نیوھەمپشیر

نیوھامپشیر (بە ئینگلیزی: New Hampshire) ویلایەتێکە لە ناوچەی نیو ئینگلاند لە باکووری ڕۆژھەڵاتی ئەمریکا. لە باشوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ ویلایەتی ماساشوستس، لە ڕۆژاوا لەگەڵ ڤێرمۆنت، لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ مەین و زەریای ئەتڵەسی و لە باکوورەوە لەگەڵ پارێزگای کیوبیکی کەنەدا. نیوھامپشایر پێنجەم بچووکترین ویلایەتە لە ڕووی ڕووبەری زەوی و نۆیەم کەمترین ژمارەی دانیشتووانی پەنجا ویلایەتی ئەمریکایە.

لە مانگی یەکی ساڵی ١٧٧٦، نیو ھامپشایر بووە یەکەم ویلایەتی لە کۆلۆنییەکانی ئەمریکای باکووری بەریتانیا کە حکوومەتێکی سەربەخۆ لە شانشینی بەریتانیا دامەزراند، ھەروەھا یەکەم ویلایەت بوو دەستووری خۆی نووسی. دوای شەش مانگ بوو بە یەکێک لە سێزدە ویلایەتە ڕەسەنەکان کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایان دامەزراند و لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٧٨٨دا نۆیەمین ویلایەت بوو کە دەستووری پەسەند کرد.

کۆنکۆرد پایتەختی ویلایەتەکەیە، لەکاتێکدا مانچستەر گەورەترین شاری ویلایەتەکە و لە باکووری نیو ئینگلاند، لەنێویاندا ڤێرمۆنت و مەین. باجی فرۆشتنی گشتی، یان باجی داھاتی کەسی (جگە لە سوود و پاداشت) نە لەسەر ئاستی ویلایەت و نە لە ئاستی ناوخۆییدا نییە. شایەنی باسە کە ھەڵبژاردنی سەرەتایی نیوھامپشایر خولی یەکەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکایە. تابلۆکان دروشمی ویلایەتیان لەسەرە کە دەڵێت «بە ئازادی بژی یان بمرە». نازناوی ئەم ویلایەتە، «ویلایەتی گرانیت»، ئاماژەیە بۆ پێکھاتە بەرفراوانەکانی گڕانیت و کانگاکانی.

کەسایەتییە دیارەکانی نیو ھامپشایر بریتین لە دامەزرێنەر نیکۆلاس گیلمان، سیناتۆر دانیال وێبستەر، پاڵەوانی جەنگی شۆڕشگێڕ جۆن ستارک، سەرنووسەری ڕۆژنامەکان ھۆراس گریلی، دامەزرێنەری زانستی مەسیحی ماری بەیکەر ئیدی، شاعیر ڕۆبەرت فرۆست، کەشتیوان ئالان شێپەرد، گۆرانیبێژی ڕۆک ڕۆنی جەیمس دیۆ، نووسەر دان براون، ئەکتەر ئادەم ساندلێر، داھێنەر دین کامێن، کۆمیدیکار سارا سیلڤەرمەن و سێس مێیرز، چێشتخانەوانان ڕیچارد و مۆریس ماکدۆناڵد، و سەرۆکی ئەمریکا فرانکلین پیرس.

ویلایەتەکە ھەندێک لە گەورەترین شاخەکانی سکی لە کەناری ڕۆژھەڵات ھەیە، و شوێنە سەرنجڕاکێشە سەرەکییەکانی کات بەسەربردن لە نیو ھامپشایر بریتین لە خلیسکانێی سەر بەفر، ئۆتۆمبێلی بەفر و وەرزشەکانی تری زستانە، گەشتکردن و شاخەوانی، خانووی ھاوینە بەدرێژایی دەریاچەکان و کەنار دەریا، سواربوونی ماتۆڕ لە نیو ھامپشایر بە ماتۆڕ سپیدوەی، و ماتۆڕسکیل ویک، پێشبڕکێیەکی بەناوبانگی ماتۆڕسکیل لە کەناری وێرز لە نزیک لاکۆنیا لە ھەر مانگی حوزەیرانێکدا. دارستانی نیشتمانی شاخی سپی ڕێڕەوی ئەپالاچین لە نێوان شاخەکانی ڤێرمۆنت و مەین بەیەکەوە دەبەستێتەوە، ھەروەھا ڕێڕەوی چیای واشنتۆن لەخۆدەگرێت، کە سەردانکەران دەتوانن بە ئۆتۆمبێل بگەنە لووتکەی چیای واشنتۆن کە بەرزییەکەی ٦٢٨٨ پێ (١٩١٧ م)یە.