یۆتۆبۆری

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

گۆتنبێرگ
Göteborg
دیارترین پەیکەر و باڵەخانەکانی شارەکە.
دیارترین پەیکەر و باڵەخانەکانی شارەکە.
ناسناوەکان: 
  • لەندەنی بچووک
  • Gbg
  • ئەمستەردامی نوێ
  • ڕووی سوید
گۆتنبێرگ is located in Västra Götaland
گۆتنبێرگ
گۆتنبێرگ
Location within Västra Götaland
گۆتنبێرگ is located in Southern Sweden
گۆتنبێرگ
گۆتنبێرگ
Location within South Sweden
گۆتنبێرگ is located in Sweden
گۆتنبێرگ
گۆتنبێرگ
Location within Sweden
پۆتانەکان: 57°42′N 11°58′E / 57.700°N 11.967°E / 57.700; 11.967پۆتانەکان: 57°42′N 11°58′E / 57.700°N 11.967°E / 57.700; 11.967
وڵات سوێد
پارێزگاVästergötland and Bohuslän
شارستانVästra Götaland County
شاروانیGothenburg Municipality
Charter١٦٢١
ڕووبەر
 • City٤٤٧٫٧٦ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٧٢٫٨٨ میلی چوارگۆشە)
 • ئاو١٤٫٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥٫٦ میلی چوارگۆشە)  ٣٫٢%
 • شاری
٢٠٣٫٦٧ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٧٨٫٦٤ میلی چوارگۆشە)
 • گەورەشار
٣٦٩٤٫٨٦ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٬٤٢٦٫٥٩ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی
١٢ مەتر (٣٩ پێ)
ژمارەی دانیشتووان
 (٢٠١٦)[١][٤]
 • City٥٧٢٬٧٧٩
 • چڕی١٬٣٠٠ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٣٬٣٠٠ کەس لە میلی چوارگۆشە)
 • شاری
٥٨١٬٨٢١[٣]
 • گەورەشار
١٬٠١٥٬٩٧٤[٢]
سەرناوی دانیشتووگۆتنبێرگی
ناوچەی کاتیUTC+١ (کاتی ناوەندی ئەوڕوپا)
 • ھاوین (DST)UTC+٢ (کاتەکانی ھاوینی ناوەندی ئەوڕوپا)
پۆستاڵ کۆد
40xxx – 41xxx – 421xx – 427xx
کۆدی تەلەفۆن(+٤٦) ٣١
وێبگە

یۆتۆبۆری (بە ئینگلیزی: / ɡɒθənbɜːrɡ /. بەسوێدی: Göteborg یۆتۆبۆری، خویندنەوەی [jœtɛbɔrj], دووەم گەورە شاری سوێدە وە پێنجەم گەورە شاری ئەسکەندەنافیایە، دەکەوێتە کەناراوەکانی خۆرئاوای سوێد. یۆتۆبۆری دروست کراوە لەلایەن شا گۆستاف ئەدۆڵفوس لەساڵی ١٦٢١ھەروەک چۆن لە یاداشتە پاشاییەکەی داھاتوە، یۆتۆبۆری خاوەنی گەورەترین بەندەرە لەئاستی ھەموو شارەکانی وڵاتانی ئەسکەندەنافیاوە.

ژمارەی دانیشتوانەکەی ٥٤٩٧٨٩ کەسە، گەنجان زۆرینەی ئەم ژمارەیە پێک دێنن. ئەم شارە شاری خوێندکارانە کە دوو زانکۆ لەخۆدەژرێت، زانکۆی یۆتۆبۆری لەگەڵ زانکۆی کالمێرس بۆتەکنەلۆژیا، ھاوبەشگای ڤاڵڤۆ بۆ ئۆتۆمبێل بۆیەکەم جار لەم شارە دامەزرا لەساڵی ١٩٢٧. ئەم شارە فڕۆکەخانەیەکی ھەی بەناوی یۆتۆبۆری لاندڤێتتێر کە لەدوری٣٠ کم لە باشوری خۆڕھەھەڵاتی شارەکەیە، فرۆکەخانەیەکی بچوکیشی ھەبوو کە ١٥ کم لەناوشاری یۆتۆبۆری دووربوو بەڵام بەھۆی قەڕەباڵغیەوە لە ساڵی ٢٠١٥ داخرا. 

ساڵانە لەم شارە میھرەجانی گەورە سازدەکرێت کە لەھیچ شارێکی تری ئەسکەندەنافیا بەوگەورەییە نناکرێت، وەک میھرەجانی یۆتۆبۆری، کە لە ناوەڕاستی یەنایەر تاوەکو ناوەڕاستی کانونی دووەمی ھەموو ساڵێک بەردەوام دەبێت، ئەم میھرەجانە بۆیەکەم جار لەساڵی ١٩٧٩ ئەنجام درا کە میھرەجانێکی سینەمایی بوو، ساڵانە زیاتر لە ١٥٥،٠٠٠ کەس بۆ ئەم میھرەجانە سەردانی ئەم شارە دەکەن،

ناو[دەستکاری]

ناونانی ئەم شارە بۆ ھۆزەکانی گۆتی دەگەڕێتەوە، کە پێشتر لەم ناوچەیەو تەواوی باشوری سوێد ژیاون،(Götar یان Geatas، Gautar) کە بەواتای ژۆتیەکان دێت، بێرگ یان بێری بەواتای قوللە یاخود قەڵا دێت، یۆتۆبۆری بە مانای قەڵای گۆتیەکان دێت ھەروەک لە فەرھەنگە سوێدیەکان تۆمارکراوە.

مێژوو[دەستکاری]

یۆتۆبۆری لەساڵی١٧٠٠

لەسەرەتاکانی سەدەی ھاوچەرخ، یۆتۆبۆری بوە دەروازەیەکی گرنگ لەبەردەم سوێد ڕووبەڕوو بە ئاوەکانی دەریای باکور و زەریای ئەتڵەسی، ئەمیش بەھۆی گرنگی پێگە جوگرافیەکەیەوە کە کەوتۆتە سەرکەناراوەکانی خۆرئاوای سوێد بەرامبەر ھەریەکە لە نەرویژ لەباکور و دانماڕک لە باشوری، زۆر ھەوڵ دراوە بۆ بنیات نانی شارێک لەم شوێنە بەڵام ھەموو ھەوڵەکان شکستیان ھێناوە تا دواھەمین ھەوڵ لە ١٦٢١ لەلایەن گۆستاف ئەدۆلفوس سەرکەوت و شارەکە دروست بوو. ب

یەکەم یاڵاخانە لەم شارە تەلاری کڵێسای یۆتۆبۆری بوو، بەڵام دواتر لەناوبردرا لەلایان ھێرش بەرە دانماڕکیەکانەوە، پاشان پردی Älvsborg  لە نزیک باخچەی Färjenäs لەبەشی باکوری شارەکە لەگەڵ کڵێسایەک دروست کرانەوە لەساڵی ١٦٠٣ بەڵام دواتر لە ١٦١١ خاپور کرانەوە لەلایان دانماڕکیەکانەوە، ئەم شارە کاریگەری زۆری ئەڵمانەکان و نێزەرلاندیەکان و سکۆتلەندیەکانی لەسەرە، چونکە نەخشەی بناغەو ئاوەڕۆ و شەقامەکانی ئەم شارە لەلایان ئەندازیارە نێزەرلاندیەکانەوە کێشراوە، ھەربۆیە وەک شارێکی نێزەرلاندی خۆی نیشان دەدا، وەک ئەمستەردام و مانھاتن و جاکارتا و سەرجەم ئەو شارانەی نێزەرلاندیەکان دروستیان کردبوو. نێزەرلاندیەکان لەسەرتای کاری دەسەلاتداریان سەرکەوتنی گەورەیان بەدەست ھێنا تاوەکو ١٦٥٢ ئەمیش بەھۆی کۆچی دوایی ڕامکار و بیرمەندی گەورەی نێزەرلاندیەکان لە ئەنجومەنی شارەکە، دواتر سوێدیەکان دەسەڵاتی شارەکەیان گرتەوە دەست بەڵام لەژێر دەستی نێزەرلاندیەکانەوە کە یاساو زمانی نێزەرلاندیان بەسەردا سەپاندن، لەسەدەی حەڤدەھەم ١٨٠٧ دیواری گەورەی یۆتۆبۆریان دروست کرد. 

شانبەشانی نێزەرلاندیەکان و ھاتنی سکۆت لەندیەکان ڕۆژبەڕۆژ شارەکە گەورەبوو و ژمارەی دانیشتوانی زیادی کرد، چاڵمێرز کە کوری پەنابەرێکی  سکۆت لەندی بوو لەساڵی ١٨٤١ بەردی بناغەی زانکۆی چاڵمێرزی بۆ تەکنەلۆژیا دانا، پاشان پەنابەرێکی تری سکۆت لەندی بەناوی جێمس بەندەری  Keiller ی دروست کرد بۆ دروستکردنی کەشتی لەبواری بازرگانی کە تاوەکو ساڵی ١٩٨٩ بەردەوام بوو، ئەم بەندەرە لەساڵی ١٩٠٦ وەک خەڵاتێک پێش کەش بەشارەکەی کرد.

سوێدیەکان دروشمی شێر لەگەڵ سێ کڕۆن وەک ھێمایەک بۆبەڕگڕی شارەکەیان بەرامبەر دوژمن بەکاریان ھێناوە لەسەر ئاڵاکەیان.

سوێدیەکان لە ڕێگای یۆتۆبۆریەوە بەرەو ئەمریکا کۆچ دەکەن.

لە پەیماننامەی ڕۆسکیلد (١٦٥٨) ھەریەکە لە دانمارک و نەرویژدەستبەرداری بەشەکەیان بوون لەناوچەکانی  ھاڵاندو بۆھاس، بەمە یۆتۆبۆری کەمترین مەترسی لەسەر مایەوە، کە بوە ھۆی پێشکەوتنی لەبوارەکانی بازرگانی و پیشەسازی دەریاوانی و بەندەری کراوە، چونکە تاکە شارە بەھۆی پێگەکەی کە جموجۆڵی بازرگانی لێ ئەنجام دەدرێت. 

١٨٨٨ نەخشەی یۆتۆبۆری.

لەسەدەی ھەژدەخەم، ماسی گری گرنگترین پیشەسازی بوو، لەگەڵ ئەمەی ھاوبەشگای سوێندی ھیندی لە ساڵی ١٧٣١ دامەزرا و شارەکە بوو بە شارێکی کراوە بەدەم جیھان کە گەشتی ئەنجام دەدا بۆ چین و ئەوپەڕی ئاسیا.

بەندەری یۆتۆبۆری بەجیھان ناسێندرا بەتایبەت لەکاتی کۆچی بەکۆمەڵی سوێدیەکان بۆ ڕۆژاوا، بەمە یۆتۆبۆری بوە خاڵی دەستپێکی گەشتیارانی سوێد، لەبرامبەریش لەبەری ئەمریکا سوێدیەکان بەندەری نێبڕاسکایان دروست کرد کەتەواوی دانیشتوانی ناوچەکە سوێدی بوون.

لەگەڵ ھاتنی سەدەی نۆزدەھەم، یۆتۆبۆری گۆڕدرا بۆشارێکی پیشەسازی گەورە تاوەکو سەدەی بیستەم، کە ژمارەی دانیشتوانی بۆ دە بەرامبەر زیادی کرد، لەساڵی ١٨٠٠ بۆ ١٩٠٠ لە ١٣٠٠٠ کەس بۆ ١٣٠٠٠٠ کەس زیادی کرد، لەسەدەی بیستەم چەندین ھاوبەشگای گەورەی پیشەسازی لێ دامەزرا وەک SKF و Volvo.

وێنەیەک لەشەقامی گۆستاف ئەدۆڵپوس، یۆتۆبۆری.

جوگرافیا[دەستکاری]

یۆتۆبۆری دەکەوێتە کەناراوەکانی ڕۆژئاوای سوێد، لەنێوان پایتەختەکانی دانماڕک و نەرویژ، وە دەڕوانێتە سەردەریای باکور ئەمە ھۆکاری دامەزراندن تەشەنەکردنی شارەکەبوو، وەبەھۆی کاریگەری دەریاکە پلەی گەرماکەی جێگیرەو ڕێژەی باران بارینی بەرزە، وە دووەم گەورە شاری سوێدە دوای ستۆکھۆڵم.

دیمەنێک لەسەرپردی ئێلڤسبۆری.

ناوەندی شاری یۆتۆبۆری  ٨١٦٩٣١ کەسی تێدا دەژیت، کە دابەش کراون بەسەر چەند یەکەیەکی شارەوانی.

کەش و ھەوا[دەستکاری]

یۆتۆبۆری کەش و ھەوایەکی زەریایی ھەیە بەھۆی نزیکی لەدەریاوە، جگەلەوەی کەوتۆتەسەرھێڵی پانی باکور، پلەی گەرمای جێگیرەو گەرمترە لە زۆر شوێنی تر تەنانەت لە ستۆکھۆڵمیش، ئەمیش بەھۆی بورانەکانی دەریاوەیەبەتایبەت لە وەرزی ھاوین، کە ماوەی خۆڕھەڵاتنی دەگاتە ١٨ کاژێرو ٥ خولەک، لەزستانیش کەم دەبێتەوە بۆ ٦ کاژێر و ٣٢ خولەک، لەماوەی ئەم ساڵانانەی دوایی دا پلەی گەرما زۆبەرزبۆتەوە ئەمیش بەھۆی گۆڕانی پلەی گەرمی زەوی بەگشتی.

باخچەکان و سروشتەکەی[دەستکاری]

باخچەی ڕوەکی یۆتۆبۆری.

تەلارسازی[دەستکاری]

ھەندێ لەتەلارە کۆنەکانی لەشی ھەرەکۆنی شارەکە.

لەنگەرە تایبەتیەکانی[دەستکاری]

Skanskaskrapan
Feskekôrka

کەلەپور[دەستکاری]

پەیکەری پۆسیدۆن، دروشمی کەلتور و ڕۆشەنبیری شارەکەیە

مۆزەخانەکانی[دەستکاری]

خۆشگوزەرانی[دەستکاری]

باخی شار
ناوچەی لاھای.

پێشانگاو نمایشگاکانی[دەستکاری]

بەردەم پێشانگا و شوێنی کۆنگرەکانی شارەکە.

مۆسیقا[دەستکاری]

پڕوپاگەندەیەکی نمایشی مۆسیقایی.

وەرزشەکان[دەستکاری]

ڕێوڕەسمی کردنەوەی مۆندیالی گۆتیا.

ئابوری[دەستکاری]

گواستنەوەی گشتی[دەستکاری]

کەسایەتیە بەناوبانگەکانی[دەستکاری]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ ئ ا "Localities 2015; population 2010–2016, area, overlap holiday home areas, coordinates". Statistics Sweden. 28 ئایار 2017. Archived from the original on 16 January 2013. Retrieved 7 July 2017.
  2. ^ "Folkmängd i riket, län och kommuner 31 mars 2018 och befolkningsförändringar 1 januari–31 mars 2018". Statistiska Centralbyrån.
  3. ^ "Population in localities increased by 120 000". Statistiska Centralbyrån (بە ئینگلیزی). Archived from the original on 15 November 2017. Retrieved 15 November 2017.
  4. ^ "Kvartal 2 2014". Statistiska Centralbyrån. Archived from the original on 14 August 2014. ١٤ی ئابی ٢٠١٤ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.