ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)

ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)
سمکۆی شکاک (ناوەڕاست)
ڕێکەوت ١٩١٨ بۆ ١٩٢٢ شوێن ڕۆژھەڵاتی کوردستان (باکووری ڕۆژاوای ئێران) ئەنجام بردنەوەی ئێران بە سەرکردایەتی نوێی ڕەزاشا لە ئێران، لە ساڵی ١٩٢٢ ڕاپەڕینەکەی سەرکوت کرد ھەوڵێکی دیکەی سمکۆ بۆ ڕاپەڕین لە ساڵی ١٩٢٦
شەرکەرەکان
یاخیبووانی کورد میلیشیا کوردە ناڕێکەکان سەرباز و بەکرێگیراوانی عوسمانی	ئێران قاجاڕەکان (١٩١٩–١٩٢١) پەھلەوییەکان (١٩٢١–١٩٢٢) ھێزەکانی ئاشووری لە عێراق خۆبەخشە ئاشوورییەکان
سەرکردەکان
سمکۆی شکاک سەید تەھای شەمزینی	ڕەزا شا ئاغا پەترۆس مەلیک خوشەبا مالیک یاقۆ
زیانەکان
٢٫٥٠٠ کوژراو (دەستگیر کراو و پێکراو)	٢٠٠ کوژراو (دەستگیر کراو و پێکراو)

ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک ئاماژە بە یاخیبوونی ھۆزە کوردییەکان دەکات لە بەشی ڕۆژھەڵاتی کوردستان، کە لەلایەن عوسمانییەکانەوە پاڵپشتییان لێ دەکرا، لە دژی بنەماڵەی قاجار لە ئێران لە ساڵی ١٩١٨ تا ١٩٢٢، بە سەرکردایەتی سەرکردەی کورد، سمکۆی شکاک.

دوای ئەوەی ژەنەڕاڵ ڕەزاخان لە کودەتایەکی ساڵی ١٩٢١ دا قاجارەکانی لە دەسەڵاتی ئێران لابرد، پێشوی باڵی بەسەر نەتەوەکانی ئێراندا کێشا، ڕاپەڕینی شکاک بووە ھۆی کوژرانی نزیکەی پێنج ھەزار کەس، لەنێویاندا زۆرێک لە خەڵکی مەدەنی ئاشووری، کە لەلایەن ھێزەکانی سمکۆوە کۆمەڵکوژ کران.

مێژوو

ڕاپەڕین

سمکۆ تا ھاوینی ١٩١٨ دەسەڵاتی خۆی بەسەر ناوچەکانی ڕۆژاوای دەریاچەی ورمێدا دامەزراندبوو سمکۆ لە ساڵی ١٩١٩ لەشکرێکی ٢٠ ھەزار کەسی لە کوردەکان ڕێکخست و توانی ناوچەیەکی خۆبەڕێوەبەری لە باکووری ڕۆژاوای ئێران کە ناوەندەکەی لە شاری ورمێ بوو، مسۆگەر بکات. ھێزەکانی سمکۆ بە چەند سەد سەرباز و بەکرێگیراوێکی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانییەوە بەھێزتر کرابوو، لەنێویاندا کوردانی تینووی سەربەخۆیی و ناسیۆنالیست. سمکۆ دوای دەستبەسەرداگرتنی ورمێ، تەیمور ئاغای شکاکی وەک پارێزگاری ئەو شارە دەستنیشان کرد. دواتر ھێزەکانی خۆی بۆ بەرەنگاربوونەوەی سوپای ئێران لە ناوچەکەدا ڕێکخست و توانی لە زنجیرەیەک شەڕدا ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی بۆ شارۆچکە و شارەکانی نزیک وەک مەھاباد، خۆی، میاندواو، ماکۆ و پیرانشار فراوان بکات.

لە شەڕی گوڵماخانەدا، ھێزە کوردییەکان بە فەرماندەیی سمکۆی شکاک، دەستیان بەسەر گوڵماخانە و ڕێگای ورمێ–تەورێزدا گرت لە دەست ھێزەکانی ئێران پاکی کردەوە. دوای شەڕێکی سەخت لە تشرینی یەکەمی ١٩٢١ ھێزەکانی ئێران تێک شکان و فەرماندەکەیان بە ناوی مایۆر مەلەکزادە لەگەڵ ٦٠٠ سەربازی ئێرانی کوژران. ھەروەھا سمکۆ مەراغەی داگیر کرد و ھۆزە لوڕەکانی باشووری ڕۆژاوای ئێرانی ھاندا بۆ ڕاپەڕین.

لەو کاتەدا حکوومەت لە تاران ھەوڵیدا لەسەر بنەمای ئۆتۆنۆمی سنووردار بۆ کورد لەگەڵ سمکۆ بگەنە ڕێککەوتن. سمکۆ زیاتر لەشکرێکی کوردی ڕێکخستبوو، کە زیاتر بەھێزتر و بەھێزتر دەبوو. بەو پێیەی حکوومەتی ناوەندی نەیتوانی کۆنترۆڵی چالاکییەکانی بکات، بەردەوام بوو لە فراوانکردنی سەربازیی ناوچەکانی ڕۆژاوای ئێران کە لەژێر دەسەڵاتی خۆیدا بوو. تا ساڵی ١٩٢٢ شارەکانی بانە و سەردەشت لەژێر ئیدارەی سمکۆ مانەوە.

لە شەڕی سەری تاج لە ساڵی ١٩٢٢ ھێزەکانی سمکۆ نەیانتوانی بەرەنگاری ھێرشی سوپای ئێران ببنەوە لە ناوچەی سەڵماس، دواجار شکستیان ھێنا و قەڵای چاری کە ھێزەکانی سمکۆ کەمپیان تیادا دانابوو، داگیرکرا. ئەو ھێزەی ئێران کە بۆ سمکۆ ڕەوانە کرابوو، ١٠ ھەزار سەرباز بوو. سمکۆ و ھەزار لە سەربازە سوارەکانی، پەنایان بردە بەر تورکیا، لەوێ ناچار بوون چەکەکانیان دابنێن.

دواتر

تا ساڵی ١٩٢٦ سمکۆ کۆنترۆڵی ھۆزەکەی وەرگرتەوە و دەستی بە یاخیبوونێکی دیکە کرد. کاتێک لەگەڵ سوپا خەریکی شەڕکردن بوو، نیوەی سەربازەکانی خیانەتیان لە سەرکردەی عەشیرەتەکە کرد و سمکۆش بەرەو عێراق ھەڵھات.

لە ساڵی ١٩٣٠ فەرماندەی سوپای ئێران ژەنەڕاڵ حەسەن موقەدەم نامەیەکی بۆ سمکۆ نارد کە لە گوندی بارزان نیشتەجێ ببوو و بانگھێشتی کرد بۆ کۆبوونەوەیەک لە شارۆچکەی شنۆ. سمکۆ دوای ڕاوێژ لەگەڵ ھاوڕێکانی، لەگەڵ خورشید ئاغا ھەرکی بەرەو شنۆ دەچن و لەوێ پێیان گوترا چاوەڕێی ژەنەراڵی ئێران بکەن. عەقید نەورۆزی، سمکۆی ڕازی کرد کە بچێتە دەرەوەی شارۆچکەکە بۆ پێشوازی کردن لە ھاتنی ژەنەڕاڵەکە؛ بەڵام ئەمە تەڵەیەک بوو و ئێوارەی ٣٠ی حوزەیرانی ١٩٣٠ سمکۆ کەوتە بۆسەیەک و کوژرا.

ئەمانەش ببینە

• پێرستی ڕاپەڕینی کوردان