ژاپۆن یان یابان (بە ژاپۆنی: 日本 خوێندنەوە: نیھۆن، بە ئینگلیزی: Japan) یەکێکە لە وڵاتە ئاسیاییەکان کە دەکەوێتە ڕۆژھەڵاتی ئاسیاوە. زنجیرە دوورگەکانی ژاپۆن پێک ھاتووە لە ٦٬٨٥٢ دوورگە.^[١٠] لە چوار دوورگەی سەرەکی پێک ھاتووە کە بریتین لە ھۆنشوو، ھۆکایدۆ، کیووشو و شیکۆکو. ھەروەھا ژاپۆن وڵاتێکی داخراو بوو بۆ ماوەی ٣٥٠ ساڵ کە دانیشتووانی نەدەکرا بچنە دەرەوەی وڵاتەکە، تا ساڵی ١٨٦٨ کە ژاپۆن بە ڕووی جیھاندا کرایەوە. ھەموو جیھان دەیانویست زانیاری بدۆزنەوە دەربارەی ئەو وڵاتە نامۆیە و کلتوور و داب و نەریتی. لەھەمان کاتیشدا خەڵکی ژاپۆن دەیانویست دەربارەی ئەم جیھانە بزانن. لەو کاتەوە تا ئێستا ژاپۆن بووە بە یەکێک لە پێشکەوتووترین وڵاتەکانی سەر زەوی. ژمارەی دانیشتووانی دەگاتە ١٢٧ ملیۆن کەس.

وشەڕەتناسی[دەستکاری]

ناوی ژاپۆن بە ژاپۆنی بە بەکارھێنانی وێنەوشەی کانجی 日本 نووسراوە و بە نیپۆن یان نیھۆن بێژە دەکرێت.^[١١] پێش ئەوەی لە سەرەتای سەدەی ھەشتەمدا کەڵک لە 日本 وەربگیرێت، وڵاتەکە لە چین بە وا (倭، لە ژاپۆن لە دەوروبەری ساڵی ٧٥٧ بۆ 和 گۆڕدرا) و لە ژاپۆن بە ناوی ناوخۆییی یاماتۆ ناسرابوو.^[١٢] نیپۆن، کە خوێندنەوەی ڕەسەنی چینی-ژاپۆنیی پیتەکانە، بۆ بەکارھێنانی فەرمی، لەوانەش لەسەر پارە و مۆری پۆستە بەکار دەبرێت.^[١١] نیھۆن بە شێوەیەکی گشتی لە ئاخاوتنی ڕۆژانەدا بەکار دەھێنرێت و ڕەنگدانەوەی گۆڕانکارییەکانی فۆنۆلۆژیی ژاپۆنییە لە سەردەمی ئێدۆدا.^[١٢] پیتەکانی 日本 بە واتای «سەرچاوەی خۆر» دێت.^[١١]

ناوی ژاپۆن لە وشەی فەڕەنسی Japonەوە ھاتووەتە نێو زمانی کوردییەوە.

جوگرافیا[دەستکاری]

ژاپۆن پێک دێت لەکۆمەڵێ دوورگە لە ڕۆژاوای ئۆقیانووسی ئارام کە ناوی دوورگەکانیش ھۆنشوو، ھۆکایدۆ، کیووشو و شیکۆکو،^[١٣] لەگەڵ نزیکەی ٦٠ ھەزار دوورگەی زۆر بچووک. ناوەڕاستی ژاپۆنیش لە زنجیرە چیا پێک دێت^[١٤]

دانیشتووان[دەستکاری]

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی ژاپۆن ١٢٦٬٩٩٩٬٨٠٨ کەس بووە کە دەکاتە ١٬٧٥ لە سەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٤٦٬٢ ساڵە. ھەروەھا ٩٣ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.^[١٥]

ئایین[دەستکاری]

نووسراوەکان
ژاپۆن
ناوی ژاپۆنی
کانجی	日本国
هیراگانا	にっぽんこく; にほんこく
کیوجیتای	日本國
ڕۆمانیکردن
نووسراوەکان
ڕۆمانیکردن	نیپۆن-کۆکو; نیھۆن-کۆکو

ژاپۆن
ژاپۆن 日本国; Nippon-koku or Nihon-koku
	سروود: "Kimigayo" (君が代);
	Government Seal of Japan; ; 五七桐 (Go-Shichi no Kiri)
	شوێنی Japan
پایتەخت	تۆکیۆ (دێفاکتۆ); پۆتانەکان: Unable to parse latitude as a number:٣٥;
گەورەترین شار	پایتەخت
زمانە فەرمییەکان	None
زمانە ناوچەییەکان	Aynu itak, Ryukyuan languages, Eastern Japanese, Western ژاپۆنی، and several other Japanese dialects
National language	ژاپۆنی
گرووپە ڕەگەزییەکان	٩٨٫٥٪ ژاپۆنی، 0.5% کۆری، ٠٫٤٪ چینی، 0.6% other
ناوی هاووڵاتی	Japanese
دەوڵەت	Unitary parliamentary democracy and constitutional monarchy
یاسادانەر	Diet
پێکھاتەکان
ڕووبەر
ژمارەی دانیشتوان
GDP (PPP)	بەراوردی ٢٠١١
GDP (nominal)	بەراوردی ٢٠١١
Gini	37.6 (2008)
HDI (٢٠١١)	0.901 (very high) (١٢ەم)
دراو	یەن (¥) / En (円 or 圓) (JPY)
ناوچەی کاتی	JST (UTC+٩)
شێوازەکانی ڕێکەوتنووسین	yyyy-mm-dd; yyyy年m月d日; Era yy年m月d日 (CE−١٩٨٨)
لای لێخوڕین	left
پاوانی ئینتەرنێت	.jp
کۆدی تەلەفۆن	٨١

زۆرینەی ژاپۆنییەکان پەیڕەوی لە بوودیزم و شینتۆ دەکەن.^[١٦]ھەروەھا ڕێژەیەکی کەمیش باوەڕیان بە مەسیحییەت و ئیسلام و یەھودییەت ھەیە^[١٧]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ "法制執務コラム集「法律と国語・日本語」" (بە ژاپۆنی). Legislative Bureau of the House of Councillors. Retrieved 19 January 2009.
^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری cia نەدراوە
^ According to legend, Japan was founded on this date by Emperor Jimmu, the country's first emperor.
^ "Japan Statistical Yearbook 2010" (PDF). Statistics Bureau. p. 17. Archived from the original (PDF) on 22ی Septemberی 2015. Retrieved 15 January 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)
^ "Official Japan Statistics Bureau estimate". Statistics Bureau. Archived from the original on 6ی Augustی 2013. Retrieved 1 October 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
^ "Preliminary Counts of the Population and Households". Statistics Bureau. Retrieved 25 February 2011.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ "Japan". International Monetary Fund. Retrieved 19 April 2012.
^ "World Factbook: Gini Index". CIA. Retrieved 11 May 2011. ١٣ی ئابی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ "Human Development Report 2011" (PDF). UN. 2011. Retrieved 5 November 2011.
^ http://fpcj.jp/old/e/mres/publication/ff/pdf_07/01_land.pdf ٣١ی تەممووزی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ ^ئ ^ا ^ب Schreiber, Mark (2019-11-26). "You say 'Nihon,' I say 'Nippon,' or let's call the whole thing 'Japan'?". The Japan Times (بە ئینگلیزی). Retrieved 2022-12-16.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
^ ^ئ ^ا Carr, Michael (March 1992). "Wa Wa Lexicography". International Journal of Lexicography. 5 (1): 1–31. doi:10.1093/ijl/5.1.1 – via Oxford Academic.
^ http://afe.easia.columbia.edu/japan/japanworkbook/geography/japgeo.html
^ http://web-japan.org/kidsweb/faq/geography02.html
^ Countries in the world (ranked by 2014 population)‏ (ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. سەردان لە ڕێکەوتی ٥ی ئایاری ٢٠١٥.
^ http://www.japan-guide.com/e/e629.html
^ en:Religion in Japan

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] "法制執務コラム集「法律と国語・日本語」" (بە ژاپۆنی). Legislative Bureau of the House of Councillors. Retrieved 19 January 2009.

[cia-2] ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref> ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری cia نەدراوە

[3] According to legend, Japan was founded on this date by Emperor Jimmu, the country's first emperor.

[4] "Japan Statistical Yearbook 2010" (PDF). Statistics Bureau. p. 17. Archived from the original (PDF) on 22ی Septemberی 2015. Retrieved 15 January 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (help)

[5] "Official Japan Statistics Bureau estimate". Statistics Bureau. Archived from the original on 6ی Augustی 2013. Retrieved 1 October 2011. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)

[6] "Preliminary Counts of the Population and Households". Statistics Bureau. Retrieved 25 February 2011.

[imf2-7] ئ ^ا ^ب ^پ "Japan". International Monetary Fund. Retrieved 19 April 2012.

[8] "World Factbook: Gini Index". CIA. Retrieved 11 May 2011. ١٣ی ئابی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[HDI-9] "Human Development Report 2011" (PDF). UN. 2011. Retrieved 5 November 2011.

[10] ttp://fpcj.jp/old/e/mres/publication/ff/pdf_07/01_land.pdf ٣١ی تەممووزی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[:0-11] ئ ^ا ^ب Schreiber, Mark (2019-11-26). "You say 'Nihon,' I say 'Nippon,' or let's call the whole thing 'Japan'?". The Japan Times (بە ئینگلیزی). Retrieved 2022-12-16.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)

[carr-12] ئ ^ا Carr, Michael (March 1992). "Wa Wa Lexicography". International Journal of Lexicography. 5 (1): 1–31. doi:10.1093/ijl/5.1.1 – via Oxford Academic.

[13] ttp://afe.easia.columbia.edu/japan/japanworkbook/geography/japgeo.html

[14] ttp://web-japan.org/kidsweb/faq/geography02.html

[15] Countries in the world (ranked by 2014 population)‏ (ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. سەردان لە ڕێکەوتی ٥ی ئایاری ٢٠١٥.

[16] ttp://www.japan-guide.com/e/e629.html

[17] :Religion in Japan

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]