ماساچووسیتس

ماساچووسیتس (بە ئینگلیزی: Massachusetts) ژمارەی دانیشتووترین ویلایەتە لە ناوچەی نیو ئینگلاند لە باکووری ڕۆژھەڵاتی ئەمریکا. لە ڕۆژھەڵاتەوە ھاوسنوورە لەگەڵ زەریای ئەتڵەسی، لە باشوورەوە لەگەڵ کۆنتێکتیکۆت و ڕۆد ئایلەند، لە باکوورەوە لەگەڵ نیوھامپشایر و ڤێرمۆنت، لە ڕۆژاواش لەگەڵ نیویۆرک. ناوی ویلایەتەکە بە ناوی ھۆزی ماساشوستسەوە ناونراوە کە ناوچەکەیان نیشتەجێ بووە. پایتەختی ویلایەتی ماساشوستس بریتییە لە بۆستن و پڕ دانیشتووترین شاری نیو ئینگلاند. زیاتر لە ٨٠٪ی دانیشتووانی ویلایەتی ماساشوستس لە ناوچەی بۆستنی گەورە دەژین، کە ناوچەیەکی کاریگەرە لە مێژوو و ئەکادیمی و پیشەسازی ئەمریکادا. لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای کشتوکاڵ و ماسیگرتن و بازرگانی بوو، ماساشوستس لە سەردەمی شۆڕشی پیشەسازیدا گۆڕدرا بۆ ناوەندێکی بەرھەمھێنان. ئابووری ویلایەتی ماساشوستس لە ماوەی سەدەی بیستەمدا لە بەرھەمھێنانەوە گۆڕا بۆ خزمەتگوزاری. ماساشوستسی مۆدێرن پێشەنگی جیھانە لە بواری بایووەتەکنەلۆژیا، ئەندازیاری، خوێندنی باڵا، دارایی و بازرگانی دەریایی.

شاری پلیمۆس شوێنی یەکەم کۆلۆنی ئینگلیزی بوو لە نیو ئینگلاند، کە لە ساڵی ١٦٢٠ لەلایەن تایەفەی دیدەنەکانەوە دامەزراوە کە لەسەر کەشتیی مایفلۆوەر بوون. لە ساڵی ١٦٩٢ شاری سەیڵم و دەوروبەری یەکێک لە بەناوبانگترین حاڵەتەکانی ھیستریای بەکۆمەڵ لە ئەمریکادا بەخۆیەوە بینی کە دادگاییکردنی جادووگەرەکانی سەیڵم بوو. لە ساڵی ١٧٧٧ ژەنەڕاڵ ھێنری نۆکس کۆگای سپرینگفیڵدی دامەزراند، کە لە سەردەمی شۆڕشی پیشەسازیدا چەندین پێشکەوتنی تەکنەلۆژیای گرنگی بەرھەمھێنا، لەوانە پارچەی گۆڕاو. لە ساڵی ١٧٨٦دا، یاخیبوونی شایس، کە ڕاپەڕینێکی جەماوەری بوو کە جەنگاوەرە دێرینەکانی شەڕی شۆڕش سەرکردایەتییان دەکرد، کاریگەری لەسەر کۆنفرانسی دەستووری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ھەبوو. لە سەدەی ھەژدەھەمدا یەکەم بەئاگاھاتنەوەی پرۆتستانتەکان کە بەسەر جیھانی ئەتڵەسیدا بڵاوبووەوە، لە مینبەری بانگخواز جۆناسان ئێدواردزی نۆڕثامپتۆنەوە سەریھەڵدا. لە کۆتایی سەدەی ھەژدەھەمدا، بۆستن بەھۆی ھاندانی خەڵکەکەی بۆ شۆڕشی ئەمریکا، بە «شانەی ئازادی» ناسرا.

تەواوی کۆمۆنوێڵتی ماساشوستس ڕۆڵێکی بەھێزی بازرگانی و کولتووری لە مێژووی ئەمریکادا بینیوە. پێش شەڕی ناوخۆ، ماساشوستس ناوەندێکی بزووتنەوە ھەڵوەشێنەرەوە و زاڵخوازەکان بووە. لە کۆتایی سەدەی نۆزدەھەمدا، تۆپی باسکە و بالە لە شارەکانی سپرینگفیڵد و ھۆلیۆک لە ڕۆژاوای ویلایەتی ماساشوستس بە لەسەریەک داھێنران. لە ساڵی ٢٠٠٤ ویلایەتی ماساشوستس بووە یەکەم ویلایەتی ئەمریکا کە بە شێوەیەکی یاسایی دان بە ھاوسەرگیری ھاوڕەگەزبازاندا نانێت لە ئەنجامی بڕیارەکەی دادگای باڵای ماساشوستس لە دۆسیەی گودریج دژی وەزارەتی تەندروستی گشتی. زۆرێک لە بنەماڵە سیاسییە دیارەکانی ئەمریکا، وەک بنەماڵەی ئادەمز و کێنێدی، لەوێوە سەرچاوەیان گرتووە.

زانکۆی ھارڤارد لە کامبریج کۆنترین دامەزراوەی خوێندنی باڵایە لە ئەمریکا، یارمەتی دارایی زیاتری ھەیە لە ھەموو زانکۆکان، ھەروەھا قوتابخانەی یاسایی ھارڤارد زۆرینەی دادوەرەکانی دادگای باڵای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لێیەوە دەرچوونە. ھەردوو زانکۆی ھارڤارد و پەیمانگای تەکنەلۆژیای ماساشوستس کە ھەروەھا لە کامبریج ھەڵکەوتوون، لە ڕیزبەندی بەناوبانگترین دامەزراوە ئەکادیمییەکانی جیھانن. خوێندکارانی قوتابخانە حکومییەکانی ویلایەتی ماساشوستس لە جیھاندا پلەی بەرزیان ھەیە لە ڕووی دەدای خوێندنەوە.