ئایداھۆ

ویلایەتی ئەیداھۆ
ئاڵای ئەیداھۆ نیشانی ئەیداھۆ نازناوەکانی ویلایەت: Gem State (بە ئینگلیسی: ویلایەتی گەوھەر) دروشمی فەرمی: Esto perpetua ھەتا ھەتایە پێویست بێت. Map of the United States with ئەیداھۆ highlighted
ناوەند	بۆیزی
گەورەترین شار	بۆیزی
ڕووبەر	پلە: 14th
- بە کیلۆمیتری ٤گۆش	٢١٦٬٦٣٢
ئاپۆڕه‌	پلە: 39th
- سەرژمێریی ۲۰۰۰	١٬٥٨٤٬٩٨٥ (٢٠١١ سەرژمێری)
- بڵیندترین شوێن	لووتکەی بۆراە    ٣٬٨٥٩ میتر
- نزمترین شوێن	چۆمی سنەیک    ٢١٧ میتر
ڕێکەوتی پەیوەست بوون بە ویلایەتە یەکگرتووەکان	٣ی تەممووزی ١٨٩٠ پلە: 43rd
فەرماندار	بوچ ئاتێر (ک)
ئەندامانی سەنا	مایک کراپۆ (ک) جیم ڕیش (ک)
نیشانەی کورتکراوەی ویلایەت	ID
ماڵپەڕی ڕەسمی ویلایەت	www.idaho.gov/

ئیداھۆ (بە ئینگلیزی:Idaho) ویلایەتێکە لە ناوچەی باکووری ڕۆژاوای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. لە ڕۆژھەڵات و باکووری ڕۆژھەڵاتەوە ھاوسنوورە لەگەڵ مۆنتانای ئەمریکا، لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ وایۆمینگ، لە باشوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ نیڤادا و یووتا، لە ڕۆژاواشەوە ھاوسنوورە لەگەڵ واشنتۆن و ئۆریگۆن. لە باکوور بەشێکی کەمی سنووری کەنەدا لەگەڵ پارێزگای کۆڵۆمبیای بەریتانی ھاوبەشە. بە ژمارەی دانیشتووانی ١٫٦ ملیۆن و ڕووبەرەکەی ٨٣٬٥٦٩ میل چوارگۆشە (٢١٦٬٤٤٠ کم چوارگۆشە)، چواردەھەمین گەورەترین و سی و نۆیەمین زۆرترین دانیشتووانی پەنجا ویلایەتی ئەمریکایە. پایتەختی ویلایەتەکە و گەورەترین شاری بۆیزە.

گەلانی ڕەسەنی ئەمریکی پێش نیشتەجێبوونی ئەورووپییەکان لە ناوچەی ئایداھۆ نیشتەجێ بوون و ھەندێکیان تا ئێستاش لەو ناوچەیەدا دەژین. لە سەرەتای سەدەی نۆزدەھەمدا ویلایەتی ئایداھۆ بە بەشێک لە خاکی ئۆریگۆن دادەنرا، کە خاکێک بوو لە نێوان ئەمریکا و شانشینی یەکگرتوودا ناکۆکی لەسەر بوو. بە واژووکردنی پەیمانی ئۆریگۆن لە ساڵی ١٨٤٦ بە فەرمی بوو بە خاکی ئەمریکا، بەڵام تا ساڵی ١٨٦٣ وەک خاکێکی جیا ڕێک نەخرا، کاتێک بۆ ماوەیەک لە خاکی ئۆریگۆن و خاکی واشنتۆن جێگیرکرا. دواجار لە ٣ی تەممووزی ١٨٩٠ وەرگیرا بۆ ناو یەکێتیی و بوو بە ویلایەتی ٤٣.

ئایداھۆ بەشێکە لە باکووری ڕۆژاوای زەریای ھێمن (و بایۆمی کاسکادیای پەیوەندیدار)، کە دابەشکراوە بەسەر چەندین ناوچەی جوگرافی و کەشوھەوای جیاوازدا. لە باکووری ویلایەتەکەدا، ناوچەی تاڕادەیەک دابڕاو لە ئایداھۆ پانھاندڵ لە ڕووی جوگرافییەوە پەیوەندییەکی نزیک بە ڕۆژھەڵاتی واشنتۆنەوە ھەیە، ناوچەی کاتیی زەریای ھێمن ھاوبەشە – باقی ویلایەتەکە ناوچەی کاتی شاخ بەکاردەھێنێت –. باشووری ویلایەتەکە دەشتی ڕووباری مار دەگرێتەوە (کە زۆربەی دانیشتووان و زەوییە کشتوکاڵییەکان لەخۆدەگرێت)، لەکاتێکدا باشووری ڕۆژھەڵات بەشێک لە حەوزی گەورە لەخۆدەگرێت. ویلایەتی ئایداھۆ ویلایەتێکی زۆر شاخاوییە، چەندین ناوچەی چیای ڕۆکی لەخۆدەگرێت. جگە لەوەش، نزیکەی لەسەدا ٣٨ی زەوییەکانی ویلایەتی ئایداھۆ لەلایەن خزمەتگوزاری دارستانەکانی ئەمریکاوە بەڕێوەدەبرێن، کە زیاترە لە ھەر ویلایەتێک.

پیشەسازییە گرنگەکان بۆ ئابووری ویلایەت بریتین لە بەرھەمھێنان، کشتوکاڵ، کانگا، دارستان و گەشتیاری. ژمارەیەک کۆمپانیای زانست و تەکنەلۆژیا بارەگا سەرەکییان لە ویلایەتی ئایداھۆیە یان دامەزراوەی بەرھەمھێنانیان لەوێ ھەیە، ھەروەھا شوێنی تاقیگەی نیشتمانی ئایداھۆیە کە گەورەترین دامەزراوەی وەزارەتی وزەیە لە وڵاتەکەدا. کەرتی کشتوکاڵی ئایداھۆ کۆمەڵێک بەرھەمی جیاواز دابین دەکات، بەڵام ویلایەتەکە بە بەرھەمی پەتاتە ناسراوە کە نزیکەی یەک لەسەر سێی بەرھەمی وڵاتەکە پێکدەھێنێت. نازناوی فەرمی ویلایەتەکە «ویلایەتی گەوھەر»ە، کە ئاماژەیە بۆ ناوبانگی ئایداھۆ بە بەردی بەنرخ و بە شێوەیەکی فراوانتر دەشتایییەکانی.