سویس

**کۆنفیدراسیۆنی سویس**

*Schweizerische Eidgenossenschaft* (ئاڵمانی)

*Confédération suisse* (فەڕەنسی)
*Confederazione Svizzera* (ئیتالی)
*Confederaziun svizra* (Romansh)
*Confoederatio Helvetica* (لاتینی)
کۆنفیدراسیۆنی سویس Schweizerische Eidgenossenschaft (ئاڵمانی) ; Confédération suisse (فەڕەنسی) ; Confederazione Svizzera (ئیتالی) ; Confederaziun svizra (Romansh) ; Confoederatio Helvetica (لاتینی) ;
	دروشم: Unus pro omnibus, omnes pro uno (traditional); (یەک بۆ ھەمووان، ھەموو بۆ یەک)
	سروود: Swiss Psalm
	ھەڵکەوتەی سویس (green) لە ئەورووپا (dark grey) — [ڕێنوێن] ھەڵکەوتەی سویس (green) لە ئەورووپا (dark grey) — [ڕێنوێن]
پایتەخت	Bern (de facto); 46°57′N 7°27′E / 46.950°N 7.450°E
گەورەترین شار	زیوریخ
زمانە فەرمییەکان	German (63.7 %),; French (20.4 %),; Italian (6.5 %),; Romansh (٠٫٥٪)
ناوی هاووڵاتی	Swiss
دەوڵەت	Federal republic, with directorial system and direct democracy
یاسادانەر	Federal Assembly
سەربەخۆیی
ڕووبەر
ژمارەی دانیشتوان
GDP (PPP)	بەراوردی ٢٠١١
GDP (nominal)	بەراوردی ٢٠١١
Gini (٢٠٠٠)	٣٣٫٧ (medium)
HDI (٢٠١٠)	0.874 (very high) (١٣th)
دراو	فڕانکی سویسری (CHF)
ناوچەی کاتی	CET (UTC+١)
لای لێخوڕین	ڕاست (شەمەندەفەرەکان: چەپ)
پاوانی ئینتەرنێت	.ch
کۆدی تەلەفۆن	+٤١

پۆتانەکان: 46°50′00″N 8°20′00″E / 46.83333°N 8.33333°E / 46.83333; 8.33333

سویس یان سویسڕا (بە ئەڵمانی: die Schweiz، بە فەڕەنسی: la Suisse، بە ئیتاڵی: Svizzera، بە ڕۆمانی: Svizra، بە ئینگلیزی: Switzerland) وڵاتێکە لە ناوەڕاستی کیشوەری ئەورووپادا، ئەڵمانیا دەکەوێتە باکووریی و فەرەنسا لە خۆراوای و ئیتالیا لە باشووری و نەمسا و لینخیشتاین دەکەوێتە خۆرھەڵاتییەوە. سویسرا سیاسەتی دەرەکی بێ لایەن بەکاردەبات کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٥١٥. بەیەکێک لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی جیھان دادەنرێت، ھەروەھا بە جوانترین وڵاتیش، شاری زیۆرخی سویسرا کە تا ساڵی ٢٠٠٨ بە گەورەترین وڵاتی دادەنرا، بە خۆشترین و باشترین وڵات بۆ نیشتەجێ بوون لە جیھاندا دانرا ئەمەش ھەشت ساڵ لەسەر یەک ھەمان پلەی وەرگرت.

بنەڕەتی ناو

سەرچاوەی وشەی ئینگلیزی سویسڕا (Switzerland) ئەڵمانییە و لە وشەی (schwytz)ەوە ھاتووە، کە بە واتای دانیشتوویەکی ناوچەی (Schwyz) دێت، کە یەکێکە لەو ھەرێم و وڵاتانەی کە ناوکی یەکێتیی کۆنی سویسڕی پێکھێناوە. ڕەنگە ئەم زاراوەیە لە وشەی سویتس لە ئەڵمانی وەرگیرابێت کە بە واتای «سووتاندن» دێت، ئاماژەیە بۆ ناوچەیەکی دارستانی کە لە ڕابردوودا سووتاوە. دوای ئەوەی شەڕی سوابیا لە ساڵی ١٤٩٩ لەو ناوچەیەدا کۆتایی ھات، ئەم زاراوەیە بۆ ئاماژەکردن بە تەواوی یەکێتییەکە بەکارھات.^[٦]^[٧]^[٨]^[٩]^[١٠]^[١١]

لە ڕووی مێژووییەوە ناوی یەکێتیی شارەکانی سویسڕا تا سەدەی حەڤدەھەم فەرمی نەبووە و ناوی باوی پێش ئەوە «یەکێتیی شارەکانی ئەڵمانیای سەرەوە» بووە و ئەم زەویانە سەر بە بنەماڵەی ھابسبۆرگ بوون.^[١٢]

سنوور

سویسڕا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە دەکەوێتە کیشوەری ئەورووپا، بە تایبەتی لە دڵیدا، و یەکێتییەکی فیدڕاڵی دیموکراسی پێکدەھێنێت کە بە پێنج وڵاتی ئەورووپی دەورە دراوە، و بریتین لە: ئەڵمانیا لە باکوورەوە، ئیتاڵیا لە باشوورەوە، میرنشینی لیختنشتاین و نەمسا لە ڕۆژھەڵاتەوە، و فەڕەنسا لە ڕۆژاوا. سویسڕا بە وڵاتێکی ناوخۆیی دادەنرێت، چونکە ڕووی لە ھیچ بەندەرێکی دەریایی نییە، ڕووبەرەکەی ٤١ ھەزار و ٣٠٠ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە.^[١٣]^[١٤]

جوگرافیا

خاکی سویسرا شاخییە بەگشتیی، بەنزیکەی ٧٪ ی ڕووبەرەکەی لە بەرزایییەکانی ئەلپییە، ئەم کەرتەش ٣٠٪ ی دانیشتووان لەخۆ دەگرێت، و نزم دەبێتەوە بە شۆڕبووەکانی وەک بانی سویسریی، ئەم شۆڕەبووەوانەش گەلێک دەریاچە لەخۆ دەگرێت، و چیاکانی ئەڵپ بەش دەبێت بۆ کۆمەڵێک زنجیزە، بەرزترین لووتکە لە ئەڵپی سویسریی (مۆنتی ڕۆزا) و سویسرا بەشێک لە چیاکانی جۆرا ڕادەپەڕێنێت بەجۆرێ کە بەشی باشووری ڕۆژھەڵاتی ئەم چیایانە دوای دەکەون، ھەروەھا گەلێک دۆڵ و لێوار لەخۆ دەگرێت، ھەندێک سووچ کەلێنی دەکات، و بانی سویسرا درێژ دەبێتەوە لەسەر شێوەی داڵان لەنێوان چیاکانی ئەڵپ و چیاکانی جۆرا دا، ھەروەھا بەرزایی بانەکە لەشوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر دەگۆڕدرێت، و سروشتی شاخێتی خۆی وای کردووە کە دەوڵەمەند بێت بە کۆمەڵێک دارستانی بەنرخی گەشتوگوزاریی. چیاکان دەورەدراون بە گەلێک بەفرگری وەک (لێنچ) و (جورنرفیزچ)، ئەم بەفرگرانە سەرچاوەی گشتوگوزاریی گرنگن، و بەناو سویسرا دا زریچەی خاوێن بڵاوە.

کەش و ھەوا

کەش و ھەوای سویسرا دەگەڕێتەوە بۆ چەشنی ناوەندیی ئەورووپا (کەش و ھەوای ئەڵپیی) بەگشتی ساردە بەجۆرێ کە سەھۆڵ زۆربەی زەوییەکەی دادەپۆشێت لە زستاندا و دەگۆڕدرێت بۆ بەفرگر کە سویسرییەکان بەکاریدەھێنن بۆ گەشتوگوزاریی خلیسکان لەسەر سەھۆڵ، لە چیاکانی فێھن ەوە ھەڵدەکات بۆ دۆڵەکان، بۆیە کاردەکاتە سەر کەش و ھەوای ناوچە نزمەکان، و بارانبارینیی بەخوڕ. سویسرا ھاوینێکی گەرمی ھەیە لە ناوچەی دۆڵەکان و دۆڵە نزمەکان، بەڵام کەش و ھەوا بەگشتیی کەش و ھەوایەکی زۆر بەچێژ و خۆشە، جا گەر بە زستانی سارد بێت یان بە ھاوینی گەرم بەجۆرێ کە سروشتی سەرنج ڕاکێش و دیمەنە جوانەکان چاوت پڕ دەکات و ناتوانیت لە جوانیی زۆرتر ببینیت بەجۆرێ کە ھەست بە ھەڵگەڕانەوەکانی کەش ناکەیت.

دانیشتووان

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی سویس ٨٬١٥٧٬٨٩٦ کەس بووە کە دەکاتە ٠٫١١ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٤٢٫١ ساڵە. ھەروەھا ٧٤ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.^[١٥]

زۆربەی دانیشتووانی سویسڕا لە ناوچەی بانەکان و شارە سەرەکییەکان دەژین، وەک ژنێڤ، زوریخ، بازڵ، لۆزان، چڕی دانیشتووانیش لە ناوچە بەرزەکاندا کەم دەبێتەوە. دانیشتووان دەگەڕێنەوە بۆ کۆمەڵە ئەڵمانییەکان، و زۆرینەی دانیشتووانی سویسرا پێک دێنن، ٧٥٪ ی دانیشتووانی سویسرا بە ئەڵمانی دەدوێن و قسەدەکەن، و لەنێو دانیشتوواندا ڕەگەزی فەڕەنسیی ھەیە، بەجۆڕی کە ٢٠٪ ی دانیشتووان بە فەڕەنیسیی قسە دەکەن، ھەروەھا ڕەگەزە ئیتاڵییەکانیش ٤٪ پێک دێنن و بەھەمان ڕێژە دانیشتووان بە ئیتاڵیی قسە دەکەن، لە سویسرادا ژمارەیەکی گەورە لە بیانییەکان ھەن کە خۆی دەدات لە یەک ملیۆن کەس، ٨٠٪ یان لە دەوڵەتەکانی یەکێتی ئەورووپاوە ھاتوون بەپێی ڕاپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان چینی پێکھاتە بیانییەکان بەھۆی ڕەگەزپەرستییەوە دەناڵن، بەتایبەتیی لە ساڵەکانی کۆتاییدا بەھۆی بردنەوەوەی پارتی گەلی سویسریی لە ھەڵبژاردنە فیدراڵییەکاندا، کە ئەم پارتە کەوتە نێو گرتنی دەسەڵاتی یاسایی دژ بە بیانییەکان و نا ئەورووپییەکان.

ئایین

ئایینەکان لە سویس
ئایینەکان			ڕێژە
کاتۆلیک			٤٠٫٠٪
پرۆتێستانت			٢٩٫٠٪
بێ ئایین			٢٥٫٠٪
سوننە			٦٫٠٪

ڕامیاری

ڕامیاری دەرەوەی سویسڕا ڕامیارییەکی بێلایەنانەیە و ھەر ئەو ڕامیارییەش وای کردووە کە لە نەھامەتی خۆی لە جەنگەکانی سەدەی ڕابردووی ھەردوو جەنگی یەکەم و دووەمی جیھانی بپارێزێت. ساڵی ١٩٦٠ سویسڕا بوو بە ئەندامی ڕێکخراوی بازرگانیی ئازادی ئەورووپایی و ساڵی ١٩٦٣لە ئەنجومەنی ئەورووپاشدا بووەتە ئەندام. بەڵام لە ڕاپرسییەکی جەماوەریدا کە لە ساڵی ١٩٩٢ دا بەڕێوەچوو ھاوڵاتایانی ئەو وڵاتە ڕەتیان کردەوە کە وڵاتەکەیان ببێتە ئەندامی ڕێکخراوی یەکێتی ئەورووپا. سویسڕا بەشێوەیەکی یاسایی پایتەختی نییە بەڵام لە ڕووی کردەییەوە شاری بیرن ناوەندی بەڕێوەبردنی ئەو وڵاتەیە. گەورەترین شاری سویسڕا زووریخ و ڕووبەرەکەی ٢٨٥ ٤١ کم٢ و ژمارەی دانیشتووانکەی زیاتر لە ٧ ملیۆن کەسەو خاوەن بەرنامەیەکی فیدڕاڵی پارلەمانییە.

سەرچاوەکان

^ Federal Constitution, article 4 ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., "National languages": National languages are German, French, Italian and Romansh; Federal Constitution, article 70 ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., "Languages", paragraph 1: The official languages of the Confederation are German, French and Italian. Romansh shall be an official language for communicating with persons of Romansh language.
^ A solemn declaration of the Tagsatzung ١٤ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. declared the Federal Constitution adopted on 12 September 1848. A resolution of the Tagsatzung ١٤ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. of 14 September 1848 specified that the powers of the institutions provided for by the 1815 Federal Treaty would expire at the time of the constitution of the Federal Council, which took place on 16 November 1848.
^ «Population size and population composition». Swiss Federal Statistical Office. Swiss Federal Statistical Office, Neuchâtel. 2010. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ «Switzerland». International Monetary Fund. لە ٢١ی نیسانی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ «Human Development Report 2010» (PDF). United Nations. 2010. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
^ Room, Adrian (2003)Placenames of the World. London: MacFarland and Co., ISBN 0-7864-1814-1.
^ https://www.etymonline.com/word/Swiss
^ https://www.newadvent.org/cathen/14358a.htm
^ https://www.bar.admin.ch/archivgut/00591/00601/00602/index.html?lang=en# ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ https://www.newadvent.org/cathen/14358a.htm
^ https://www.bar.admin.ch/archivgut/00591/00601/00602/index.html?lang=en# ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ العصور الوسطى الأوربية ، الدكتور عبد القادر اليوسف ، ص 155 و في التاريخ الأوربي الوسيط ، الدكتور جمال الدين فالح الكيلاني، ص 122
^ https://web.archive.org/web/20150301012055/http://www.swissworld.org/en/geography/swiss_geography/contrasts/
^ https://map.search.ch/index.en.html
^ «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ‏١٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «note» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="note"/> نەدۆزرایەوە

[2] Federal Constitution, article 4 ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., "National languages": National languages are German, French, Italian and Romansh; Federal Constitution, article 70 ٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە., "Languages", paragraph 1: The official languages of the Confederation are German, French and Italian. Romansh shall be an official language for communicating with persons of Romansh language.

[4] A solemn declaration of the Tagsatzung ١٤ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. declared the Federal Constitution adopted on 12 September 1848. A resolution of the Tagsatzung ١٤ی تەممووزی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. of 14 September 1848 specified that the powers of the institutions provided for by the 1815 Federal Treaty would expire at the time of the constitution of the Federal Council, which took place on 16 November 1848.

[Population-5] «Population size and population composition». Swiss Federal Statistical Office. Swiss Federal Statistical Office, Neuchâtel. 2010. لە ڕەسەنەکە لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.

[imf2-6] ئ ^ا ^ب ^پ «Switzerland». International Monetary Fund. لە ٢١ی نیسانی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[HDI-7] «Human Development Report 2010» (PDF). United Nations. 2010. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.

[8] Room, Adrian (2003)Placenames of the World. London: MacFarland and Co., ISBN 0-7864-1814-1.

[9] ttps://www.etymonline.com/word/Swiss

[10] ttps://www.newadvent.org/cathen/14358a.htm

[11] ttps://www.bar.admin.ch/archivgut/00591/00601/00602/index.html?lang=en# ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[12] ttps://www.newadvent.org/cathen/14358a.htm

[13] ttps://www.bar.admin.ch/archivgut/00591/00601/00602/index.html?lang=en# ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[14] العصور الوسطى الأوربية ، الدكتور عبد القادر اليوسف ، ص 155 و في التاريخ الأوربي الوسيط ، الدكتور جمال الدين فالح الكيلاني، ص 122

[15] ttps://web.archive.org/web/20150301012055/http://www.swissworld.org/en/geography/swiss_geography/contrasts/

[16] ttps://map.search.ch/index.en.html

[17] «Countries in the world (ranked by 2014 population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ‏١٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[note ١]

[١]

[note ٢]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]