ئەفغانستان
ئەفغانستان
|
||
|---|---|---|
.svg) |
||
| پایتەخت و گەورەترین شار | کابول | |
| زمانە فەرمییەکان | پەشتۆ و دەری | |
| گرووپە ڕەگەزییەکان | ||
| ناوی هاووڵاتی | ئەفغانی[a][٤][٥] | |
| دەوڵەت |
|
|
| Formation | ||
| - | Hotak Empire | 1709–1738 |
| - | Durrani Empire | 1747–1842 |
| - | Emirate | 1823–1926 |
| - | Recognised | 19 August 1919 |
| - | شانشین | 9 June 1926 |
| - | Declaration of Republic | 17 July 1973 |
| - | ئیمارەتی ئیسلامی | 7 September 1996 |
| - | کۆماری ئیسلامی | 26 January 2004 |
| - | Taliban take control of Kabul | 15 August 2021 |
| ڕووبەر | ||
| - | سەرجەم | ٦٥٢,٨٦٤[٦] کیلۆمەتری چوارگۆشە (40th) ٢٥٢,٠٧٢ مایلی چوارگۆشە |
| - | ئاو (%) | negligible |
| ژمارەی دانیشتوان | ||
| - | بەراوردی 2020 | 38,928,346[٧] (37rd) |
| - | چڕی | 48.08 کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (174th) ١١٩کەس لە مایلی چوارگۆشە |
| GDP (PPP) | بەراوردی 2018 | |
| - | سەرجەم | $72.911 billion[٨] (96th) |
| - | سەرانە | $2,024[٨] (169th) |
| GDP (nominal) | بەراوردی 2018 | |
| - | سەرجەم | $21.657 billion[٨] (111st) |
| - | سەرانە | $493[٨] (177th) |
| Gini (2008) | 27.8 (١st) | |
| HDI (2019) | 0.511 (١٦٩th) | |
| دراو | ئەفغانی (افغانی) (AFN) |
|
| ناوچەی کاتی | D† (UTC+4:30 Solar Calendar) | |
| لای لێخوڕین | right | |
| پاوانی ئینتەرنێت | .af افغانستان. |
|
| کۆدی تەلەفۆن | +93 | |
ئەفغانستان بە فەرمی میرنشینی ئیسلامیی ئەفغانستان وڵاتێکە لە کیشوەری ئاسیا کە پایتەختەکەی شاری کابولە، بەپێی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠٢٠ ژمارەی دانیشتووانی ئەم وڵاتە ٣٨٫٩٢٨٫٣٤٦ کەس بووە.[٩]
جوگرافیا[دەستکاری]
ئەفغانستان سنووری بەستووە لەگەڵ وڵاتانی ئێران، پاکستان، ئوزبەکستان و تاجیکستان، ڕووباری (ئاموداریا) بەشێک لە سنووری باکووری پێکدەھێنێت، ھەروەھا خاکی (ڤاخان) وڵاتی ئەفغانستان دەبەستێت بە وڵاتی چینەوە، ئەفغانستان وڵاتێکی شاخاوییە و گەورەترین و سەرەکیترین زنجیرە چیای (ھیندوکوش)ە لە باکووری ڕۆژھەڵات، بە گشتی کەش و ھەوایەکی وشکی ھەیە لەگەڵ زستانی سارد و ھاوینی گەرم.[١٠]
خەڵک[دەستکاری]
خەڵکی ئەفغانستان کە ناسراون بە ئەفغانەکان، پێکھاتوون لە تێکەڵەیەک لە چەندین کۆمەڵەی جیاواز، پاشتونەکان زیاد لە نیوەی دانیشتوان پێکدەھێنن، تاجیکەکان نزیکەی یەک لەسەر پێنجی دانیشتوان پێکدەھێنن،[١١] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی ئەفغانستان ٣١,٢٨٠,٥١٨ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٤٣ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان، تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ١٦.٨ ساڵە، ھەروەھا ٢٤٪ دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.[١٢]
ئایین[دەستکاری]
خەڵکی ئەفغانستان موسڵمانن و پەیرەوی مەزهەبی سوننە و شێعەن. ٩٣٪ ئەفغانستان سوننە و ٧٪ شێعەن. لە هێندێک ئاماریشدا ٨٥٪ سوننە و ١٥٪ شێعە نووسراوە. [١٤]
تێبینیەکان[دەستکاری]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی
<ref>ھەڵە؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریLoC-pdfنەدراوە - ^ Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. Reference.com (Retrieved 13 November 2007).
- ^ Dictionary.com. WordNet 3.0. Princeton University. Reference.com (Retrieved 13 November 2007). 28 March 2014 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- ^ "Constitution of Afghanistan". 2004. Archived from the original on 20 September 2016. Retrieved 16 February 2013. ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Afghan | meaning in the Cambridge English Dictionary. the Cambridge English Dictionary. ISBN 9781107660151.
- ^ Central Statistics Office Afghanistan
- ^ "Afghanistan Population (2021) - Worldometer". www.worldometers.info. Retrieved 2021-08-24.
- ^ ئ ا ب پ "Afghanistan". International Monetary Fund. Retrieved 14 November 2018.
- ^ "Afghanistan Population (2021) - Worldometer". www.worldometers.info. Retrieved 2021-08-24.
- ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
- ^ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا
- ^ Countries in the world (ranked by 2014 population) (ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. سەردان لە ڕێکەوتی ٥ی ئایاری ٢٠١٥.
- ^ بەختیاری, سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.
- ^ بەختیاری, سەعی. جوگرافیا. تاران: ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی. ISBN 978-964-342-431-2.
وڵاتەکان و خودموختارییەکانی ئاسیا | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| دەوڵەتە سەربەخۆکان |
| .svg) | |||||
| دەوڵەتە سنووردار ناسراوەکان | |||||||
| خودموختارییەکان و ناوچە حکوومییە تایبەتەکان |
| ||||||
.svg){kind=small} |  | ||
ھەڵەی ژێدەرەکان: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found
- ئەو پەڕانەی کێشەیان ھەیە لە پەراوێزەکاندا
- وڵاتەکانی ئاسیا
- وڵاتانی چواردەور وشکی
- وڵاتانی لە حاڵی گەشەکردن
- دەوڵەتانی ئەندامی ڕێکخراوەی ھاوکاریی ئیسلامی
- دەوڵەتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان
- کۆمارە ئیسلامییەکان
- وڵاتەکان و مەڵبەندەکانی فارسی ئاخێو
- کۆمارەکان
- ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٧٤٧
- ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٧٠٩
- ئەفغانستان
- مەڵبەندە کێشە لەسەرەکانی ئاسیا
- بەرزاییە ئیرانییەکان
- دەوڵەتە ئیسلامیەکان