ناتۆ
پۆتانەکان: 50°52′34.16″N 4°25′19.24″E / 50.8761556°N 4.4220111°E
| ڕێکخراوی پەیمانی ئەتڵەسی باکوور
North Atlantic Treaty Organization | |
|---|---|
 | |
| بنکەی سەرەکی | بروکسێل، بەلجیکا |
| زمانەکانی فەرمی | ئینگلیزی و فەڕەنسی |
| ژمارەی ئەندامەکان | ٢٨ وڵات |
| سکرتێری گشتی | ئەندرس فۆگ ڕاسمۆسەن |
| دامەزران | ٤ی نیسان ١٩٤٩ |
| ماڵپەڕ | nato.int |
ناتۆ یان ڕێکخراوی پەیمانی ئەتڵەسی باکوور (بە ئینگلیزی: North Atlantic Treaty Organisation) لە ٤ی نیسانی ١٩٤٩ بە ئامانجی بەرگری ھەرێمی لە واشینگتۆن دی سی دامەزرا. ناتۆ سیستەمی بەرگری بەکۆمەڵ پێک دەھێنێت بەھۆیەوەی دەوڵەتانی سەربەخۆی ئەندام ڕێک دەکەوێت دەبن بۆ بەرگری دوولایەنە لە وەڵامیی ھێرش لەلایەن ھەر لایەنی دەرەوەیی.[١]
ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆ[دەستکاری]
هاوپەیمانێتی ناتۆ هیچ ئۆپەراسیۆنێکی بەرچاوی نەبوو تا داگیرکردنی کوەیت لەلایەن عێراقەوە ، لە ساڵی ١٩٩٠ هەستا بە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێک بە ناوی( پاسەوانی لەنگەر - Anchor Guard ) وە هەروەها لە ساڵی ١٩٩١ دا ئۆپەراسیۆنی ئەیس گارد Ace Guard ) ئەنجامدا بۆ ڕزگارکردنی کوەیت لە هێرشەکانی عێراق .[٢][٣]
پێکهاتە و هەیکەلیەتی ناتۆ[دەستکاری]
ئەم هاوپەیمانێتیە دابەشکراوە بە چەند بەش و ڕێکخراوێکەوە وە هەموو ڕێکخراوەکانی سەر بە ناتۆ بە شێوەی جیا جیا بەشدارن لە هەریەک لە ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکان و چالاکیە سیڤڵەکان بەڵام گرنگترین ئەرکیان پاراستنی ئاسایشی هەموو ئەندامانی هاوپەیمانێتیەکەیە ، وە هەر بەشە تایبەتمەندکراوە بە بەڕێوەبردنی ئەرکێک بەم شێوەیە :
- ئەنجومەنی باکوری ئەتڵەسی ( North Atlantic Council ) سەرەکیترین بەشی هاوپەیمانێتیەکەیە . هەموو دەسەڵاتەکانی بڕیاردان لەژێر دەسەڵاتی ئەم ئەنجومەنەدایە وە هەموو بڕیارەکان بە سەرۆکایەتی بەڕێوەبەری گشتی ناتۆ دەدرێت بە جۆرێک کە مەرجە ئەندامی هەر وڵاتە بەشداربێت لە کۆبونەوەکاندا.
- بارەگای سەرەکی ناتۆ دەکەوێتە شاری بروسڵ لە بەلجیکا . بارەگاکە هەریەک لە نوێنەرانی وڵاتانی ئەندام بە سەربازی وە سیڤیڵەوە ، دیپلۆماتەکانی هەر یەک لە وڵاتانی ئەندامی ناتۆ ، ستافی بەڕێوەبەری سەربازی و سیڤیڵی بارەگاکە وە هەروەها ئەندامی گروپە سیڤڵەکان لەخۆ دەگرێت .
- لیژنەی سەربازی هاوپەیمانێتی ناتۆ : بەرزترین دەسەڵاتی سەربازیی هەیە پێکهاتووە لە نوێنەری سەربازیی هەر یەک لە ئەندامانی هاوپەیمانێتیەکە . بەرێوەبەری ئەم لیژنەیە دەسەڵاتی دەرکردنی هەر بڕیارێکی سەربازیی هەیە .
- لیژنەی ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکان : ئەم لیژنەیە ئەرکی بەڕێوەبردنی هەموو ئۆپەراسیؤنە سەربازیەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆیە.
- لیژنەی پێگەیاندن و ڕاهێنان : ئەم لیژنەیە ئەرکی پێگەیاندن و ڕاهێنانی هێزەکانی ژێر دەسەڵاتی ناتۆیە .
- ئاژانسی پشتیوانی ناتۆ : ئەم بەشە لێپرسراوە لە پشتیوانیکردن و جێ بە جێ کردنی بڕیارەکانی ناتۆ .
- ئاژانسی پەیوەندی و زانیاریەکانی ناتۆ : ئەم بەشە چەند ئەندامێکی کەمی هەیە و ئەرکی داڕشتنەوەی یاساکانی هاوپەیمانێتی ناتۆیە .
- ڕێکخراوی زانست و تەکنالۆژیای هاوپەیمانێتی ناتۆ : ئەم بەشە لە ساڵی ٢٠١٢ دا دروستکراوە پێکهاتووە لە چەند ئەندامێک کە زانایەک بەڕێوەبەری گشتی بەشەکەیە وە کاریان دانانی چەندەها پڕۆگرامە بۆ بەڕێوەبردنی سیستمی کارکردنی ناتۆ.
- ئەنجومەنی پەرلەمانی هاوپەیمانێتی ناتۆ : ئەم بەشە ئەرکی دیاریکردن و بڕیاردانە لەسەر ئامانجەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆ ، کە ساڵانە ئەندامانی ئەم بەشە دوو جار کۆدەبنەوە .پەرلەمانی ناتۆ لەگەڵ هەریەک لە حکومەتی ئەو ووڵاتانە کۆدەبێتەوە کە ئەندامن لە هاوپەیمانێتی ناتۆ بۆ بڕیاردان لەسەر هەڵبژاردنی نوێنەری هەریەک لە ووڵاتانی ئەندام بۆ ئەم ئەنجومەنە . ئەم لیژنەیە پێکهاتووە لە ئەندامانی هەموو وڵاتە بەشداربووەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆ وە ئەندامی ٣٠ وڵاتیتر بەڵام بە فەرمی ئەم لیژنەیە بە بەشێکی هاوپەیمانێتی ناتۆ دانانرێت وە بڕیارە لە داهاتوودا لەگەڵ هاوپەیمانێتی ناتۆدا یەکبگرن .[٤][٥]
مێژووی ناتۆ[دەستکاری]
لە ٠٤\٠٣\١٩٤٧ دا ڕێکەوتننامەی (دەنکیرک) ئیمزا کرا لە نێوان ووڵاتی فەرەنسا و شانشینە یەکگرتووەکانی بەریتانیا کە ببێتە ڕێکەوتننامەیەکی هاوپەیمانی و یارمەتیدانی یەکتر لە سەروبەندی هەر هێرشێکی ووڵاتی ئەڵمانیا یاخود یەکێتی سۆڤیەت لە کاتەکانی دوای کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم ، لەسالی ١٩٤٨ هاوپەیمانێتییەکە گەورەتر بوو بە لەخۆ گرتنی ووڵاتانی (بێنێلوکس) کە ئەمانیش پێکهاتبوون لە هەرسێ ووڵادی ئەوروپی (بەلجیکا-هۆڵەندا-لۆکسەمبۆرگ)کە دراوسێی یەکترن ، لەشێوەی (وێسترن یونیەن) کە ئەمەش هاوپەیمانێتییەک بو لە نێوان ووڵاتانی فەرەنسا و بەریتانیا و هەرسێ ووڵاتی بەلجیکا وهۆڵەندا ولۆکسەمبۆرگ . کە ئەمە بە ڕێکەوتننامەی (برۆکسل)یش ناو دەبرێ ، لەم کاتەدا گفتوگۆکان زیاتر لەسەر زیاد کردنی بەشداری کردنی سەربازی ووڵاتانی تر بوو کە ئەمریکای باکوور یەکێک بو لەو ووڵاتانە ، کە ئەمەش بە دروست کردنی هاوپەیمانێتی باکووری ئەتلەسی کۆتایی هات لە سالی ١٩٤٩ بە بەشداری ووڵاتانی (وێسترن یونیەن) و هەروەها ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و کەنەدا، پورتوگال، ئیتالیا، نەرویج، دانیمارک و ئایسلەند .[٦]
ڕێکەوتننامەی باکوری ئەتلەسی بەشێوەیەکی گشتی چالاک نەبوو تا هەلگیرسانی شەڕی کۆریا کە وای لە دامەزراوەی ناتۆ کرد کە دەست بکەن بە جێبەجێ کردنی هەیکەلییەتی سەبازی هاوبەش و تێکەڵ کە لە نێوانیاندا دروست کردنی سەرۆکایەتی بنکەی سەرەکی هێزی هاوپەیمانی ئەوروپا کەئەمەش بریتی بوو لە بنکەی سەرەکی-فەرماندەی ئۆپەراسیۆنەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆ لە ئەوروپا کە دەکەوێتە ناوچەیەک کە ناوی (کاستێو) باکووری شاری (مۆنس) لە بەلجیکا.
لە سالی ١٩٥٢ پۆستی سکرتێری گشتی ناتۆ دەستنیشان کرا کە پۆستێک بوو لە لایەن کەسی سیڤیل واتە سەربازی نەبێت بەڕێوە دەبرێت هەر لەو سالەدا بۆ یەکەم جار مانۆڕ و ڕاهێنانی سەربازی ووشکانی و دەریایی ووڵاتانی بەشداربووی ناتۆ بەڕێوە چوو و هەروەها بوونی تورکیا و یۆنان بە ئەندامی ناتۆ هار لەو ساڵەدا بوو.[٧]
ئەرکی ڕاهێنان لە عێراق[دەستکاری]
لە دوای مێژوویەکی دوورودرێژ و بەشداری کردنی هێزەکانی پەیمانی ناتۆ لە دروست کردنی کاریگەری و یەکلا کردنەوەی ئالۆزییەکان لە چەند ناوچەیەکی جیهاندا وەک ئەوروپا و هەرەوها ووڵاتانی پیکهێنەری یەکێتی سۆڤیەت ، لە سالی ٢٠٠٤ دا لەلایەن حکوومەتی کار بەڕێکەری ئەو کاتەی عیراق داوا لە پەیمانی ناتۆ کرا کە ڕاهێنان بەو هێزە عیراقییانە بکەن کە بەسەرپەرشتی هیزەکانی هاوپەیمانان و ئەمریکا کار دەکەن بەمەبەستی بەرەوپێش بردنی توانا ئەمنییەکانی هیزە عیراقییەکان بە جۆرێک کە بگونجێت لەگەل داواکاری و پێویستییەکانی ئەو کاتەی گەلی عیراق ، ئەمە ئەرکی شەڕ کردن نەبوو ئەرکێکی جیاواز بوو بەشێک بوو لە سیاسەتی پەیمانی ناتۆ ، ئەم ئەرکە با زۆری خۆی لەوەدا دەبینیەوە کە زیاتر سەرنج بخاتە سەر ئەنجام دانی ڕاهێنان و هەلسەنگاندنی توانای هێزە عراقییەکان ئەنجام دانی ئەم ئەرکەش بە ڕێکەوتن بوو لەگەل حکومەتی کار بەڕێکەری ئەو کاتی عیراق . بیجگە عیراقیش رۆلیان لە ئەفغانستان و چەند ووڵاتێکی تریشدا هەبووە.[٨]
هەیکەلیەتی پەیمانی ناتۆ[دەستکاری]
سەرجەم ئاژانس و ڕێکخراوەکانی پەیمانی ناتۆ بە گشتی لە دوو جۆر ڕۆلدا کۆدەکرێنەوە یان ئەوەتا بابەتی بەڕێوەبردن و کاری سیڤیل یان کار و ڕۆڵی سەربازی
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ "Milestones: 1945–1952 - Office of the Historian". history.state.gov. The Office of the Historian. Retrieved 14ی نیسانی 2020. Check date values in:
|accessdate=(help) - ^ "What is NATO?". NATO Headquarters, Brussels, Belgium. 26 May 2017. Archived from the original on 5 November 2014. Retrieved 26 May 2017.
- ^ Cook, Lorne (25 May 2017). "NATO: The World's Largest Military Alliance Explained". militarytimes.com. The Associated Press. Archived from the original on 25 May 2017. Retrieved 26 May 2017.
- ^ The Wales Declaration on the Transatlantic Bond Archived 10 June 2018 لە وەیبەک مەشین., NATO, 5 September 2014.
- ^ Erlanger, Steven (26 March 2014). "Europe Begins to Rethink Cuts to Military Spending". The New York Times. Archived from the original on 29 March 2014. Retrieved 3 April 2014.
Last year, only a handful of NATO countries met the target, according to NATO figures, including the United States, at 4.1 percent, and Britain, at 2.4 percent.
- ^ "The origins of WEU: Western Union". University of Luxembourg. December 2009. Archived from the original on 21 June 2018. Retrieved 23 July 2018.
- ^ "A short history of NATO". NATO. Archived from the original on 26 March 2017. Retrieved 26 March 2017.
- ^ Ismay, Hastings (4 September 2001). "NATO the first five years 1949–1954". NATO. Archived from the original on 15 March 2017. Retrieved 10 April 2012.
 | ||
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
