جامی جیھانیی فیفا

جامی جیھانیی فیفا

جامی پاڵەوانییەتی جامی جیھانیی فیفا
زانیاری گشتی
وەرزش	تۆپی پێ
دامەزراو	ئوروگوای ١٩٣٠
ژمارەی پێشبڕکێکان	٢١
بەڕێوەبەر(ان)	فیفا
شێواز	چوار ساڵ جارێک
بەشداربووان	٢٠٤ لە پاڵاوتن ٣٢ لە پاڵەنییەتییەکە
وێبگە	ماڵپەڕی فەرمی
شوێنەکانی کۆتایی
پاڵەوان	ئەرژەنتین (٣ جار)
1st runner-up	بەڕازیل (٥ جار)
2nd runner-up	ئیتالیا (٤ جار) ئەڵمانیا

جامی جیھانیی فیفا یان مۆندیال ڕووداوێکی وەرزشی نێودەوڵەتییە کە لەلایەن یەکێتیی تۆپی پێی جیھانەوە سەرپەرشتی دەکرێت. لەوەتەی ساڵی ١٩٣٠یەوە، ھەر چوار ساڵێک بەڕێوەدەچێت، جگە لە ساڵاکانی ١٩٤٢ و ١٩٤٦ ھەڵوەشایەوە بەھۆی ڕووداوەکانی جەنگی جیھانیی دووەم. لە ساڵی ١٩٩٨ ژمارەی وڵاتە بەشداربووەکان بۆ ٣٢ ھەڵبژاردە بەرزکرایەوە و لە ساڵی ٢٠٢٦ بڕیارە ٤٨ هەڵبژاردە بەشداری بکەن بۆ یەکەمجار لە مێژووی پاڵەوانێتییەکەدا ئەو ھەڵبژاردانە لە ھەشت کۆمەڵەدا پۆلێن دەکرێن، بۆ ماوەی یەک مانگ لە یاریگاکانی وڵاتی میواندار ڕکابەری دەکەن لە پێناو بەدەست ھێنانی ئەم نازناوە، ھەڵبژاردەکان لە ڕێگای سیستەمی پاڵاوتنەوە لە ماوەی سێ ساڵدا سەردەکەون بۆ بەشداریکردن لە جامی جیھانیی فیفا وڵاتی میواندار بە شێوایەکی خۆکارانە لە کۆمەڵەی یەکەم جێگیردەبێت بەبێ پاڵاوتن ، لە بیست و یەک خولی پێشووی ئەم پاڵەوانییەتییە بە گشتی ٧٩ ھەڵبژاردەی نیشتمانی بەشدارییان کردووە و ھەشت ھەڵبژاردەی جیاواز نازناوی جامی فیفایان بردووەتەوە. ھەڵبژاردەی بەڕازیل بەشداریی لە سەرجەم خولەکان کردووە، واتە بەشداربوونی لە ھیچ خولێکی پاڵەوانییەتییەکە لەدەست نەداوە، لەھەمان کاتدا زۆرترین جار نازناوەکەی بەدەست ھێناوە، پێنج جار لە ساڵەکانی: ١٩٥٨، ١٩٦٢، ١٩٧٠، ١٩٩٤، ٢٠٠٢ بوون. ھەروەھا ھەڵبژاردەی ئیتالیا لە ساڵەکانی: ١٩٣٤، ١٩٣٨، ١٩٨٢، ٢٠٠٦. لەگەڵ ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا لە ساڵەکانی :١٩٥٤، ١٩٧٤، ١٩٩٠، ٢٠١٤ چوار جار نازناوەکەیان بەدەست ھێناوە و ھەریەک لە ھەڵبژاردەکانی فەڕەنسا، ئۆروگوای دوو جار بوونە پاڵەوان ھەروەھا ھەڵبژاردەکانی ئینگلتەرا و ئیسپانیا یەک جار بوونەتە پاڵاوانی ئەم جامە. ھەڵبژاردەی ئیتالیا یەکەم ھەڵبژاردەبوو کە توانی دووجار لەسەر یەک ئەم نازناوە بباتەوە لە ساڵەکانی ١٩٣٤ و ١٩٣٨، دوای ئەو ھەڵبژاردەی بەڕازیل دێت ١٩٥٨ و ١٩٦٢. جامی جیھانیی فیفا یەکێکە لە گەورەترین ڕووداوە وەرزشییەکانی جیھان. لە یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦ کە لە ئەڵمانیا بەڕێوەچوو، بە نزیکەی ٧١٥ ملیۆن کەس سەیری یارییەکەیان کرد. پاڵەوانی ئێستا ھەڵبژاردەی ئەرژەنتینە کە لە دوایین خولی ئەم پاڵەوانییەتییە لە ٢٠٢٢ کە لە قەتەڕ بەڕێوەچوو نازناوەکەی بەدەست ھێنا بۆ سێیەم جار لە مێژوودا.

١٧ وڵات میوانداریی جامی جیھانییان کردووە، ھەریەکەیان بەڕازیل، فەڕەنسا، ئیتاڵیا، ئەڵمانیا و مەکسیک دوو جار میواندارییان کردووە، لەکاتێکدا ئۆرۆگوای، سویس، سوێد، چیلی، ئینگلتەرا، ئەرژەنتین، ئیسپانیا، ئەمریکا، ژاپۆن و کۆریای باشوور (بە ھاوبەشی)، ئەفریقای باشوور و ڕووسیا ھەریەکەیان یەکجار میواندارییان کردووە. بۆ ساڵی ٢٠٢٦، بە ھاوبەشی لەلایەن کەنەدا و ئەمریکا و مەکسیکەوە میوانداری دەکەن، ئەمەش جیاوازی بە مەکسیک دەدات کە دەبێتە یەکەم وڵات سێ جار میوانداری یارییەکانی ئەم پاڵەوانییەتییە بکات.

پاڵەوانیەتییەکان
١٩٣٠ ١٩٣٤ ١٩٣٨ ١٩٥٠ ١٩٥٤ ١٩٥٨ ١٩٦٢ ١٩٦٦ ١٩٧٠ ١٩٧٤ ١٩٧٨ ١٩٨٢ ١٩٨٦ ١٩٩٠ ١٩٩٤ ١٩٩٨ ٢٠٠٢ ٢٠٠٦ ٢٠١٠ ٢٠١٤ ٢٠١٨ ٢٠٢٢ ٢٠٢٦ ٢٠٣٠

بیرۆکە

ژۆل ڕیمێنت سەرۆکی فیفا بۆ سێ خولی لەسەر یەک، خاوەنی زیندووکردنەوە و جێبەجێکردنی بیرۆکەی جامی جیھانی

بیرۆکەی ئەنجامدانی پاڵەوانییەتی جامی جیھانیی فیفا دەگەڕێتەوە بۆ یەکەم کۆبوونەوەی یەکێتیی تۆپی پێی جیھان. کۆبوونەوەکە لە ساڵی ١٩٠٤ بەڕێوەچوو، حەوت وڵات لە نێویاندا سویسرا، بەلجیکا، دانیمارک، فەڕەنسا، ھۆڵەندا، ئیسپانیا و سوێد تێیدا بەشداربوون. لە کۆبوونەوەکە تەنھا وەک بیرۆکە گفتوگۆی لەسەرکرا، بەڵام بۆ جێبەجێکردن ئەوا چەند ساڵێکی پێچوو. جارێکی دیکە لە ساڵی ١٩٢١ بیرۆکەی ئەنجامدانی پاڵەوانییەتی جامی جیھانیی فیفا لەلایەن پارێزەری فەرەنسی ژۆل ڕیمێی باسکرایەوە، کە دواتر بووە سەرۆکی فیفا ھەوڵیدا بۆ ئەوەی ئەم پاڵەوانییەتییە ئەنجام بدرێت، دواجار لە ساڵی ١٩٣٠ ڕەزامەندی لەسەر ئەنجامدانی ئەم پاڵەوانییەتییە درا. ئەم ھەنگاوەش بەتایبەت دوای ئەوە ھات، لە ئۆلەمپیادی ١٩٣٢ی لۆس ئەنجەلۆس، بڕیاری ئەوە درابوو کە یاری تۆپی پێ لەو پاڵەوانییەتییە نەکرێت، بەبیانووی ئەوەی یارییەکە لە ئەمریکا بەناوبانگی نییە.

شەش وڵات داوای مافی میوانداریکردنی یەکەم جامی جیھانییان کرد، ئەوانیش ھەریەکە لە ئیتالیا، سوێد، ھۆڵەندا، ئیسپانیا، ھەنگاریا و ئورگوای بوون. دواجار داواکاری وڵاتی ئۆروگوای پەسەندکرا. فیفا ئاسانکاری بۆ ھەڵبژاردە بەشداربووەکان کرد، بەوەی خەرجی ھاتوچۆی ھەڵبژاردەکان لە ئەستۆ گرت. دوو ساڵ پێش ئەنجامدانی پاڵەوانییەتییە، ڕێنمایی بڵاوکرایەوە کە دەبێت خەلاتی شایستە بۆ ھەڵبژاردەی براوەی جامەکە دابین بکرێت، ھەر ئەمەش بووە ھۆی دروستبوونی جامی سەرکەوتن (ژۆل ڕیمێی). لە کۆتاییدا، یەکەم پاڵەوانییەتیی لە ساڵی ١٩٣٠ دەستی پێکرد.

مێژوو

یەکەم یاری نێونەتەوەیی لە نێوان دوو وڵاتدا بەڕێوەچووبێت، ئەوا مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٨٧٢ لە شاری گلاسگۆ کاتێک ھەر دوو ھەڵبژاردەی سکۆتلەندا و ئینگلتەڕا یارییەکەیان ئەنجامدا، دەبێت ئەوەش بڵێین لەو قۆناغەدا یاری تۆپی پێ بەدەگمەن لە دەرەوەی بەریتانیای مەزن ئەنجام دەدرا. لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدە، چەند یارییەک وەک "پاڵەوانییەتی جیھانیی تۆپی پێ" تەماشا دەکران کە لە نێوان باشترین تیپە ئینگلیزی و سکۆتلەندییەکان دەکران، وەک یاری ١٨٩٥ لە نێوان یانەی سەندەرلاند و یانەی ھارت ئۆف میدلۆتیان بەڕێوەچوو، کە تێیدا سەندەرلاند بووە براوەی یارییەکە.

دواتر لە سەدەی بیستەمدا، تۆپی پێ زۆرێک لە وڵاتانی جیھانیی گرتەوە و پاشان یەکێتیی تۆپی پێیەکان لەو وڵاتانە دامەزران. یەکەم یاری فەرمی نێودەوڵەتی لە دەرەوەی دوورگەی بەریتانیا لە نێوان ھەردوو ھەڵبژاردەی ئورووگوای و ئەرژەنتین لە مۆنتیڤدیۆ بوو، یارییەکە لە تەممووزی ١٩٠٢ ئەنجامدرا. دواتر، لە ڕۆژی ٢٢ی ئایاری ١٩٠٤ یەکێتیی تۆپی پێی جیھان (فیفا) لە شاری پاریس دامەزرا. ئەم فیدراسیۆنە لە کۆمەڵەیەک لە یەکێتییە تۆپی پێیەکانی وڵاتان پێکدەھات، لە سەرەتادا فەڕەنسا، بەلجیکا، دانمارک، ھۆڵەندا، ئیسپانیا، سوێد، سوویسرا و ئەڵمانیا لەخۆ دەگرت.

لە ساڵی ١٩٠٠، تۆپی پێ ناوبانگی جیھانیی پەیداکرد ئەمەش بەتایبەت دوای ئەوەی کە لیژنەی ئۆڵۆمپی نێودەوڵەتی جێگای یارییەکەی کردەوە لە یارییەکانی ئۆلەمپیادەکانی ١٩٠٠ و ١٩٠٤. دواتریش لە ئۆلەمپیادی ١٩٠٨، یارییەکانی تۆپی پێ لە ئۆلەمپیاد چوونە ژێر سەرپەرشتی فیفاوە. یارییەکانی ئۆلەمپیاد زیاتر تیشکی لەسەر بەشداربوونی یاریزانی لاو و تازەپێگەیشتووە، ھەربۆیە دواتر لە ساڵی ١٩٠٨ پاڵەوانییەتی (تۆرنیۆ ئینتەرنازیۆنالێ ستامپا سپۆرتیڤا) لە شاری تورین لە ئیتالیا ڕێکخرا. دوای ساڵێک، ئەوا تۆماس لیپتن ھەڵسا بە ڕێکخستنی پاڵەوانییەتی سێر تۆماس لیپتن، ئەویش بەھەمان شێوە لە شاری تورین بەڕێوەچوو. ھەردوو پاڵەوانییەتییەکە لە نێوان یانەکان (نەک وڵاتان) بوون، بەڵام یانەکان لە وڵاتی جیاوازبوون و نوێنەرایەتی سەرجەم وڵاتەکەی خۆیان دەکرد، ھەربۆیە ھەندێکجار بە نافەرمی پاڵەوانییەتییەکەی تۆماس لیپتن بەیەکەم جامی جیھانیی دادەنرێت. لە ساڵی ١٩١٤، فیفا بەفەرمی یاری تۆپی پێی ئۆلەمپیادی وەک پاڵەوانییەتییەکی جیھانیی بۆ لاوان دانا، ھەروەھا بەرپرسیارێتی و سەرپەرشتیکردنی گرتە ئەستۆ. لە دەرەنجامدا، لە یەکەم پاڵەوانییەتی نێونەتەوەیی تۆپی پێ کە لە ئۆلەمپیادی ١٩٢٠ بەڕێوەچوو، ھەڵبژاردەی بەلجیکا بووە پاڵەوانی ئەو ساڵە. دوا بەدوای ئەوە لە ئۆلەمپیادەکانی ١٩٢٤ و ١٩٢٨ ئەوا ھەڵبژاردەی ئوروگوای بووە پاڵەوان.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٠

یەکێک لەو دوو تۆپەی لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٠ بۆ یاریکردن بەکارھات

یەکەم پاڵەوانێتی جامی جیھانیی فیفا لەژێر ناوی جامی سەرکەوتن بە میوانداری ووڵاتی ئۆروگوای لە ١٣ی تەممووز تا ٣٠ی تەممووز بەرێوەچوو. لەھەمانکاتدا یەکەم پاڵەوانێتی جامی جیھانی بوو کە ھەڵبژاردەکان بەبێ قۆناغی پاڵاوتن بەشداریان تێداکرد و لەلایەن فیفاوە بانگێشت کران. سێزدە وڵات لە یەکەم خولی جامەکە بەشداریان کرد، حەوت وڵات لە کیشوەری ئەمریکای باشوور، چوار لە کیشوەری ئەوروپا، و دوو ھەڵبژاردە لە ئەمریکای باکوور بوون. ھۆکاری کەمی ھەڵبژاردە بەشداربووەکان بۆ شوێنی ئەنجامدانی پاڵەوانێتییەکە دەگەرێتەوە کە ئۆروگوای بوو، چونکە ماوە و تێچووی گەشتەکە بەسەر ئۆقیانووسی ئاتلانتیک بۆ وڵاتە ئەورووپییەکان زۆر دژوار بوو، ھەربۆیە بەکرداریش تا دوو مانگ پێش یارییەکان ھیچ وڵاتێکی ئەورووپی ھەڵبژاردەکەی خۆی نەناردبوو، بەڵام لە کۆتایدا ژۆل ڕیمێنت توانی بەلجیکا، فەڕەنسا، ڕۆمانیا، یوگسلاڤیا ڕازی بکات بۆ ئەنجامدانی گەشتەکە و بەشداریکردن لە جامەکە.

یاریزانی فەرەنسی لوسیان لۆران خاوەنی یەکەم گۆڵی جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٠

دوای بڕیاردان لەسەر ئەنجامدانی ئەم پاڵەوانییەتییە ھەریەکە لە ئیتالیا، سوید، ھەنگاریا، ئیسپانیا، ھۆلندا، ئۆروگوای ئامادەیی خۆیان بۆ میوانداریکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٠ پێشکەش کرد. دواجار فیفا لە کۆنفڕانسێکدا لە ساڵی ١٩٢٩ داواکاری ئۆروگوای پەسەند کرد. بەھۆی یادی سەد ساڵەی سەربەخۆبوونی ئەو وڵاتە، جگە لەوەش ئۆرگوای لە ھەردوو خولی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٤–١٩٢٨ لە یاری تۆپی پێ توانیبوویان مەدالیای زێر بەدەست بھێنن. ھەروەھا ڕازیبوونی حکوومەتی ئۆرۆگوای بە لە ئەستۆگرتنی خەرجی شاندی ھەڵبژاردە بەشداربووەکان.

یەکەم یاری ئەم پاڵەوانێتییە لە ١٣ی تەممووزی ١٩٣٠ لە یاریگای پوسیتۆس، شاری مۆنتیڤیدیۆی لە نێوان ھەڵبژاردی فەڕەنسا و ھەڵبژاردەی مەکسیک بەڕێوەچوو. لە ئەنجامدا، فەڕەنسا بە ٤–١ یارییەکەی بردەوە. لوسین لۆرێنت یاریزانی فەڕەنسی لە خولەکی "١٩" یەکەم گۆڵی جامی جیھانی تۆمارکرد. یاریی کۆتاییی پاڵەوانییەتییەکە لە یاریگای سینتیناریۆ بە ئامادە بوونی زیاتر لە ٩٣ ھەزار ھاندەر بەڕێوەچوو، یارییەکە لە نێوان ھەردوو ھەڵبژاردەی ئۆروگوای و ھەڵبژاردەی فەڕەنسا بوو. ھەڵبژاردەی ئۆروگوای بە ئەنجامی ٤ - ٢ یارییەکەی بردەوە و بووە یەکەم وڵات نازناوی جامی جیھانیی فیفا بەدەست بھێنێت. فرانسیسکۆ ڤارالۆ یاریزانی ئەرژەنتینی دوایین یاریزانی بەشداربووی یاریی کۆتاییی جامەکە لە ٣٠ی ئابی ٢٠١٠ لە تەمەنی ١٠٠ ساڵی کۆچی دوایی کرد.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٤

یاریزانی چیکۆسلۆڤاکیا، ئۆلدریخ نیجدلی بوو بە گۆڵکاری جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٤ بە ٥ گۆڵ

لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٤، ئیتالیا وەک وڵاتی میواندار دەستنیشانکرا. ئەمەش دوای ئەوەی لە تشرینی یەکەمی ١٩٣٢، لە شاری بەرلین لەلایەن فیفاوە کاندیدکرا. لەدوای ھەشت کۆبوونەوە، لە ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٣٢ شاری ستۆکۆلم، فیفا ئیتالیای وەک میوانداری پاڵەوانێتییەکە دەستنیشانکرد، یەکێک لە پاڵپشتییەکانی ئەو بڕیارە کشانەوەی وڵاتی سوید بوو. حکوومەتی ئیتالیا بریاریدا ٣٫٥ ملیۆن لیرەی ئیتاڵی تەرخان بکات بۆ ئەو پاڵەوانێتییە.

دوای ئەوەی ٣٢ وڵات ئامادەیی بەشداربوونیان ڕاگەیاند، ئەوا بۆ یەکەمینجار لەم پاڵەوانییەتییە سیستمی پاڵاوتنی ھەڵبژاردەکان بۆ بەشداربوون بەکارھات. لە کۆتاییدا، شازدە ھەڵبژاردە سەرکەوتن بۆ بەشداریکردن. لەگەڵ ئەوەشدا چەندین ھەڵبژاردەی گرنگ لە ناویاندا ھەڵبژاردەی ئۆرگوای بەشداریان نەکرد، ئەمەش بەھۆی بەشدارنەبوونی چەند وڵاتێکی ئەورووپی بوو لە جامی پێشوو؛ بۆیە ئەمە تاکە پاڵەوانێتی جامی جیھانییە کە ھەڵگری نازناوەکە بەشداریی نەکرد.ئینگلتەرا، سکۆتلەندا، ئێرلەندای باکوور و وێلز. بایکۆتی ئەم خولەیان کرد ھەروەک چۆن کە پێشتر بایکۆتی چالاکییەکانی فیفایان کردبوو. چارڵز سووکتلف ئەندامی یەکێتیی تۆپی پێی ئینگلتەرا وتی ئەو پاڵەوانییەتییەی چوار ھەڵبژاردەکە کۆدەکاتە باشترە لەم پاڵەوانییەتییە جیھانییە. ھەربۆیە ژمارەی ھەڵبژاردەکان لە ١٦ بووە ١٢ لەگەڵ ئەوەشدا جێگای ئەو ھەڵبژاردانە پڕنەکرایەوە.

سیستەمی یارییەکان دەرچوون بوو بە یەک دۆڕان. ماوەی پاڵەوانێتییەکە لە ٢٧ی ئایار –١٠ی حوزەیرانی ١٩٣٤ بوو، تێیدا ١٧ یاری کرا. ھەڵبژاردەکان بەسەر چوار کۆمەڵە دابەشکران. لەم پاڵەوانییەتییە بۆ یەکەم جار لە مێژوودا یاری نێوان دوو ھەڵبژاردە دووبارە کرایەوە، ئەمەش دوای یەکسان بوونیان لە یارییەکە بە ئەنجامی١–١، ئەمەش لە یاری نێوان ئیتالیا و ئیسپانیا بوو، یارییەکە تووندوتیژی زۆری لێکەوتەوە بەھۆیەوە گۆڵپارێزی ئیسپانیا ڕیکاردۆ زامۆرا برینداربوو، دواتر نەیتوانی لە یاری دووەم بەشداریی بکات. بە مەبەستی یەکلایکردنەوەی ئەنجامەکە، یاری دووەم لە نێوان ئەم دوو ھەڵبژاردەیە ڕێکخرایەوە، لە ئەنجامدا ھەڵبژاردەی ئیتالیا بە ئەنجامی ١–٠ سەرکەوتنی بەدەست ھێنا و گەیشتە قۆناغی دواتر. لەم خولەی پاڵەوانێتییەکە وڵاتی خانەخوێ واتا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیتالیا بووە پاڵەوانی جامەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٢–١ لە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چیکۆسلۆڤاکیا «ئەوکات وڵاتی چیک و سلۆڤاکیا یەک بوون» ھەرچەندە چیکۆسلۆڤاکیا یەکەم جار گۆڵی کرد، بەڵام ئیتالیا دواتر دوو گۆڵی کرد و ئەنجامەکەی لە بەرژەوەندی خۆی تەواوکرد. ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میسر بووە یەکەم ھەڵبژاردەی عەرەبی بەشداریی جامی جیھانی بکات. یاریکەری چیکۆسلۆڤاکی ئۆلدریخ نیجدلی بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی ٥ گۆڵ.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٨

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٨

بڕیاردرا خولی سێیەمی ئەم جامە لەلایەن وڵاتی فەڕەنساوە میوانداریی بکرێت، ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٤ی حوزەیران تاکوو ١٩ی حوزەیرانی ١٩٣٨ی خایاند. ئەم بڕیاری فیفا بووە ھۆی ناڕەزایەتی دەڕبرینی کیشوەری ئەمریکای لاتینی، ئۆروگوای و ئەرژەنتین بەشداریان لە یارییەکانی پاڵەوتن نەکرد. ھەروەھا ھەڵبژاردەی ئیسپانیا لە کۆتایدا کشایەوە، ئەمەش بەھۆی شەری ناوخۆییی ئیسپانیا. لەم خولەدا، بۆیەکەم جار وڵاتی خانەخوێ و ھەڵگری نازناوەکە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەبێ ئەنجامدانی یارییەکانی پاڵاوتن، بەشدارییان لە پاڵەوانییەتییەکە کرد. ھەروەھا وەک خولی پیشوو بە سیستەمی دەرچوون بە یەک دۆڕان ئەنجام درا. لە سەرتادا وابڕیاربوو کە ١٦ ھەڵبژاردە بەشداریی بکەن بەڵام دوای ئەوەی نەمسا بەھۆی ئۆپراسیۆنی ئانشلوس خرایە سەر ئەڵمانیا بۆیە لەم خولە پاشەکشەی کرد، تەنھا ١٥ ھەڵبژاردە مایەوە، فیفا ڕێگای بە تیمی لاتڤیا نەدا کە وەک جێگرەوەی نەمسا بەشداریی بکات. ھەربۆیە ھەڵبژاردەی سوید کە بریاربوو یاری خۆی لەگەڵ نەمسا ئەنجامبدات، بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ سەرکەوتن بۆ قۆناغی دواتر. لەم خولەدا سێ یاری دووبارەکرایەوە دوای ئەوەی بە یەکسان بوون کۆتاییان پێ ھات، ئەوانیش یاریی نێوان بەڕازیل -چیکۆسلۆڤاکیا (لە یاری دووەم بەڕازیل بوو براوە ٢–١)، ئەڵمانیا - سویسرا (لەیاری دووەم سویسرا بردییەوە بە ئەنجامی ٢–٤)، کووبا - ڕۆمانیا دوای ئەوەی یەکسان بوون بە ٣–٣ لە یاری دووەمدا کووبا ٢–١ یارییەکەی بردەوە.

دیمەنێک لە یاری نێوان ھۆڵندا و چیکوسلۆڤاکیا

یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٨ لە نێوان ھەردوو ھەڵبژاردەی ئیتالیا و ھەنگاریا، بە ئامادەبوونی ٤٥ ھەزار ھاندەر لە یاریگای ئۆڵمپیک لە شاری پاریس بەڕێوەچوو. ھەر لە سەرەتاوە ئیتالیا لە ڕیگای یاریزان جینۆکلاوسی لە خولەکی ٦ی یارییەکە گۆڵێکی تۆمار کرد، دواتر پال تیکتۆس، یاریزانی ھەڵبژاردەی ھەنگاریا لە خولەکی "٨" ئەنجامی یارییەکەی یەکسان کردەوە؛ بەڵام لە خولەکی "١٦" ئیتاڵیا لە ڕێگای سیلڤیۆ پیۆلە گۆڵێکی تۆمار کرد، پاشان جینۆ کلاوسی گۆڵی دووەمی خۆی و سێیەمی ھەڵبژاردەکەی لە خولەکی ٣٥ تۆمارکرد، بەم ئەنجامە گێمی یەکەم تەواوبوو. لە گێمی دووەم یاریزانی ھەنگاریا، جیۆرجی سیرۆوسی لە خولەکی "٧٠" گۆڵێکی دیکەی بۆ ھەڵبژاردەکەی تۆمارکرد؛ بەڵام ئەمە کاریگەری نەبوو لەسەر ئەنجامە و لە خولەکی "٨٠" سیلڤیۆ پیۆلە گۆڵی دووەمی خۆی و چوارەمی ئیتالیا تۆمار کرد. بەم شێوەیە ئیتالیا بە ئەنجامی ٤–٢ سەرکەوتنی بەدەست ھێنا، بەمەش بۆ جاری دووەم لەسەر یەک نازناوەکەی بەرزکردەوە. ھەڵبژاردەی بەڕازیلیش پلەی سێیەمی بەدەست ھێنا دوای بردنەوەی لە ھەڵبژاردەی سوید بە ٤–٢. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ١٨ یاری ٨٤ جار گۆڵ تۆمارکرا و یاریکەری بەڕازیلی لیۆنیداس بووە گۆڵکار بە تۆمارکردنی حەوت گۆڵ. ھەڵبژاردەی بەڕازیل تاکە نوێنەری کیشوەری ئەمریکای باشوور بوو. بەھۆی جەنگی جیھانیی دووەم، بۆ ماوەی ١٢ ساڵ پاڵەوانیتییەکە ئەنجام نەدرا تا ساڵی ١٩٥٠. ھەڵبژاردەی ئیتالیا بۆماوەی ١٦ ساڵ وەک پاڵەوان و ھەڵگری نازناوە جیھانییەکە (١٩٣٤–١٩٥٠) مایەوە.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٠

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٠

پاش ئەوەی جامی جیھانیی بۆماوەی ١٢ ساڵ بەھۆی جەنگی جیھانیی دووەم ڕاگیرا، فیفا بەدوای وڵاتێکدا دەگەڕا بۆ قەرەبووکردنەوەی جامی جیھانیی ١٩٤٢–١٩٤٦ بەڵام ھیچ وڵاتێک ئامادەیی خۆی نیشان نەدا بۆ ئەوەی میوانداریی بکات، تا ئەوەی بەڕازیل بە مەرجی ئەوەی پالاوانێتییەکە لە ساڵی ١٩٥٠ ئەنجام بدرێت (کە بڕیار درابوو ١٩٤٩ بەڕێوە بچێت) ئامادەی خۆی نیشاندا ئەم خولە میوانداریی بکات. پێشتر ھەردوو وڵاتی بەڕازیل و ئەڵمانیای نازی ئامادەیی خۆیان نیشاندا بوو بۆ میوانداریکردنی جامی جیھانییی ١٩٤٢. فیفا دەستی کرد بەھەوڵەکانی لەگەڵ وڵاتەکان بۆ بەشداریی پێکردنی ھەڵبژاردەکانیان لە یارییەکانی ئەم پاڵەوانییەتییە. بەھۆی ھەلومەرجی جەنگەوە ھەڵبژاردەی ئیتالیا کە ھەلگری نازناوەکە بوو لەو بڕوایەدا نەبوو بتوانێت بەشداریی بکات بەڵام دوای ئەوەی فیفا خەرجی ھەڵبژاردەکەی لە ئەستۆ گرت ڕازی بوو بە گەشتکردن بۆ بەڕازیل؛ ھەروەھا یەکێتیی تۆپی پێی جیھانی بڕیاریدا ھەڵگری نازناوەکە بەبی پاڵاوتن سەرکەوێت بۆ پاڵەوانییەتییەکە.

دیمەنێک لە گۆڵی دووەمی ئۆروگوا لە یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٠ لە ڕێگای ئەلسیدس جیگییا

ماوەی خولەکە لە ٢٤ی حوزەیران تاکوو ١٦ی تەممووزی ١٩٥٠ی خایاند، ١٦ ھەڵبژاردەی نیشتیمانیی بەشدارییان تێداکردبوو لە نێو سێ کیشوەری جیھان، بەڵام بەھۆی کشانەوەی چەند ھەڵبژاردەیەک مانەوە ١٣ وڵات. لەناو چوارکۆمەڵە جێگیرکران. ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا و ھەڵبژاردەی ژاپۆن لەم خولە بەشداریان نەکرد بەھۆی کاریگەرییەکانی جەنگی جیھانی دووەم. یاریی کۆتاییی لە یاریگای مەراکانا بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی پێوانەی لە ھاندەر کە نزیکەی ٢٠٠ ھەزار کەس دەبوون لە نێوان ھەڵبژاردەی بەڕازیلی خانەخوێ و ھەڵبژاردەی ئۆروگوای ھەڵگری یەکەم نازناوی ئەم پاڵەوانێتییە بەرێوەچوو. بە شێکی زۆری جیھان چاو لەسەر ئەوەبوو کە بەڕازیل نازناوەکە بەدەست بھێنێت بەھۆی ئەوەی یەک ساڵ پێشتر جامی کوپا ئەمریکا بەدەست ھێنابوو، ھەروەھا توانیبووی ئاستێکی باش پێشکەش بکات. لە سەرەتادا بەرزایل لە خولەکی ٤٧ی گێمی دووەم گۆڵی تۆمارکرد بەڵام ھەڵبژاردەی ئۆروگوای بەتۆمارکردنی ٢ گۆڵی یەک بەدوای یەک ئەنجامێکی چاوەروانەکراوی بەدەست ھێنا و یارییەکەی بردەوە، بۆ دووەمجار بووە پاڵەوانی جامی جیھان. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٢٢ یاری ٨٨ جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریکەری بەڕازیلی ئەردمێر بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی ھەشت گۆڵ.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٤

وێنەی تابلۆیەک لە شاری بێرنی سویس کە تێیدا ئەنجامی یاریی کۆتاییی نێوان ھەڵبژاردەی ھەنگاریا و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوای دانراوە

سویس وەک تاکە وڵات ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ میوانداریکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٤. یەکێتیی تۆپی پێی جیھانی لە ھەمان ئەو ڕۆژەی کە بەڕازیل وەک خانەخوێی جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٠ ڕاگەیاند بەھەمان شێوە سویسی وەک وڵاتی میوانادار ناساند. شازدە وڵات لە چەند کیشوەرێکی جیاواز بەشداریان کرد، بەسەر چوار کۆمەڵە دابەشکران. لەم خولە سیستەمی یارییەکانی گۆرانکاریان تێداکرا، کار بەسیستەمی خاڵ کرا یەکەم و دووەمی ھەر گرووپێک دەگەیشتن بە قۆناغی دواتر. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٥ی حوزەیران تاکوو ٤ی تەممووزی ١٩٥٤ی خایاند، یەکەم یاری لە نێوان ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی مەکسیک بەڕێوەچوو، لەم یارییەدا ھەڵبژاردەی بەڕازیل توانی بە ٥–٠ یارییەکە بباتەوە. دوای تەواوبوونی قۆناغی کۆمەڵەکان و قۆناغی ھەشت و یاری پێش کۆتایی، ھەردوو ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا، ھەڵبژاردەی ھەنگاریا لە یاریی کۆتاییی بەیەکگەیشتن. زۆربەی خەڵک لەو بڕوایەدا بوون ھەنگاریا نازناوەکە دەباتەوە بەھۆی ئەوەی لە قۆناغی کۆمەڵەکان ھەنگاریا ٨–٣ لە ئەڵمانیای ڕۆئاوای بردبووەوە، جگە لەوەی یاریزانانی ھەنگاریا ئاستێکی باشیان لە پاڵەوانییەتییەکە پیشاندابوو، بۆیە زۆربەی پێشبینییەکان لە بەرژەوەندی ھەنگاریا بوو. یاریی کۆتاییی کە لە یاریگای وانکدۆرف، بێرن بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٦٢ ھەزار کەس بەڕێوەچوو، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٣–٢ لە ھەڵبژاردەی ھەنگاریا. ئەوەش بۆ یەکەم جار بوو لە مێژووی خۆیدا ئەڵمانیا نازناوەکەی بەدەستھێنا. ئەڵمانییەکان لە ڕێگای دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە یارییەکەیان بە نازناوی موعجیزەی بێرن (بە ئەڵمانی: Das Wunder von Bern) ناوھێنا وەک ئاماژەیەک بۆ ئەو ڕووداوە مێژوویییە. لەم پاڵەوانییەتییە، لەکۆی ١٦ یاری ١٤٠ جار گۆڵ ھەژێنرا بە ڕێژەی بۆ ھەریارییەک زۆرتر لە ٥ گۆڵ کرا، یاریکەری ھانگاری ساندڕۆ کۆشیتش بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی ١١ گۆڵ.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٨

خۆشحالێ یاریزانانی ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل، دوای بردنەوەی یاریی کۆتاییی بەرامبەر ھەڵبژاردەی سوید بە ئەنجامی ٤–٢ لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٨.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٨ خولی شەشەمی پاڵەوانێتییەکە لەلایەن سوێد ەوە میوانداریی کرا، بێجگە لە سوێد ھەریەکە لە ئەرژەنتین، مەکسیک و وێلز ئامادەیی خۆیان نیشاندا بوو بۆ میواندارکردنی جامەکە بەڵام لە کۆتاییدا لە کۆنفڕانسی فیفا لە شاری ڕیۆ دێ ژانێرۆ و لە ٢٣ی حوزەیرانی ١٩٥٠ ئەو مافە بە سوێد درا. پێشتر دوو جار سوێد ئامادەیی خۆی نیشاندا بوو بۆ بەرێوەبردنی جامی جیھانیی فیفا لە ساڵەکانی (١٩٣٠ و ١٩٣٤) بەڵام لە ھەر دوو خولدا لە بەرژەوەندی ئیتالیا خۆی کشاندەوە. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٨ تا ٢٩ی حوزەیرانی ساڵی ١٩٥٨ی خایاند، شانزدە ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکرد. ھەڵبژاردە بەشداربووەکان بەسەر ٤ کۆمەڵەدا دابەشکران.

بۆیەکەم جار لە مێژووی ئەم پاڵەوانێتییە لە تەلەڤیزیۆنەوە یارییەکانی بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ پەخشکرا، تەنھا لە ئەورووپای ڕۆژھەلات نەبێت کە ھیچ وڵاتێک مافی پەخشەکەی وەرنەگرت. ھەروەھا بۆیەکەم جار و کۆتا جار ھەڵبژاردە وێلز، ئینگلتەرا، ئیرلەندای باکوور، سکۆتلەندا کە پێکھێنەری بەریتانیای گەورەن بەشداریان کرد. ئینگلتەرا بەھۆی لەدەستدانی بەشێکی یاریزانەکانی لە کارەساتیی میونخ کاریگەری لەسەر ئاستی ھەڵبژاردەکە بۆ دروست بوو. یەکەم یاری پاڵەوانێتییەکە لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا ھەڵگری نازناوی خولی پێشوو بوو، یارییەکە بە ئەنجامی ٣–١ لە بەرژەوەندی ئەڵمانیان تەواو بوو؛ یاری نێوان (چیکۆسلۆڤاکیا - ئێرلندای باکوور)، (وێلز -ھەنگاریا) دووبارەکرانەوە بەھۆی یەکسان بوونیان. یاریی کۆتاییی لە نێوان ھەڵبژاردەی سوید وڵاتی خانەخوێ و ھەڵبژاردەی بەڕازیل لە یاریگای ڕاسوندا بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٤٩ ھەزار کەس بەرێوەچوو، لە ئەنجامدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل بۆ یەکەمین جار لە مێژووی خۆیدا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٥–٢ بە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی سوید. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٣٥ یاری ئەوا ١٢٦ جار گۆڵ ھەژێنراوە بە ڕێژەی بۆ ھەر یارییەک زۆرتر لە ٥ گۆڵ تۆمارکرا، یاریکەری ھانگاری جەست فۆنتین بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی سێزدە گۆڵ. یاریزانی بەڕازیلی پێلێ بۆ یەکەم جار بەشداریی جامی جیھانی کرد کە ھێشتا تەمەنی نەببوو بە ١٨ ساڵ ئەوا توانی ٨ گۆڵ تۆماربکات و ھەروەھا دوایین گۆڵی پاڵەوانێتییەکەی کرد لە خولەکی "٩٠" بەمەش بووە لاوترین یاریزان کە نازناوی جامی جیھانی لەگەڵ ھەڵبژاردەی وڵاتەکەی بەدەست بھێنێت و ھەروەھا لاوترین یاریزان کە ئەو ژمارە گۆڵە لە جامی جیھانی تۆماربکات. لەم پاڵەوانییەتەدا ھیچ کام لە وڵاتەکانی کیشوەری ئاسیا و کیشوەری ئەفریقا بەشداریان نەکرد.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢

دیمەنێک لە یاری نێوان ھەڵبژاردەی ئیتالیا و ھەڵبژاردەی چیلی لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢ کە بەھۆی شەڕ و توندوتیژییەوە بە شەڕی سانتیاگۆ بەناوبانگە. چەند جارێک بەو ھۆیەوە یارییەکە وەستێنرا و پۆلیس ھاتنەناویاریگاوە بۆ کۆنتڕۆلکردنی یاریزانان

جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢ پاڵەوانییەتی ژمارە حەوتەمە لەجامی جیھانیی فیفا کە لە چیلی بەڕێوەچوو، ھۆکاری ھەڵبژاردنی چیلی لەلایەن یەکێتیی تۆپی پێی فیفا ئەوەبوو کە دوو پاڵەوانێتی پێشو (١٩٥٤–١٩٥٨) لە کیشوەری ئەووروپا بەرێوەچوون، ئەمەش ترسی لای یەکێتییەکە دروست کرد کە وڵاتانی ئەمریکای لاتینی بایکۆتی بەشداریکردن بکەن؛ بەتایبەت لەکاتی پێشکەشکردنی داواکاری بۆ میوانداریکردنی جامەکە لەلایەن چیلییەوە، سەرۆکی یەکێتیی تۆپی پێی چیلی وتی «ئێمە ھیچ شتێکمان نییە، بۆیە دەبێت جامی جیھانیمان ھەبێت.» لە ھەمانکاتدا وڵاتی ئەرژەنتینیش پاڵێوراوێکی دیکە بوو. دوو ساڵ پێش پاڵەوانیتییەکە بوومەلەرزەیەکی بەھێزە کە بە بوومەلەرزەی ڤالدیڤا یان بوومەلەرزە بەھێزەکەی چیلی ناسراوە لە ڕۆژی یەکشەمە ٢٢ی ئایاری ١٩٦٠ ڕوویدا، بەھێزترین بوومەلەرزەی جیھانە کەتائێستا تۆمارکرابێت کە ٩٫٥ پلەی ڕێختەر بوو. بەھۆی ئەم وێرانکارییەوە بەشێک لە یاریگاکان تووشی زیانی زۆر ھاتن بەناچاری یارییەکان لە چوار یاریگا بەرێوەچوو لە جێگای ١٠ یاریگا. ئەمەش چیلی ڕووبەرووی ڕەخنەیەکی زۆر کردەوە بە تایبەت لەلایەن ڕاگەیاندکارانی ئیتالیا، بەوەی گومانی خۆیان لە توانای چیلی بڵاوکردەوە بۆ ڕێکخستنی ئەم پاڵەوانێتییە.

ماوەی پاڵەوانییەتییەکە٣٠ی ئایار تاکوو ١٧ی حوزەیرانی ١٩٦٢ی خایاند، شانزدە ھەڵبژاردە لە نێو سێ کیشوەری جیاوازدا بەشدارییان کرد. لە کۆتاییدا، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٣–١ لە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چیکۆسلۆڤاکیا. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٣٢ یاری ٨٩ جار گۆڵ ھەژێنرا، ھەریەکە لە درازین یۆکۆفیچ، گارینشیا، فافا، لیونێل سانشێز، ئیڤانۆڤ و فلۆران بوونە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی چوار گۆڵ بۆ ھەریەکێکییان. ھەڵبژاردەی بەڕازیل بۆ دووەم جار لەسەریەک نازناوەکەی بەدەست ھێنا.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٦

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٦

ئێلیزابێتی دووەم، لەکاتی پێدانی جامی ژۆل ڕێمی (کە ئەوکات ناوی جامەکەبوو) بە بۆپی مۆر کاپتنی ھەڵبژاردەی ئینگلترا دوای بردنەوەیان بە ئەنجامی ٤–٢ لە ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا

جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٦ پاڵەوانییەتیی ژمارە ھەشتەمە لە جامی جیھانیی فیفا. ھەریەکە لە وڵاتەکانی ئینگلتەرا، ئیسپانیا و ئەڵمانیای ڕۆژاوا ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ میوانداریکردنی ئەم جامە بەڵام دواتر ئیسپانیا لە داوەکەی کشایەوە. کێبڕکێکە لە نێوان ئەڵمانیای ڕۆژاوا و ئینگلتەرا بوو سەرئەنجام لە ٢٢ی ئابی ١٩٦٠ لە کۆنفڕانسی فیفا لە ڕۆما، ئینگلتەرا بە بەدەستھێنانی ٣٤ دەنگ مافی میوانداریکردنی جامی جیھانیی ١٩٦٦ی وەرگرت. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١١ تاکوو ٣٠ی تەممووزی ١٩٦٦ی خایاند، تێیدا ١٦ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکرد. جگە لە ھەڵبژاردەی کۆریایی باکوور سەرجەم وڵاتەکانی ئاسیا و ئەفریقا بایکۆتی بەشداریکردنیان لە پاڵاوتنەکان بۆ گەیشتن بە پاڵەوانێتییەکە کرد، ئەمەش بەھۆکاری نادادپەروەریی فیفا لە دابەشکردنی کورسییەکان بۆ بەشداریکردن لە پاڵەوانێتییەکە کە یەک کورسی بۆ ئەو دوو کیشوەرە دابین کرابوو لەکاتێکدا ئەورووپا ٩ کورسی و ئەمریکای باشوور ٤ کورسی ھەبوو.

یەکێک لە ڕووداوە مێژوویییەکانی ئەم پاڵەوانییەتییە، دزینی جامامەکە بوو. دوای ئەوەی یەکێتیی تۆپی پێی ئینگلتەڕا بڕیاریدا جامەکە لە یەکێک لە پێشانگاکانی لەندەن دابنێت بەمەبەستی لە نزیکەوە بینینی جامەکە لەلایەن سەردانیکەران و ھەوادارانی تۆپی پێ. بەھۆی ئەمەوە لەلایەن کەسێکەوە جامەکە دەدزرێت و تەنھا سێ مانگیش مابوو بۆ بەرێوەچوونی یارییەکان. ئەم ڕووداوە کاردانەوەی ناوخۆیی و جیھانی لێکەوتەوە. پۆلیس و ھێزەکانی بەریتانیا بە ھەموو شێوەیەک کەوتە گەڕان و پشکنین بە مەبەستی دۆرزینەوەی جامەکە بەڵام بێ سود بوو تا ئەو کاتەی سەگێگی ڕەنگ سپی و ڕەش کە ناوی پیکلز لەکاتی پیاسەکردن لەگەڵ خاوەنەکەی لە باشووری لەندەن جامەکەی دۆزییەوە. دواتر خاوەنی سەگەکە جامەکە ڕادەستی یەکێک لە بنکە نزیکەکانی خۆی دەکات. بەھۆی ئەمە لەلایەن خەڵکەوە ستایشێکی زۆری سەگەکە و خاوەنەکەی کرا.

پەیکەری ھەریەکە لە یاریزانی ئینگلتەرا (لە ڕاستەوە بۆ چەپ) مارتین پیترەز، جیۆف ھۆرست، بۆپی مۆر، ڕای ویلسۆن

دواتر پاڵەوانییەتییەکە دەستی پێکرد، ھەڵبژاردەی بەڕازیل ھەڵگری نازناوی پێشوو لە قۆناغی کۆمەڵەکان لە پاڵەوانێتییەکە چووە دەرەوە لەگەڵ ئەوەی لە یەکەم یاریی خۆیدا بە ئەنجامی ٢–٠ لە بولگاریای بردەوە بەڵام لە دوو یاری دواتر شکستی ھێنا بەرامبەر ھەڵبژاردەی پورتوگال و ھەڵبژاردەی مەجەرستان بە ئەنجامی 3–1. لە ئەنجامێکی چاوەڕواننەکراوی دیکەدا، ھەڵبژاردەی کۆریای باکوور تاکە وڵاتی بەشداربووی ئاسیا گەیشتە قۆناغی ھەشتەم، دوای ئەوەی لە یاریی کۆمەڵەکان بە گۆڵێکی بێ بەرامبەر لە ھەڵبژاردەی ئیتالیای بردەوە. و لە بەرامبەر چیلی بە ئەنجامی ١–١ یەکسان بوو. سەڕەرای ئەوەی لە یەکەم یاریی خۆیدا بەرامبەر ھەڵبژاردەی یەکێتیی سۆڤیەت بە ئەنجامی سێ گۆڵی بێ بەرامبەر دۆڕابوو. لە یاری نێوان ھەڵبژاردەی ئۆرگوای و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا ناوبژیوانی یارییەکە گۆڵێکی دروستی بۆ ئۆروگوای ھەژمار نەکرد سەرەرای ئەوەی تۆپەکە لە بەینی دوو تیرەکە تێپەر بوو. ئەم ڕووداوە بوە ھۆی تورە بوونی یاریزانانی ئۆرگوای و بەشێوەیەکی خراپ کاریگەری لەسەر دانان تا ئەوەی یارییەکەیان بە ئەنجامی ٤–٠ دۆڕاند. یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٦٦ لە یاریگای وێمبلی شاری لەندەن بەڕێوەچوو، یارییەکە بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٩٦ ھەزار کەس لە نێوان ھەڵبژاردەی ئینگلتەرای وڵاتی خانەخوێ و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا ئەنجامدرا. ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئینگلتەرا بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیدا بووە پاڵەوانی جامەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٤–٢ لە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیای ڕۆژاوا. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٣٢ یاری ٨٩ جار گۆڵ ھەژێنرا، یاریکەری پۆرتوگالی ئۆزیبیۆ بووە گۆڵکاری جامەکە بە تۆمارکردنی نۆ گۆڵ. بۆ یەکەم جار لە مێژووی جامەکە، کاتی زیادکراو بەکار ھات بۆ یاریی کۆتایی دوای یەکسان بوونی ھەردوو ھەڵبژاردە لە کاتی ئاساییدا. یاریزانی ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا جیۆف ھۆرست بووە یەکەم یاریزان لە مێژوودا لە یاریی کۆتایی لە جامی جیھانیی فیفا سێ گۆڵ (ھاتریک) تۆمار بکات.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠

یاریزانانی ھەڵبژاردەی بەڕازیل براوەی جامی جیھانیی فیفای 1970

جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠ پاڵەوانییەتی ژمارە نۆ بوو لە جامی جیھانیی فیفا. پاڵەوانییەتییەکە لە وڵاتی مەکسیک بەڕێوەچوو، ئەمەش دوای ئەوەی فیفا لە ٨ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٤، لە تۆکیۆ بەمەبەستی دەستنیشانکردنی وڵاتی میوانداریی جامەکە کۆنفڕانسێکی بەڕێوەبرد. ھەریەکە لە مەکسیک و ئەرژەنتین ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ میوانداریکردنی جامەکە، بەڵام دواجار مەکسیک بە ٥٦ دەنگ مافی میوانداریکردنی جامەکەی پێ بەخشرا، ئەمەش یەکەمجار بوو لە مێژووی پاڵەوانییەتییەکە لە کیشوەری ئەمریکای باکوور بەڕێوەبچێت، ھاوکات یەکەم جاریش بوو پاڵەوانییەتییەکە لە دەرەوەی کیشوەری ئەورووپا و ئەمریکای باشوور، ئەنجام بدرێت. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٣١ی ئایار تاکوو ٢١ی حوزەیرانی ١٩٧٠ خایاند، تێیدا ١٦ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکرد. ھەڵبژاردەی مەکسیک وەک وڵاتی خانەخوێ و ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا وەک وڵاتی ھەڵگری نازناوی پێشوو بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ سەرخران بۆ پاڵەوانیتییەکە، لەکاتێکدا ٧٤ وڵات بە سیستەمی پاڵاواتن کێبڕکێیان کرد لە پێناو بەدەست ھێنانی ١٤ بلیتی کۆتایی. فیفا وەڵامی داواکارییەکانی وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقای دایەوە کە پێشتر بایکۆتی بەشداریکردنیان لە جامی جیھانیی ١٩٦٦ کردبوو. ھەڵبژاردەی مەغریب بووە دووەم ھەڵبژاردەی عەرەبی کە بەشداریی جامی جیھانی بکات، دوای ئەوەی ھەڵبژاردەی میسر بۆ یەکەم جار لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٤ بەشداریی کردبوو. ئەرژەنتین، ئیسپانیا، پورتوگال، فەڕەنسا نەیانتوانی لە قۆناغی پاڵاوتن سەرکەوتن بەدەست بھێنن بۆ گەیشتن بە پاڵەوانییەنییەکە.

گێرد مۆلەر گۆڵکاری جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠بە تۆمارکردنی دە گۆڵ

بۆ یەکەم جار ڕێگەدرا بە ھەڵبژاردەکان دوو گۆرانکاریی لە نێوان یاریزانەکان ئەنجام بدەن لە کاتی بەڕێوەچوونی یارییەکان، ھەروەھا بۆ یەکەمجار کارتی سوور و زەرد خرایە بەردەست ناوبژیوانان، کە پێشتر ھەر بەزارەکی بوو. لەگەڵ ئەوەشدا ھیچ کارتێکی سوور بەکار نەھێنرا. جگەلەوەی بەھۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا و مانگە دەستکرەکان توانرا یارییەکان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە تەلەڤیزیۆنی ڕەنگاو ڕەنگ پیشان بدرێت و ژمارەیەکی پێوانەی لە بینەرانی ئەم پاڵەوانییەتییە تۆمارکرا.

پاڵەوانییەتییەکە دوو یاریی مێژوویی بەخۆیەوە بینی، کە لە ڕیزبەندی ١٠ باشترین یارییەکانی جامی جیھانیی فیفایە، ئەوانیش یاری نێوان ئەڵمانیای ڕۆژاوا و ئیتالیا لە یاری قۆناغی پێش کۆتایی کە ھاوکات بە یاری سەدەش ناسراوە. ھەروەھا بەڕازیل و ئیتالیا لە یاری کۆتایی. لە یاریی یەکەم دا ئیتالیای و ئەڵمانیای ڕۆژاوا بە ١–١ لە کاتی ئاسایی یەکسان بوون، بۆیە پەنابرایە بەر کاتی زیاد کراو، لەو ماوەیەدا پێنج گۆڵی دیکە کرا؛ کە سەرئەنجام بە بردنەوەی ئیتالیا بە ٣–٤ تەواوبوو. لە یاریی دووەمدا کە ھاوکات یاری قۆناغی کۆتایی جامەکە بوو ھەردوو ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ئیتالیا لە یاریگای ئەزاتیکا، بە ئامادەبوونی زیاتر لە ١٠٧ ھەزار کەس لە شاری مەکسیکۆ سیتی بەیەکگەیشتن، ھەردوو ھەڵبژاردەکە مەبەستیان بوو نازناوەکە بۆ سێیەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەدەست بھێنن. ھەر بۆیە ڕکابەرییەکی دژوار لە نێوان ھەردوو تیم بینرا. لە تایمی یەکەم بەڕازیل بە گۆڵی پێلێ لە خولەکی "١٩" پێشکەوت بەڵام ڕۆبێرتۆ بۆنینسگای ئیتالی ئەنجامەکەی لە خولەکی " ٣٩ " یەکسان کردەوە، تایمی یەکەم بەو ئەنجامە کۆتایی ھات. لە تایمی دووەم بەڕازیل لە لە ڕێگای یاریزانان جێرسۆن، جەیرزنھۆ، کارلۆس ئەلبێرتۆ تۆرێس سێ گۆڵی یەکبەدوای یەک تۆمارکرد و ئەنجامەکەی کرد بە 4–1. بەم شێوەیە یارییەکەی بردەوە و بووە یەکەم ھەڵبژاردە سێ جار پاڵەوانییەتییەکە بەدەست بھێنێت، دوای ئەوەی لە ساڵەکانی ١٩٥٨–١٩٦٢ ببووە پاڵەوان. بەپێی یاسای فیفاش ھەر وڵاتێک سێ جار نازناوەکە بباتەوە ئەوا جامەکەی وەک خەلات پێ دەبەخشێت. دواجار جامی ژۆل ڕیمێ (ئەو کات ناوی پاڵەوانییەتییەکە بوو) بە شێوەیەکی ڕەسمی درا بە بەڕازیل. ھەرچەندە ئەم جامە بۆ جارێکی دیکە لە ساڵی ١٩٨٣ دزرا و نەتوانرا بدۆزرێتەوە. لەم پاڵەوانییەتییە، لەکۆی ٣٢ یاریدا ٩٥ جار گۆڵ ھەژێنرا، یاریکەری ئەڵمانیای ڕۆژاوا گێرد مۆلەر بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی دە گۆڵ. ماریۆ زگالۆ بووە یەکەم کەس کە وەک یاریزان و ڕاھێنەر بتوانێت جامی جیھانیی فیفا بەدەست بھێنێت. ھاوکات یاریزان پێلێ بە باشترین یاریزانی جامەکە دەستنیشانکرا.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤

کڕۆیف لەگەڵ ھۆڵەندا بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا لەجامی جیھانیی ١٩٧٤ز

جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤ پاڵەوانییەتی ژمارە دەیەمە لەجامی جیھانیی فیفا کە لە ئەڵمانیای ڕۆژاوا بەڕێوەچوو، ئەمەش دوای ئەوەی ئەڵمانیا و ئیسپانیا کە ھەردووکیان بەیەکەوە داواکارییەکەیان پێشکەش کردبوو، بەڵام دواتر لەنێوان ڕێکەوتن بۆ ئەوەی ئیسپانیا لە داواکردنی میوانداریی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤ بکێشێتەوە، لە بەرامبەردا ئەڵمانیا لە بەرژەوەندی ئیسپانیا دەکشێتەوە بۆ بەرێوەبردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٢. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٣ی حوزەیران تاکوو ٧ی تەممووزی ١٩٧٤ خایاند، تێیدا ١٦ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێدا کردبوو.

ئەم پاڵەوانێتییە چەندین گۆرانکاری تێیدا ڕوویدا لەوانە پێشکەشکردنی جامێکی نوێ بۆ پاڵەوانییەتییەکە دوای ئەوەی ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل بووە خاوەنی جامی ژۆل ڕیمێ لە خولی پێشوو، یەکێتیی تۆپی پێی فیفا بەمەبەستی دروستکردنی جامێکی نوێ ھونەرمەندی ئیتاڵی سیلڤیۆ گەزانیگا ڕاسپیارد کە ئەو ئەرکە لە ئەستۆ بگرێت. ئەم جامە لە ئاڵتوونی عەیارە ١٨ دروست کرا. ھەروەھا بۆ یەکەم جار دوای ساڵی ١٩٠٤ کەسێکی نا ئەورووپی دەبێتە سەرۆکی فیفا ئەویش جۆو ھاڤیلانی بەڕازیلی بوو، ناوبراو بۆ ماوەی ١٥ ساڵ لەو پۆستە مایەوە. یەکێکی دیکە لە گۆڕانکارییەکانی ئەم پاڵەوانییەتییە بریتیبوو لەوەی ھەڵبژاردە بەشداربووەکان بەسەر چوار کۆمەڵە دابەشکران. لە ھەر کۆمەڵەیەک دوو ھەڵبژاردە سەردەخران بۆ قۆناغی دواتر. لە قۆناغی دواتر، ھەڵبژاردەکان بەسەر دوو کۆمەڵەی دیکە دابەشکران. یەکەمی کۆمەلەکە ڕاستەوخۆ دەگەیشتە یاریی کۆتایی و دووەمی کۆمەلەکە یاریی لەسەر پلەی سێیەم دەکرد. بۆ دیاریکردنی پلەی سێیەم، ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی پۆلەندا گەیشتنە ئەم قۆناغە، لە ئەنجامدا پۆڵندا پلەی سێیەمی بەدەست ھێنا. سەبارەت بە یاریی کۆتایی لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا و ھەڵبژاردەی ھۆڵندا بوو، یارییەکە لە یاریگای ئۆڵمپی شاری میونشن بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٧٥ ھەزار کەس بەڕێوەچوو. لە تایمی یەکەم، دوای تێپەڕبوونی دوو خولەک لە یارییەکە لێدانێکی سزا بۆ ھەڵبژاردەی ھۆڵندا ھەژمارکرا ئەمەش یەکەمین و خێراترین ھەژمارکردنی لێدانی سزابوو لە مێژووی پاڵەوانییەتییەکە، یاریزان جۆھان نیسکینێس پەنالتییەکەی جێبەجێ کرد و گۆڵی کرد، بەھەما شێوە لە خولەکی "٢٩" لێدانی سزا ئەمجارە بۆ ئەڵمانیا ھەژمارکرا لەلایەن یاریزان پائۆل بریتنەر جێبەجێکرا و گۆڵی تۆمارکرد و ئەنجامەکەی یەکسان کردەوە، و لە خولەکی "٤٣" ھەڵبژاردە ئەڵمانیای ڕۆژاوا لە ڕێگای گێرد مۆلەر گۆڵی سەرکەوتنیان تۆمارکرد و بەم ئەنجامە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە. ئەمەش بۆ جاری دووەم بوو، لە دوای جامی جیھانیی ١٩٥٤. لەم پاڵەوانییەتییە، لەکۆی٣٢ یاری ٩٧ جار گۆڵ ھەژێنراوە، یاریکەری پۆڵەندی گریزگۆرس لاتۆ بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی حەوت گۆڵ، ھەروەھا یاریکەری ھۆڵاندی یۆھان کڕۆیف بووە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە. کارلۆس کاسلی یاریزانی ھەڵبژاردەی شیلی وەک یەکەم یاریزان لە مێژوودا کارتی سووری لە بەرامبەر بەرزکرایەوە، ئەمەش لە یاری بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بوو. ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین بۆ یەکەم جار لە یارییەکانی جامی جیھانیی ڕووبەرووی یەکتری بوونەوە، یارییەکە ٢–١ لە بەرژەوەندی بەڕازیل کۆتایی ھات.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨

ماریۆ کیمبس گۆڵکار و باشترین یاریزانی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨

جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨ پاڵەوانییەتی ژمارە یازدە لەجامی جیھانیی فیفایە کە لەوڵاتی ئەرژەنتین بەڕێوەچوو، ئەمەش دوای ئەوەی لە کۆبوونەوەی یەکێتیی تۆپی پێی فیفا لە ٦ی تەممووزی ١٩٦٦ لە لەندەن مافی میوانداریکردنی ئەم خولەی پێ بەخشرا. ئەرژەنتین پێشتر داوای مافی میوانداریکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠ کردبوو بەڵام بەھۆی کودەتای سەربازی لەو وڵاتە ئەو مافەی پێنەدرا. ھەربۆیە ئەو مافە بە مەکسیک درا بۆ میوانداریکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠. پاڵەوانییەتییەکە ١ تا ٢٥ی حوزەیرانی ١٩٧٨ ی خایاند، تێیدا ١٦ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکرد.

ئەم پاڵەوانییەتییە بۆ یەکەم جار سۆنسەر کرا لەلایەن کۆکاکۆلاوە و یەکەم جاریش بوو سۆنسەری ھەبێت. ھەروەھا یەکێتیی تۆپی پێی فیفا بۆ یەکەم جار بڕیاریدا لێدانە یەکلایکەرەوەکان لە ئەگەری کۆتایی ھاتنی یاری نێوان ھەڵبژاردەکان بە یەکسان بوونیان لە کاتی ئاسایی و زیاد کراودا بەکاردەھێنرێت بۆ یەکلایکردنەوەی براوەی یارییەکە لە قۆناغی دووەم. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ھیچ یارییەکی ئەم خولە نەگەیشتە لێدانە یەکلاییکەرەوەکان بەڵکو ھەموو یارییەکان لەکاتی ئاسایی یاخود زیادکراودا ئەنجامەکان یەکلابوونەوە. کێشەی ناوبژیوانی لە یارییەکانی ئەم پاڵەوانییەتییەدا بەردەوام بوو. لە یەکێک لە یارییەکانی قۆناغی کۆمەلەکان ھەردوو ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی سوید بەیەک گەیشتن لە کۆتا خولەکەکان لێدانی گۆشە (کۆڕنێل) بۆ ھەڵبژاردەی بەڕازیل ھەژمار کرا کاتێک تۆپەکە ئاراستەی گۆڵ کرا، تۆپەکە ھێشتا لە ئاسمان بوو پێش ئەوەی بچێتە گۆڵەوە ناوبژیوان یارییەکەی کۆتایی پێھێنا. سەرەرای ئەوەی تۆپەکە چووە گۆڵەوە بەڵام گۆڵ ھەژمار نەکرا بۆ بەڕازیل و یارییەکە بە ئەنجامی ١–١ کۆتایی ھات. ئەم پاڵەوانییەتییە بەرگێکی سیاسی بەخۆوە بینی، بەھۆی ئەوەی سیاسەتمەداران دەستوەردانیان کرد لە گۆرینی ئەنجامی یارییەکان بە تایبەت سەرۆکی ئەو کاتی ئەرژەنتین خۆرخی فێدیلا. ھەروەھا بەھۆی پێشەلکردنی مافەکانی مرۆڤ چەندین یاریزانی ئەستێرە و بەناوبانگی ئەو کات بەشدارینەکردنی خۆیان لە خولەکە ڕاگەیاند. لە دیارترینیان یاریزانی ھەڵبژاردەی ھۆلندا یۆھان کرۆیف، بەھۆی ھەڕەشەی کوشتن و ھەوڵی ڕفاندنی خۆی و ئەندامانی بنەماڵەکەی لەلایەن کەسانی نەناسراوەوە، و ئەو فشارارە سیاسیانەی لە سەری بوو. ھەروەھا ئەم خولە یەکێک لە خولە جێی مشتومەڕەکانی مێژووی جامی جیھانیی فیفا بوو بەھۆی ئەو ڕووداوانەی تێیدا ڕوویدا. بە تایبەتی دوای ئەوەی ئەرژەنتین وڵاتی خانەخویچ یارییەکانی لە شەودا ئەنجامدەدا بۆ ئەوەی ئەنجامی ھەَلبژاردەکانی گرووپەکەی خۆی بزانێت و بتوانێت ئاڵوگۆر بەسەر یارییەکاندا بھێنێت . کاتێک بەڕازیل ٣–١ لە پۆڵندای بردەوە. ئەرژەنتین پێویستی بە ٦ گۆڵ بوو بۆ ئەوەی بگاتە قۆناغی دواتر، بۆ ئەو مەبەستە سەرۆکی ئەرژەنتین لەگەڵ سەرۆکی پیرۆ کەوتە گفتوگۆ چونکە یاری دواتریان بەرامبەر ئەوان بوو، لە بەرامبەر ئازادکردنی ١٣ گیراوی سیاسی پیرۆ لە ئەرژەنتین ھەڵبژاردەی پیرۆ خۆی بە دۆڕاندا.

یاریزانانی ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین (دەستە چەپ) یاریزانانی ھەڵبژاردەی ھۆڵندا (دەستە ڕاست) لە یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨

ئەم ڕووداوە لە یارییەکە ھەستی پێکرا کاتێک لە تایمی یەکەم ئەرژەنتین ٢ گۆڵی کرد بەڵام لە تایمی دووەمدا چوار گۆڵی دیکەی تۆمارکرد، ھەربۆیە ھەڵبژاردەی پیرۆ بە بەرتیل وەرگرتن تۆمەتبارکران بەتایبەت گۆڵپارێزەکەیان کە ئاسانکاری دەکرد تۆمارکردنی گۆڵەکان. یەکێتیی تۆپی پێی فیفا بەمەبەستی ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی ئەم ڕووداوانە لە جامی جیھانیی ١٩٨٢ یارییە گرینگەکانی خستە یەک کاتەوە. یاریی کۆتایی لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین وڵاتی خانەخوێ و ھەڵبژاردەی ھۆڵندا خاوەن پلەی دووەمی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤ لە یاریگای مۆنۆمێنتاڵ ئەنتۆنیۆ لە شاری بوێنس ئایریس بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٧١ ھەزار کەس بەڕێوەچوو، تێیدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەرژەنتین بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٣–١ (بەکاتی زۆرکراو) دوای ئەوەی لە کاتی ئاسایی یارییەکە ١–١- یەکسان بوون بەڵام لەکاتی زیادکراو ئەرژەنتین لە ڕێگای ماریۆ کیمبس دوو گۆڵی دیکەی کردو ئەنجامەکەی لە بەرژەوەندی خۆی تەواوکرد بۆیەکەم جار لە مێژووی خۆیدا نازناوەکەی بەدەست ھێنا. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٣٨ یاری ١٠٢جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریکەری ئارجەنتینی ماریۆ کیمبس بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی شەش گۆڵ وەھەروەھا ھەمان یاریکەر واتا کیمبس بوو بە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە بەمەش بووە یەکەم یاریزان کە خەڵاتی باشترین یاریزان، گۆڵکار بەدەست بھێنێت. ھەڵبژاردەی توونس وەک سێیەم ھەڵبژاردەی عەرەبی دوای ھەڵبژاردەی میسر و مەغریب بەشداریی جامی جیھانی کرد، ھەروەھا ھەڵبژاردەی ئێرانیش بۆ یەکەم جار بەشداریی لە جامەکەدا کرد.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٢

جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٢ پاڵەوانییەتی ژمارە دوانزدەیەمە لە جامی جیھانیی فیفایە کە لەوڵاتی ئیسپانیا بەڕێوەچوو، ئەمەش دوای ئەوەی بەپێی ڕێکەوتنی نێوانیان ئەڵمانیای ڕۆژاوا لە بەرژەوەندی ئیسپانیا کشایەوە کە پێشتر ئیسپانیا لە بەرژەوەندی ئەڵمانیا لە داواکردنی مافی میوانداریکردنی جامی جیھانیی ١٩٧٤ کشایەوە. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٣ی حوزەیران تاکوو ١١ی تەممووز ی ١٩٨٢ ی خایاند، ھەریەکەلە ھەڵبژاردەکانی جەزائیر، نیووزیلاند، کووەیت ھۆندووراس، و کامیروون بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەشداریان لەم خولەی جامەکە کرد. ھەڵبژاردەی ئینگلترا دوای ١٢ ساڵ بۆ جارێکی دیکە بەشداریی کردەوە ئەمە لەکاتێکدا ھەڵبژاردەی ھۆڵندا خاوەنی پلەی دووەمی خولی ڕابردوو بەشداریی نەکرد بەھۆی سەرنەکەوتنی لە قۆناغەکانی پاڵاوتن. لە سەرتادا وا گومان کرا ھەریەکە لە ھەڵبژاردەکانی ئینگلتەرا، سکۆتلەندا، ئێرلندای باکوور بەشداریی جامەکە نەکەن بەھۆی شەری فالکلاندسلە نێوان ئەوان و ئەرژەنتین؛ بەڵام بەھۆی دەستێوەردانەکانی بەریتانیا بارودۆخەکە ئارام کرایەوە.

یاریزانانی ھەڵبژادەری جەزائیر لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٢

بەھۆی بەھێزبوونی ھەڵبژاردەکان و لەھەمانکاتدا گرینگیدان بەم پاڵەوانییەتییە لەلایەن وڵاتانەوە وای کرد یەکێتیی تۆپی پێی فیفا پێشچ دەست پێکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨ بڕیاری زیادکردنی ھەڵبژاردەکانی پەسەند کرد، لە ١٦ ھەڵبژاردە بۆ ٢٤ ھەڵبژاردە ئەمەش یەکەم جاربوو ئەو ژمارەیە لە جامی جیھانی بەشداریی بکەن. بەسەر شەش کۆمەڵە دابەشکران، یەکەم و دووەمی ھەر کۆمەڵەیەک بەسەردەکەوتن بۆ قۆناغی دووەم، لەو قۆناغەشدا بەھەمان شێوە بەسەرچوار کۆمەڵەدا دابەشکران، یەکەمی کۆمەڵەکان دەگەیشتنە یاری پیش کۆتایی.

ئەم پاڵەوانییەتییە چەندین ڕووداوی سەرنج ڕاکێشی بەخۆوە بینی، لازلۆ کیس، یاریزانی ھەڵبژاردەی مەجەرستان لە یارییەکەی مێژووی خۆیان بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئێلسالڤادۆر توانی سێ گۆڵ لە ماوەی ٨ خولەک تۆماربکات. ئەمەش خێراترین ھاتریکی مێژووی جامی جیھانیی فیفا بوو، ھاوکات یارییەکەشیان بە ئەنجامی ١٠–١ بردەوە.

لە یاری قۆناغی کۆمەلەکان ھەڵبژاردەی جەزائیر ئاستێکی سەرسووڕھێنەری پێشکەش کرد لە یاری یەکەمیان بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بەربژێری سەرەکی بۆ بەدەست ھێنانی جامەکە ئەنجامێکی چاوەڕوانەکراویان تۆمارکرد کاتێک ٢–١ یارییەکەیان بردەوە. لە یاریی دووەمیان بەرامبەر نەمسا ٢–٠ دۆڕان بەڵام لە یاریی سێیەمیاندا تواناین بە ئەنجامی ٣–٢ یارییەکە لە چیلی ببەنەوە. بەھۆی ئەوەمەوە بە جیاوازی گۆڵ لە پلەی سێیەمی کۆمەلەکەی جێگیر بوو، بە ئەگەرێکی زۆر سەرکەوتنی بەدەست دەھێنا ئەگەر نەمسا لە ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بباتەوە لە ھەمان کاتدا ئەگەر ئەڵمانیا بە ئەنجانی سی گۆڵ لە نەمسا بباتەوە بە ھەمان شێوە جەزائیر سەردەکەوت بۆ قۆناغی داھاتوو بەڵام ئەوەی چاوەڕوانەکرا ڕوویدا ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا دوای ئەوەی گۆڵێکیان کرد ئیتر یاریزانانی ھەردوولا لە ھێرشبردن بۆ سەر گۆڵی یەکتر ڕاوەستان، چونکە بەم ئەنجامە ھەردوو ھەڵبژاردە بۆ قۆناغی داھاتوو سەردەکەوتن و ھەڵبژاردەی جەزائیر لە پاڵەوانییەتییەکە دەچووەدەر، ئەم ڕووداوە کاردانەوەی زۆری خەڵکی لێکەوتەوە و تەنانەت ھاندەرانی ھەردوو وڵات بەمەبەستی نیشاندانی ناڕەزایەتی فیکەیان لێدەدا و یاریگاکەیان بەجێدەھێشت. ڕۆژی دواتر میدیاکانی ھەردوو وڵات ھێرشی زۆریان کردە سەر یاریزانانیان ئەم کارەیان بە ئابڕووچن بۆ تۆپی پێ لە قەڵەم دا. یەکێتیی تۆپی پێی فیفا بڕیاریدا سەرجەم یاری سێیەمی کۆمەڵەکان لە یەک کاتدا ئەنجام بدرێت بۆ ئەوەی ڕووداوی لەو شێوەیە دووبارەنەبێتەوە ویاری بە ئەنجامەکان نەکرێت. لە مێژووی جامی جیھانی ئەم ڕووداوە بە ئابڕوچونەکەی خیخۆن بەناوبانگە.

تۆپی یاریکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٢

لە ڕووداوێکی سەرنج ڕاکێشی دیکەدا لە یاری نێوان ھەڵبژاردەی کوێت و ھەڵبژاردەی فەڕەنسا، پاش ئەوەی یاریزانی فەرەنسی ئالان گیرسی گۆڵیکی تۆمارکرد لەکاتێکدا یاریزانانی جەزائیر بەھۆی فیکەیەکەوە کە وایان زانی فیکەی ناوبژیوانە لە ڕێگریکردن لێی ڕاوەستابوون و گۆڵەکە ھەژمارکرا بە نیشانەی دەڕبرینی نارەزایەتی چوونە دەرەوەی یاریگا، شێخ فەھەد ئەحمەد سەرۆکی یەکێتیی تۆپی پێی کوێت لە یاریگا چووە دەرەوە و داوای لە یاریزانەکانی کوێت کرد درێژە بە یارییەکە نەدەن. بەڵام دواتر ناوبژیوان گۆڵەکەی ڕەتکردەوە و یاریزانان بەردەوامیان بە یارییەکەدا و لە کۆتایدا فەڕەنسا بە ئەنجامی ١–٤ یارییەکەی بردەوە.

لە یەکەم یاری قۆناغی پێش کۆتایی ھەڵبژاردەی ئیتالیا بە ئەنجامی ٢–٠ لە ھەڵبژاردەی پۆلندای بردەوە، لە یاریی دووەمی پێش کۆتایی فەڕەنسا و ئەڵمانیای ڕۆژاوا ڕووبەرووی یەک بوونەوە کاتی ئاسایی و زیاککراوی یارییەکە بە ئەنجامی ٣–٣ یەکسان بوون بۆیە پەنابرایە بەر لێدانە یەکلایکەرەوەکان بەپێی بڕیارەی فیفا کە لە ساڵی ١٩٧٨ دەری کردبوو لە حاڵەتی یەکسان بوونی نێوان ھەڵبژاردەکان لە کاتی ئاسایی و زیادکراودا پەنابۆ لێدانەیەکلایکەرەوەکان دەبرێت. ئەمەش یەکەمجار بوو لەم پاڵەوانییەتییەدا ئەم حاڵەتە جێبەجێ کرا. لە ئەنجامدا ٥–٤ ئەڵمانیا یارییەکەی بردەوە و گەیشتە یاری کۆتایی.

یاریی کۆتایی لە یاریگای سانتیاگۆ بەرنابیۆ لە شاری مەدرید بە ئامادەبوونی ٩٠ ھەزار کەس لە نێوان ئیتالیا، ئەڵمانیای ڕۆژاوا بەڕێوەچوو لە ئەنجامدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیتالیا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٣–١ بە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیای ڕۆژاوا، بۆ جاری سێەم لە مێژووی خۆیدا نازناوەکەی بەدەست ھێنا دوای ئەوەی لە ساڵەکانی ١٩٣٤–١٩٣٨ جامەکەی بردەوە. ھەروەھا گۆڵپارێزی ھەڵبژاردەکە دینۆ زۆف بووە بەتەمەترین یاریزان جامەکە بەدەست بھێنێت کاتێک تەمەنی ٤٠ ساڵ و ١٣٩ ڕۆژ بوو. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٥٢ یاری ١٤٦ جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریزانی ئیتالیا وڵۆ ڕۆسی بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی شەش گۆڵ وەھەروەھا ھەمان یاریزان بووە باشترین یاریزانی پاڵەوانییەتییەکە؛ و خەلاتی یاری خاون پیشکەشی ھەڵبژاردەی بەڕازیل کرا.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦

یاریزانانی ھەڵباردەی ئەرەنتین براوەی جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦

جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦ پاڵەوانییەتی ژمارە سێزدەیەمە لەجامی جیھانیی فیفایە کە لەوڵاتی مەکسیک بەڕێوەچوو، سەرەتا کۆڵمبیا تاکە وڵات بوو داوای مافی میوانداریکیدنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦ی کرد بەڵام چوار ساڵ پێش پاڵەوانییەتییەکە کاربەدەستانی کۆڵمبیا بێ توانایی خۆیان لە بەڕێوەبردنی خولەکە بەھۆی کێشەی ئابوورییەوە ڕاگەیاند. ھەربۆیە یەکێتیی تۆپی پێی فیفا دوای ھەڵسەنگاندنی فایلی کەنەدا، ئەمریکا، مەکسیک مافی میوانداریکردنی ئەم جامە بۆ جاری دووەم لە مێژوودا بەخشرایە مەکسیک. دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٠ بۆ یەکەم جار میوانداریی پاڵەوانییەتییەکەی کرد. لە ئەیلوولی ١٩٨٥، ھەشت مانگ بەر لە دەستپێکردنی پاڵەوانیتییەکە بوومەلەرزەیەکی بەھێز ئەو وڵاتەی گرتەوە. بەمەش گومان لە تواناکانی مەکسیک بۆ بەڕێوەبردنی خولەکە بەدەرکەوت بەڵام بەھۆی ئەوەی زیانێکی ئەوتۆ بەر یاریگاکان نەکەوتبوو بڕیاردرا ئامادەکارییەکان درێژەپێ بدەن.

ساتی تۆمارکردنی گۆڵی دووەمی مارادۆنە لە دژی ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا دوای تێپەرکردنی زیاتر لە پێنج یاریزان.

ھەریەکە لە ھەڵبژاردەی عێراق، کۆریای باشوور، کەنەدا؛ بۆیەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەشداریان لە جامی جیھانی کرد. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٣١ی ئایار تاکوو ٢٩ی حوزەیرانی ١٩٨٦ ی خایاند، تێیدا ٢٤ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکردبوو، بەسەر شەش کۆمەڵە دابەشکران یەکەم و دووەمی ھەرکۆمەڵەیەک دەچووە قۆناغی ١٦، لەو قۆناغە سیستەمی دەرچوون بە یەک دۆڕان بەکار ھات. ئەم پاڵەوانییەتییە چەندین ڕووداوی سەرنج ڕاکێشی بەخۆوە بینی. دەرکردنی سیتانۆ ڕی ڕاھێنەری ھەڵبژاردەی پارگوای دوای ئەوەی چەندین جار چووە ناو یاریگاوە لە یاری نێوان ھەڵبژاردەکەی لەگەڵ بەلجیکا، بەمەش بووە یەکەم ڕاھێنەر بە کارتی سوور دەربکرێت لە جامی جیھانی. ھەروەھا خۆزێ باتیستا یاریزانی پارگوای تەنھا دوای ٣٦ چرکە لە یاریکردن بەکارتی سووردەکرا بەمەش بووە خێراترین دەرکردن لە مێژووی جامی جیھانیی فیفا. لەم پاڵەوانییەتییەدا بۆیەکەم جار شێوازی شەپۆلی دەریا یاخود شەپۆلی مەکسیکی لە ناو ھاندەران ئەنجامدرا (ئەو نمایشەی کە ھاندەرانی ئامادەبوو بە ڕیز بەخێرای ھەڵدەستن و دواتر بە خێرای دادەنیشنەوە) ئەنجامدرا پاشان بووە دیاردەیەکی بەناوبانگ لە یارییەکاندا لە سەرتاسەری جیھان.

لە قۆناغی ھەشت ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا و ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین بەیەک گەیشتن لەم یارییەدا مارادۆنا توانی دووان لە بەناوبانگترین گۆڵەکانی مێژووی خۆی و جامی جیھانیی و تۆپی پێش تۆمار بکات؛ کە یەکێکیان لە خولەکی "٥١" بە دەست تۆماری کرد کە بە «دەستی خودایی»یان «گۆڵی سەدە» ناوبانگی دەرکرد، سەڕەرای ئەوەی ناڕەزایەتییەکی زۆری یاریزانان و ھاندەرانی ئینگلتەرای لێکەوتەوە بەڵام ناوبژیوانی توونسی عەلی ناسڕ گۆڵەکەی ھەژمارکرد. گۆڵەکەی دیکەش پاش وەرگرتنی تۆپ لە ناوەڕاستی یاریگا مارادۆنا بە خێرایی و بە تەنھا زیاتر لە پێنج یاریزانی ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا تێدەپەڕێنێت و پاش تێپەڕاندنی گۆڵپارێزیش گۆڵەکە تۆمار دەکات، دواتر ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا لە خولەکی "٨١ " گۆڵی یەکەمی خۆیان تۆماردەکەن. یارییەکە بەم ئەنجامە کۆتایی ھات و ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین گەیشتە قۆناغی پێش کۆتایی لەو قۆناغەش ڕووبەرووی بەلجیکابوو وەوە توانی بە ئەنجامی ٢–٠ یارییەکە بباتەوە، گۆڵی دووەمی مارادۆنە لە ساڵی ٢٠٠٠ لەلایەن ھاندەران و دەنگدەرانی ڕاپرسی فیفا وەک گۆڵی سەدە ناوزەد کرا. بە درێژای پاڵەوانێتییکە مارادۆنا توانی ٥ گۆڵ تۆمار بکات

یاریی کۆتایی لە نێوان ھەردوو ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا لە یاریگای ئەزاتیکا، بە ئامادەبوونی زیاتر لە ١١٤ ھەزار کەس لە شاری مەکسیکۆ سیتی بەیەکگەیشتن. تێیدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەرژەنتین بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٣–٢ بە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیای ڕۆژاوا، نازناوەکەیان بۆ جاری دووەم لە مێژووی خۆیدا بەدەست ھێنا دوای یەکەم نازناویان لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٥٢ یاری ١٣٢ جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریکەری ئینگلیزی گاری لینکەر بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی شەش گۆڵ وەھەروەھا یاریکەری ئارجەنتینی دیێگۆ مارادۆنا بووە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٠

تۆپی فەرمی جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٠ بە ناوی ئیترۆسکۆ یونیکۆ دروستکراوی کۆمپیانیای ئەدیداس.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٠ پاڵەوانییەتی ژمارە چواردەمە لەجامی جیھانیی فیفایە کە لەوڵاتی ئیتالیا بەڕێوەچوو. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٨ی حوزەیران تاکوو ٨ی تەممووز ی ١٩٩٠ی خایاند. ھەریەک لە وڵاتەکانی نەمسا، ئینگلتەرا، ئیتاڵیا، فەڕەنسا، یۆنان، یەکێتیی سۆڤیەت، ئەڵمانیای ڕۆژاوا، و یوگوسلاڤیا لە ساڵی ١٩٨٣ ناوی خۆیان تۆمارکردبوو بۆ میوانداریکردنی جامی جیھانیی ١٩٩٠. پاش مانگێک تەنھا ئینگلتەرا، یۆنان، ئیتاڵیا، و یەکێتیی سۆڤیەت مانەوە دوای ئەوەی وڵاتەکانی تر کشانەوە. دواتریش لە کاتی پێشبڕیکێکە ئینگلتەرا و یۆنانیش کشانەوە بەمەش تەنھا ئیتاڵیا و یەکیتی سۆڤیەت لە کۆتا خولی دەنگدانەکە مانەوە. لە کۆتا خولی دەنگدانەکان ئیتاڵیا بە ١١ دەنگ سەرکەوت بەسەر یەکێتیی سۆڤیەت کە ٥ دەنگی بە دەست ھێنابوو. یەکێتیی سۆڤیەت بڕیاری بایکۆت کردنی یارییەکانی ئۆڵمپیکی ساڵی ١٩٩٤ کردبوو. ئەمەش کاریگەری زۆری ھەبوو لەسەر دەنگەکانی بۆ میوانداری جامی جیھانی ھەر بۆیە ھەڵبژاردەی ئیتاڵیا بوو بە خانەخوێی جامی جیھانیی ١٩٩٠. بەمەش ئیتاڵیا بوو بە دووەم وڵات لە دوای مەکسیک کە دوو جار میوانداریی جامی جیھانیی بکات.

ئەندریاس برێمێ خاوەنی گۆڵی کۆتایی جامی جیھانیی ١٩٩٠ بە لێدانی سزا.

سیتەمی خولەکە چەند گۆڕانکارییەکی بەخۆوە بینی، ٢٤ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان کرد بەسەر پێنج کۆمەڵە دابەشکران، یەکەم و دووەمی ھەرکۆمەڵەیەک ڕاستەخۆ دەگەیشتە قۆناغی ١٦ یاخود قۆناغی لێدەرچوون. لەھەمانکاتدا چوار لە باشترین سێیەمەکانی کۆمەڵەکان بەسەردەکەوت بۆ قۆناغی ١٦ ئەمەش یەکەم جار بوو کاربەم سیستەمە بکرێت. ھەریەکە لە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆستاریکا، ئیرلەند، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان بۆیەکەم جار لە مێژوودا بەشداریان لە پاڵەوانییەتییەکە کرد لەھەمانکاتیش میسر دوای ٥٦ ساڵ گرایەوە ناو ڕکابەرییەکان، ھەروەھا ئەمریکاش دوای ٤٠ ساڵ توانی بەشداریی بکاتەوە.

زۆرێک لە بیروبۆچوونەکان ڕایان وایە ئەم پاڵەوانییەتییە یەکێک لە بێزارترین پاڵەوانییەتییەکانی جامی جیھانی بوو بەھۆی ئەوەی کەمترین ڕێژەی گۆڵی تێداتۆمارکرا، ٤ یاری بە لادانەیەکلایکەرەوەکان تەواوبوو لە قۆناغی ١٦ ڕێژەی گۆڵکردن ٢٫٢١ بوو ئەمەش بە بەراورد بە خولەکانی پێشوو کەمتر بوو. بۆ یەکەمجار ١٦ کارتی سوور لە پاڵەوانییەتییەکە بە ڕووی یاریزانان بەرزکرایەوە. زۆربەی ھەڵبژاردەکان بە سیستەمی بەرگری یارییان دەکرد. جگە لە ئەڵمانیای ڕۆژاوا کە بە سیستەمی ھێرشبردن بۆ سەر ڕکابەرەکانیان یاری دەکرد.

سەرتای پاڵەوانییەتییەکە بە ئەنجامێکی سەرنج ڕاکێش و چاوەڕوانەکراو دەستی پێکرد ئەویش کاتێک ھەڵبژاردەی کامیرۆن وڵاتی تازە بەشداربووی جامەکە، لە ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین ھەڵگری نازناوی خولی پێشوو بردەوە بە ئەنجامی 1–0. کامیرۆن تا قۆناغی ھەشتی پاڵەوانییەتییەکە بەسەرکەوت بەڵام بە ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا ٢–٣ دۆڕا.

یاری یەکەمی قۆناغی پێش کۆتایی لە نێوان ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا لە یاریگای سانپاولۆ بەڕێوەچوو کاتی ئاسایی و زیادکرا بە ١–١ کۆتایی ھات ھەربۆیە پەنا برایە بەرلێدانە یەکلایکەرەوەکان ئەرژەنتین توانی ٤–٣ یارییەکە بباتەوە. لە یاریی دووەمی قۆناغی پێش کۆتایی ھەردوو ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بەیەکگەیشتن ١–١ لە کاتی ئاسایی و زیادکراودا یەکسان بوون بۆیە ئەم یارییەش چووە قۆناغی لێدانە یەکلایکەرەوەکان تێیدا ئەڵمانیا ٣–٤ یارییەکەی بردەوە.

یاری کۆتای لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیای ڕۆژاوا لە یاریگای ئۆڵمپیکو لە شاری ڕۆمای ئیتالیا بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٧٤ ھەزار کەس بەڕێوەچوو، تێیدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیای ڕۆژاوا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ١–٠ بە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەرجەنتین، تاکەگۆڵی یارییەکەش لەلایەن یاریزانی ئەڵمانی ئەندریاس برێمێ لە خولەکی ٨٥ تۆمار کرا دوای ئەوەی لێدانێکی سزای گوماناوی لەسەر ئەرژەنتین ھەژمارکرا و لێدانەکەی بە سەرکەوتووی جێبەجێ کرد. لەم یارییە دوو یاریزانی ئەرژەنتین بە کارتی سوور دەرکران لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٥٢ یاری ١١٥ جار گۆڵ ھەژێنراوە، و یاریکەری ئیتالی سکیلاچی بووە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی ٦ گۆڵ و ھەر خۆشی بوو بە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە. فرانتس بێکنباوەر ناوی چووە مێژوو وەوە دوای ئەوەی وەک ڕاھێنەر و یاریزان توانی نازناوی جامی جیھانی بباتەوە دوای ئەوەی ساڵی ١٩٧٤نازناوەکەی وەک یاریزان بردەوە.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٤

دیمەنێک لە ئاھەنگی کردنەوەی جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٤

جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٤ پاڵەوانییەتی ژمارە پازدەمە لە جامی جیھانیی فیفایە کە لەوڵاتی ئەمریکا بەڕێوەچوو، ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٧ی حوزەیران تاکوو تاکوو ١٧ی تەممووز ی ١٩٩٤ ی خایاند، تێیدا ٢٤ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکردبوو، پاڵەوانێتییەکە لە ٩ شاری جیاوازی ئەمریکا بەڕێوەچوو. ھەریەکە لە مەغریب، بەڕازیل، ئەمریکا ئامادەی خۆیان نیشاندا بۆ میوانداریکردنی ئەم خولەی پاڵەوانییەتییەکە، دواجار یەکێتیی تۆپی پێی فیفا ٤ی تەممووزی ١٩٨٨ لە وڵاتی سویسڕاوە ناوی وڵاتی میوانداری جامی جیھانیی ١٩٩٤ بڵاوکرایەوە کە ئەمریکا بوو دوای بەدەست ھێنانی ١٠ دەنگ لە بەرامبەردا مەغریب (٢ دەنگ) و بەڕازیل (٧ دەنگ)یان بەدەست ھێنا. جامی جیھانیی ١٩٩٤ کۆتا جامی جیھانی بوو بە بەشداریی ٢٤ ھەڵبژاردە، لە جامی جیھانیی ١٩٩٨ سیستەمەکە گۆڕا، ژمارەی ھەڵبژاردەکان لە ٢٤ ھەڵبژاردەوە زیادی کرد بۆ ٣٢ ھەڵبژاردە. نێجیریا، یۆنان، عەرەبستانی سەعوودی بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەشداریی جامی جیھانییان کرد. سەرەرای ئەوەی یەکەم جاریان بوو بەشداریی بکەن بەڵام ھەڵبژاردەی سعودیە و ھەڵبژاردەی نێجیریا توانیان خۆیان بگەیەنننە قۆناغی 16. بۆ یەکەمجار لە مێژووی ئەم پاڵەوانییەتییە ژمارەی ئامادەبووانی سەرجەم یارییەکان گەیشتە ٣٫٥ ملیۆن کەس. جگە لەوەی ژمارەیەکی دیکەی پێوانەی تۆمارکرد بە ئامادەبوونی ٦٩ ھەزار کەس لە ھەر یارییەکی پاڵەوانییەتییەکە؛ کە پێشوتر لە جامی جیھانی ٥١ ھەزار کەس بۆ ھەر یارییەک بوو.ھەڵبژاردەی نەرویژ دوای ٥٦ ساڵ توانی بۆ جارێکی دیکە بگەرێتەوە جامی جیھان پاش یەکەم بەشداریکردنی لە ساڵی ١٩٣٨ ئەمەش دورترین ماوەی دووبەشداریکردنی بوو. ١٧ی تەممووزی ١٩٩٤ یاریی کۆتاییی خولەکە لە یاریگای ڕۆس بۆوی شاری پاسادینای کالیفۆرنیا لەنێوان ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی ئیتالیا بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٩٤ ھەزار کەس بەڕێوەچوو. ھەردوو ھەڵبژاردە لە پێناو بەدەست ھێنانی نازناوی چوارەمی خۆیان ڕکابەریان کرد. تایمی یەکەم و تایمی دووەم بەبێ گۆڵ بەکسان بوون. لە کاتی زیادکراویشدا بەھەمان شێوە بەبێ گۆڵ یەکسان بوون. ھەربۆیە پەنابرایە بەر لێدانە یەکلایکەرەوەکان لە ئەنجامدا، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٣–٢ لە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیتالیا، بۆجاری چوارەم نازناوەکەی بەدەست ھێنا دوای ئەوەی لە ساڵەکانی (١٩٥٨-١٩٦٢-١٩٧٠) نازناوەکەی بەدەستھێنابوو. ھەڵبژاردەی سوید توانی پلەی سێەم بەدەستبھێنێت پاش بردنەوەی لە ھەڵبژاردەی بولگاریا بە ئەنجامی 4–0. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٥٢ یاری ١٤١ جار گۆڵ ھەژێنراوە و ھەریەکە لە ستۆیجکۆڤ و سالینکۆ گۆڵکاری جامەکە بوون بە تۆمارکردنی شەش گۆڵ وەھەروەھا یاریکەری بەڕازیلی ڕۆماریۆ بووە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە.

جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٨

جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٨ پاڵەوانییەتی ژمارە شازدەیەم بوو لە جامی جیھانیی فیفا کە لەوڵاتی فەڕەنسا بەڕێوەچوو، ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٠ی حوزەیران تاکوو تاکوو ١٢ی تەممووزی ١٩٩٨ ی خایاند. وڵاتی فەڕەنسا مافی میوانداریکردنی جامی جیھانی پێ بەخشرا دوای ئەوەی لە ٢ی تەممووزی ١٩٩٢ لە شاری زیوریخی سوسیسرا دەنگدان کرا. لە ناو ئەو وڵاتانەی ئامادەی خۆیان نیشاندابوو بۆ میواندارکردنی ئەم خولەی پاڵەوانییەتییەکە. فەڕەنسا توانی ١٢ دەنگ بە دەست بھێنیت لە بەرامبەردا مەغریب توانی ٧ دەنگ بە دەست بھێنێت. سوسیراش بەزووی کشایەوە بەھۆی ئەوەی ھەموو مەرجەکانی تێدا نەبوو. بەو شێوەیە فەڕەنسا بوو بە سێیەمین وڵات دوای مەکسیک و ئیتاڵیا کە دوو جار میوانداریی مۆندیال بکات.

تریکەلەر ناوی تۆپی جامی جیھانیی ١٩٩٨ بوو، کە کۆمپانیای ئەدیداس دروستی کردبوو. ھاوکات یەکەمین تۆپی دوو ڕەنگ بوو لە جامی جیھانی بەکار بھینرێت.

دوای ئەوەی ١٩٣٨ بۆ یەکەم جار میوانداریکرد؛ و جارێ نۆیەم بوو جامی جیھانیی لە ئەورووپا بەڕێوەبچێت. جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٨ یەکەمین جامی جیھانی بوو لەژێر سەرۆکایەتی سێپ پلاتەر سەرۆکی پێشووتری فیفا بەڕێوەبچێت. تێیدا ٣٢ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان کرد، ئەمەش یەکەمجار بوو ئەو ژمارەیە لە ھەڵبژاردەکان بەشداریی جامەکە بکەن لە سەرتایی دروستکردنییەوە. ھەڵبژاردەکانی ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەفریقای باشوور، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کرواتیا، ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جەمایکا بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەشداریان لە جامی جیھانی کرد. یاریی کۆتاییی جامەکە لە نێوان ھەڵبژاردەی فەڕەنسا و ھەڵبژاردەی بەڕازیل لە یاریگای فەڕەنسا لە شاری ساندۆن بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٧٥ ھەزار کەس بەرێوەچوو. تێیدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی فەڕەنسا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بە ئەنجامی ٣–٠ بە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕزیل. بەم ئەنجامە فەرنساتنی بۆیەکەم جار جامەکە بەدەست بھێنێت زێدان لەم یارییەدا دوو گۆڵی بە سەر تۆمار کرد؛ ھەڵبژاردەی کرواتیا پلەی سێیەمی بەدەست ھێنا دوای ئەوەی بە ئەنجامی ٢–١ لە ھەڵبژاردەی ھۆڵندای بردەوە. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٦٤یاری ١٧١ جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریزانی کڕواتی دافور سۆکەر بوو بە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی شەش گۆڵ و ھەروەھا یاریزانی بەڕازیلی ڕۆناڵدۆ بووە باشترین یاریزانی پاڵەوانییەتییەکە. ژمارەی جەماوەری ئامادەبووی یارییەکان (٢٫٧٨٥٫١٠٠) کەس بوو.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٢

ھاندەرانی کۆریای باشووی لە کاتی سەیرکردنی یاری ھەڵبژاردەی وڵاتەکەیان لە قۆناغی لێدەرچوون لە ڕێگای شاشەیەکی گەورەوە

جامی جیھانیی فیفیای ٢٠٠٢ پاڵەوانییەتی ژمارە حەڤدەمە لەجامی جیھانیی فیفا کە لەوڵاتی ژاپۆن و کۆریای باشوور بەڕێوەچوو کە بۆ یەکەمین جار بوو لە مێژووی پاڵەوانییەتییەکە کە لە دوو وڵاتی جیاواز میوانداریی بکرێت، بۆ جاری یەکەم بوو لە کیشوەری ئاسیا ئەنجام بدرێت، و یەکەمینجار بوو لە دەرەوەی ھەردوو کیشوەرەکەی ئەمریکا و کیشوەری ئەورووپا ئەنجام بدرێت. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٣١ی ئایار تاکوو تاکوو ٣٠ی حوزەیران ی ٢٠٠٢ ی خایاند، تێیدا ٣٢ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکردبوو، ھەردوو ھەڵبژاردەی ژاپۆن و کۆریای باشوور ڕاستەوخۆی سەکەوتن بۆ پاڵەوانەتییەکە لەھەمانکاتیش ھەڵبژاردەی فەڕەنسا ھەڵگری نازناوی پێشوو بەبێ ئەنجامدانی پاڵاوتن ڕاستەوخۆ بۆ پاڵەوانییەتییەکە سەرخرا. ئەمەش دوایین جار بوو کە ھەڵگری نازناو بێ پاڵاوتن بگاتە خولەکە. ھەریەک لە ھەڵبژاردەکانی چین، ئیکوادۆر، سینیگال، و سلۆڤینیا بۆ یەکەمین جار بەشداریان لە جامی جیھانی کرد. لەم خولەی جامەکە چەندین ئەنجامی چاوەڕوانەکراو ڕوویاندا. ھەڵبژاردەی فەڕەنسا ھەڵگری نازناوی پێشوو ھەروەھا ھەڵبژاردەی ئۆرگوای لە قۆناغی کۆمەڵەکان ماڵئاوایان کرد نەیانتوانی خالی پێویست بۆ گەیشتن بە قۆناغی دووەم بەدەست بھێنن لەھەمانکاتدا سینیگال کە یەکەم جاریبوو بەشداریی بکات بە دووەمی کۆمەڵەکەی بەسەرکەوت بۆ قۆناغی دواتر. ھەروەھا ھەڵبژاردەی تورکیا و ھەڵبژاردەی کۆریای باشوور بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا گەیشتنە یاری پێش کۆتایی بەڵام لەو قۆناغە تورکیا بەرامبەر بەڕازیل و ھەڵبژاردەی کۆریای باشوور بەرامبەر ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا بە ئەنجامی ١–٠ دۆڕان. ھاکان شکور یاریزانی ھەڵبژاردەی تورکیا خێراترین کۆڵی لە مێژووی پاڵەوانیتییەکە تۆمار کرد دوای تەنھا تێپەربوونی ١١ چرکە بە سەر دەسیتپێکی یاری نێوان وڵاتەکەی و ھەڵبژاردەی کۆریای باشوور لە یاری دیارکردنی پلەی سێیەم کە دواجار یارییەکە بە ئەنجامی ٣–٢ لە بەرژەوەندی ھەڵبژاردەی تورکیا تەواو بوو. یاریی کۆتایی لە یاریگای نێودەوڵەتی یۆکۆھاما لە شاری یۆکۆھامای وڵاتی ژاپۆن بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٦٩ ھەزار کەس لە نێوان ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا بەڕێوەچوو. تێیدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ٢–٠ بە ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیا، ھەردوو گۆڵەکەش لەلایەن ڕۆناڵدۆ لە خولەکەکانی "٦٧"، "٧٩" تۆمارکران. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٦٤ یاری ١٦١ جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریکەری بەڕازیلی ڕۆناڵدۆ بووە گۆڵکاری پاڵەوانییەتییەکە بەتۆمارکردنی ھەشت گۆڵ وەھەروەھا گۆڵپارێزی ئاڵمانی ئۆلیڤەر کان بووە باشترین یاریزان و باشترین گۆڵپارێز پاڵەوانییەتییەکە ئەمەش یەکەم جار بوو گۆڵپارێزێک ببێتە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە.کافۆ یاریکەری پێشووی ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل بووە یەکەم یاریزان لە سێ یاریی کۆتاییی جامی جیھانی بەشداری بکات.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦

جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦ پاڵەوانییەتی ژمارە ھەژدەیەمە لە جامی جیھانیی فیفایە کە لەوڵاتی ئەڵمانیا بەڕێوەچوو، دەنگدان بۆ دیاریکردنی وڵاتی خانەخوێی جامی جیھانیی ٢٠٠٦ لە تەممووزی ساڵی ٢٠٠٠ ئەنجامدرا لە شاری زوریخ لە سویسرا. بەڕازیل سی ڕۆژ بەر لە کیبڕکیکە کشایەوە. دواتر ھەریەک لە وڵاتانی ئەڵمانیا، ئەفریقای باشوور، ئینگلتەرا، و مەغریب کێبڕکێکیان لەسەر بە دەستھێنانی مافی میوانداریی جامی جیھانیی ٢٠٠٦ دەکرد. کێبڕکێکە بە سێ خول بەڕێوە چوو، لە ھەر خولێکدا کەمترین دەنگ دەکرایە دەرەوە. لە کۆتا خولدا، ئەڵمانیا سەرکەوت بەسەر ئەفریقای باشووردا و مافی میوانداریی جامی جیھانیی ٢٠٠٦ی وەرگرت. بۆ جاری دووەم بوو کە وڵاتی ئەڵمانیا ببێتە خانەخوێ، و جاری دەیەم بوو لە ئەورووپا جامی جیھانیی بەڕیوەبچێت. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ٩ی حوزەیران تاکوو ٩ی تەممووز ی ٢٠٠٦ ی خایاند، تێیدا ٣٢ ھەڵبژاردەی نیشتیمانی بەشدارییان تێداکردبوو، یاریی کۆتایی لە یاریگای ئۆڵمپی بەرلین بە ئامادەبوونی ٦٩ ھەزار کەس لە نێوان ھەڵبژاردەی ئیتالیا و ھەڵبژاردەی فەرنسا بەڕێوەچوو. تێیدا ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیتالیا بووە پاڵەوانی پاڵەوانییەتییەکە دوای بردنەوە بەئەنجامی ١–١ (ئینجا بەلێدانی لێدانی سزا ٥–٣) بەرامبەر ھەڵبژاردەی تۆپی پێی فەڕەنسا، توانی بۆ جاری چوارەم لە مێژوویدا نازناوەکە بەدەست بھێنێت . لەم یارییەدا زیدان لە خولەکی "١١٠" بەکارتی سوور کرایە دەرەوە دوای ئەوەی سەرێکی بەھێزی دا لە سنگی ماتیرازی یاریزانی ئیتالی. بەمەش زیدان بووە دەوەم یاریزان لە یاریی کۆتایی دەر بکرێن و لە ھەمان کاتیش یەکەم یاریزان بوو لە خولەکی زیادکراوی یاریدا بکرێتە دەرەوە؛ و ھەروەھا ئەمە چوارەم کارتی سووری یاریی کۆتاییی جامی جیھانی بوو. لەم پاڵەوانییەتییە لەکۆی ٦٤ یاری ١٤٧ جار گۆڵ ھەژێنراوە و یاریکەری ئاڵمانی میرۆسلاڤ کلۆزە بەتۆمارکردنی پێنج بوو بە گۆڵکاری خولەکە و ھەروەھا یاریکەری فەڕەنسایی زینەدین زیدان بووە باشترین یاریکەری پاڵەوانییەتییەکە. جامی جیھانیی ٢٠٠٦ یەکێک بوو لە پڕ بینەرترین مۆندیالەکان کە لە شاشەکانی تەلەڤیزیۆنە بینرابێت؛ کە ٢٦٫٢٩ ملیارد جار سەیرکراوە، و تەنھا یاریی کۆتایی ٧١٥٫١ ملیۆن بینەری ھەبووە.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٠

بینەرانی یارییەکانی جامی جیھانیی ٢٠٢٠

جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٠ نۆزدەیەمین جامی جیھانییە. لە وڵاتی ئەفریقای باشوورخانەخوێ کرا لە ١١ی حوزەیرانەوە ھەتا ١١ی تەممووز بەردەوام بوو، یەکەمجار بوو لە مێژوودا کیشوەری ئەفریقا ئەم پاڵەوانییەتییەی تێدا بەرێوە بچێت. ھەریەکە لە میسر، توونس، مەغریب، لیبیا، و ئەفریقای باشوور ئامادەی خۆیان نیشاندا بۆ میواندارکردنی ئەم خولە. لەدوای بڕیارێکی فیفا، بە ڕێنەدان بە ئەنجامدانی پاڵەوانێتی لە دوو وڵات، وڵاتی تونس لە ھەڵبژاردنەکە کشێنرایەوە. فیفا بڕیاری دا بە دوورخستنەوەی لیبیا، لەبەر ئەوەی ھەموو مەرجەکانی خانەخوێکردنی پاڵەوانێتییەکەی تیادا نەبوو. لە کۆتاییدا پاش ئەنجامدانی خولێکی دەنگدان، براوەی ھەڵبژاردنەکە لەلایەن سەرۆکی فیفا، سێپ بلاتەرەوە لە کۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانی لە ١٤ی ئایاری ٢٠٠٤ لە زوریچ ئاشکرا کرا. بە ١٤ دەنگ باشووری ئەفریقا مافی خانەخوێکردنی پێدا. لە بەرامبەر مەغریب ١٠ دەنگ و میسر ھیچ دەنگیکێکی پێنەدرا. لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٦–٢٠٠٧ دەنگۆی ئەوە بڵاودەکرایەوە کە مافی میواندارکردنی جامی جیھانیی ٢٠١٠ دەدرێتە وڵاتێکی دیکە، بەڵام دواتر بەرپرسانی یەکێتیی تۆپی پێی فیفا، سەرجەم دەنگۆکانیان ڕەتکردەوە و متمانەی خۆیان بە تواناکانی وڵاتی خانەخوێ دەڕبری. لە ١١ی حوزەیران یەکەم یاری لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەفریقای باشوور و ھەڵبژاردەی مەکسیک دەستی پێکرد کە بە یەکسان بوون بەبێ گۆڵ کۆتایی ھات.

ھەڵبژاردەی ئیسپانیا پاڵەوانی جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٠

یەکەم پاڵەوانییەتییە ھیچ وڵاتی نوێ بەخۆوە نەبینی بەشداریبکات بەلکو سەرجەم ھەڵبژاردە بەشداربووەکان پێشتر لە یەکێک لە خولەکانی جامەکە بەشداریان کردبوو. یاریی کۆتاییی ئەم پاڵەوانییەتییە لە نێوان ھەڵبژاردەی ئیسپانیا و ھەڵبژاردەی ھۆڵەندا لە یاریگای شاری تۆپی پێ لە جۆھانسبێرگ بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٨٤ ھەزارکرەس بەرێوەچوو. ئەمە یەکەم جار بوو ھەڵبژاردەی ئیسپانیا بگاتە یاریی کۆتایی لە بەرامبەردا ھەڵبژاردەی ھۆدا دوای ٣٢ ساڵ توانی خۆی بگەیەنێتەوە یاریی کۆتایی کە دوایین جار لە یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٧٨ بوو. کاتی ئاسایی یارییەکە بە یەکسان بوون بەبێ گۆڵ بۆ ھەردوو لا تەواو بوو؛ بەڵام لە کاتی زیادکراودا لە خولەکی "١١٦" ھەڵبژاردەی ئیسپانیا لە ڕێگای ئەندرێس ئەنێستاوە توانی لە ھێرشێکدا گۆڵی یەکەم و کۆتایی یارییەکە تۆماربکەن؛ بۆیەکەم جار لە مێژوودا نازناوەکەی بەدەست ھێنا. لەم یارییەدا ١٦ کارتی زەرد بە ڕووی یاناندا بەرزکرایەوە ئەمەش زۆرترین ڕێژەبوو کە لە یاریی کۆتایی تۆمار کرابێت؛ ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا دوای بردنەوە لە ئۆڕگوای بە ئەنجامی ٣–٢ توانی پلەی سێیەم بەدەست بھێنێت و پلەی چوارەمیش بوو بەشی ئۆڕگوای. لەم پاڵەوانییەتی یە ٦٤ یئەنجامدران، ١٤٥ گۆڵ تۆمارکران. ھەریەکە لە یاریزانان تۆماس مۆلەر، داڤید ڤییا، دێیگۆ فۆرلان، ویستلی شنایدەر بوونە گۆڵکاری خولەکە بە تۆمارکردنی (٥ گۆڵ). دێیگۆ فۆرلان خەڵاتی باشترین یاریزانی پاڵەوانێتییەکەی پێ بەخشرا. ئیکەر کاسیاس خەڵاتی باشترین گۆڵپارێزی پاڵەوانێتییەکەی پێ بەخشرا.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤

وتاری سەرەکی: جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤

ئاھەنگی بەرزکردنەوەی جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤ لەلایەن یاریزانانی ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا

جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤ بیستەمین پاڵەوانییەتییە لە جامی جیھانیی فیفا کە وڵاتی بەڕازیل بەڕێوەچوو. ئەمەش دوای ئەوەی یەکێتیی نێودەوڵەتی تۆپی پێ (فیفا) لە ٧ی ئازاری ٢٠٠٣ ڕای گەیاند کە پاڵەوانێتی جامی جیھانی لە ئەمریکای باشوور بەریوەدەچێت. ئەم بڕیارەش پاش ئەوە دێت کۆتا جار جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨ لە ئەمریکای باشوور لە وڵاتی ئەرژەنتین بەڕێوە چوو. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٠٣؛ یەکێتیی نێودەوڵەتی تۆپی پێ ئەمریکای لاتینی (کۆنمبول) ٣ وڵاتی دەستنیشانکرد بۆ میوانداریی جامی جیھانیی ٢٠١٤ ئەوانیش ئەرژەنتین، بەڕازیل و کۆڵۆمبیا بوون. لە ٣٠ی تشرینی یەکەم ی ٢٠٠٧ دا؛ فیفا لەکۆبونەوەی یەکێتییەکەیاندا، وڵاتی بەڕازیلی بە میوانداری ئەم پاڵەوانێتییە ناساند. ئەمە بۆ دووەم جارە لەمێژوودا کە بەڕازیل میوانداریی جامی جیھانی بکات. بۆ یەکەمین جار بەڕازیل ساڵی ١٩٥٠ میوانداری جامی جیھانی بوو کە تێدا ھەڵبژاردەی ئۆرگوای نازناوەکەی بردەوە. بەڕازیل لەدوای مەکسیک، ئیتاڵیا، فەڕەنسا و ئەڵمانیا پێنجەمین وڵاتە کە بۆ دووەمین جار میوانداریی جامی جیھانی بکات. لەھەر چوار پاڵەوانێتی پێشووتر لە ئەمریکای باشوور کەبەڕیوە چووە ھەڵبژاردەکانی ئەم قاڕەیە بوونەتە پاڵەوان (دوو جار ئەرجەنتین و دوو جار ئۆرۆگوای) بەڵام بەڕازیل تا ئێستا نەیتوانیوە ببێتە پاڵەوان لەسەر خاکی خۆی. ماوەی پاڵەوانییەتی یەکە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٤ تاکوو ١٣ی تەممووزی ٢٠١٤ خایان.

ماریۆ گۆتزێ لەکاتی تۆمارکردنی گۆڵی سەرکەوتنی ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا

یاریی کۆتایی لە یاریگای ماراکانا بە ئاماەبوونی زیاتر لە ٧٥ ھەزار کەس لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین و ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا بەرێوەچوو، ئەمەش جاری سێیەم بوو ئەم دوو ھەڵبژاردەیە لە یاریی کۆتایی ڕووبەرووی یەکتر ببنەوە پاش ساڵەکانی ١٩٨٦، ١٩٩٠. کاتی ئاسایی یارییە کە بەبێ گۆڵ بۆ ھەردولا کۆتایی ھات بەڵام لە کاتی زیادکراوی دووەمدا لە خولەکی ١١٦ ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا لە ڕێگای یاریزان ماریۆ گۆتزێ تۆمارکرد پاش ھاتنەناوەوەی بە چەند خولەکێک بۆ ناو یاریگا. بەم ئەنجام ھەڵبژاردەی ئەڵمانیان بۆ جاری چوارم لە مێژوویدا نازناوەکەی بەدەست ھێنا؛ و ھەڵبژاردەی ھۆڵندا پلەی سێیەمی وەرگت پاش ئەوەی ٣–٠ لە ھەڵبژاردەی بەڕازیل وڵاتی خانەخوێی بردەوە. لەم پاڵەوانییەتی یە ٦٤ یاری ئەنجام دران ١٧١ گۆڵ تۆمارکران. یاریزانی ئەڵمانی میرۆسلاڤ کلۆزە بە تۆمارکردنی ١٦ گۆڵ لە سەرجەم بەشدارییەکانی لە جامی جیھانی بووە گۆڵکاری پاڵەوانییەتییەکە. خامێز ڕۆدریگێز بە تۆمارکردنی ٦ گۆڵ بووە گۆڵکار، پۆل پۆگبای فەرەنسی باشترین یاریزانی لاو، مانوێل نۆیەری ئەڵمانی باشترین گۆڵپارێز، مێسی بە باشترین یاریزان دەستنیشانکران.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨

جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨ بیست و یەکەمین پاڵەوانییەتی بوو لە جامی جیھانیی فیفا کە وڵاتی ڕووسیا بۆ یەکەم جار میوانداریی کرد. لەسەرەتادا، نۆ وڵات خۆیان پاڵاوت بۆ میوانداریکردنی مۆندیالی ٢٠١٨ بەڵام دواتر مەکسیک لەم ھەنگاوە کشایەوە. خۆپاڵاوتنی ئەندەنووسیا لەلایەن فیفا ڕەتکرایەوە ئەمەش لەپاش ئەوەی حکوومەتی ئەندەنووسیا نەیتوانی نامەی پشتگیریکردنی ئەم پڕۆسەیە بۆ فیفا بنێرێت. لەکۆتاییدا دوو ھاوپەیمانی دروست بوو لەنێوان ئیسپانیا/پۆرتوگال و بولگاریا/ھۆڵەندا لەلایەک و ڕووسیا و ئینگلتەڕاش بەجیا لەسەر میوانداریکردن بەردەوامبوون. دواجار لەلایەن لێژنەی جێبەجێکاری فیفا لە ڕۆژی ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ لە شاری زیوخی سویسرا وڵاتی ڕووسیای وەک خانەخوێی جامی جیھانیی ٢٠١٨ ڕاگەیاند پاش ئەوەی لە پرۆسەی دەنگدان ١٣ دەنگی بەدەست ھێنا. لەدوای ساڵی ٢٠٠٦، بۆ جارێکیتر میوانداریکردنی جامی جیھانی چووەوە ئەورووپا کە یازدەیەمین جار بوو لە ئەورووپا بەڕێوەبچێت. و یەکەمین جار بوو لە مێژوودا جامی جیھانیی فیفا لە ڕۆژھەڵاتی ئەورووپا ئەنجام بدرێت. ھەموو ئەو یاریگایانەی یارییەکەیانیان لێ ئەنجامدرا کەوتنەبەشی ڕووسیای ئەورووپاوە بەمەبەستی ڕێکخستنی باشتری گواستنەوەی ھەڵبژاردە بەشداربووەکان بەپێی کات. بە بەشداریی ٣٢ ھەڵبژاردە پاڵەوانییەتی یەکە لە ١٤ی حوزەیران یارییەکانی دەستی پێکرد تا ١٥ تەممووزی ٢٠١٨ بەردەوامبوو. سەرجەم یارییەکان لە ١١ شاری جیاوازی ڕووسیا ئەنجامدران.

ھەریەکە لە ئایسلەندا و پەنەما بۆ یەکەمجار بەشداریی جامی جیھانییان کرد؛ بۆیەکەمجار لە مێژوودا سیستەمی ڤیدیۆی یارمەتیدەری ناوبژیوان(ڤار) لە یارییەکانی جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨ بەکارھات. بەمەبەستی یاریمەتیدانی ناوبژیوان لە بریاردان لە خاڵەتە گوماناوییەکان. یەکەم حاڵەتی ڕەتکردنەوەی گۆڵ بەم سیتەمە لە یاری نێوان ھەڵبژاردەی ئێران بەرامبەر ئیسپانیا بوو پاش ئەوەی لە خولەکی "٦٠" یاریزانی ئێرانی سەعید عێزەت ئیلاھی گۆڵی تۆمارکرد ناوبژیوان بەمەبەستی دڵنیابوونەوە گەرایەوە بۆ سیستەمی ڤار دواتر زانرا ئۆفساید بووە ھەربۆیە گۆڵەکە ڕەتکرایەوە. ھەروەھا لە یاری نێوان کۆریای باشوور و ئەڵمانیان ناوبژیوانی یارمەتی دەر (لایمەن) ئاڵەکەی بەرزکردەوە لە کاتی تۆمارکردنی گۆڵیک لەلایەن یاریزانانی ھەڵبژاردەی کۆریای باشوور بەھۆکاری ئۆفساید. بەڵام پاش گەڕانەوە بۆ سیستەمی ڤار بڕیاری ناوبژیوانی یارمەتی دەر ڕەتکرایەوە و گۆڵەکە ھەژمار کرا. پاڵەوانییەتییەکەلە ١٤ی حوزەیران تا ١٥ی تەممووزی ٢٠١٨ لە وڵاتی ڕووسیا و لە ١١ شاری جیاواز بەڕێوەچوو. بەبەشداریی ٣٢ ھەڵبژاردەی ئەندامی فیفا. ٣١ لەو ھەلبژاردانەش بەئەنجامدانی پاڵاوتن گەیشتنە پاڵەوانییەتییەکە و ڕووسیاش وەک میواندار ڕاستەوخۆ وەک یەکەمین ھەڵبژاردە سەرکەوت.

ئاھەنگی یاریزانانی فەڕەنسا بە بۆنەی بەدەستھێنانی نازناوی جامی جیھانیی ٢٠١٨ بۆ دووەم جار لە مێژووی ھەڵبژاردەکەیان

یەکەم یاریی پاڵەوانییەتییەکە لە نێوان ھەڵبژاردەی ڕووسیا و ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سەعوودی بەڕێوەچوو تێیدا ڕووسیا بە ئەنجامی ٥–٠ یارییەکەی بردووە، ئەمەش دووەمین ئەنجامی گەورەی ھەڵبژاردەی وڵاتی خانەخوێ بوو لە یاریکردنەوەدا تۆمارکرابێت، پاش ئیتالیا کە بە ئەنجامی ٧–١ لە ئەمریکا بردەوە لە یاریکردنەوەی جامی جیھانیی ١٩٣٤. و دووەم گەورەترین دۆڕانی ھەڵبژاردەی عەرەبستانی سعودیە بوو پاش ئەوەی لە جامی جیھانیی ٢٠٠٢ بە ٨–٠ بەرامبەر ئەڵمانیا دۆڕا. و لە ھەمانکاتدا یەکەم ھەڵبژاردەی عەرەبییە بەو ئەنجامە شکست بھێنێت . یاریی کۆتاییی پاڵەوانییەتییەکە لە ڕۆژی ١٥ی تەممووز لەیاریگای لوژنیکی لە مۆسکۆ بە ئامادەبوونی ٧٨٬٠١١ ھەزار کەس لە نێوان ھەڵبژاردەی فەڕەنسا و ھەڵبژاردەی کرواتیا بەڕێوەچوو. کرواتیا یەکەم جاری بوو لە مێژووودا بگاتە یاریی کۆتاییی جامی جیھانی لە بەرامبەردا فەرنسا ھەڵگری نازناوی جامی جیھانیی ١٩٩٨ بوو. لە کۆتایدا فەرنسا بە ئەنجامی ٤–٢ یارییەکەی بردەوە بۆ جاری دووەم لە مێژوویدا نازناوەکەی بەرزکردەوە. لەم پاڵەوانییەتی یە ٦٤ یاری ئەنجام دران، ١٦٩ گۆڵ تۆمارکرا. ھاری کین یاریزانی ئینگلتەرا بە تۆمارکردنی ٦ گۆڵ بووە گۆڵکار، لوکا مۆدریچ یاریزانی کرواتیا وەک باشترین یاریزان ھەڵبژێردرا، تیابۆ کۆرتوا گۆڵپارێزی ھەڵبژاردەی بەلجیکا بە باشترین گۆڵپارێز دەستنیشانکرا، کیلیان مباپێ یاریزانی فەڕەنسا وەک باشترین یاریزانی لاو دەستنیشانکرا و دواجاریش خەلاتی یاری خاوێن بە ھەڵبژاردەی ئیسپانیا بەخشرا.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢

تۆپی جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢

جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢ بیست و دووەمین پاڵەوانییەتی لە جامی جیھانیی فیفا بوو کە وڵاتی قەتەر بۆ یەکەم جار میوانداریی کرد. ھەروەھا بۆ یەکەم جار لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و دووەم جار لە ئاسیادا بووە کە وڵاتێک جامی جیھانی میوانداریی بکات. قەتەر لە ساڵی ٢٠١٠ مافی بەشداریکردنی جامی جیھانیی ٢٠٢٢ پێ بەخشرا. پاڵەوانییەتییەکە لە ٢٠ی تشرینی دووەم تاکوو ١٨ی کانوونی یەکەم بەڕێوە چوو. ژمارەیەک گرووپ و دەزگای ڕاگەیاندن نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە لە شیاوی قەتەر بۆ میوانداریکردنی چالاکییەکە، سەبارەت بە لێکدانەوەکانی مافەکانی مرۆڤ، بەتایبەتی بارودۆخی کرێکاران و مافی ھەوادارانی کۆمەڵگەی ئێڵ جی بی تی بەھۆی نایاسایی ھاوڕەگەزخوازی لە قەتەر. یەکێتیی تۆپی پێی شەش کیشوەر یارییەکانی پاڵاوتنیان ڕێکخست. سەرجەم نەتەوەکانی ئەندامی فیفا کە لە ئێستادا ٢١١ یان ھەیە، مافی بەشداریکردنیان لە پاڵاوتنەکاندا ھەبووە. قەتەر وەک میوانداری پاڵەوانێتییەکە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی سەرکەوت بۆ پاڵەوانێتییەکە؛ بەڵام یەکێتیی تۆپی پێی ئاسیا، قەتەری پابەند کرد بە بەشداریکردن لە قۆناغی پاڵاوتنەکانی ئاسیا چونکە دوو قۆناغی یەکەم وەک پاڵاوتن بۆ گەیشتن بە جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٢٣ ھەژماردەکرێت. ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین قارەمانی پاڵەوانێتییەکە ھاتەوە و ھەڵبژاردەکانی فەڕەنسا، کرواتیا و مەغریب توانیان پلەی دووەم، سێیەم و چوارەم بەدەستبێنن.

سیستەمی پاڵەوانێتییەکان

ژمارەی ھەڵبژاردە بەشداربووەکان

نەخشەی باشترین ئەنجامی وڵاتان لە جامی جیھانیی فیفا

پاڵەوانییەتییە سەرەتایییەکانی جامی جیھانی، کێشەی گواستنەوەی ھەڵبژاردەکان لە نێوان کیشوەرەکان قورس بوون، ئەمەش وای کردبوو بەشێکی کەم لە ھەڵبژاردەکانی ئەمریکای باشوور گەشت بکەن ئەورووپا بۆ بەشداریکردن لە جامی جیھانی ١٩٣٤، ١٩٣٨ ھەڵبژاردەی بەڕازیل تەنھا وڵات بوو کە توانی بەشداریی بکات. بەھۆی جەنگی جیھانیی دووەم پاڵەوانییەتییەکانی ١٩٤٢، ١٩٤٦ ڕێکنەخران، جامی جیھانیی ١٩٥٠ یەکەم خول بوو کە ھەڵبژاردەی بەریتانیا بەشداریی تێدا کرد بەو پێیەی بەریتانیا لە ١٩٢٠ لە فیفا کشایەوە، چونکە ئامادەنەبوو لەگەڵ ئەو ھەڵبژاردانە یاریی بکات کە لە جەنگی جیھانیی یەکەم شەڕی لەگەڵ کردوون. ھەروەھا لەم خولەدا ھەڵبژاردەی ئۆرگوای پاڵەوانی جامی ١٩٣٠ بەشداریی کردەوە و بۆ جاری دووەم نازناوەکەی بردەوە. بە شێوەیەکی گشتی ژمارەی بەشداربووەن لە ساڵی ١٩٣٤ تا ١٩٧٨، ١٦ ھەڵبژاردە بەشداربوون جگە لە ساڵانی ١٩٣٨ - ١٩٥٠ کە چەند ھەڵبژاردەیەک کشانەوە کە ھەڵبژاردەکان بوونە ١٥ و ١٣. بە شێوەیەک گشتی زیاتر ھەڵبژاردەکانی ئەورووپا و ئەمریکای باشوور بوون لەگەڵ چەند ھەڵبژاردەیەک لە ئەمریکای باکوور و ئاسیا و ئەفریقا و ئۆقیانووسیا. تا ساڵی ١٩٧٨ ژمارەیەکی کەم لە ھەڵبژاردەکانی دەرەوەی ئەمریکای باشوور و ئەورووپا لە قۆناغی کۆمەڵەکان تێپەڕ دەبوون، وەک ھەڵبژاردەی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٣٠ گەیشتە قۆناغی پێش کۆتایی، ھەڵبژاردەی کوبا گەیشتە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی لە ساڵی ١٩٣٨، ھەڵبژاردەی کۆریای باکوور لە ساڵی ١٩٦٦ گەیشتە قۆناغی پێش کۆتایی، ھەڵبژاردەی مەکسیک گەیشتە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی ١٩٧٠ ژمارەی بەشداربووانی وڵاتان لە ساڵی ١٩٨٢ بۆ ٢٤ ھەڵبژاردە زیاد بوون و لە ساڵی ١٩٩٨ زیادکرا بۆ ٣٢ ھەڵبژاردە. ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی بەشێکی زیاتری ھەڵبژاردەکانی ئاسیا و ئەفریقا و ئەمریکای باکوور سەربکەون بۆ جامی جیھانی، بەڵام کورسی ئۆقیانوسیا زیادنەکرا، لەو کاتانەوە ھەڵبژاردەکانی ئەم کیشوورانە توانیان بگەنە قۆناغەکانی دواتر جامی جیھان بۆ نموونە ھەڵبژاردەی مەکسیک لە ساڵی ١٩٨٦ گەیشتە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی، و لە ساڵانی ١٩٩٤، ١٩٩٨، ٢٠٠٢، ٢٠٠٦ گەیشتە قۆناغەکانی پێشەوە، و ھەڵبژاردەی مەغریب لە ساڵی ١٩٨٦ گەیشتە قۆناغی دووەم، ھەڵبژاردەی کامیرۆن گەیشتە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی لە ساڵی ١٩٩٠ ھەروەھا ھەڵبژاردەی کۆستاریکا لە ھەمان ساڵ گەیشتە قۆناغی دووەم، ھەڵبژاردەی نێجیریا لە جامی جیھانی ١٩٩٤ و ١٩٩٨ گەیشتە قۆناغی دووەم، ئەمەش یەکمجار بوو لە مێژوویدا ئەو تۆمارە تۆمار بکات، ھەروەھا ھەڵبژاردەی عەرەبستانی سعودی ساڵی ١٩٩٤ گەیشتە قۆناغی دووەم، ھەڵیژاردەی ئەمریکاش لەھەمان ساڵ گەیشتە قۆناغی دووەم و ساڵی ٢٠٠٢ گەیشتە پۆناغی چارەکی پێش کۆتایی. ھەڵبژاردەی تورکیا لە ساڵی ٢٠٠٢ باشترین ئەنجامی لە مێژووی خۆیدا تۆمارکرد کاتێک پلەی سێیەمی پاڵەوانییەتییەکەی بەدەستھێنا و ھەڵبژاردەی کۆریای باشووریش پلەی چوارەمی بەدەستھێنا. ھەڵبژاردەی سینیگالیش لە ساڵی ٢٠٠٢ گەیشتە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی، و ھەر لە ھەمان پاڵەوانییەتی ھەڵبژاردەی ژاپۆنیش گەیشتە قۆناغی دووەم؛ و ھەڵبژاردەی ئوسترالیا لە ساڵی ٢٠٠٦ گەیشتە قۆناغی دووەم و ھەڵبژاردەی گانا لە ساڵی ٢٠١٠ گەیشتە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی. لەگەڵ ئەمەش ھەڵبژارەکانی ئەورووپا و ئەمریکای باشوور بە بەھێزی ماونەتەوە، بۆ نموونە ساڵی ٢٠٠٦ سەرجەم ئەو ھەڵبژاردانەی گەیشتنە قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی بریتیبوون لە ھەڵبژاردەکانی ئەمریکای باشوور و ئەورووپا. ١٩٨ ھەڵبژاردەی وڵاتەکان، بەشدارییان لە پاڵاوتنەکانی گەییشتن بە مۆندیالی ٢٠٠٦دا کردبوو، کە وڵاتانی بووتان، تیمۆری ڕۆژھەڵات و دوورگەکانی قەمەر بەشدارییان پێ نەکرا، (تیمۆری ڕۆژھەڵات و دوورگەکانی قەمەر لەو کاتەدا ئەندامی فیفا نەبوون). لە پاڵاوتەنەکانی گەیشتن بە جامی جیھانیی ٢٠١٠، ٢٠٤ ھەڵبژاردە بەشداریان کرد، ھەروەھا بۆ گەیشتن بە جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢، ٢١٠ ھەڵبژاردە بەشدارییان کرد. ڕۆژی ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧، لە شاری زیوریخ، فیفا بە کۆی دەنگ بڕیاریدا ژمارەی ئەو ھەڵبژاردانەی بەشداریی پاڵەوانییەتییەکە دەکەن بۆ ٤٨ ھەڵبژاردە بەرزبکاتەوە، بۆ ساڵی ٢٠٢٦.

پاڵاوتن

جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٠ لە ئۆرۆگوای بەبێ پاڵاوتن بەڕێوەچوو، یەکەم و کۆتا پاڵەوانێتییە کە بەبێ پاڵاوتن وڵاتەکان بەشدارییان تێدا کرد.لە دوای ئەوە بە شێوەیەکی ڕێکخراو پاڵاوتن بۆ گەیشتن بە جامی جیھانیی دەکرا، کە لە ٦ ناوچەی جیھاندا دەکرێت (ئەورووپا، ئاسیا، ئەفریقیا، ئەمریکای باشوور، ئەمریکای باکوور و ئۆقیانووسیا)، کە ٢ یان ٣ ساڵ پێش جامی جیھانیی پاڵاوتنەکان دەست پێ دەکەن. ھەر کیشوەرێکش ژمارەی کورسییەکانیان دیاری کراوە. بە شێوەیەک کە (ئەورووپا ١٣ کورسی، ئاسیا، ٤ و نیو، ئەفریقیا ٥ کورسی، ئەمریکای باشوور ٤ کورسی و نیو، ئەمریکای باکوور ٣ و نیو، ئۆقیانیا نیو کورسی) کە ژمارەیان دەگاتە ٣٢ ھەڵبژاردە. پێشتر پاڵەوانی مۆندیال، یەکسەر بەشداری جامی جیھانیی ئەکردەوە ، بەڵام لە ٢٠٠٦ـەوە ئەو یاسایە کاری پێ ناکرێت.

• ئەوروپا (یەکێتیی ئەوروپا - UEFA) ١٣ کورسی:بۆ ئەوروپا تەرخانکراوە دابەشدەکرێنە سەر ٩ کۆمەڵە ھەر کۆمەڵەیەک لە ٦ ھەڵبژاردە پێکدێت، یەکەمەکان کۆمەڵەکان ڕاستەوخۆ سەردەکەون بۆ جامی جیھانی. باشترین دووەمی ھەشت کۆمەڵە بەشداریی قۆناغەکانی داھاتوو دەکەن، دابەش دەبنە سەر چوار کۆمەڵە براوەکانی یەکەم دەگەنە جامی جیھانی.
• ئاسیا (یەکێتیی ئاسیا - AFC) - ٤ کورسی و نیو: ئاسیا چوار کوورسی و نیو بۆ تەرخان کراوە ھەڵبژاردەکانی ئەم وڵاتە لە قۆناغی دووەم دەبنە ٤٠ ھەڵبژاردە بەسەر ھەشت کۆمەڵەدا دابەش دەکرێن ھەر کۆمەڵەیەک لە پێنج ھەڵبژاردە پێک دێت، چوار باشترینی کۆمەڵەکان دەگەنە قۆناغی سێیەم لەو قۆناغەدا دابەش دەکرێنە سەر دوو کۆمەڵە، یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان ڕاستەوخۆ دەگەنە جامی جیھانی، لەکاتێکدا سێیەمی کۆمەلەکان ڕووبەرووی یەکتر دەبنەوە، براوەی یارییەکە ڕووبەرووی چوارەمی ڕیزبەندی ئەمریکای باکوور و ناوەڕاست دەبێتەوە.
• ئەمریکای باشوور (کۆنمێبۆڵ - CONEMBOL)- ٤ کورسی و نیو - ئەمریکای باشوور چوار کورسی و نیو بۆ تەرخان کراوە، لە یەک کۆمەڵەدا ١٠ ھەڵبژاردە لە ١٧ گەڕدا ڕووبەرووی یەکتر دەبنەوە، چوار ھەڵبژاردەی یەکەم ڕاستەوخۆ دەگاتە جامی جیھانی، پێنجەمی ڕیزبەندییەکە ڕووبەڕووی یەکەمی پاڵاوتنەکانی ئۆقیانووس دەبێتەوە براوەی یارییەکە دەگاتە جامی جیھانی.
• ئەفریقیا (یەکێتیی ئەفریقیا - CAF) - ٥ کورسی: کیشوەری ئەفریقیا ٥ کورسی بۆ تەرخان کراوە، ھەڵبژاردەکان بە سێ قۆناغ دەگەنە جامی جیھانی، لە قۆناغی یەکەم بەپێی پلەبەندی ھەڵبژاردەکان لەسەر ئاستی جیھان ڕیزدەکرێن، بەسەر دوو کۆمەڵە دابەش دەکرێن، (کۆمەڵەی یەکەم لە پلەی ١ تا ٢٦)، (کۆمەڵەی دووەم لە پلەی ٢٧ تا ٥٤) لە قۆناغی یەکەم ھەڵبژاردەکانی کۆمەڵەی دووەم کە ٢٨ ھەڵبژاردەن بەسەر دوو ئاست دابەشدەکرێن، چواردە ھەڵبژاردە دەگەنە قۆناغی دواتر، لە قۆناغی دووەم ٤٠ ھەڵبژاردە (ھەڵبژاردەکانی ڕیزبەندی ١ تا ٢٦ لەگەڵ ١٤ براوەی قۆناغی یەکەم) دابەشدەکرێن بەسەر ١٠ کۆمەڵە ھەر کۆمەڵەیەک لە ٤ ھەڵبژاردە پێک دێت، یەکەمی کۆمەڵەکان دەگەنە قۆناغی سێیەم، لە قۆناغی سێیەم ھەڵبژاردەکان دابەشی دوو ئاست دەکرێن یاریی چوون و گەڕانەوە دەکەن براوەی ھەر دوو یارییەکە ڕاستەوخۆ دەگاتە جامی جیھانی.
• ئەمریکای باکوور و ئەمریکای ناوەڕاست و کاریبی (کۆنکاکاف - CONCACAF)- ٣ کورسی و نیو: ھەڵبژاردەکانی ئەمریکای باکوور و ئەمریکای ناوەڕاست و کاریبی ٣ کورسی و نیویان بۆ دابین کراوە، ھەڵبژاردەکان دابەشدەکرێنە سەر سێ ئاست، لە قۆناغی یەکەم ھەڵبژاردەکانی کۆنکاکاف لە ڕیزبەندی ٦ بۆ ٣٥ (بە پشتبەستن بە ڕیزبەندی فیفا بۆ ھەڵبژاردەکان) دابەش دەکرێنە سەر ٦ کۆمەڵە ھەر کۆمەڵەیەک لە چوار ھەڵبژاردە پێک دێت یەکەمی کۆمەڵەکان دەگەنە قۆناغی دووەم، لە قۆناغی دووەم ھەڵبژاردەکانی قۆناغی یەکەم ڕووبەڕووی یەکتر دەبنەوە ٣ باشترین ھەڵبژاردەکان دەگەنە قۆناغی سێیەم، لە قۆناغی سێیەم ھەڵبژاردەکانی ڕیزبەندی ١ تا ٥ (بەپێی ڕیزبەندی فیفا) لەگەڵ سێ براوەکانی قۆناغی دووەم ڕووبەڕووی یەکتر دەبنەوە ھەر ھەڵبژاردەیەک بە یاریی چوون و ھاتن ١٤ یاری ئەنجام دەدات، یەکەم و دووەم و سێیەم بە کۆکردنەوەی زۆرترین خاڵ ڕاستەوخۆ دەگەنە جامی جیھانی، پلەی چوارەم لە یاری پاشکۆ ڕووبەرووی ھەڵبژاردەی براوەی پلەی ئۆفی ئاسیا دەکات.
• ئۆقیانووسیا (یەکێتیی ئۆقیانووسیا - OFC) - نیو کورسی: ئۆقیانووس تەنھا نیو کورسی بۆ دانراوە ھەڵبژاردەکانی براوەی پاڵاوتنەکانی ئۆقیانووس لەگەڵ ھەڵبژاردەی پلەی پێنجەمی ئەمریکای باشوور یاری دەکات.

قۆناغی کۆمەڵەکان

لە ١٩٣٠ تا ١٩٧٨ بەھۆی بەشداریکردنی ١٦ ھەڵبژاردە لە پاڵەوانییەتییەکە قۆناغی یەکەم لە ٤ کۆمەڵە پێک ھاتبوون، ھەر کۆمەڵەیەک لە ٤ ھەڵبژاردەی لەخۆگرتبوو یەکەم ودووەمی کۆمەڵەکان سەردەکەوتن بۆ قۆناغی دووەم بەڵام لە جامی جیھانیی ١٩٨٢ ئاڵوگۆڕ بە سەر کۆمەڵەکاندا ھات دوای ئەوەی کە فیفا بڕیاریدا ژمارەی هەڵبژاردە بەشداربووەکان بۆ ٢٤ ھەڵبژاردە زیادبکات، قۆناغی یەکەم شەش کۆمەڵەی لە خۆگرت، ھەر کۆمەڵەیەک لە ٤ ھەڵبژاردە پێکھاتبوون. یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان ڕاستەوخۆ دەگەیشتنە قۆناغی دووەم، لەو قۆناغە بەسەر چوار کۆمەڵە دابەشکران ھەر کۆمەڵەیەک لە سێ ھەڵبژاردە پێک ھاتبوو، سیتەمەکە بەو شێوەیە بوو کە ھەر ھەڵبژاردەیەک دوو یاری دەکات، ئەو ھەڵبژاردەیەی خاڵی زۆری کۆکردەوە دەگاتە قۆناغی پێش کۆتایی لەم قۆناغەش ھەڵبژاردەی براوە دەگەیشتە یاریی کۆتایی و دوو ھەڵبژاردەی دۆڕاویش یاریی پلەی سێیەم دەکەن، ئەم سیستەمە تا ساڵ ١٩٩٨ بەردەوام بوو، لە جامی جیھانیی ١٩٩٨ فیفا بۆ جارێکی دیکە بڕیاریدا ژمارەی وڵاتە بەشداربووەکان بەرزبکاتەوە بۆ ٣٢ ھەڵبژاردە، بەمەش قۆناغی یەکەم ھەشت کۆمەڵەی بەخۆوە بینی، ھەر کۆمەڵەیەک لە چوار ھەڵبژاردە پێکھات، یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان دەگەنە قۆناغی دووەم، ئەم سیستەمەش تا جامی جیھانی ٢٠٢٢ بەکارهات بەڵام بۆ ساڵی ٢٠٢٦ ژمارەی وڵاتە بەشداربووەکان دەگاتە ٤٨ ھەڵبژاردە بۆیە ژمارەی کۆمەڵەکانیش ئاڵوگۆری بەسەردا دێت.

جامی جیھانیی ٢٠٢٢ لە ٣٢ ھەڵبژاردە پێکدێت، بۆ ماوەی مانگێک لە وڵاتی میواندار ڕکابەری یەکتر دەکەن بەمەبەستی بردنەوەی نازناوەکە، بەسەر ھەشت کۆمەڵە دابەشکراون ھەر کۆمەڵەیەک لە چوار ھەڵبژاردە پێکدێت، یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان دەگەنە قۆناغی دووەم، شازدە ھەڵبژاردەدەگەنە ئەم قۆناغە بەپێی سیستەمێک جێگیردەکرێن بە یەک دۆڕان لە پاڵەوانییەتییەکە ھەڵبژاردەکان دەچنە دەرەوە تا لە کۆتاییدا دوو ھەڵبژاردە دەمێنەوە. لە ساڵی ١٩٩٨ بەپێی ڕیزبەندی ھەڵبژاردەکان لە فیفا و ئاست و شوێنی جوگرافی ھەڵبژاردەکان لە کۆمەڵەکان جێگیردەکرێن، ھەروەھا فیفا چەند یاسایەکی پەسەندکردووە لە دابەشکردنی وڵاتان بەسەر کۆمەڵەکان، لەوانە نابێت زیاتر لە دوو ھەڵبژاردەی یەک کیشوەر لە یەک کۆمەڵە بن، و نابێت لە یەکەم یاری پاڵەوانییەتییەکە دوو ھەڵبژاردەی یەک کیشوەر ڕووبەرووی یەکتر ببنەوە.

ھەر ھەڵبژاردەیەکی کۆمەڵەکان سێ یاری لەگەڵ ھاوکۆمەڵەکانی خۆی دەکات، دواتر بەپێی خاڵ ڕیزبەند دەکرێن، بردنەوە سێ خاڵ، یەکسان بوون یەک خاڵ، دۆڕان ھیچ خاڵێکی لەسەر نییە. لە ئەگەری یەکسان بوون لە خالەکان پەنا دەبرێتە بەر ژمارە ئەو گۆڵانەی تۆماریان کردووە، ئەگەر لەوەش یەکسان بوون پەنا دەبرێتە بەر ژمارەی ئەو گۆڵانەی کە لێیان کراوە ئەگەر نەبوو پەنا دەبرێتە بەر گەورەترین ئەنجامی نێوان ھەڵبژاردەکە لەگەڵ ھاوکۆمەڵەکان و جیاوازی ئەو گۆڵەنەی کە لە بەینی یارییەکانی نێوان ھاوکۆمەڵەکان تۆمارکراوە، لە دواجاریش پەنا دەبرێتە بەر تیروپشکەکانی پێش پاڵەوانییەتییەکە. دیارترین حاڵەتیش لە ساڵی ٢٠١٨ دا ڕوویدا

قۆناغەکانی دوای قۆناغی کۆمەڵەکان

قۆناغەکانی دوای کۆمەڵەکان بە درێژایی ساڵەکان گۆڕانکاری تێداکراوە، ساڵی ١٩٣٠ چوار ھەڵبژاردە گەیشتنە قۆناغی دووەم، ھەڵبژاردەی براوە دەگەیشتە یاری کۆتایی، ئەم سیستەمە لە ١٩٣٤، ١٩٣٨ بەکارھات، لە ساڵی ١٩٥٠ یاساکانی قۆناغی دووەم شێوەیەکی نوێی وەرگرت، یەکەمەکانی کۆمەڵەکان دەگەیشتنە ئەم قۆناغە، لە یەک کۆمەڵەدا جێگیرکران، ئەو ھەڵبژاردەیەی لە سێ یاری زۆرترین خاڵ کۆبکاتەوە دەبێتە پاڵەوان، ھەڵبژاردەی ئۆرۆگوای بە کۆکردنەوەی پێنج خاڵ نازناوەکەی بەدەست ھێنا، بۆیە ھیچ یارییەکی کۆتاییی و پلەی سێیەم ئەنجام نەدران کە تەنھا پاڵەوانییەتی جامی جیھانییە کە ئەم یاسایییەی تێدا پەیڕەوکرا. لە جامی جیھانیی ١٩٥٤ دووبارە یاساکانی قۆناغی دووەم گۆڕان، لەم ساڵەدا یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان دەگەیشتنە قۆناغی دووەم کە ھەشت ھەڵبژاردە بوون، بەبردنەوە دەگەیشتنە قۆناغی پێش کۆتایی، ھەڵبژاردەی دۆڕاو لە پاڵەوانییەتییەکە دەچووەدەر، ئەم یاسایە تا ساڵی ١٩٧٠ بەکارھات.

لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠ و ١٩٧٤ یاساکانی قۆناغی دووەم گۆڕانکاریان تێدا کرا. کاتێک فیفا یاسایەکی نوێی پەسەند کرد لەم ساڵانەدا، یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان دەگەیشتنە قۆناغی دووەم، جارێکی دیکە بەسەر دوو کۆمەڵە دابەش دەکران. یەکەمی کۆمەڵەکان دەگەیشتنە یاریی کۆتاییی دووەمی کۆمەڵەکان یاری پلەی سێیەمیان ئەنجام دەدا بەڵام ساڵی ١٩٨٢ بەھۆی زیادکردنی ھەڵبژاردە بەشداربووەکان ئاڵوگۆرێکی دیکە لە یاساکانی قۆناغی دووەمی جامی جیھانی کرا، لەم ساڵەدا یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان کاتێک گەیشتنە ئەم قۆناغە لە چوارکۆمەڵە جێگیرکران، یەکەمی کۆمەڵەکان دەگەیشتنە قۆناغی پێش کۆتایی، لەم قۆناغەش براوەکان دەگەیشتنە یاریی کۆتایی و دۆڕاوەکانیش یاری پلەی سێیەمیان ئەنجامدەدا. دوای ئەم پاڵەوانییەتییە سیستەمی کۆمەڵەکان ھەڵوەشایەوە و سیستەمی دەرچوون بە یەک دۆڕان لە جامی جیھانیی ١٩٨٦ ، جامی جیھانیی ١٩٩٠ ، جامی جیھانیی ١٩٩٤ ، جێبەجێ کرا.

لە جامی جیھانیی ١٩٩٨ ژمارەی بەشداربووەکان بۆ ٣٢ ھەڵبژاردە زیادکران، بەم شێوەیە ١٦ ھەڵبژاردە دەگەیشتنە قۆناغی دووەم، لەم قۆناغە پێویستە یەک ھەڵبژاردە یارییەکە بباتەوە، لە ئەگەری یەکسان بوون پەنا بۆ کاتی زیادکراو دەبرا، ئەگەر یەکسان بوونەکە بەردەوام بوو لە کاتی زیادکراو، ئەوە پەنا بۆ لێدانە یەکلایکەرەوە دەبردرێت. ھەڵبژاردەی براوە دەگەیشتە قۆناغی دواتر کە بە قۆناغی ھەشت ناسراوە چونکە ھەشت ھەڵبژاردە دەمێننەوە، لەم قۆناغەش بەھەمان شێوە پێویستە یەک ھەڵبژاردە ببیاتەوە تا بگاتە قۆناغی پێش کۆتایی. لەو قۆناغەش ھەڵبژاردەی براوە دەگاتە یاری کۆتایی، ھەڵبژاردە دۆڕاوەکانیش یاری پلەی سێیەم دەکەن . ئەم سیستەمە لەو ساڵەوە تا ئێستا جێگیر کراوە.

پووختەی سیستەمەکانی جامی جیھانی فیفا

ساڵ	وڵاتی میواندار	پاڵاوتن / یاری	ھەڵبژاردە	یاری	خوولی ١	خوولی ٢	قۆناغەکانی کۆتایی
١٩٣٠	ئوروگوای	بێ پاڵاوتن (بانگێشتکردن)	13	18	4 کۆمەڵە - ٣یان ٤ ھەڵبژاردە	4 ھەڵبژاردە، چوونەدەرەوە بە یەک دۆڕان (براوەی یەکەمی قۆناغی کۆمەڵەکان)
١٩٣٤	ئیتاڵیا	٣٢ / ٢٧	16	17	چوونەدەرەوە بە یەک دۆڕان
١٩٣٨	فەڕەنسا	٣٧ / ٢١	16	18	چوونەدەرەوە بە یەک دۆڕان
جامی جیھانی لە ساڵەکانی ١٩٤٢، ١٩٤٨ بەھۆی جەنگی جھانی دووەمەوە ئەنجام نەدران .
١٩٥٠	بەڕازیل	٣٤ / ١٩	16	22	4 کۆمەڵە - ٤ ھەڵبژاردە	4 ھەڵبژاردە (براوەی یەکەمی قۆناغی کۆمەڵەکان)
١٩٥٤	سویس	٤٥ / ٣٣	16	26	4 کۆمەڵە - ٤ ھەڵبژاردە	8 ھەڵبژاردە، چوونە دەرەوە بە یەک دۆڕان (لە یەکەم و دووەمی کۆمەَلەکان پێکھاتوون)
١٩٥٨	سوێد	٥٥ / ٤٦	16	35	4 کۆمەڵە - ٤ ھەڵبژاردە
١٩٦٢	چیلی	٥٦ / ٤٩	16	32	4 کۆمەڵە - ٤ ھەڵبژاردە
١٩٦٦	ئینگلتەرا	٧٤ / ٥١
١٩٧٠	مەکسیک	٧٥ / ٦٨
١٩٧٤	ئاڵمانیای ڕۆژاوا	٩٩ / ٩٠	16	38		2 کۆمەڵەی، ٤ ھەڵبژاردە (براوەی یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکانی خولی یەکەم)	کۆتایی (یەکەمی کۆمەڵەکانی خولی دووەم)
١٩٧٨	ئەرژەنتین	١٠٧ / ٩٥
١٩٨٢	ئیسپانیا	١٠٩ / ١٠٣	24	52	4 کۆمەڵە - ٦ ھەڵبژاردە	4 کۆمەڵە، ٣ ھەڵبژاردە (یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکانی خولی یەکەم)	4 ھەڵبژاردە، چوونە دەرەوە بۆ یەک دۆڕان (یەکەمی کۆمەڵەکانی خولی دووەم)
١٩٨٦	مەکسیک	١٢١ / ١١٠	24	52		16 ھەڵبژاردە، دەرچوون بە یەک دۆڕان (یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان لەگەڵ باشترین ٤ ھەڵبژاردەی پلەی سێیەم گەیشتنە ئەم قۆناغە)
١٩٩٠	ئیتاڵیا	١١٦ / ١٠٣
١٩٩٤	ویلایەتە یەکگرتووەکان	١٤٧ / ١٣٠
١٩٩٨	فەڕەنسا	١٧٤ / ١٦٨	32	64	4 کۆمەڵە - ٨ ھەڵبژاردە	16 ھەڵبژاردە، دەرچوون بە یەک دۆڕان (یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان گەیشتنە ئەم قۆناغە)
٢٠٠٢	کۆریای باشوور ژاپۆن	١٩٩ / ١٩٣
٢٠٠٦	ئەڵمانیا	١٩٨ / ١٩٤
٢٠١٠	ئەفریقای باشوور	٢٠٥ / ٢٠٠
٢٠١٤	بەڕازیل	٢٠٤ / ٢٠٣
٢٠١٨	ڕووسیا	٢١٠ / ٢٠٨
٢٠٢٢	قەتەر
٢٠٢٦	کەنەدا مەکسیک		48	80	16 کۆمەڵە - ٣ ھەڵبژاردە	32 ھەڵبژاردە، دەرچوون بە یەک دۆڕان (یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان لە خولی یەکەم)

ھەڵبژاردنی وڵاتی خانەخوێ

نەخشەی میوانداری جامی جیھانیی فیفا، ١٩٣٠–٢٠٢٢. سەوز: جارێک؛ سەوزی تۆخ: دوو جار؛ سەوزی سووک: پلانی بۆ دانراوە

ھەڵبژاردنی وڵاتی میواندار، ئەرکێکی گرانی فیفایە، لە سەرەتادا وڵاتی خانەخوی لە کۆبوونەوەکانی فیفا دیاری دەکران، شوێنی بەرێوەچوون بەردەوام جێگای مشتومر بوون، چونکە گەشتکردن بۆ وڵاتان لەو کاتەدا ئاسان نەبوون. ئەمەش لە یەکەم پاڵەوانییەتی بە ڕوونی دیار بوو کاتێک تەنھا چوار ھەڵبژاردەی کیشوەری ئەوورپا بەشدارییان کرد، بەھۆی ئەوەی گەشتکردن بۆ ئەمریکای باشوور، سێ ھەفتەی دەخایەند. جگە لەوەش کاتێک جامی جیھانیی ١٩٣٨ بۆ دووەم جار لە ئەورووپا ڕێکخرایەوە، ئەرژەنتین و ئوروگوای بایکۆتیان کرد، چونکە بڕوا وابوو ڕێکخستنی پاڵەوانییەتەکە بە شێوەی نۆرە بێت، لە دوای جامی جیھانیی ١٩٥٨ بۆ ئەوەی بایکۆت و مشتومڕ دروست نەبێت تا ساڵی ١٩٩٨ ڕێکخستنی پاڵەوانییەتییەکە لە نێوان وڵاتانی ئەورووپا و کیشوەری ئەمریکای باشوور، باکوور بگۆڕدرێت؛ بەڵام دوای ئەوە لە ٢٠٠٢ چووە ئاسیا کە کۆریای باشوور و ژاپۆن میواندار بوون، ئەمەش یەکەمجار بوو لە دەروەی ئەو سێ کیشووەرە یارییەکانی ئەنجام بدرێت ھەروەھا یەکەمجاریش بوو دوو وڵات پێکەوە میوانداریی جامی جیھانیی فیفا بکەن. دواتر لە ساڵی ٢٠١٠ مافی میوانداریکردن درا بە باشووری ئەفریقا، سیستەمی ھەڵبژاردن گۆرادرا بۆ دەنگدانی نھێنی، حەوت ساڵ پێشتر وڵاتی میواندار دەستنیشاندەکەن، ھەرچەندە دیارکردنی وڵاتی میوانداری ٢٠٢٢، ھاوکاتی دیاریکردنی میوانداری جامی جیھانیی ٢٠١٨ بوو.

ھەر وڵاتێکی ئەندامی فیفا ئارەزووی میوانداریکردنی پاڵەوانییەتییەکەی ھەبێت لە ڕێگای فۆرمێکەوە داواکاری پێشکەش دەکات، سەرجەم ئەو مەرجانەی کە پێویستە لە کاتی داواکارییەکە ھەبێت دەخەنە ڕوو. لەگەڵ نامەی پشتیوانی حکوومەت بۆ دابینکردنی خەرجییەکان، بەو شێوەیە کاند بە شێوەیەکی فەرمی ڕادەگەیەنرێت، پاش ئەمە کۆمەلێک لە پشکێنەرانی فیفا بەمەبەستی دڵنیابوونەوە لەو مەرجانەی پێویستە ھەبن بۆ میوانداریکردنی پاڵەوانییەتییەکە سەردانی وڵاتی داواکار دەکەن، بە ڕاپۆرتێک سەرنج و بۆچوونەکانی خۆیان بۆ فیفا بەرزدەکەنەوە، دواتر فیفا لە بۆنەیەکدا لە ڕێگای دەنگدانەوە بڕیار لەسەر وڵاتی میواندار دەکەن، ھەرچەندە پاڵەوانێتی ساڵی ٢٠٢٢ ھاوکات لەگەڵ ھەڵبژاردنی میوانداری پاڵەوانێتیی ٢٠١٨ ھەڵبژێردرا.

مەکسیک، فەڕەنسا، ئیتاڵیا، ئەڵمانیا و بەڕازیل ھەریەکەیان دووجار مافی بەرێوەبردنی یارییەکانیان بەدەستھێناوە، یاریگای ئازتێکا لە مەکسیکۆ سیتی تاکە یاریگایە کە دوو جار میوانداریی یاری کۆتاییی کردووە. ھەروەھا دوای یاری کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤ یاریگای ماراکانای شاری ڕیۆ دی ژانیرۆ بوو بە دووەم یاریگا دوو جار میوانداریی یاریی کۆتایی بکات، دوای ئەوەی ساڵی ١٩٥٠ یەکەمجار میوانداریی کرد، ھەرچەند لەو کاتەدا یاریی کۆتایی نەبوو بەڵکو یاریی کۆمەڵەکانی قۆناغی دووەم بوو.

کۆنفیدریاسۆن	گشتی	خانەخوێ و ساڵەکان
ئاسیا	٢	2002, ٢٠٢٢
ئەفریقا	١	٢٠١٠
کۆنمێبۆڵ	٤	1970, 1986, 1994, ٢٠٢٦
کۆنکاکاف	٥	1930, 1950, 1962, 1978, ٢٠١٤
ئۆقیانووسیا	٠
ئەورووپا	١١	1934, 1938, 1954, 1958, 1966, 1974, 1982, 1990, 1998, 2006, ٢٠١٨

ھێماکان

جامی قارەمانییەتییەکە

جامی جیھانیی فیفا جامێکی زێڕینە و خەڵاتی براوەی پاڵەوانییەتییەکەیە، تا ئێستا دوو جۆری لێ بەرھەم ھێنراوە، جامی ژۆل ڕیمێ لە ١٩٣٠ تا ١٩٧٠ و جامی جیھانیی نوێ لە ١٩٧٠ تا ئێستا. یەکەم جام ناوی «جامی سەرکەوتن» بوو بەڵام دواتر وەک ڕێزلێنانێک لە سەرۆکی سێیەمی فیفا ناوەکەی گۆڕا بۆ جامی ژول ڕیمێ کە خاوەنی بیرۆکەی جێبەجێکردنی پاڵەوانییەتییەکە بوو؛ بەڵام دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٠ بەڕازیل نازناوەکە بۆ جاری سێیەم بەدەست دەھێنێت، جامەکەی بۆ ھەمیشە پێشکەش کرا و بووە موڵکی خۆیان.

بۆیە فیفا بیری لە دروستکردنی جامێکی نوێ کردەوە. لە ١٩٧٤دا ئەو جامەی ئێستا ھەیە دروست کرا؛ بەڵام ئەو جامەی کە پێشکەشی بەڕازیل کرا لە ١٩٨٣دا دزرا و تا ئێستایش نەدۆزراوەتەوە، وا بیردەکرێتەوە ئەم جامە لەلایەن دزەکانەوە توانرابێتەوە و لە ناوبرابێت. ھەڵبژاردەی بەڕازیل، زۆرترین جار نازناوەکەی بەدەست ھێناوە لە ساڵەکانی: ١٩٥٨، ١٩٦٢، ١٩٧٠، ١٩٩٤، ٢٠٠٢. ھەروەھا ھەڵبژاردەی ئیتالیا لە ساڵەکانی: ١٩٣٤، ١٩٣٨، ١٩٨٢، ٢٠٠٦. لەگەڵ ھەڵبژاردەی ئەڵمانیا لە ساڵەکانی :١٩٥٤، ١٩٧٤، ١٩٩٠، ٢٠١٤ چوار جار نازناوەکەیان بەدەست ھێناوە. جگە لە چەند ھەڵبژاردەیەکی دیکەش. دوایین پاڵەوانییەتیش لە ڕووسیا بوو کە ھەڵبژاردەی فەڕەنسا بوو بە پاڵەوان.

جامی ژول ڕیمێ

وێنەی یاریزانی بەڕازیلی دژالما سانتۆس براوەی جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٨، لەگەڵ کۆپییە دروستکراوەکەی جامی ژۆل ڕێمی پاش ئەوەی لە ساڵی ١٩٨٣ دزرا.

جامەکە لەلایەن پەیکەرتاشی فەڕەنسی ئابێل لافلیۆر دیزاین کراوە، بە زێڕ ڕووپۆش کراوە، بنکەکەی بە کەڵک وەرگرتن لە مەڕمەری سپی دروست کراوە. پاشان لە ١٩٥٨دا لە جیاتی مەڕمەڕی سپی مادەی بنکەکەی بە لاجیۆری شین دروست کرا. بەرزییەکەی ٣٥ سانتیمەتر و کێشەکەی ٣٫٥ کیلۆگرام بوو. لە دیزاینەکەدا خانمێکی باڵدار کە نیشانەی یەکێک لە خواوەندەکانی یۆنانیی کۆن بووە بەدی دەکرێت، لەسەرسەری دەفرێک دانراوە وەک ھێمایەک بۆ براوەی جامەکە. لە خواریشەوە بنکەیەکی چوار لای ھەیە، تێیدا ناوی وڵاتە براوەکانی جامی جیھانیی فیفا لە ١٩٣٠ تا ١٩٧٠ نەخشێن دراوە.

لەکاتی جەنگی جیھانی دووەم جێگری سەرۆکی ئەو کاتەی فیفا و سەرۆکی یەکێتیی تۆپی پێی ئیتالیا دکتۆر ئۆتۆرینۆ پاراسی، لەنێو سندووقی پێڵاوەکانی لەژێر جێگای خەوتنەکەی بە درێژایی جەنگەکە جامەکەیپ اراستیلە کەوتنە دەست ھێزە داگیرکەرەکانەوە. دوای دوو ساڵ لە تەواوبوونی جەنگەکە جامەکە ھێنرایە دەرەوە، ڕەوانەی بەڕازیل کرا بەھۆی میوانداریکردنی پاڵەوانییەتییەکە لە ساڵی ١٩٥٠ لەو وڵاتە. ئەم جارمە دووجار دزراوە، ساڵی ١٩٦٦ چەند مانگێک پێش دەستپێکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٦ جامەکە لەلایەن کەسێکەوە دزرا. ئەمەش دوای ئەوەی یەکێتیی تۆپی پێی بەریتانیا بڕیاریدا جامەکە لە یەکێک لە پێشانگاکانی لەندەن دابنێت بە مەبەستی لە نزیکەوە بینینی لەلایەن سەردانیکەران و ھەوادارانی تۆپی پێ. دواتر لە ڕێگای سەگێگی ڕەنگ سپی و ڕەش کە ناوی پیکڵز بوو لە یەکێک لە گەڕەکەکانی باشووری لەندەن لە پەنای دیوارێکدا دەدۆزێتەوە، لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٣ بۆ جارێکی دیکە جامی ژۆل ڕیمێ دزرایەوە، لە نووسینگەی یەکێتیی تۆپی پێی بەڕازیل لە ڕیۆ دێ ژانێرۆ بەڕازیل بەڵام نەتوانرا بدۆزرێتەوە، وا گومان دەکرێت جامەکە توانرابێتەوە. لەگەڵ ئەوەی لە ٢٠١٥دا پۆلیسی بەڕازیل بنکەی جامەکەی دۆزییەوە کە ناوی ھەڵبژاردە براوەکانی تێدا نەخشێندرا بوو. یەکێتیی تۆپی پێی جیھانی (فیفا) بۆ جارێکی دیکە کۆپییەکی جامەکەی دروست کردەوە و پێشکەشی بەڕازیلیان کردەوە، لە ئێستادا لە گەنجینەی یەکێتییەکە بەتوندی پارێزگاری لێ دەکرێت.

پێنج ھەڵبژاردەی تۆپی پێ بوونە خاوەنی جامی جامی ژۆل ڕیمێنت، ھەڵبژاردەی بەڕازیل سێ جار ئەم جامەی بەدەست ھێناوە، ئەویش لە ساڵەکانی: ١٩٥٨، ١٩٦٢، ١٩٧٠ لە دوای ئەو ھەریەکە لە ھەڵبژاردەکانی ئۆروگوای لە ساڵەکانی: ١٩٣٠، ١٩٥٠ و ئیتالیا لە ساڵەکانی ١٩٣٤، 1938 دوو جار جامەکەیان بردەوە، پاشان ھەڵبژاردەی ئەلمانیای ڕۆژاوا لە 1954 و ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا لە 1966 بۆ یەکەم جار لە مێژووی خۆیاندا بەدەستیان ھێنا. ئەم جامە تا ساڵی ١٩٧٠ بەو شێوەیە ماوەیە. دوای ئەوەی بەڕازیل بۆ جاری سێیەم نازناوەکەی بەدەست ھێنا بۆ ھەمیشە جامەکەی پێ بەخشرا.

جامی فیفا

لە دوای ١٩٧٠ەوە یەکێتیی تۆپی پێی فیفا جامێکی نوێیان دروست کرد و ناویان نا (جامی پاڵەوانییەتیی جامی جیھانیی فیفا)، کە ٧ دیزایینەری شارەزای ئەوکات ٥٣ جۆر جامیان دروست کرد، دواجار دیزایینی (سیلڤیۆ ڤارانیگا)ی ئیتاڵیایی ھەڵبژێردرا، ئەو جامە بە ڕێژەی %٧٥ بە زێڕ عەیارە ١٨ ڕووپۆشکراوە و بەرزییەکەی ٣٦ سانتیمە و کێشی ٦ کیلۆ و ١٧٥ گرام بوو، لەو کاتەوە (لە ١٩٧٤) تا ئێستا ھیچ جامێکی تازە دروست نەکراوە، کۆپییە ڕاستەقینەکەی لەلایەن فیفاوە پارێزراوە لە یاریی کۆتایی دەدرێت بەو ھەڵبژاردەیەی دەبێتە پاڵاوان دواتر لێی وەردەگیرێتەوە و کۆپییەکی دیکە لە جامەکە وەردەگرێت. ھەر ھەڵبژاردەیەک جامەکەی بردەوە، ناوی ئەو ھەڵبژاردەیەی لە خوارەوەی جامەکە دەنەخشێندرێت و دەیدرێتێ تا ئەو کاتەی پاڵەوانێکی تازە دیاری دەکرێت، کە ھەڵبژاردەیەکی دیکە بووە پاڵەوانی جامەکە، ئەو جامە دەدرێتە ئەو ھەڵبژاردەیە و جامێکی ھاوشێوە ڕوپۆشکراو بە زێڕ دەدرێتە ھەڵبژاردەی پاڵەوانی پێشوو، بەو شێوەیە زنجیرەکە بەردەوام دەبێت. ئەو جامە ناگۆڕێت تا ئەو کاتەی ئەو شوێنە تایبەتەی بۆ نەخشاندنی ناوی ھەڵبژاردەکان لە جامەکەدا بۆشایی تێدا بمێنێت، کە ئەوەیش لە ٢٠٣٨دا تەواو دەبێت. شێوەی دوو مرۆڤ لەکاتی خۆشحاڵی و بەرزکردنەوەی دوودەستی لەجامەکە نەخشێنراوە لە ناوەڕراستیدا تۆپێکی ھاوشێوەی گۆی زەوی دروست کراوە.

ماسکۆت

ماسکۆت کە لە وشەی mascotte فەڕەنسی وەرگیرراوە ئاماژەیە بۆ بووکەڵەیەک لەسەر شێوزی کارتۆنی یاخود ئاژەڵ بۆ پاڵەوانییەتییە وەرزشییەکان بەکاردێت، ھەروەھا بەگشتی بۆ مەبەستی بانگەشە و بە بازاڕکردن بەکاردەھێنرێت، جگە لەوەی بۆ بەخشینیی خۆشییە لەنێو جەماوەردا. ھەروەھا لە کلیپی ئەنیمەیشن یان لە بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان بەکاردێت. جگە لەوەش لە کارە خێرخوازییەکاندا بەکاردێت. ماسکۆت بۆ یەکەمجار لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٦ لەلایەن بەرپرسانی ئینگلیزەوە ھەڵبژێردرا دواتر ئەندامانی یەکێتیی تۆپی پێی نێودەوڵەتی (فیفا) بڕیاریاندا ماسکۆتێکی تایبەت بۆ جامەکە دابنێن و ئاماژە بە وڵاتی ئینگلیزی بێت، بۆیە ماسکۆتی (شێری ویلی) دروست کرد.دیزاینەکانی ماسکۆت ھێماکان پیشان دەدەن کە نوێنەرایەتی تایبەتمەندییەکی وڵاتی خانەخوێ دەکەن وەک (جل و بەرگ، ڕوەک، ئاژەڵ و ھتد..).زابیڤاکایە کە ماسکۆتی مۆندیالی ٢٠١٨ی ڕووسیایە. گورگێکە بە پشمی قاوەیی و سپییەوە، کراسێکی لەبەردایە و لەسەری نووسراوە “ڕووسیا ٢٠١٨” و چاویلکەیەکی وەرزشی پرتەقاڵی لە چاودایە، لە جلەکەیدا تێکەڵەیەک لە ڕەنگی سپی و شین و سوور بەکارھاتووە بۆ نیشاندانی ڕەنگە نیشتمانییەکانی ھەڵبژاردەی ڕووسیا. ھەڵبژردنی ماسکووەتەکە بە دەنگدانی ئۆنلاین بووە، بە بەشداریی زیاتر لە یەک ملیۆن دەنگدەر.دوایین ماسکۆت (لەعیبە) کە جامی جیھانیی٢٠٢٢ی قەتەر نمایشکرا، کە بە شێوەی باڵاپۆشی عەرەبی (عابا) دیزاین کراوە.

زابیڤاکایە کە ماسکۆتی مۆندیالی ٢٠١٨ی ڕووسیایە

تۆپی فەرمی

تۆپی جامی جیھانی یاخودی تۆپی مۆندیال ئەو تۆپەیە کە لە پاڵەوانییەتییەکە بەکاردەھێنرێت، ھەرجارێک بە دیزاینێکی جیاواز دروستدەکرێت. لە یاریی کۆتایی جامی جیھانیی ١٩٣٠ کە لە نێوان ھەڵبژاردەی ئەرژەنیتن و ئۆرگوای ئەنجامدرا ناکۆکی لەسەر تۆپەکە دروست بوو ھەر بۆیە دوو تۆپ بەکارھات، تۆپی یەکەم لەلایەن ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین دابین کرا بوو بەناوی تاینێنتۆ لە گێمی یەکەمی یارییەکە بەکارھات بە ئەنجامی ٢–١ پێکەوتنی بەدەستھێنا؛ بەڵام لە گێمی دووەم ھەڵبژاردەی ئۆرگوای کە وڵاتی میوانداریش بوو تۆپێکی دیکە بەکارھێنرا کە قەبارەکەی گەورەتر و قورستر بوو، ئۆرگوای ٢–٤ پێشکەوتنی بەدەستھێنا و نازناوەکەی بردەوە. دواتر یەکێتیی تۆپی پێی جیھانی بڕیاریدا بە بەکارھێنانی یەک تۆپی فەرمی بە شێوەیەکی ستانداردی دیارکراو لە سەرجەم یارییەکان بەکاربێت. لە ساڵی ١٩٣٤ کەوتە بواری جێبەجێ کرد.ساڵی ١٩٦٢ ئەدیداس وەک بەرھەمھێنەری سەرەکی تۆپی جامی جیھانیی فیفا دەستنیشانکرا، ئەرکی دروستکردن و دیزانی کردنی تۆپەکانیش لەلایەن کۆمپیانیاکەوە لە ساڵی ١٩٧٠ تا تا ئێستا ئەنجامدەدرێت. یەکەم تۆپیش کە کۆمپانیاکە دروستی کرد بۆ جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠ بوو بە ناوی تێلستاری کە لە ساڵی ١٩٧٤ بەکارھاتەوە، لە ساڵی ١٩٧٨ تۆپێکی دیکەی بەناوی تانگۆ دروست کرد؛ کە بەھەمان شێوە لە ساڵی ١٩٨٢ بە کەمێک دیزاینی جیاوازتر بەکارھاتەوە. ساڵی ١٩٨٦ کۆمپانیا ئەڵمانییەکە یەکەم تۆپی تایبەت بە جامی جیھانی و بەدەست درومانی بە ناوی ئازاتێکا ڕاگەیاند. ھەروەھا لە ساڵی ١٩٩٠ پەردەی لەسەر تۆپێکی نوێ لادرا بە ناوی ئیترۆسکۆ یونیکۆ، ھەروەھا ساڵی ١٩٩٤ تۆپی ئەدیداس کوێسترا دروست کرد، لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٨ کۆمپیانییەکە یەکەم تۆپی فرە ڕەنگی بە ناوی کوێسترا دروست کرد ئەمەش یەکەمجاربوو لە مێژووی پاڵەوانییەتییەکەدا تۆپێکی ڕەنگی بەکاربێت. داھێنانەکانی کۆمپیانییەکە بەوەند نەوەستایەوە بەڵکو لە جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٢ یەکەم تۆپی بە جیاوازتر لە دیزاینەکانی پێشووی بە ناوی ئەدیداس فیڤێرنۆڤا دروست کرد کە سێ دیزاینی لەسەر نەخشاندبوو پاشان لە جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦ تۆپی تیمگەیست دروست کرد کە لەلایەن زۆرێک لە وەرزشوانان بەگشتی و گۆڵپارێزان بە تایبەتی ڕەخنەی لێ گیرا بەھۆی ئەوەی پێشبینیکردنی جووڵەی تۆپەکە قوورس بوو بۆ گرتنەوەی.کۆمپیانییەکە دووجۆری لێ بەرھەم ھێنا دانەیەکی تایبەت بە یاریی کۆتایی بە ڕەنگی زێرین دروست کرد. بۆ ساڵی ٢٠١٨ کۆمپیانیاکە ئەدیداس تێلستاری ڕاگەیاند کە تێکەڵەیەک بوو لە دیزاینی تۆپی جامی جیھانیی ١٩٧٠ ئەمەش وەک بیرەوەرییەک بۆ یەکەم بەرھەمی کۆمپانیاکە کە لە ساڵی ١٩٧٠ بەرھەمی ھێنابوو.

نیشانەی پاڵەوانانی فیفا

ھەڵبژاردە براوەکانی جامی جیھانیی فیفا بە دانانی ئەسییتێرەی زێرین لە سەردرێسەکانیان ئاماژە بە ژمارەی بردنەوەی نازناوەکە دەدەن. لە ئەیلوولی ٢٠٠٨ فیفا بڕیاریدا نیشانەیەکی تایبەت بەبراوەکانی جامەکە دروست بکات لە یارییە فەرمییەکاندا. ھەڵبژاردەی ئیتالیا یەکەم ھەڵبژاردە بوو نیشانەی تایبەتی وەرگرت، بە شێوەیەکی گشتی ھەڵبژاردە براوەکانی جامی جیھانیی فیفا مافی خۆیانە کە ئەستێرەی زێڕین لەسەر درێسەکانیان دابنێن وەک ھیمایەک بۆ ژمارەی نازناوەکانیان، ھەڵبژاردەی بەڕازیل بۆ یەکەم جار ئەستێرەی لەسەر درێسەکەی دانا لە ساڵی ١٩٧٤، و ھەڵبژاردەکانی ئیتالیا و ئەڵمانیا لە سالی ١٩٩٠ ئەستێرکانیان دانا، پاشان فەڕەنسا لە ساڵی ١٩٩٨. ئۆرگوای تاک ھەڵبژاردییەکە کە ژمارە ئەستێرەکانی لەسە درێسەکە زیاتر لە ژمارەی نازناوەکانی ھەرچەند لە ساڵی ١٩٣٠، ١٩٥٠ براوە بوو، بەڵام ٤ ئەستێرە داناوە وەک ئاماژەیەک بۆ بەدەستھێنانی مەدالیای زێڕ لە ئۆڵۆمپیادەکانی ١٩٢٤، ١٩٢٨ لە بواری تۆپی پێ. ھەڵبژاردەکان ڕەنگی ئەستێرکانیان بەپێی جلەکانیان دەگونجێنن، فەڕەنسا، ئیتالیا، ئەڵمانیا، ئەرژەنتین، ئیسپانیا، ئۆرگوای ڕەنگی زێڕینیان بەکار ھێناوە، بەڕازیل ڕەنگی سەوز، ھەڵبژاردەی ئینگلتەرا بەپێی ڕەنگی کراسەکەیان دەگۆڕن.

ناوبژیوانی و پەرەپێدانی یاساکان

لە سەرەتادا ئەرکی ناوبژیوانی لە جامی جیھانی قورس بوو، زۆرجار بڕیارەکان دەبووە ھۆی ناڕەزایەتی ھەڵبژاردە ڕکابەرەکان ئەمەش بەھۆی نەبوونی یاسا و ڕێسایەکی تایبەت ئەو یاسایانەشی ھەبوو لەلایەن ناوبژیوانانەوە لێکدانەوەی جیاوازیان بۆ دەکرا. لە جامی جیھانیی ١٩٣٠ ناوبژیوان تەنھا بۆ ھەبوو دوو یاریزان لە یارییەکە دوربخاتەوە، ئەمەش کێشە بوو، بەتایبەت لە یاریی نێوان ئەرژەنتین و شیلی ناوبژیوانی بەلجیکیی جۆن لانگێنیس لە کۆتایی یارییەکە وتی حەزم دەکرد ھەر ٢٢ یاریزان لە یارییەکە دوربخەمەوە بەھۆی توندوتیژییان لە یارییەکە. ساڵی ١٩٣٨ بۆیەکەمجار ژمارە لەسەر درێسی یاریزانەکان دانرا و ڕێگادرا بە گۆرانکار بەو یاریزانانەی تووشی پێکان دەبن. لە ساڵی ١٩٦٦ کارتی سوور و زەرد بەشێوەی زارەکی بەکارھات.

یاریگاکان

یاریگای سەنتێناریۆ، یەکێک لە یاریگاکانی جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٠ لە مۆنتیڤیدیۆ پایتەختی ئوروگوای.

یاریگای ماراکانا، یەکێک لەو یاریگایانەی دوو جار میوانداریی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفا کردووە. ئەوانیش لە ساڵەکانی ١٩٥٠، ٢٠١٤.

فیفا لە ساڵی ٢٠٠١ەوە مەرجی تووندی بۆ یاریگاکانی ھەیە، یاریگاکان دەبێت بەلایەنی کەمەوە توانای ٤٠ ھەزار کەسیان ھەبێت، ژمارەی ئەو شوێنانەی میوانداریی قۆناغی چارەکی پێش کۆتایی دەکەن نابێت لە ٦٠ ھەزار کەمتر بێت، ئەو یاریگایەی کە میوانداریی ئاھەنگی کردنەوەی یارییەکە و یاریی کۆتاییی دەکات دەبێت لانیکەم توانای ٨٠ ھەزار کەسی ھەبێت. لە یەکەم خولی پاڵەوانێتییەکانی مۆندیالدا، یاریی کۆتاییی مۆندیالی ساڵی ١٩٣٠ لەبەردەم زیاتر لە ٨٠ ھەزار بینەر لە یاریگای سێنتێناریۆ لە مۆنتیڤیدیۆی پایتەختی ئۆرۆگوای ئەنجامدرا. ھەرچەندە یاریگاکە لە کاتی پاڵەوانێتییەکەدا ئامادە نەبوو، بەڵام یارییەکان لە یاریگای پۆچێتۆس و یاریگای ناوەندی گران پارک ئەنجامدرا. دوای چوار ساڵ، ئیتاڵیا میوانداریی مۆندیالی ١٩٣٤ کرد، یاریگای پارتی فاشیستی نیشتمانی لە پایتەختی ئیتاڵیا، ڕۆما، ھەڵبژێردرا بۆ میوانداریکردنی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٣٤، کە توانای ٧٠٬٠٠٠ بینەری ھەبوو. لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٣٨ کە لە فەڕەنسا بەڕێوە چوو، حکوومەتی فەڕەنسا یاریگای ئۆڵۆمپیکی دی کۆڵۆمبۆسی ھەڵبژارد بۆ ئەنجامدانی یاری کۆتایی، کە لە ساڵی ١٩٢٢ دروست کراوە بۆ میوانداریکردنی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٢٤ بە توانای ٤٥ ھەزار بینەر، حکوومەتی فەڕەنسا پەرەی بە یاریگاکە دا و توانای کۆی گشتی گەیشتە ٦٠ ھەزار بینەر، و بەم شێوەیە میوانداریی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٣٠ی کرد.

سەبارەت جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٠ کە لە بەڕازیل بەڕێوەچوو، یاریگای ماراکانا لە ڕیۆ دێ ژانێرۆ بە تایبەتی بۆ یارییەکانی کۆتایی ئەو پێشبڕکێیە دروست کرا و لەو کاتەدا نزیکەی ١٩٩٬٨٥٤بینەری لەخۆگرتبوو، و بەمجۆرە یاریی کۆتاییی کە لە نێوان ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل و ئۆرۆگوای بەڕێوەچوو بووە یەکەم یاریی کۆتاییی کە لە مێژووی جامی جیھانیی ئەو ژمارە زۆرە لە ھاندەران بەخۆیەوە ببینێت.لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٤ کە سویس میوانداریی کردبوو، بەشداربووەکان دابەشکرابوون بەسەر ٤ کۆمەڵەدا، و یارییەکان لە ٥ یاریگای جیاوازدا ئەنجامدرا، لەکاتێکدا یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٥٤ لە شاری بێرن، لە. یاریگای وانکدۆرف، کە توانای ٦٠ ھەزار ھاندەری ھەبوو ئەنجامدرا. جامی جیھانیی فیفای ١٩٥٨ لە وڵاتی سوێد بەڕێوەچوو و سوێد دروستکردنی یاریگای نوێی لە شارەکانی مالمۆ و یۆتۆبۆری ڕاگەیاند و ھەروەھا یاریگای ڕاسوندای نۆژەنکردەوە کە دەکەوێتە شاری سۆلنا بۆ میوانداریی یاریی کۆتاییی جامی جیھانی ساڵی ١٩٥٨. دوای ئەوەی توانی ٥٠ ھەزار بینەر لەخۆبگرێت. لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢ کە لە چیلی بەڕێوەچوو، یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٦٢ لە یاریگای نیشتمانی چیلی لە سانتیاگۆی پایتەخت بەڕێوەچوو، بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٧٠ ھەزار ھاندەر. ئینگلتەرا ھەڵبژێردرا بۆ میوانداریکردنی جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٦, بۆیە ٨ یاریگا بۆ پێشبڕکێکانی پاڵەوانێتییەکە تەرخانکرا، لەوانە یاریگای ڤیلا پارک یاریگای ئێرسۆم پارک یاریگای گودیسۆن پارک، یاریگای ڕۆکەر پارک ، یاریگای ئۆڵدترافۆرد، یاریگای ھیڵسبۆرۆ و یاریگای وایت سیتی، یاریگای وێمبڵی کۆن ھەڵبژێردرا بۆ میوانداریکردنی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٦٦, کە تێیدا دەتوانێت زیاتر لە ٩٠ ھەزار ھاندەر لەخۆبگرێت. لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٠ یاریگای ئازتێکا کە دەکەوێتە مەکسیکۆ سیتی توانای ١٠٥ ھەزار ھاندەری ھەبوو بۆ یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٧٠ ھەڵبژێردرا. لە کاتێکدا لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤ کە لە ئەڵمانیا بەڕێوەچوو، ١٠ یاریگا ھەڵبژێردران بۆ میوانداریکردنی یارییەکانی پاڵەوانێتییەکە، و یاریگای ئۆڵۆمپی میونشن کە شوێنی سەرەکی ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ساڵی ١٩٧٢ بوو، بۆ میوانداریکردن یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٧٤ دیاریکرا.لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٨ کە لە ئەرژەنتین بەڕێوەچوو، ٦ یاریگا ھەڵبژێردران بۆ میوانداریکردنی یارییەکان، یاریگای مۆنۆمێنتال ئەنتۆنیۆ ڤێسپۆسیۆ لیبێرت لە بوێنس ئایریس ھەڵبژێردرا بۆ میوانداریکردنی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی 1978.لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٢ کە لە ئیسپانیا بەڕێوەچوو، ١٧ یاریگا لە ١٤ شاری جیاواز بۆ میوانداریی یارییەکانی پاڵەوانێتییەکە تەرخانکرا، یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٨٢ لە یاریگای سانتیاگۆ بەرنابیۆ بەرێوەچوو کە ٩٠ ھەزار ھاندەر ئامادەبوون. جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦ دوای جامی جیھانیی ١٩٧٠ جارێکی دیکە لە مەکسیک بەڕێوەچوو، یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی ١٩٨٦ یاریگای ئازتێکا ئەنجامدرا. ئیتاڵیا میوانداریی جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٠ کرد و شەرەفی میوانداریکردنی یاریی کۆتایییش بەخشرایە یاریگای ئۆڵمپیکو لە ڕۆمای پایتەختی ئیتاڵیا بە ئامادەبوونی ٧٣ ھەزار ھاندەر ئامادەبوون.

یاریگای ڕۆز بۆول، لە پاسادینا لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، کە تێدا یاریی کۆتایی جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٤ لە نێوان ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی ئیتالیا بەڕێوەچوو.

ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا میوانداریی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٤ کرد، یارییەکانی لە ٩ شاری ئەمریکا بەڕێوەچوو. زۆربەی یاریگاکان لەلایەن تیپەکانی تۆپی پێی ئەمریکاوە بەکاردەھێنران، زۆرترین یاری لە یاریگای ڕۆس بۆول بەڕێوەچوو لە شاری پاسادینا لە ویلایەتی کالیفۆرنیا کە ٩ یاری تێدا ئەنجامدرا. یاریی کۆتاییش ھەر لە یاریگای ڕۆس بۆول بەڕێوەچوو، لە یارییەکدا کە ھەڵبژاردەی بەڕازیل و ھەڵبژاردەی ئیتاڵیای کۆکردەوە، بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٩٤ ھەزار و ١٩٤ ھاندەر. دوایین پاڵەوانێتی مۆندیال کە لە سەدەی بیستەمدا بەڕێوەچوو، جامی جیھانی ساڵی ١٩٩٨ لە فەڕەنسا، بوو. ١٠ یاریگا بۆ پاڵەوانێتییەکە ئامادە کران، یاریی کۆتایی لە یاریگای فەڕەنسا بەڕێوەچوو، لە یارییەکدا کە ٧٥ ھەزار ھاندەر بەشدارییان تێدا کرد، ھەڵبژاردەی فەڕەنسا یەکەم نازناوی بەدەستھێنا. جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٢ بۆ یەکەمجار لە ئاسیا بەڕێوەچوو، بە تایبەتی لە کۆریای باشوور و ژاپۆن. کۆریای باشوور و ژاپۆن ھەریەکەیان ١٠ یاریگایان بۆ میوانداریی پاڵەوانێتییەکەیان ئامادە کرد کە زۆربەیان پێش دەستپێکردنی پاڵەوانێتییەکە دروست کران. یاریی یەکەمی جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٢ لە یاریگای سیئۆل لە سیئۆل پایتەختی کۆریای باشوور ئەنجامدا و ھەر بۆیەش یاریی کۆتاییی لە ژاپۆن بەڕێوەچوو، بە تایبەتی لە یاریگای نێودەوڵەتی یۆکۆھاما لە یۆکۆھاما، بە ئامادەبووانی ٦٩ ھەزار ھاندەر.

پاڵەوانێتییەکە جارێکی دیکە گەڕایەوە بۆ کیشوەری ئەورووپا کاتێک ئەڵمانیا میوانداریی جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦ کرد، بۆیە ١٢ یاریگا لە ١٢ شاری جیاوازدا ئامادەکران، بەڵام شەرەفی میوانداریکردنی یاریی کۆتاییی ٢٠٠٦ لەلایەن یاریگای ئۆڵۆمپیاد لە بەرلینەوە، لە نێوان ئیتاڵیا و فەڕەنسا. لەبەردەم ٦٩ ھەزار ھاندەر. جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٠ لە باشووری ئەفریقا بەڕێوەچوو، یەکەمجار بوو کە ئەفریقا میوانداریی مۆندیالەکەی کرد، یاری کۆتاییش لە یاریگای یەکەمین بانکی نیشتمانی لە جۆھانسبێرگ لە نێوان ھەڵبژاردەی ھۆڵەندا و ئیسپانیا بەڕێوەچوو، کە نزیکەی ٨٥ ھەزار ھاندەر ئامادەبوون کرد. لە جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤ لە بەڕازیل، ١٢ یاریگا (حەوت یاریگای نوێ و پێنج یاریگاش نۆژەنکراو) لە دوازدە شار ھەڵبژێردران بۆ مێوانداریکردنی پاڵەوانییەتییەکە. بەم شێوەیە بۆ دووەمجار لە مێژووی خۆیدا میوانداریی یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفا دەکات پاش ئەوەی لە ساڵی ١٩٥٠ بۆ یەکەمجار میوانداریی کرد. ھەروەھا دەبێتە دووەم یاریگا لە دوای یاریگا ئازتێکا لە مەکسیک کە دووجار یاریی کۆتایی تێدا ئەنجام بدرێت. جامی جیھانیی ٢٠١٨، لە ڕووسیا بەڕێوە چوو، ١٢ یاریگا لە ١١ شار ئامادەکران، بەمەبەستی میوانداریکردنی یارییەکان و یاریی کۆتاییی لە یاریگای لوژنیکی ئەنجامدرا، بە ئامادەبووانی ٧٨٬٠١١ ھەزار ھاندەر. لەو یارییەدا فەڕەنسا بۆ دووەمجار لە مێژووی خۆیدا نازناوەکەی بەدەستھێنا، دوای ئەوەی بە ئەنجامی ٤–٢ لە کرواتیا بردەوە.

دیمەنێک لە یاریی کۆتاییی جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨ کە لە نێوان ھەڵبژاردەی فەڕەنسا و ھەڵبژاردەی کرواتیا بەرێوە چوو.

جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢ لە وڵاتی قەتەر میوانداریی کرا، ئەمە یەکەمین خولی جامی جیھانیی فیفایە کە لە وڵاتێکی عەرەبیدا و لە ڕۆژھەلاتی ناوەڕاست بەڕێوەبچێت و ھەروەھا دووەمین خولە کە لە ئاسیا بەڕێوەچوو، دوای ٢٠٠٢ کە لەلایەن کۆریای باشوور و ژاپۆن میوانداریی کرا. دەوڵەتی قەتەر ٧ یاریگای تەواو نوێی بۆ میوانداریکردنی یارییەکانی جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢ دروست کرد، ھاوکات یاریگای نێونەتەوەییی خەلیفە نۆژەنکردەوە و زیاتر پەرەی پێدا. بەشێک لە یاریگاکان وا دروست کران، کە دوای کۆتاییھاتنی پاڵەوانییەتییەکە، ھەڵدەوەشێنرێنەوە بۆ ئەوەی وەک ھاوکاری لە قەتەرەوە بدرێتە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو بۆ باشترکردنی ژێرخانی وەرزشی ئەو وڵاتانە.یاریی کۆتایی جامی جیھانیی ٢٠٢٢ لە یاریگای نیودەوڵەتی لوسێل لە شاری لوسێل لە نێوان ھەردوو ھەڵبژاردەی ئەرژەنتین و فەڕەنسا بەڕێوەچوو. دوای ئەوەی کاتی ئاسایی و زیادکراو یەکسان بوون، ئەرژەنتین بە لێدانەکانی یەکلاکەرەوە بە ئەنجامی ٤–٢ سەرکەوتنی بەدەستھێنا.

داھات

سپۆنسەرەکان

زیادبوونی ژمارەی ھەوادارانی پێشبڕکێکانی جامی جیھانی و زیادبوونی ژمارەی بینەران لە تەلەڤیزیۆنەکاندا، وای کرد سپۆنسەری بۆ پێشبڕکێکانی جامی جیھانیی زیاتر بێت. لە جامی جیھانیی ١٩٨٢دا، کۆی داھاتی پەیوەست بە سپۆنسەر ٢ ملیار دۆلار بووە، کە بە ھەژمارەی ئێستا ١٦ ملیار دۆلار بووە. سپۆنسەری فەرمی پاڵەوانێتییەکە نزیکەی ٤٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی دەدات، لەکاتێکدا سپۆنسەری ھەڵبژاردەی نیشتمانی ١٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی دەدات. لە دوای جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦ەوە، دروستکردنی یاریگاکان لە دارایی سپۆنسەرەکانی جامی جیھانیی دابین دەکرێت، بەڵام فیفا ڕێگە نادات ناوی یاریگاکان بگۆڕدرێت بۆ یەکێک لە کۆمپانیا سپۆنسەرەکان. کۆمپانیای کۆکاکۆلا و کۆمپانیای فیلیپس و فوجی فیلم لە سپۆنسەرە مێژوویییەکانی پاڵەوانێتییەکەن. کۆکاکۆلا لە دوای جامی ١٩٧٨ ەوە سپۆنسەری فەرمی سەرجەم پاڵەوانێتییەکانی کردووە، دوای واژووکردنی گرێبەست لەگەڵ فیفا تا جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢ وەک سپۆنسەری فەرمی دەمێنێتەوە.

بلیتەکان

پێشتر بلیت سەرچاوەیەکی گرنگی داھات بوو بۆ پاڵەوانێتییەکە؛ بەڵام لە ئێستا تەنھا بەشێکی کەم پێکدەھێنێت. نرخی بلیتەکان لەلایەن فیفا پەسەند دەکرێت، بەڵام لە بازاڕی ڕەشدا بەھای بلیتەکان دوو ھێندە زیاد دەکات، بۆ زیاتر لە سەدا ٢٠. لە مۆندیالی ٢٠٠٦ فیفا دەستی کرد بە جێبەجێکردنی ڕێوشوێنی ئەمنی نوێ، بلیتەکان بە چیپێکی ئەلیکترۆنی پەیوەستکران، ئەمەش ڕێگەی بە لیژنەی ڕێکخەر دەدا لە ئەگەری دزین یان لەدەستدان، بلیتەکە لەکاربخات.

ڕوماڵی میدیایی

لە سەرەتای جامی جیھانیی و پێش ھاتنی تەلەڤیزیۆن، ڕۆژنامەکان یەکەم میدیا بوون کە ڕوماڵی ڕووداوەکانی پاڵەوانێتییەکەیان ئەنجامدا، دواتر کەناڵە ڕادیۆیییەکان. لەکاتێکدا یەکەم پەخشی ڕاستەوخۆی تەلەڤیزیۆنی یارییەکانی جامی جیھانیی لە ساڵی ١٩٥٤ بوو لە ڕێگەی تیڤی یۆرۆڤیژن و لەو کاتەدا پەخشەکە بە ڕەنگی ڕەش و سپی بوو. لەکاتێکدا جامی جیھانیی فیفای ١٩٧٤١٩٧٤ یەکەم پاڵەوانێتی بوو کە لە تەلەڤیزیۆنی ڕەنگاوڕەنگ پەخش کرا. پەخشی تەلەڤیزیۆنی لە ساڵی ١٩٥٤ ەوە تا ئێستا بەردەوام بووە، جگە لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢ کە لە چیلی بەڕێوەچوو، بەھۆی کەمی تواناکانەوە.لە دوای جامی جیھانیی فیفای ١٩٩٨ زۆرترین بینەری جیھانی ھەیە و لە دوای ئەویش ئۆڵۆمپیادی ھاوینە دێت. فیفا ژمارەی بینەرانی بە نزیکەی ٢٦٫٢٩ ملیار بینەری خەمڵاندووە، لە ماوەی ٧٣٠٧٢ کاتژمێر پەخشکردن تا جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦. یاریی کۆتاییی ئەم پاڵەوانێتییە ٧١٥ ملیۆن کەس (١١٪ی دانیشتووانی زەوی) بینەری بوون. لە جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٢ یارییەکان لە ٢١٣ وڵاتی جیاوازدا پەخش کران. لە تیروپشکی جامی جیھانیی فیفای ٢٠٠٦ دا ٣٠٠ ملیۆن بینەر بینەری ئاھەنگی تیروپشکەکە بوون.

خەڵاتەکان

• تۆپی زێڕین : بۆ باشترین یاریزانی پاڵەوانێتییەکە (لە ئێستادا بە تۆپی زێڕینی ئەدیداس ناسراوە).
• پێڵاوی زێڕین : بۆ گۆڵکاری پاڵەوانێتییەکە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٣٠ پەیڕەوکرا (لە ئێستادا بە پێڵاوی زێڕینی ئەدیداس ناسراوە).
• دەستکێشی زێڕین : بۆ باشترین گۆڵپارێز، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٩٤ پەیڕەوکرا
• باشترین یاریزانی لاو: بۆ باشترین یاریزانی لاوی خوار تەمەنی ٢١ ساڵ، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٥٨ پەیڕەوکرا، لەکاتێکدا وەشانی ئێستا بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠٠٦ خەڵات کرا (لە ئێستادا بە خەڵاتی ھیۆندا بۆ باشترین یاریزانی لاو ناسراوە).
• یاری دادپەروەرانە : بۆ ئەو ھەڵبژاردەی کەمترین ژمارەی کارتی ھەبووە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٧٠ پەیڕەوکرا
• ھەڵبژاردەی پاڵەوانێتییەکە : ١١ باشترین یاریزان ھەڵدەبژێردرێن، لە ڕێگەی ڕاپرسییەکی ڕای گشتییەوە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٩٤ پەیڕەوکرا

تۆماری گشت ئەنجامەکانی پاڵەوانێتییەکان

Ed.	ساڵ	میواندار	یاری کۆتایی			یاریی بۆ پلەی سێیەم			ھەڵبژاردە بەشداربووەکان
			پاڵەوان	ئەنجام	پلەی دووەم	پلەی سێیەم	ئەنجام	پلەی چوارەم
١	١٩٣٠	ئوروگوای	ئوروگوای	٤ - ٢	ئەرژەنتین	ویلایەتە یەکگرتووەکان	–	Yugoslavia	١٣
٢	١٩٣٤	ئیتاڵیا	ئیتاڵیا	٢ - ١ کاتی زیادکراو	چێکۆسلۆڤاکیا	ئەڵمانیا	٣–٢	نەمسا	١٦
٣	١٩٣٨	فەڕەنسا	ئیتاڵیا	٤ - ٢	مەجارستان	بەڕازیل	٤–٢	سوێد	١٥
–	١٩٤٢	(بەھۆی جەنگی جیھانیی دووەمەوە ئەنجام نەدرا)
–	١٩٤٦
٤	١٩٥٠	بەڕازیل	ئوروگوای	٢ - ١	بەڕازیل	سوێد	٣–١	ئیسپانیا	١٣
٥	١٩٥٤	سویس	ئەڵمانیا	٣ - ٢	مەجارستان	نەمسا	٣–١	ئوروگوای	١٦
٦	١٩٥٨	سوێد	بەڕازیل	٥ - ٢	سوێد	فەڕەنسا	٦–٣ ,	ئەڵمانیا	١٦
٧	١٩٦٢	چیلی	بەڕازیل	٣ - ١	چێکۆسلۆڤاکیا	چیلی	١–٠	یوگۆسلاڤیا	١٦
٨	١٩٦٦	ئینگلتەرا	ئینگلتەرا	٤ - ٢ کاتی زۆرکراو	ئەڵمانیا	پورتوگال	٢–١	یەکێتیی سۆڤیەت	١٦
٩	١٩٧٠	مەکسیک	بەڕازیل	٤–١	ئیتاڵیا	ئاڵمانیای ڕۆژاوا	١–٠	ئوروگوای	١٦
١٠	١٩٧٤	ئاڵمانیای ڕۆژاوا	ئەڵمانیا	٢–١	ھۆلەند	پۆڵەندا	١–٠	بەڕازیل	١٦
١١	١٩٧٨	ئەرژەنتین	ئەرژەنتین	٣–١ کاتی زۆرکراو	ھۆلەند	بەڕازیل	٢–١	ئیتاڵیا	١٦
١٢	١٩٨٢	ئیسپانیا	ئیتاڵیا	٣–١	ئەڵمانیا	پۆڵەندا	٣–٢	فەڕەنسا	٢٤
١٣	١٩٨٦	مەکسیک	ئەرژەنتین	٣–٢	ئەڵمانیا	فەڕەنسا	٤–٢ کاتی زۆرکراو	بەلجیکا	٢٤
١٤	١٩٩٠	ئیتاڵیا	ئەڵمانیا	١–٠	ئەرژەنتین	ئیتاڵیا	٢–١	ئینگلتەرا	٢٤
١٥	١٩٩٤	ویلایەتە یەکگرتووەکان	بەڕازیل	٠–٠ کاتی زۆرکراو (3–2 پ)	ئیتاڵیا	سوێد	٤–٠	بولگاریا	٢٤
١٦	١٩٩٨	فەڕەنسا	فەڕەنسا	٣–٠	بەڕازیل	کرواتیا	٢–١	ھۆلەند	٣٢
١٧	٢٠٠٢	کۆریای باشوورژاپۆن	بەڕازیل	٢–٠	ئەڵمانیا	تورکیا	٣–٢	کۆریای باشوور	٣٢
١٨	٢٠٠٦	ئەڵمانیا	ئیتاڵیا	١–١ کاتی زۆرکراو (5–3 پ)	فەڕەنسا	ئەڵمانیا	٣–١	پورتوگال	٣٢
١٩	٢٠١٠	ئەفریقای باشوور	ئیسپانیا	١–٠ کاتی زۆرکراو	ھۆلەند	ئەڵمانیا	٣–٢	ئوروگوای	٣٢
٢٠	٢٠١٤	بەڕازیل	ئەڵمانیا	١– ٠ کاتی زۆرکراو	ئەرژەنتین	ھۆلەند	٣–٠	بەڕازیل	٣٢
٢١	٢٠١٨	ڕووسیا	فەڕەنسا	٤ – ٢	کرواتیا	بەلجیکا	٢–٠	ئینگلتەرا	٣٢
٢٢	٢٠٢٢	قەتەر	ئەرژەنتین	٣ - ٣ کاتی زیادکراو (٤ - ٢ پ)	فەڕەنسا	کرواتیا	٢ - ١	مەغریب	٣٢
٢٣	٢٠٢٦	کەنەدامەکسیکویلایەتە یەکگرتووەکان							٤٨

تۆماری پاڵەوانان

• ڕیزبەندی: ١) پاڵەوان بوون ٢) دووەم بوون ٣) سێیەم بوون

ھەڵبژاردە	پاڵەوان	دووەم بوون	سێیەم بوون	چوارەم بوون
بەڕازیل	٥ (١٩٥٨، ١٩٦٢، ١٩٧٠، ١٩٩٤، ٢٠٠٢)	٢ (١٩٥٠*، ١٩٩٨)	٢ (١٩٣٨، ١٩٧٨)	٢ (١٩٧٤، ٢٠١٤*)
ئەڵمانیا	٤ (١٩٥٤، ١٩٧٤*، ١٩٩٠، ٢٠١٤)	٤ (١٩٦٦، ١٩٨٢، ١٩٨٦، ٢٠٠٢)	٤ (١٩٣٤، ١٩٧٠، ٢٠٠٦*، ٢٠١٠)	١ (١٩٥٨)
ئیتاڵیا	٤ (١٩٣٤*، ١٩٣٨، ١٩٨٢، ٢٠٠٦)	٢ (١٩٧٠، ١٩٩٤)	١ (١٩٩٠*)	١ (١٩٧٨)
ئەرژەنتین	٣ (١٩٧٨*، ١٩٨٦، ٢٠٢٢)	٣ (١٩٣٠، ١٩٩٠، ٢٠١٤)	—	—
ئۆرۆگوای	٢ (١٩٣٠*، ١٩٥٠)	—	—	٣ (١٩٥٤، ١٩٧٠، ٢٠١٠)
فەڕەنسا	٢ (١٩٩٨*، ٢٠١٨)	٢ (٢٠٠٦، ٢٠٢٢)	٢ (١٩٥٨، ١٩٨٦)	١ (١٩٨٢)
ئینگلتەرا	١ (١٩٦٦*)	—	—	٢ (١٩٩٠، ٢٠١٨)
ئیسپانیا	١ (٢٠١٠)	—	—	١ (١٩٥٠)
ھۆڵەندا	—	٣ (١٩٧٤، ١٩٧٨، ٢٠١٠)	١ (٢٠١٤)	١ (١٩٩٨)
سڵۆڤاکیا	—	٢ (١٩٣٤، ١٩٦٢)	—	—
ھەنگاریا	—	٢ (١٩٣٨، ١٩٥٤)	—	—
سوید	—	١ (١٩٥٨*)	٢ (١٩٥٠، ١٩٩٤)	١ (١٩٣٨)
کڕواتیا	—	١ (٢٠١٨)	٢ (١٩٩٨، ٢٠٢٢)	—
پۆڵەندا	—	—	٢ (١٩٧٤، ١٩٨٢)	—
نەمسا	—	—	١ (١٩٥٤)	١ (١٩٣٤)
پورتوگاڵ	—	—	١ (١٩٦٦)	١ (٢٠٠٦)
بەلجیکا	—	—	١ (٢٠١٨)	١ (١٩٨٦)
ئەمریکا	—	—	١ (١٩٣٠)	—
چیلی	—	—	١ (١٩٦٢*)	—
تورکیا	—	—	١ (٢٠٠٢)	—
یوگسگلافیا	—	—	—	٢ (١٩٣٠، ١٩٦٢)
یەکێتیی سۆڤیەت	—	—	—	١ (١٩٦٦)
بوڵغاریا	—	—	—	١ (١٩٩٤)
کۆریای باشوور	—	—	—	١ (٢٠٠٢*)
مەغریب	—	—	—	١ (٢٠٢٢)

سەرژمێری و ژمارەپێوانەیییەکان

لیۆنێل مێسی ئەرژەنتینی توانی ڕیکۆردی زۆرترین بەشداری لە یارییەکانی جامی جیھانی بەدەستبھێنێت بە ٢٦ یاری لە پێنج جار بەشداریی لە جامی جیھانیی فیفا.

کریستیانۆ ڕۆناڵدۆ یەکەم و تاکە یاریزانە کە لە پێنج پاڵەوانێتیدا گۆڵ بکات.

پێنج یاریزان زۆرترین جار بەشداریی یارییەکانی جامی جیھانییان کردووە کە؛ ئەنتۆنیۆ کارباخال (١٩٥٠–١٩٦٦) و ڕافایل مارکێز (٢٠٠٢–٢٠١٨) لە مەکسیک؛ لۆتار ماتیۆسی ئەڵمانیا (١٩٨٢–١٩٩٨)؛ لیۆنێل مێسی یاریزانی ئەرژەنتینی ( ٢٠٠٦–٢٠٢٢)؛ و کریستیانۆ ڕۆناڵدۆی پورتوگال ( ٢٠٠٦–٢٠٢٢) ھەموویان لە پێنج پاڵەوانێتیدا یارییان کردووە و ڕۆناڵدۆش یەکەم و تاکە یاریزان بووە کە لە پێنج پاڵەوانێتیدا گۆڵی تۆمارکردووە. مێسی بە گشتی زۆرترین یاریی مۆندیالی ئەنجامداوە و لە ٢٦ یاریدا بەشداریی کردووە. میرۆسلاڤ کلۆزە ئەڵمانی (٢٠٠٢–٢٠١٤) بە تۆمارکردنی ١٦ گۆڵ گۆڵکاری جامی جیھانییە. لە یاریی پێش کۆتایی ساڵی ٢٠١٤ بەرامبەر بەڕازیل ڕیکۆردی ڕۆناڵدۆی شکاند کە ١٥ گۆڵی تۆمارکردبوو (١٩٩٨–٢٠٠٦). گێرد مۆلەری ئەڵمانیای ڕۆژاوا (١٩٧٠–١٩٧٤) پلەی سێیەمی بەدەستھێناوە و ١٤ گۆڵی تۆمارکردووە. پلەی چوارەم، جەست فۆنتێنی فەرەنسی، خاوەنی ژمارەی پێوانەیی زۆرترین گۆڵی لە یەک مۆندیالدا تۆمارکراوە؛ ھەر ١٣ گۆڵەکەی لە پاڵەوانێتی ساڵی ١٩٥٨ تۆمارکرد.

پێلێ تاکە یاریزانە کە سێجار نازناوی جامی جیھانیی فیفای بەدەستھێناوە.

میرۆسلاڤ کلۆزە گۆڵکاری جامی جیھانییە تا ئێستا

ماریۆ زاگالۆی بەڕازیلی و فڕانس بێکنباوەر ئەڵمانیای ڕۆژئاوا و دیدی دیشاپی فەرەنسی تاکە کەسن کە تا ئێستا وەک یاریزان و ڕاھێنەر جامی جیھانییان بەدەستھێناوە. زاگالۆ لە ساڵانی ١٩٥٨ و ١٩٦٢ وەک یاریزان و لە ساڵی ١٩٧٠ وەک ڕاھێنەر سەرکەوتنی بەدەستھێنا. بێکنباوەر لە ساڵی ١٩٧٤ وەک کاپتن و لە ساڵی ١٩٩٠ وەک ڕاھێنەر و دیشامپ لە ساڵی ٢٠١٨ وەک ڕاھێنەر، لە ساڵی ١٩٩٨ وەک کاپتن سەرکەوتنی بەدەستھێنا. ڤیتۆریۆ پۆزۆی ئیتاڵیا تاکە ڕاھێنەرە کە دوو جامی جیھانی بەدەستھێنابێت (١٩٣٤ و 1938). سەرجەم ڕاھێنەرە سەرەکییەکانی براوەی مۆندیال خەڵکی ئەو وڵاتە بوون کە ڕاھێنەرایەتیان دەکرد تا سەرکەوتن.

لە نێو ھەڵبژاردە نیشتمانییەکاندا، ئەڵمانیا و بەڕازیل زۆرترین یاریی جامی جیھانییان ئەنجامداوە (١٠٩)، ئەڵمانیا زۆرترین یاریی کۆتایی (٨)، پێش کۆتایی (١٣)، و قۆناغی چارەکی کۆتایی (١٦) کردووە، بەڕازیلیش لە زۆرترین جامی جیھانی(٢١)، زۆرترین بردنەوەی ھەیە (٧٣) و زۆرترین گۆڵی تۆمارکردووە (229). ھەردوو ھەڵبژاردە دوو جار لەجامی جیھانیدا یارییان کردووە، لە یاریی کۆتاییی ٢٠٠٢ و لە قۆناغی پێش کۆتاییی ٢٠١٤.

ئەو یاریزانانەی زۆرترین گۆڵیان کردوە : بەتۆخی واتا هێشتا یاری ئەکەن

ژمارەی نازناوەکان	ناوی ھەڵبژاردەکان
٥	بەڕازیل
٤	ئەڵمانیا

ئەو یاریزانانەی زۆرترین گۆڵیان لە مۆندیالدا تۆمار کردووە:

پلە	یاریزان	ھەڵبژاردە	گۆڵەکانی	یارییەکانی	پاڵەوانییەتییەکان
١	میرۆسلاڤ کلۆزە	ئەڵمانیا	١٦	٢٤	٢٠٠٢, ٢٠٠٦, ٢٠١٠, ٢٠١٤
٢	ڕۆناڵدۆ	بەڕازیل	١٥	١٩	[١٩٩٤], ١٩٩٨, ٢٠٠٢, ٢٠٠٦
٣	گێرد مۆلەر	ئاڵمانیای ڕۆژاوا	١٤	١٣	١٩٧٠, ١٩٧٤
٤	جەست فۆنتین	فەڕەنسا	١٣	٦	١٩٥٨
	لیۆنێل مێسی	ئەرژەنتین	١٣	٢٦	٢٠٠٦, (٢٠١٠), ٢٠١٤, ٢٠١٨, ٢٠٢٢
٦	کیلیان مباپێ	فەڕەنسا	١٢	١٤	٢٠١٨, ٢٠٢٢
	پێلێ	بەڕازیل	١٢	١٤	١٩٥٨, ١٩٦٢, ١٩٦٦, ١٩٧٠
٨	ساندڕۆ کۆشیش	مەجارستان	١١	٥	١٩٥٤
	یۆڕگن کلینزمان	ئەڵمانیا	١١	١٧	١٩٩٠, ١٩٩٤, ١٩٩٨
١٠	ھیلمۆن ڕان	ئاڵمانیای ڕۆژاوا	١٠	١٠	١٩٥٤, ١٩٥٨
	کۆبیلاس	ئەرژەنتین	١٠	١٢	١٩٩٤, ١٩٩٨, ٢٠٠٢
	گاری لینکەر	ئینگلتەرا	١٠	١٢	١٩٨٦, ١٩٩٠
	گابڕێڵ باتیستۆتا	پێروو	١٠	١٣	١٩٧٠, ١٩٧٨, (١٩٨٢)
	تۆماس مۆلەر	ئەڵمانیا	١٠	١٩	٢٠١٠, ٢٠١٤, (٢٠١٨), (٢٠٢٢)
	لاتۆ	پۆڵەندا	١٠	٢٠	١٩٧٤, ١٩٧٨, ١٩٨٢

لەسەر ئاستی وڵاتان

پلە	ھەڵبژاردە	گۆڵە تۆمارکراوەکان
١	بەڕازیل	٢٣٧
٢	ئەڵمانیا	٢٣٢
٣	ئەرژەنتین	١٥٢
٤	فەڕەنسا	١٣٦
٥	ئیتاڵیا	١٢٨
٦	ئیسپانیا	١٠٨
٧	ئینگلتەرا	١٠٤
٨	ھۆلەند	٩٦
٩	ئوروگوای	٨٩
١٠	مەجارستان	٨٧

گۆڵکارانی جامی جیھانی فیفا (١٩٣٠ـەوە)

پاڵەوانییەتی	ناوی گۆڵکار	ژمارەی گۆڵەکان
١٩٣٠	جێلێرمۆ ستابیلی	٨
١٩٣٤	ئۆلدریخ نیجدلی	٥
١٩٣٨	لیۆنیداس	٧
١٩٥٠	ئەردمێر	٩
١٩٥٤	ساندڕۆ کۆشیتش	١١
١٩٥٨	جەست فۆنتین	١٣
١٩٦٢	درازین یۆکۆفیچ، گارینشیا، فافا، لیونێل سانشێز، ئیڤانۆڤ، فلۆران	٤
١٩٦٦	ئۆزیبیۆ	٩
١٩٧٠	گێرد مۆلەر	١٠
١٩٧٤	لاتۆ	٧
١٩٧٨	ماریۆ کیمبس	٦
١٩٨٢	پاوڵۆ ڕۆسی	٦
١٩٨٦	گاری لینکەر	٦
١٩٩٠	سکیلاچی	٦
١٩٩٤	ستۆیجکۆڤ، سالینکۆ	٦
١٩٩٨	دافور سۆکەر	٦
٢٠٠٢	ڕۆناڵدۆ	٨
٢٠٠٦	کلۆزە	٥
٢٠١٠	تۆماس مۆلەر، وێسلی شنایدەر، داڤێد ڤیا، دیگۆ فۆڕڵان	٥
٢٠١٤	خامیس ڕودریگێز	٦
٢٠١٨	ھاری کەین	٦
٢٠٢٢	کیلیان مباپێ	٨