ئەفغانستان
ئەفغانستان
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
.svg) |
||||||
| پایتەخت و گەورەترین شار | کابول | |||||
| زمانە فەرمییەکان | پەشتۆ و دەری | |||||
| گرووپە ڕەگەزییەکان | ||||||
| ناوی هاووڵاتی | ئەفغانی[ئ][٤][٥] | |||||
| دەوڵەت |
|
|||||
| Formation | ||||||
| - | Hotak Empire | 1709–1738 | ||||
| - | Durrani Empire | 1747–1842 | ||||
| - | Emirate | 1823–1926 | ||||
| - | Recognised | 19 August 1919 | ||||
| - | شانشین | 9 June 1926 | ||||
| - | Declaration of Republic | 17 July 1973 | ||||
| - | ئیمارەتی ئیسلامی | 7 September 1996 | ||||
| - | کۆماری ئیسلامی | 26 January 2004 | ||||
| - | Taliban take control of Kabul | 15 August 2021 | ||||
| ڕووبەر | ||||||
| - | سەرجەم | ٦٥٢,٨٦٤[٦] کیلۆمەتری چوارگۆشە (40th) ٢٥٢,٠٧٢ مایلی چوارگۆشە |
||||
| - | ئاو (%) | negligible | ||||
| ژمارەی دانیشتوان | ||||||
| - | بەراوردی 2020 | 38,928,346[٧] (37rd) | ||||
| - | چڕی | 48.08 کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (174th) ١١٩کەس لە مایلی چوارگۆشە |
||||
| GDP (PPP) | بەراوردی 2018 | |||||
| - | سەرجەم | $72.911 billion[٨] (96th) | ||||
| - | سەرانە | $2,024[٨] (169th) | ||||
| GDP (nominal) | بەراوردی 2018 | |||||
| - | سەرجەم | $21.657 billion[٨] (111st) | ||||
| - | سەرانە | $493[٨] (177th) | ||||
| Gini (2008) | 27.8 (١st) | |||||
| HDI (2019) | 0.511 (١٦٩th) | |||||
| دراو | ئەفغانی (افغانی) (AFN) |
|||||
| ناوچەی کاتی | D† (UTC+4:30 Solar Calendar) | |||||
| لای لێخوڕین | right | |||||
| پاوانی ئینتەرنێت | .af افغانستان. |
|||||
| کۆدی تەلەفۆن | +93 | |||||
ئەفغانستان بە فەرمی میرنشینی ئیسلامیی ئەفغانستان وڵاتێکە لە کیشوەری ئاسیا کە پایتەختەکەی شاری کابولە، بەپێی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی ئەم وڵاتە ٣٨٫٩٢٨٫٣٤٦ کەس بووە.[٩] ناوی ئەفغانستان بە واتای «زەوی ئەفغانییەکان» و ئەفغانییەکان ناوی تر بۆ پەشتوونەکان.[١٠][١١]
جوگرافیا
[دەستکاری]ئەفغانستان سنووری بەستووە لەگەڵ وڵاتانی ئێران، پاکستان، ئوزبەکستان و تاجیکستان، ڕووباری (ئاموداریا) بەشێک لە سنووری باکووری پێکدەھێنێت، ھەروەھا خاکی (ڤاخان) وڵاتی ئەفغانستان دەبەستێت بە وڵاتی چینەوە، ئەفغانستان وڵاتێکی شاخاوییە و گەورەترین و سەرەکیترین زنجیرە چیای (ھیندوکوش)ە لە باکووری ڕۆژھەڵات، بە گشتی کەشوھەوایەکی وشکی ھەیە لەگەڵ زستانی سارد و ھاوینی گەرم.[١٢]
خەڵک
[دەستکاری]خەڵکی ئەفغانستان کە ناسراون بە ئەفغانەکان، پێکھاتوون لە تێکەڵەیەک لە چەندین کۆمەڵەی جیاواز، پەشتوونەکان زیاد لە نیوەی دانیشتوان پێکدەھێنن، تاجیکەکان نزیکەی یەک لەسەر پێنجی دانیشتوان پێکدەھێنن،[١٣] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی ئەفغانستان ٤١،٣٣٤،٢١٦ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٤٣ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان، تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ١٦.٨ ساڵە، ھەروەھا ٢٤٪ دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.[١٤]
ئایین
[دەستکاری]خەڵکی ئەفغانستان موسڵمانن و پەیرەوی ڕێبازی سوننە و شیعەن. ٩٣٪ ئەفغانستان سوننە و ٧٪ شیعەن. لە ھەندێک ئاماریشدا ٨٥٪ سوننە و ١٥٪ شیعە نووسراوە. [١٦]
تێبینییەکان
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریLoC-pdfنەدراوە - ^ Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. Reference.com (Retrieved 13 November 2007).
- ^ Dictionary.com. WordNet 3.0. Princeton University. Reference.com (Retrieved 13 November 2007). 28 March 2014 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «Constitution of Afghanistan». ٢٠٠٤. لە ڕەسەنەکە لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی شوباتی ٢٠١٣ ھێنراوە.
- ^ Afghan | meaning in the Cambridge English Dictionary. the Cambridge English Dictionary. ژپنک ٩٧٨١١٠٧٦٦٠١٥١.
- ^ Central Statistics Office Afghanistan
- ^ «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە ٢٤ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ «Afghanistan». International Monetary Fund. لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ھێنراوە.
- ^ «Afghanistan Population (2021) - Worldometer». www.worldometers.info (بە ئینگلیزی). لە ٢٤ی ئابی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ Sims-Williams، Nicholas. «Bactrian Documents from Northern Afghanistan. Vol II: Letters and Buddhist». Khalili Collectins: ١٩.
- ^ «Afghan and Afghanistan». Abdul Hai Habibi. alamahabibi.com. ١٩٦٩. لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
- ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
- ^ «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ژپنک ٩٧٨-٩٦٤-٣٤٢-٤٣١-٢.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ^ بەختیاری، سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ژپنک ٩٧٨-٩٦٤-٣٤٢-٤٣١-٢.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
وڵاتەکان و خودموختارییەکانی ئاسیا | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| دەوڵەتە سەربەخۆکان |
| .svg) | |||||
| دەوڵەتە سنووردار ناسراوەکان | |||||||
| خودموختارییەکان و ناوچە حکوومییە تایبەتەکان |
| ||||||
.svg) |  | ||
- وڵاتەکانی ئاسیا
- ئاسیای ناوەندی
- ئەفغانستان
- بەرزاییە ئیرانییەکان
- دراوەکانی ئاسیا
- دەوڵەتانی ئەندامی ڕێکخراوەی ھاوکاریی ئیسلامی
- دەوڵەتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان
- دەوڵەتە ئیسلامیەکان
- دەوڵەتە دیکتاتۆرەکان
- کۆمارە ئیسلامییەکان
- کۆمارەکان
- مەڵبەندە کێشە لەسەرەکانی ئاسیا
- وڵاتانی چواردەور وشکی
- وڵاتانی لە حاڵی گەشەکردن
- وڵاتەکان و مەڵبەندەکانی فارسی ئاخێو
- وڵاتەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین
- ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٧٠٩
- ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٧٤٧
- بانووی ئێرانی