زانست لە شارستانییەتی ئیسلامیدا

زانست لە جیھانی ئیسلامی سەدەی ناوەڕاستدا ئەو زانستە بوو کە لە سەردەمی زێڕینی ئیسلامیدا لە سەردەمی خەلافەتی عەباسی بەغدا و ئومەوییەکانی کۆردۆبا و عەبادییەکانی سێڤییا و سامانییەکان و زیارییەکان و بویھییەکان لە فارس و دەرەوەی وڵات پەرەی پێدرا و پراکتیزە کرا، کە ئەو سەردەمەی گرتەوە بە نزیکەیی لە نێوان ٧٨٦ و ١٢٥٨. دەستکەوتە زانستییە ئیسلامییەکان کۆمەڵێک بابەتی بەرفراوانی لەخۆگرتبوو، بەتایبەتی فەلەکناسی و بیرکاری و پزیشکی. بابەتەکانی دیکەی لێکۆڵینەوەی زانستی بریتی بوون لە کیمیا و، ڕووەکناسی و کشتوکاڵی، جوگرافیا و نەخشەسازی، پزیشکی چاو، دەرمان ناسی، فیزیا و ئاژەڵناسی.

زانستی ئیسلامی سەدەی ناوەڕاست ئامانجی کردەیی و ھەروەھا ئامانجی تێگەیشتنیشی ھەبوو. بۆ نموونە، فەلەکناسی بەسوود بوو بۆ دیاریکردنی قیبلە, ئاراستەی نوێژکردن، ڕوەکناسی بەکارھێنانی کردەیی لە کشتوکاڵدا ھەبوو، وەک لە کارەکانی ئیبن بەسال و ئیبن عەوامدا، جوگرافیا وای کرد ئەبو زەید بەلخی بتوانێت وردبینی نەخشەکان بکات. بیرکاری زانانی ئیسلامی وەک خواریزمی و ئەڤیسینا و جەمشید کاشی پێشکەوتنیان لە بواری جەبر و سێگۆشە و ئەندازەیی و ژمارە عەرەبییەکان بەدەستھێنا. پزیشکە ئیسلامییەکان باسی نەخۆشییەکانی وەک کۆکە و سورێژەیان کرد، و تەحەدای تیۆری پزیشکی کلاسیکی یۆنانییان کرد. بەیروونی و ئەوانی تر باسیان لە ئامادەکردنی سەدان دەرمان کردووە کە لە ڕوەکی دەرمانی و پێکھاتەی کیمیایی دروستکراون. فیزیازانانی ئیسلامی وەک ئیبن ھەیسەم و بیرونی و ئەوانی تر لە زانستی بیناکاری و میکانیک و ھەروەھا فەلەکناسی خوێندوویانە، و ڕەخنەیان لە تێڕوانینی ئەرستۆ بۆ جووڵە گرتووە.

The Tusi couple, ئامێرێکی بیرکارییە کە لەلایەن پۆلیماتکاری فارسی نسرەدین توسییەوە داھێنراوە بۆ مۆدێلکردنی جووڵەی ھەسارەکان کە بە تەواوی بازنەیی نین

لە سەردەمی سەدەکانی ناوەڕاستدا، زانستی ئیسلامی لە ناوچەیەکی فراوانی دەوروبەری دەریای ناوەڕاست و دوورتر، بۆ چەند سەدەیەک، لە کۆمەڵێک دامەزراوەی بەرفراواندا گەشەی کرد.

سەرچاوەکان

• Linton، Christopher M. (٢٠٠٤). From Eudoxus to Einstein—A History of Mathematical Astronomy. Cambridge University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٥٢١-٨٢٧٥٠-٨.
• Masood، Ehsan (٢٠٠٩). Science and Islam: A History. Icon Books. ژپنک ٩٧٨-١-٧٨٥٧٨-٢٠٢-٢.
• McClellan، James E. III؛ Dorn، Harold، eds. (٢٠٠٦). Science and Technology in World History (چاپی 2). Johns Hopkins. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠١٨-٨٣٦٠-٦.
• Morelon، Régis؛ Rashed، Roshdi (١٩٩٦). Encyclopedia of the History of Arabic Science. Vol. ٣. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-١٢٤١٠-٢.
• Turner، Howard R. (١٩٩٧). Science in Medieval Islam: An Illustrated Introduction. University of Texas Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٩٢-٧٨١٤٩-٨.

ئەمانەش ببینە

• Al-Daffa، Ali Abdullah؛ Stroyls، J.J. (١٩٨٤). Studies in the exact sciences in medieval Islam. Wiley. ژپنک ٩٧٨-٠-٤٧١-٩٠٣٢٠-٨.
• Hogendijk، Jan P.؛ Sabra, Abdelhamid I. (٢٠٠٣). The Enterprise of Science in Islam: New Perspectives. MIT Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٦٢-١٩٤٨٢-٢.
• Hill، Donald Routledge (1993). Islamic Science And Engineering. Edinburgh University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٧٤٨٦-٠٤٥٥-٥.
• Huff، Toby (1993). The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West. Cambridge University Press.
• Kennedy، Edward S. (١٩٨٣). Studies in the Islamic Exact Sciences. Syracuse University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨١٥٦-٦٠٦٧-٥.
• Lindberg، D. C.؛ Shank، M. H.، eds. (2013). The Cambridge History of Science. Volume 2: Medieval Science. Cambridge University Press. (chapters 1–5 cover science, mathematics and medicine in Islam)
• Morelon، Régis؛ Rashed، Roshdi (١٩٩٦). Encyclopedia of the History of Arabic Science. Vol. ٢–٣. Routledge. ژپنک ٩٧٨-٠-٤١٥-٠٢٠٦٣-٣.
• Saliba، George (٢٠٠٧). Islamic Science and the Making of the European Renaissance. MIT Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٦٢-١٩٥٥٧-٧.

بەستەرە دەرەکییەکان

• "چۆن زانستی یۆنانی بۆ عەرەبەکان گوازرایەوە" لە نووسینی دی لاسی ئۆلیری
  • حەبیبی، گۆلارە. شتێک ھەیە بە ناوی زانستی ئیسلامی؟ کاریگەری ئیسلام لەسەر جیھانی زانست , چارەگی زانستی داھێنەرانە.