Karabell، Zachary (١٩٩٩). Architects of Intervention: The United States the Third World and the Cold War 1946–1962. LSU Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٧١-٢٣٤١-٦.
Kempe، Frederick (٢٠١١). Berlin 1961. Penguin Group (US). ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٩-١٥٧٢٩-٥.
Khanna، V.N. (٢٠١٣). International Relations (چاپی 5th). Vikas. ژپنک ٩٧٨-٩٣-٢٥٩-٦٨٣٦-٣.
Kiernan، Ben (٢٠٠٣). «Twentieth-Century Genocides Underlying Ideological Themes from Armenia to East Timor». لە Robert Gellately, Ben Kiernan (ed.). The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٥٢٧٥٠-٧.
Kim، Samuel S. (٢٠١٤). «The Evolving Asian System». International Relations of Asia. Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨١٤٤٢٢٢٦٤١٨.
Kinsella، Warren (١٩٩٢). Unholy Alliances. Lester Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٩٥٥٥٥-٢٤-٠.
Kinvig، Clifford (٢٠٠٧). Churchill's crusade : the British invasion of Russia, 1918–1920. Hambledon Continuum. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٧٢٥-٠٢١-٦.
Kinzer، Stephen (٢٠٠٣). All the Shah's men : an American coup and the roots of Middle East terror. Hoboken, NJ: J. Wiley & Sons. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٧١-٦٧٨٧٨-٦.
Kissinger، H. (٢٠١١). On China. New York: Penguin Press. ژپنک ٩٧٨١١٠١٤٤٥٣٥٨.
Koven، Steven G. (٢٠١٥). Responsible Governance: A Case Study Approach. M.E. Sharpe. لاپەڕە ٩٣–. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٥٦-٢٩٣٢-٦. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Kramer، Mark (٢٠١٤). «The Soviet Bloc and the Cold War in Europe». لە Larresm، Klaus (ed.). A Companion to Europe Since 1945. Wiley. ژپنک ٩٧٨-١-١١٨-٨٩٠٢٤-٠.
Kydd، Andrew H. (٢٠١٨). Trust and Mistrust in International Relations. Princeton University Press. لاپەڕە ١٠٧–. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-١٨٨٥١-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
LaFeber، Walter (1993a). «Thomas C. Mann and the Devolution of Latin American Policy: From the Good Neighbor to Military Intervention». لە Thomas J. McCormick & Walter LaFeber (eds.). Behind the Throne: Servants of Power to Imperial Presidents, 1898–1968. University of Wisconsin Press. ژپنک ٠-٢٩٩-١٣٧٤٠-٦.
LaFeber، Walter (١٩٩٣). America, Russia, and the Cold War, 1945–1992. McGraw-Hill. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٧-٠٣٥٨٥٣-٩.
LaFeber، Walter (٢٠٠٢). America, Russia, and the Cold War, 1945–2002. McGraw-Hill. ژپنک ٩٧٨-٠-٠٧-٢٨٤٩٠٣-٥.
Large، David K. (١٩٩٦). Germans to the Front: West German Rearmament in the Adenauer Era. University of North Carolina Press.
Layne، Christopher (٢٠٠٧). The Peace of Illusions: American Grand Strategy from 1940 to the Present. Cornell University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠١٤-٧٤١١-٨. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Lechuga Hevia، Carlos (٢٠٠١). Cuba and the Missile Crisis. Melbourne, Australia: Ocean Press. ژپنک ٩٧٨-١-٨٧٦١٧٥-٣٤-٤.
Lee، Tae-Woo (٢٠٠٨). Military Technologies of the World. بەرگی ١. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٩٥٣٥-٥.
Lefeber، R.؛ Fitzmaurice، M.؛ Vierdag، E. W. (١٩٩١). The Changing political structure of Europe: aspects of international law. M. Nijhoff. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٩٢٣-١٣٧٩-٣.
Leffler، Melvyn P. (٢٠٠٨). For The Soul of Mankind: The United States, the Soviet Union, and the Cold War. New York: Farrar, Straus, and Giroux. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٧٤-٥٣١٤٢-٣.
Lendvai، Paul (٢٠٠٨). One Day that Shook the Communist World: The 1956 Hungarian Uprising and Its Legacy. Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-١٣٢٨٢-٢.
Litwak، Robert (١٩٨٦). Détente and the Nixon doctrine : American foreign policy and the pursuit of stability, 1969–1976. Cambridge Cambridgeshire New York: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٢٥٠٩٤-٨.
Lüthi، Lorenz M. (٢٠١٠). The Sino-Soviet Split: Cold War in the Communist World. Princeton UP. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٠٨-٣٧٦٢-٥. لە ٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Malkasian، Carter (٢٠٠١). The Korean War: Essential Histories. Osprey Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤١٧٦-٢٨٢-١.
Mälksoo، Lauri (٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٢). «The Baltic States Between 1940 and 1991: Illegality and/Or Prescription». Illegal Annexation and State Continuity. BRILL. لاپەڕە ٧٠–١٣٩. doi:١٠.١١٦٣/٩٧٨٩٠٠٤٤٦٤٨٩٦_٠٠٥. ژپنک ٩٧٨٩٠٠٤٤٦٤٨٩٦.
Mandelbaum، Michael، ed. (١٩٩٦). Post-Communism: Four Perspectives. Council on Foreign Relations. ژپنک ٠-٨٧٦٠٩-١٨٦-٩.
Mars، Perry؛ Young، Alma H (٢٠٠٤). Caribbean Labor and Politics: Legacies of Cheddi Jagan and Michael Manley. Detroit: Wayne State University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٤٣-٣٢١١-٥. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Mawdsley، Evan (١ی ئازاری ٢٠٠٧). The Russian Civil War. Pegasus Books. ژپنک ٩٧٨-١-٩٣٣٦٤٨-١٥-٦.
McCauley، Martin (٢٠٠٨). Origins of the Cold War, 1941–1949. Harlow, England; New York: Pearson Longman. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٥٨-٧٤٣٣-٥.
McCauley، Martin (٢٠٠٨b). Russia, America and the Cold War: 1949–1991 (چاپی Revised 2nd). Harlow, UK: Pearson Education. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٥٨-٧٤٣٠-٤.
McMahon، Robert (٢٠٠٣). The Cold War: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٢٨٠١٧٨-٤.
McSherry، J. Patrice (٢٠١١). «Chapter 5: "Industrial repression" and Operation Condor in Latin America». لە Esparza, Marcia؛ Henry R. Huttenbach؛ Daniel Feierstein (eds.). State Violence and Genocide in Latin America: The Cold War Years (Critical Terrorism Studies). Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٦٦٤٥٧-٨. لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی نیسانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Menon، Anand (٢٠٠٠). France, NATO, and the limits of independence, 1981–97: the politics of ambivalence. Palgrave Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-٢٢٩٣١-٣.
Meher، Jagmohan (٢٠٠٤). America's Afghanistan war : the success that failed. Delhi: Kalpaz. ژپنک ٩٧٨-٨١-٧٨٣٥-٢٦٢-٦.
Miglietta، John P. (٢٠٠٢). American Alliance Policy in the Middle East, 1945–1992: Iran, Israel, and Saudi Arabia. Lexington Books.
Miller، Nicola (٢٠٠٢). «The Real Gap in the Cuban Missile Crisis: The Post-Cold-War Historiography and Continued Omission of Cuba». لە Carter، Dale؛ Clifton، Robin (eds.). War and Cold War in American foreign policy, 1942–62. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٣٩-١٣٨٥-٢.
Miller، Robert؛ Wainstock، Dennis D. (٢٠١٣). Indochina and Vietnam: The Thirty-five Year War, 1940–1975. Enigma Books. لاپەڕە ١٠١–١٠٢. ژپنک ٩٧٨-١-٩٣٦٢٧٤-٦٦-٦. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Miller، Roger Gene (٢٠٠٠). To Save a City: The Berlin Airlift, 1948–1949. Texas A&M University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٩٠٩٦-٩٦٧-٠.
Moschonas، Gerassimos (٢٠٠٢). In the Name of Social Democracy: The Great Transformation, 1945 to the Present. لەلایەن Elliot، Gregory وەرگێڕدراوە. Verso. لاپەڕە ٤–. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥٩٨٤-٦٣٩-١. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Moss، George (١٩٩٣). America in the Twentieth Century. Prentice Hall. ژپنک ٩٧٨-٠-١٣-٠٣١٧٣٣-٩.
Mosyakov، Dmitry (٢٠٠٤). «The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists: A History of Their Relations as Told in the Soviet Archives» (PDF). لە Cook، Susan E. (ed.). Genocide in Cambodia and Rwanda (Yale Genocide Studies Program Monograph Series No. 1). لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
Motin، Dylan (٢٠٢٥). Territorial Expansion and Great Power Behavior During the Cold War: A Theory of Armed Emergence. Routledge. ژپنک ٩٧٨-١-٠٤٠-٣٨٢٥٨-٥.
Motter، T.H. Vail (١٩٥٢). The Persian Corridor and Aid to Russia. Center of Military History. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی تەممووزی ٢٠١٤ ھێنراوە.
Moynihan، Daniel Patrick (١٩٩٨). Secrecy: The American Experience. Yale University Press. لاپەڕە ١٥–١٦, ٧٠. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-٠٨٠٧٩-٧.
Nashel، Jonathan (1999). «Cold War (1945–91): Changing Interpretations (entire chapter)». لە Whiteclay Chambers, John (ed.). The Oxford Companion to American Military History. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٧١٩٨-٦. لە 16 June 2008 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی‍]}
Newman، William W. (١٩٩٣). «History Accelerates: The Diplomacy of Co-operation and Fragmentation». لە Goodby، James E.؛ Morel، Benoit (eds.). The Limited Partnership: Building a Russian-US Security Community. Oxford: Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٨٢٩١٦١-٩. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Njølstad، Olav (٢٠٠٤). The Last Decade of the Cold War. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٨٣٧١-٣.
No، Kum-Sok؛ Osterholm، J. Roger (١٩٩٦). A MiG-15 to Freedom: Memoir of the Wartime North Korean Defector who First Delivered the Secret Fighter Jet to the Americans in 1953. McFarland. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٨٦٤-٠٢١٠-٦.
Nolan، Peter (١٩٩٥). China's Rise, Russia's Fall. St. Martin's Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-١٢٧١٤-٥.
Nuenlist، Christian؛ Locher، Anna؛ Martin، Garret (٢٠١٠). Globalizing de Gaulle: International Perspectives on French Foreign Policies, 1958–1969. Lexington Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٣٩١-٤٢٥٠-٩. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
Oberdorfer، Don (٢٠٠١). Tet!: The Turning Point in the Vietnam War. JHU Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠١٨-٦٧٠٣-٣. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Odom، William E. (٢٠٠٠). The Collapse of the Soviet Military. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-٠٨٢٧١-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
O'Neil، Patrick (١٩٩٧). Post-communism and the Media in Eastern Europe. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٧١٤٦-٤٧٦٥-٤.
Otfinoski، Steven (٢٠١٤). The Baltic Republics. Infobase Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٤٣٨١-٢٢٥٣-٣. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Palmer، Colin A. (٢٠١٠). Cheddi Jagan and the Politics of Power: British Guiana's Struggle for Independence. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٧٨-٣٤١٦-٩. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Papathanasiou، Ioanna (٥ی تەممووزی ٢٠١٧). «The Cominform and the Greek Civil War, 1947–49». لە Carabott، Philip؛ Sfikas، Thanasis D. (eds.). The Greek Civil War: Essays on a Conflict of Exceptionalism and Silences. Taylor & Francis. لاپەڕە ٥٧–٧٢. ژپنک ٩٧٨-١-٣٥١-٨٨٨٦٥-٣. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Paterson، Thomas G. (١٩٨٩). Meeting the Communist Threat: Truman to Reagan. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٤٥٣٢-١. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Paterson، Thomas؛ Clifford، J. Garry؛ Brigham؛ Donoghue، Michael؛ Hagan، Kenneth (١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤). American Foreign Relations: Volume 2: Since 1895. Cengage Learning. ژپنک ٩٧٨-١-٣٠٥-١٧٧٢٢-٢. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Pavelec، Sterling Michael (٢٠٠٩). The Military–Industrial Complex and American Society. ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩٨٨٤-١٨٧-٩.
Pearson، Raymond (١٩٩٨). The Rise and Fall of the Soviet Empire. Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-١٧٤٠٧-١.
Perlmutter، Amos (١٩٩٧). Making the World Safe for Democracy: A Century of Wilsonianism and Its Totalitarian Challengers. Univ of North Carolina Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٧٨-٢٣٦٥-١.
Perrett، Bryan (٢٠١٦). Desert Warfare: From Its Roman Origins to the Gulf Conflict. Barnsley: Pen and Sword Books. ژپنک ٩٧٨-١-٤٧٣٨-٤٧٤٥-٣.
Pipes، Richard (١٩٩٤). Russia Under the Bolshevik Regime. Vintage. ژپنک ٠-٦٧٩-٧٦١٨٤-٥.
Pipes، Richard (٢٠٠١). Communism. Weidenfeld & Nicolson. ژپنک ٠-٢٩٧-٦٤٦٨٨-٥.
Plettenberg، Ingeborg (٢٠١٠). «The Soviet Union and the League of Nations». The League of Nations in retrospect – Proceedings of the Symposium / La Societe des Nations: retrospective – Actes du Colloque. Walter de Gruyter. لاپەڕە ١٤٤–١٨١. ژپنک ٩٧٨-٣-١١-٠٩٠٥٨٥-٤.
Plokhy، S. M. (٢٠١٠). Yalta: The Price of Peace. Penguin Publishing Group. ژپنک ٩٧٨-١-١٠١-١٨٩٩٢-٤. لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Power، Samantha (٢٠١٣). A Problem From Hell: America and the Age of Genocide. Basic Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٦٥-٠٥٠٨٩-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
Puddington، Arch (٢٠٠٣). Broadcasting Freedom: The Cold War Triumph of Radio Free Europe and Radio Liberty. University Press of Kentucky. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣١-٩٠٤٥-٧.
Quandt، William (٢٠٠٥). Peace Process: American Diplomacy and the Arab–Israeli Conflict Since 1967 (چاپی 3rd). California: University of California Press. ژپنک ٩٧٨-٠٥٢٠٢٤٦٣١٧.
Quirk، Robert E. (١٩٩٣). Fidel Castro. New York and London: W.W. Norton & Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٣٤٨٥-١.
Reagan، Ronald (١٩٩١). Foner, Eric؛ Garraty, John Arthur (eds.). The Reader's companion to American history. Houghton Mifflin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٥-٥١٣٧٢-٩. لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
Reinalda، Bob (١١ی ئەیلوولی ٢٠٠٩). Routledge History of International Organizations: From 1815 to the Present Day. Routledge. ژپنک ٩٧٨-١-١٣٤-٠٢٤٠٥-٦. لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ھێنراوە.
Rislakki، Jukka (١٩٨٢). Erittäin salainen. Vakoilu Suomessa (بە فینلەندی). LOVE KIRJAT. ژپنک ٩٥١-٨٣٥-٠٥٧-٤.
Roadnight، Andrew (٢٠٠٢). United States Policy towards Indonesia in the Truman and Eisenhower Years. New York: Palgrave Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٣٣-٧٩٣١٥-٢.
Roberts، Geoffrey (٢٠٠٦). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. Yale University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٠-١١٢٠٤-٧.
Robinson، Geoffrey B. (٢٠١٨). The Killing Season: A History of the Indonesian Massacres, 1965–66. Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٠٨-٨٨٨٦-٣. لە ١٩ی نیسانی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
Roht-Arriaza، Naomi (١٩٩٥). Impunity and human rights in international law and practice. Oxford University Press. ژپنک ٠-١٩-٥٠٨١٣٦-٦.
Rose، Euclid A. (٢٠٠٢). Dependency and Socialism in the Modern Caribbean: Superpower Intervention in Guyana, Jamaica, and Grenada, 1970–1985. Lexington Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٣٩١-٠٤٤٨-٤.
Rothschild، Donald (١٩٩٧). Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation. Washington: The Brookings Institution. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٧-٧٥٩٣-٥.
Ryavec، Karl W. (٢٠٠٣). Russian Bureaucracy: Power and Pathology. Rowman & Littlefield. ژپنک ٠-٨٤٧٦-٩٥٠٣-٤.
Schmitz، David F. (1999). «Cold War (1945–91): Causes [entire chapter]». لە Whiteclay Chambers, John (ed.). The Oxford Companion to American Military History. Oxford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٧١٩٨-٦. لە 16 June 2008 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی‍]}
Schoultz، Lars (٢٠٠٩). «State Sponsored Terrorism». That infernal little Cuban republic: the United States and the Cuban Revolution. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٧٨-٨٨٦٠-٥.
Schraeder، Peter J. (١٩٩٤). United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis, and Change. Cambridge: Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٤٦٦٧٧-٦. لە ١١ی ئایاری ٢٠١١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Schudson، Michael (٢٠١٥). The Rise of the Right to Know: Politics and the Culture of Transparency, 1945–1975. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٩١٥٨٠-٠. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Sebestyen، Victor (٢٠١٤). 1946: The Making of the Modern World. Pan Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣٠-٧٥٨٠٠-١.
Sempa، Francis (١٢ی تەممووزی ٢٠١٧). Geopolitics: From the Cold War to the 21st Century. Routledge. ژپنک ٩٧٨-١-٣٥١-٥١٧٦٨-٣.
Senior، Michael (٢٠١٦). Victory on the Western Front: The Development of the British Army 1914-1918. Pen and Sword. ژپنک ٩٧٨-١-٥٢٦٧-٠٩٥٧-٨. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Senn، Alfred Erich (٢٠٠٧). Lithuania 1940: Revolution from Above. Rodopi. ژپنک ٩٧٨-٩٠-٤٢٠-٢٢٢٥-٦.
Service، Robert (٢٠١٥). The End of the Cold War: 1985–1991. Macmillan. ژپنک ٩٧٨-١-٤٤٧٢-٨٧٢٨-٥.
Shaw، Martin (٢٠٠٠). Theory of the Global State: Globality as an Unfinished Revolution. Cambridge University Press. لاپەڕە ١٤١–. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٥٩٧٣٠-٢. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Shaw، Tony؛ Youngblood، Denise Jeanne (٢٠١٠). Cinematic Cold War: The American and Soviet Struggle for Hearts and Minds. University Press of Kansas. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٠٠٦-١٧٤٣-٢.
Shearman، Peter (١٩٩٥). Russian foreign policy since 1990. Westview Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٣٣-٢٦٣٣-٧.^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی‍]}
Sihanouk، Norodom (١٩٧٣). My War with the CIA. Random House.
Simpson، Bradley (٢٠١٠). Economists with Guns: Authoritarian Development and U.S.–Indonesian Relations, 1960–1968. Stanford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٤٧-٧١٨٢-٥. لە ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تەممووزی ٢٠١٨ ھێنراوە.
Smith، Joseph (١٩٩٨). The Cold War 1945–1991. Oxford: Blackwell. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٣١-١٩١٣٨-٤. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Smith، Jean Edward (٢٠٠٧). FDR. Random House. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٠٠-٦١٢١-١.
Starr، S. Frederick (٢٠٠٤). Xinjiang: China's Muslim Borderland. M E Sharpe Inc. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٦٥٦-١٣١٨-٩.
Stockwell، John (١٩٧٩) [1978]. In search of enemies. London: Futura Publications Limited. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٠٠٩٢٦-٢.
Stone، Norman (٢٠١٠). The Atlantic and Its Enemies: A History of the Cold War. Basic Books Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٦٥-٠٢٠٤٣-٠.
Stueck، William (٢٥ی نیسانی ٢٠١٣). Rethinking the Korean War: A New Diplomatic and Strategic History. Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-١-٤٠٠٨-٤٧٦١-٧. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Suh، Jae-Jung (٢٠١٣). Truth and Reconciliation in South Korea: Between the Present and Future of the Korean Wars. Routledge. ژپنک ٩٧٨-١-١٣٥-٧٣٨٢٠-٤. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Talbott، Strobe (٢٠٠٩). The Great Experiment: The Story of Ancient Empires, Modern States, and the Quest for a Global Nation.
Taubman، William (٢٠٠٤). Khrushchev: The Man and His Era. W.W. Norton & Company. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٩٣-٣٢٤٨٤-٦.
Todd، Allan (٢٠١٦). History for the IB Diploma Paper 3 The Soviet Union and Post-Soviet Russia (1924–2000). Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-١-٣١٦-٥٠٣٦٩-٠. لە ٢ی نیسانی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Tompson، William (١٩٩٧). Khrushchev: a Political Life. Palgrave Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٣١٢-١٦٣٦٠-٠.
Toohey، Kristine (٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧). The Olympic Games: A Social Science Perspective. CABI. ژپنک ٩٧٨-١-٨٤٥٩٣-٣٥٥-٥. لە ٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٢ ھێنراوە.
Towle، Philip (٢٠٠٠). «Cold War». لە Charles Townshend (ed.). The Oxford History of Modern War. New York: Oxford University Press. لاپەڕە ١٦٠. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٢٨٥٣٧٣-٨.
Tripp، Charles R.H. (٢٠٠٢). A History of Iraq. Cambridge University Press. لاپەڕە xii, ٢١١–٢١٤. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٧٨٢٣-٤.
Tucker، Spencer C (٢٠١٠). The Encyclopedia of Middle East Wars: The United States in the Persian Gulf, Afghanistan, and Iraq Conflicts, Volume 1. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥١٠-٩٩٤٧-٤.
Tucker، Spencer C. (٢٠١١). The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥١٠٩-٩٦٠-٣. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Tucker، Spencer C. (٢٠١٦). World War II: The Definitive Encyclopedia and Document Collection. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٨٥١٠٩-٩٦٩-٦.
Turner، Henry Ashby (١٩٨٧). The Two Germanies Since 1945: East and West. Yale University Press. ژپنک ٠-٣٠٠-٠٣٨٦٥-٨.
Turner، Robert F. (١٩٧٥). Vietnamese Communism: Its Origins and Development. Stanford: Hoover Institution Publications. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٧٩-١٤٣١-٨.
Vanneman، Peter (١٩٩٠). Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach. Stanford: Hoover Institution Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٧٩-٨٩٠٢-٦.
van Dijk، Ruud (٢٠٠٨). Encyclopedia of the Cold War. بەرگی ١. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٩٧٥١٥-٥.
van Dijk، Ruud (٢٠١٣). Encyclopedia of the Cold War. Routledge. لاپەڕە ٨٦٠–٨٦١. ژپنک ٩٧٨-١١٣٥٩٢٣١١٢.
Warren، Aiden؛ Siracusa، Joseph M. (٢٠٢١). «Kennedy's Nuclear Dilemma». US Presidents and Cold War Nuclear Diplomacy. Cham, Switzerland: Springer Nature / Palgrave Macmillan. لاپەڕە ٩٥–١٢٤. doi:١٠.١٠٠٧/٩٧٨-٣-٠٣٠-٦١٩٥٤-١. ژپنک ٩٧٨-٣-٠٣٠-٦١٩٥٤-١. S2CID ٢٣٤٢٩٤٣٣٣.
Watson، Cynthia A. (٢٠٠٢). U.S. National Security: A Reference Handbook. Santa Barbara, California: ABL-CLIO. ژپنک ٩٧٨-١-٥٧٦٠٧-٥٩٨-٢. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Weigert، Stephen (٢٠١١). Angola: A Modern Military History. Basingstoke: Palgrave-Macmillan. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣٠-١١٧٧٧-٨.
Westad، Odd Arne (٢٠١٢). Restless Empire: China and the World Since 1750. Basic Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٦٥-٠٢٩٣٦-٥.
Wettig، Gerhard (٢٠٠٨). Stalin and the Cold War in Europe. Rowman & Littlefield. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٢٥-٥٥٤٢-٦.
Wood، Alan (٢٠٠٥). Stalin and Stalinism. Psychology Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٣٠٧٣١-٤. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Wood، James (١٩٩٢). History of International Broadcasting. IET. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٦٣٤١-٣٠٢-٥. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Wyszyński، Andrzej (١٩٤٩). Teoria dowodów sądowych w prawie radzieckim (PDF). Biblioteka Zrzeszenia Prawników Demokratów. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠٢٣ ھێنراوە.
Yergin، Daniel (٥ی نیسانی ٢٠١١). The Prize: The Epic Quest for Oil, Money & Power. Simon and Schuster. ژپنک ٩٧٨-١-٤٣٩١-٣٤٨٣-٢.
Zubok، Vladislav M. (١٩٩٤). «Unwrapping the Enigma: What was Behind the Soviet Challenge in the 1960s?». لە Kunz، Diane B. (ed.). The Diplomacy of the Crucial Decade: American Foreign Relations During the 1960s. Columbia University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٣١-٠٨١٧٧-١. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥ ھێنراوە.
Zubok، Vladislav M. (٢٠٠٩). A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev. Univ of North Carolina Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٧٨-٩٩٠٥-٢. لە ٩ی ئازاری ٢٠١٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
Zubok، Vladislav؛ Pleshakov، Constantine (١٩٩٦). Inside the Kremlin's Cold War: From Stalin to Khrushchev. Harvard University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٧٤-٤٥٥٣١-٣.

ڕاپۆرتەکان

Marshall, Monty G.; Gurr, Ted (2006). Peace and Conflict 2005 (Report). Center for Systemic Peace. http://www.systemicpeace.org/PC2005.pdf. Retrieved 14 June 2008.
Pomeranz, William E. (4 February 2010). The Legacy and Consequences of Jackson-Vanik: Reassessing Human Rights in 21st Century Russia (Report). Woodrow Wilson International Center for Scholars. https://www.wilsoncenter.org/publication/the-legacy-and-consequences-jackson-vanik-reassessing-human-rights-21st-century-russia-0. Retrieved 2021-10-21.
Prados, John; Jimenez-Bacardi, Arturo, eds. (3 October 2019). "Kennedy and Cuba: Operation Mongoose". National Security Archive (Washington, D.C.: The George Washington University). https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/cuba/2019-10-03/kennedy-cuba-operation-mongoose. Retrieved 3 April 2020.
Smith، Walter B. (٢٠ی ئازاری ١٩٥٣). «First Progress Report on Paragraph 5-1 of NSC 136/1, 'U.S. Policy Regarding the Current Situation in Iran'» (PDF) (Memo). لە ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە – لەڕێگەی George Washington University.
- Measures which the United States Government Might Take in Support of a Successor Government to Mosaddegh (Report). 11 March 1953. http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB126/iran530300.pdf. Retrieved 7 November 2007.
van Dijk, Ruud (May 1996). The 1952 Stalin Note Debate: Myth Or Missed Opportunity for German Unification? (Report). Cold War International History Project: Working Paper No. 14. Woodrow Wilson International Center for Scholars. https://www.wilsoncenter.org/publication/the-1952-stalin-note-debate-myth-or-missed-opportunity-for-german-unification.
Weathersby, Kathryn (November 1993). Soviet Aims in Korea and the Origins of the Korean War, 1945–50: New Evidence From the Russian Archives (Report). Cold War International History Project: Working Paper No. 8. Woodrow Wilson International Center for Scholars. http://www.wilsoncenter.org/publication/soviet-aims-korea-and-the-origins-the-korean-war-1945-50-new-evidence-the-russian. Retrieved 4 June 2017.

مەقالەی ڕۆژنامەکان

Aftergood، S. (٢٠١٧). «Cybersecurity: The cold war online». Nature. ٥٤٧ (7661): ٣٠–٣١. Bibcode:٢٠١٧Natur.٥٤٧...٣٠A. doi:١٠.١٠٣٨/٥٤٧٠٣٠a. {{cite journal}}: |bibcode= length بپشکنە (یارمەتی)
Allen، Robert C. (تشرینی دووەمی ٢٠٠١). «The rise and decline of the Soviet economy». Canadian Journal of Economics. ٣٤ (4): ٨٥٩–٨٨١. doi:١٠.١١١١/٠٠٠٨-٤٠٨٥.٠٠١٠٣. ISSN ٠٠٠٨-٤٠٨٥.
Bailes، Kendall E. (١٩٨١). «The American Connection: Ideology and the Transfer of American Technology to the Soviet Union, 1917–1941». Comparative Studies in Society and History. ٢٣ (3): ٤٢١–٤٤٨. doi:١٠.١٠١٧/S٠٠١٠٤١٧٥٠٠٠١٣٤٣٨.
Bungert، Heike (تەممووزی ١٩٩٤). «A New Perspective on French-American Relations during the Occupation of Germany, 1945? 1948: Behind-the-Scenes Diplomatic Bargaining and the Zonal Merger». Diplomatic History. ١٨ (3): ٣٣٣–٣٥٢. doi:١٠.١١١١/j.١٤٦٧-٧٧٠٩.١٩٩٤.tb٠٠٢١٧.x.
Crespino، Joseph (ئازاری ٢٠٢٠). «A Nation Ruled by Its Fears». Reviews in American History. ٤٨ (1): ١١٩–١٢٣. doi:١٠.١٣٥٣/rah.٢٠٢٠.٠٠١٦.
Cseresnyés، Ferenc (ھاوینی ١٩٩٩). «The '56 Exodus to Austria». The Hungarian Quarterly. XL (154): ٨٦–١٠١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٤. لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ ھێنراوە.{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unfit URL (بەستەر)
Dalrymple، Dana G. (١٩٦٤). «The American tractor comes to Soviet agriculture: The transfer of a technology». Technology and Culture. ٥ (2): ١٩١–٢١٤. doi:١٠.٢٣٠٧/٣١٠١١٦١. JSTOR ٣١٠١١٦١.
Eaton، Joseph (تشرینی دووەمی ٢٠١٦). «Reconsidering the 1980 Moscow Olympic Boycott: American Sports Diplomacy in East Asian Perspective». Diplomatic History. ٤٠ (5): ٨٤٥–٨٦٤. doi:١٠.١٠٩٣/dh/dhw٠٢٦. JSTOR ٢٦٣٧٦٨٠٧.
Edmondson، Charles M. (١٩٨١). «An Inquiry into the Termination of Soviet Famine Relief Programmes and the Renewal of Grain Export, 1922–23». Soviet Studies. ٣٣ (3): ٣٧٠–٣٨٥. doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٦٦٨١٣٨١٠٨٤١١٣٦٦. JSTOR ١٥١٠٧٨. PMID ١١٦٣٣٢٦٠.
Ekholm، Kai (٢٠٠١). «Political Censorship in Finnish Libraries in 1944–1946». Libraries & Culture. ٣٦ (1): ٥١–٥٧. doi:١٠.١٣٥٣/lac.٢٠٠١.٠٠٠٨. S2CID ١٥٢٩٥٢٨٠٤.
Esno، Tyler (نیسانی ٢٠١٨). «Reagan's Economic War on the Soviet Union». Diplomatic History. ٤٢ (2): ٢٨١–٣٠٤. doi:١٠.١٠٩٣/dh/dhx٠٦١. ISSN ٠١٤٥-٢٠٩٦.
Farid، Hilmar (٢٠٠٥). «Indonesia's original sin: mass killings and capitalist expansion, 1965–66». Inter-Asia Cultural Studies. ٦ (1): ٣–١٦. doi:١٠.١٠٨٠/١٤٦٢٣٩٤٠٤٢٠٠٠٣٢٦٨٧٩. S2CID ١٤٥١٣٠٦١٤.
Garthoff، Raymond L. (٢٠٠٤). «Foreign intelligence and the historiography of the Cold War». Journal of Cold War Studies. ٦: ٢١–٥٦. doi:١٠.١١٦٢/١٥٢٠٣٩٧٠٤٧٧٣٢٥٤٧٥٩. S2CID ٥٧٥٦٣٦٠٠.
Glennon، Michael J. (ئایار–حوزەیرانی ٢٠٠٣). «Why the Security Council Failed». Foreign Affairs. ٨٢ (3): ١٦–٣٥. doi:١٠.٢٣٠٧/٢٠٠٣٣٥٧٦. JSTOR ٢٠٠٣٣٥٧٦. لە ٢٨ی تەممووزی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
Haro، Lea (٢٠١١). «Entering a Theoretical Void: The Theory of Social Fascism and Stalinism in the German Communist Party». Critique: Journal of Socialist Theory. ٣٩ (4): ٥٦٣–٥٨٢. doi:١٠.١٠٨٠/٠٣٠١٧٦٠٥.٢٠١١.٦٢١٢٤٨. ISSN ٠٣٠١-٧٦٠٥. S2CID ١٤٦٨٤٨٠١٣.
Hershberg، James G. (١٩٩٢). «Explosion in the Offing: German Rearmament and American Diplomacy, 1953–1955». Diplomatic History. ١٦ (4): ٥١١–٥٥٠. doi:١٠.١١١١/j.١٤٦٧-٧٧٠٩.١٩٩٢.tb٠٠٦٣٠.x.
Hopkins، Michael F. (٢٠٠٧). «Continuing debate and new approaches in Cold War history». Historical Journal. ٥٠ (4): ٩١٣–٩٣٤. doi:١٠.١٠١٧/S٠٠١٨٢٤٦X٠٧٠٠٦٤٣٧.
Iatrides، John O. (١ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٦). «The British Labour Government and the Greek Civil War: The Imperialism of 'Non-Intervention' (review)». Journal of Modern Greek Studies. ١٤ (2): ٣٧٣–٣٧٦. doi:١٠.١٣٥٣/mgs.١٩٩٦.٠٠٢٠. ISSN ١٠٨٦-٣٢٦٥. S2CID ١٤٢٧٩٢٢٣٨.
Little، Douglas (١٩٨٣). «Anti-Bolshevism and American Foreign Policy, 1919–1939». American Quarterly. ٣٥ (4): ٣٧٦–٣٩٠. doi:١٠.٢٣٠٧/٢٧١٢٨٧٦. JSTOR ٢٧١٢٨٧٦.
Locard، Henri (١ی ئازاری ٢٠٠٥). «State Violence in Democratic Kampuchea (1975–1979) and Retribution (1979–2004)». European Review of History: Revue européenne d'histoire. ١٢ (1): ١٢١–١٤٣. doi:١٠.١٠٨٠/١٣٥٠٧٤٨٠٥٠٠٠٤٧٨١١. ISSN ١٣٥٠-٧٤٨٦. S2CID ١٤٤٧١٢٧١٧.
Matray، James I (ئەیلوولی ١٩٧٩). «Truman's Plan for Victory: National Self-Determination and the Thirty-Eighth Parallel Decision in Korea». Journal of American History. ٦٦ (2). JStor: ٣١٤–٣٣٣. doi:١٠.٢٣٠٧/١٩٠٠٨٧٩. JSTOR ١٩٠٠٨٧٩.
Milanović، Branko (٢٠١٥). «After the Wall Fell: The Poor Balance Sheet of the Transition to Capitalism». Challenge. ٥٨ (2): ١٣٥–١٣٨. doi:١٠.١٠٨٠/٠٥٧٧٥١٣٢.٢٠١٥.١٠١٢٤٠٢. S2CID ١٥٣٣٩٨٧١٧.
Naftali، Timothy (پاییزی ٢٠١٢). «The Malin Notes: Glimpses Inside the Kremlin during the Cuban Missile Crisis» (PDF). Cold War International History Project Bulletin (17/18). Woodrow Wilson International Center for Scholars.
Nash، Philip (١ی کانوونی یەکەمی ١٩٩٣). «Nuclear Weapons in Kennedy's Foreign Policy». The Historian. ٥٦ (2): ٢٨٥–٣٠٠. doi:١٠.١١١١/j.١٥٤٠-٦٥٦٣.١٩٩٤.tb٠١٣٠٩.x. S2CID ١٤٥٨٠٨٠٠٤.
Painter، D. S. (٢٠١٤). «Oil and geopolitics: the oil crises of the 1970s and the Cold War». Historical Social Research. ٣٩ (4): ١٨٦–٢٠٨. doi:١٠.١٢٧٥٩/hsr.٣٩.٢٠١٤.٤.١٨٦-٢٠٨.
Patenaude، Bertrand M. (بەھاری ٢٠٢٠). «A Race against Anarchy». Hoover Digest. ٢: ١٨٣–٢٠٠.
Roberts، Geoffrey (٢٠١١). «Moscow's Cold War on the Periphery: Soviet Policy in Greece, Iran, and Turkey, 1943–8». Journal of Contemporary History. ٤٦ (1): ٥٨–٨١. doi:١٠.١١٧٧/٠٠٢٢٠٠٩٤١٠٣٨٣٢٩٢. hdl:٢٠.٥٠٠.١٢٣٢٣/١٤٠٦. ISSN ٠٠٢٢-٠٠٩٤. JSTOR ٢٥٧٦٤٦٠٩. S2CID ١٦١٥٤٢٥٨٣.
{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Ruzicic-Kessler |یەکەم=Karlo |ڕێکەوت=٢٠١٤|سەردێڕ=Togliatti, Tito and the Shadow of Moscow 1944/45–1948: Post-War Territorial Disputes and the Communist World |journal=Journal of European Integration History |بەرگ=٢|پەڕەکان=^{[پەڕەکان پێویستە]}
(1). doi:١٠.١٠٨٠/٠٩٥٩٢٢٩٦.٢٠١١.٥٤٩٧٤٦. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
Slocomb، Margaret. ISSN ١٤٧٤-٠٦٨٠. S2CID ١٦٢٩٥٦٠٣٠. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
Swati، Parashar؛ Wilson، John، eds. (٢٠٠٥)، «Chapter 11: Jemaah Islamiyah»، Delhi, India: Pearson Education India، ژپنک ٩٧٨-٨١-٢٩٧-٠٩٩٨-١ {{citation}}: پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
. JSTOR ٣٠٩٣٠٦٨. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
{{cite journal}}: بیرخستنەوەی واڵا (یارمەتی)
http://muse.jhu.edu/journals/cws/summary/v007/7.2thomas.html. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
{{cite journal}}: بیرخستنەوەی واڵا (یارمەتی)
{{cite journal}}: بیرخستنەوەی واڵا (یارمەتی)
Scientific American. {{cite magazine}}: |archive-url= requires |url= (یارمەتی); |ڕێکەوتی سەردان= پێویستی بە |ناونیشان= ھەیە (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
{{cite magazine}}: بیرخستنەوەی واڵا (یارمەتی)
Stein، Janice Gross. [This is how the Soviet Union spied in Finland – Supo followed "Jakke", who led to new tracks]. The Washington Post (بە فینلەندی). {{cite news}}: |author1= ونە (یارمەتی); |trans-title= پێویستی بە |title= یان |script-title= ھەیە (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |بەستەری نووسەر1= و |بەستەری نووسەر= دیاری کراوە (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |بەستەری نووسەر2= و |بەستەری نووسەر= دیاری کراوە (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |وێبگە=، |ئیش=، و |newspaper= دیاری کراوە (یارمەتی)
. Opinion. {{cite news}}: دەقی «30em» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); دەقی «Tribune]]» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); پارامەتری |title= ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)
{{cite web}}: بیرخستنەوەی واڵا (یارمەتی)
«Milestones: 1945–1952 – Office of the Historian». history.state.gov. لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ھێنراوە.
«Milestones: 1969–1976 – Office of the Historian». history.state.gov. لە ١١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
«Report by Soviet Deputy Interior Minister M.N. Holodkov to Interior Minister N. P. Dudorov (15 November 1956)» (PDF). The 1956 Hungarian Revolution, A History in Documents. George Washington University: The National Security Archive. ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٢. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ ھێنراوە.
«Cambodia: U.S. bombing, civil war, & Khmer Rouge». World Peace Foundation. ٧ی ئابی ٢٠١٥. لە ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی ئابی ٢٠١٩ ھێنراوە.
Annotated bibliography for the arms race from the Alsos Digital Library

بەستەری دەرەکی

گوێ بگرە بۆ ئەم وتارە (1 کاتژمێر and 31 خولەک)

noicon

ئەم پەڕگە دەنگییە لە وەشانێکی ئەم وتارە دروستکراوە کە ڕێکەوتەکەی ١١ی تەممووزی ٢٠١٢, و دەستکارییە نوێیەکان ھیچ کاریگەریان لەسەری نابێت.

ئەرشیفەکان

سەرچاوە پەروەردەییەکان

Electronic Briefing Books at the National Security Archive, George Washington University

ھەواڵەکان

«Cold War». BBC. لە ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٥ ھێنراوە. Video and audio news reports from during the cold war.

فیلمەکان

André Bossuroy, Europe for Citizens Programme of the European Union, «30 years ago, the fall of the Berlin Wall, the end of the Cold War». Documentary 26 min, 2019.