زانست لە شارستانییەتی ئیسلامیدا

زانست لە جیھانی ئیسلامی سەدەی ناوەڕاستدا ئەو زانستە بوو کە لە سەردەمی زێڕینی ئیسلامیدا لە سەردەمی خەلافەتی عەباسی بەغدا و ئومەوییەکانی کۆردۆبا و عەبادییەکانی سێڤییا و سامانییەکان و زیارییەکان و بویھییەکان لە فارس و دەرەوەی وڵات پەرەی پێدرا و پراکتیزە کرا، کە ئەو سەردەمەی گرتەوە بە نزیکەیی لە نێوان ٧٨٦ و ١٢٥٨. دەستکەوتە زانستییە ئیسلامییەکان کۆمەڵێک بابەتی بەرفراوانی لەخۆگرتبوو، بەتایبەتی فەلەکناسی و بیرکاری و پزیشکی. بابەتەکانی دیکەی لێکۆڵینەوەی زانستی بریتی بوون لە کیمیا و، ڕووەکناسی و کشتوکاڵی، جوگرافیا و نەخشەسازی، پزیشکی چاو، دەرمان ناسی، فیزیا و ئاژەڵناسی.

زانستی ئیسلامی سەدەی ناوەڕاست ئامانجی کردەیی و ھەروەھا ئامانجی تێگەیشتنیشی ھەبوو. بۆ نموونە، فەلەکناسی بەسوود بوو بۆ دیاریکردنی قیبلە, ئاراستەی نوێژکردن، ڕوەکناسی بەکارھێنانی کردەیی لە کشتوکاڵدا ھەبوو، وەک لە کارەکانی ئیبن بەسال و ئیبن عەوامدا، جوگرافیا وای کرد ئەبو زەید بەلخی بتوانێت وردبینی نەخشەکان بکات. بیرکاری زانانی ئیسلامی وەک خواریزمی و ئەڤیسینا و جەمشید کاشی پێشکەوتنیان لە بواری جەبر و سێگۆشە و ئەندازەیی و ژمارە عەرەبییەکان بەدەستھێنا. پزیشکە ئیسلامییەکان باسی نەخۆشییەکانی وەک کۆکە و سورێژەیان کرد، و تەحەدای تیۆری پزیشکی کلاسیکی یۆنانییان کرد. بەیروونی و ئەوانی تر باسیان لە ئامادەکردنی سەدان دەرمان کردووە کە لە ڕوەکی دەرمانی و پێکھاتەی کیمیایی دروستکراون. فیزیازانانی ئیسلامی وەک ئیبن ھەیسەم و بیرونی و ئەوانی تر لە زانستی بیناکاری و میکانیک و ھەروەھا فەلەکناسی خوێندوویانە، و ڕەخنەیان لە تێڕوانینی ئەرستۆ بۆ جووڵە گرتووە.

لە سەردەمی سەدەکانی ناوەڕاستدا، زانستی ئیسلامی لە ناوچەیەکی فراوانی دەوروبەری دەریای ناوەڕاست و دوورتر، بۆ چەند سەدەیەک، لە کۆمەڵێک دامەزراوەی بەرفراواندا گەشەی کرد.

سەرچاوەکان

Linton, Christopher M. (2004). From Eudoxus to Einstein—A History of Mathematical Astronomy. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82750-8.
Masood, Ehsan (2009). Science and Islam: A History. Icon Books. ISBN 978-1-78578-202-2.
McClellan, James E. III; Dorn, Harold, eds. (2006). Science and Technology in World History (2 ed.). Johns Hopkins. ISBN 978-0-8018-8360-6.
Morelon, Régis; Rashed, Roshdi (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. Vol. 3. Routledge. ISBN 978-0-415-12410-2.
Turner, Howard R. (1997). Science in Medieval Islam: An Illustrated Introduction. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-78149-8.

ئەمانەش ببینە

Al-Daffa, Ali Abdullah; Stroyls, J.J. (1984). Studies in the exact sciences in medieval Islam. Wiley. ISBN 978-0-471-90320-8.
Hogendijk, Jan P.; Sabra, Abdelhamid I. (2003). The Enterprise of Science in Islam: New Perspectives. MIT Press. ISBN 978-0-262-19482-2.
Hill, Donald Routledge (1993). Islamic Science And Engineering. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-0455-5.
Huff, Toby (1993). The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West. Cambridge University Press.
Kennedy, Edward S. (1983). Studies in the Islamic Exact Sciences. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-6067-5.
Lindberg, D. C.; Shank, M. H., eds. (2013). The Cambridge History of Science. Volume 2: Medieval Science. Cambridge University Press. (chapters 1–5 cover science, mathematics and medicine in Islam)
Morelon, Régis; Rashed, Roshdi (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. Vol. 2–3. Routledge. ISBN 978-0-415-02063-3.
Saliba, George (2007). Islamic Science and the Making of the European Renaissance. MIT Press. ISBN 978-0-262-19557-7.

بەستەرە دەرەکییەکان

"چۆن زانستی یۆنانی بۆ عەرەبەکان گوازرایەوە" لە نووسینی دی لاسی ئۆلیری
- حەبیبی، گۆلارە. شتێک ھەیە بە ناوی زانستی ئیسلامی؟ کاریگەری ئیسلام لەسەر جیھانی زانست , چارەگی زانستی داھێنەرانە.