لۆژیک
لۆژیک (لە یۆنانییەوە: λογική؛ دەخوێنرێتەوە "لۆگیکی")[١] بیرسا یان ژیربێژی ھونەر و زانستی بەکارھێنانی ئاوەزە.[٢] لۆژیک لە زۆربەی چالاکییە ژیرانەکاندا بەکار دەبردرێت، بەڵام لە پلەی یەکەمدا لە بوارەکانی فەلسەفە و ماتماتیک و زانستی کۆمپیوتەردا توێژینەوەی لەسەر دەکرێت. لۆژیک شێوازەکانی بەڵگەھێنانەوە تاوتوێ دەکات و، وەڵامی ئەوە دەداتەوە کە کام شێوازگەل دەگونجێن و کام شێوازگەل ھەڵەوێژین. دەکرێت بڵێین لۆژیک چەشنێک بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانەیە.
لۆژیک سەرەتاکانی لە چەندین ژیاری کەونارا وەکوو ھیندستان، چین، و یۆناندا دەبینێتەوە. بەڵام وەکوو گۆڕەپانێکی زانستی یەکەمجار ئەرەستوو لە فەلسەفەدا دایمەزراند.[٣]
زیاتر لۆژیک دەکرێتە دوو بەشەوە، ئیستیقرا و قیاس. یەکەمیان لە نموونەگەلی تاکەوە دەگات بە ئاکامێکی تێکڕایی (لە تاکەوە بەرەو تێکڕایی دەچێت)، دووەمیان لە پێناسەکان و بەڵگەنەویستەکانەوە ئاکامەکان دەردەکێشێت (لە تێکڕایییەوە بەرەو تاک دەچێت).
پێناسە
[دەستکاری]وشەی لۆژیک لە وشەی یۆنانیی لۆگۆس کەوتۆتەوە، کە گەلێ مانای جۆراوجۆری ھەیە، وەک ئاوەز، وتار، یا زمان.[٤][١] لۆژیک، ھەر لە کۆنەوە، ئاوەھا ناسێنراوە: کۆڵینەوە لە یاساکانی بیرکردنەوە یا بەکاربردنی ئەقڵ لە جێگای خۆیدا؛[٥] یا بە زمانێکی تر، تاوتوێکردنی یاساکان و ڕێساکانی ئاوەزانی[٦] دروست و بێھەڵە. زۆربەی جارەکان لۆژیک لە ڕوانگەی بەڵگەھێنانەوە[٧] و ئاکامگرییەوە[٨] چاوی لێ دەکرێ.[٥] ئاوەزان جموجووڵی ئەقڵە بۆ ئاکامگری و، پاشان ڕێکوپێککردن و دەربڕینی بە بەڵگە. مەبەست لە بەڵگە کۆمەڵێ پێشەکییە وێڕای ئاکامێک کە لەو پێشەکییانە گیراوە. ئەوەی لۆژیک تامەزرۆیەتی، ئەوەیە کە بزانێ ئاخۆ بەڵگەکە یا ئاکامگرییەکە ساغ و بەبڕستە یا نا؟ یانی ئاخۆ ئاکامەکە دەتوانێ شوێنھاتی پێشەکییەکان بێ یا نا؟
لۆژیکی شێوەیی
[دەستکاری]لۆژیکی شێوەیی (formal logic) ئەو لۆژیکەیە کە لە فۆرم و شێوە و پێکھاتەی وتەکان و قەزیەکان دەکۆڵێتەوە، نەک لە ماددە و ناواخنیان. لۆژیکی کۆن و لۆژیکی ئەرەستوویی و لۆژیکی کلاسیک -یشی پێ دەوترێ.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ئ ا فەرھەنگی ئێتیمۆلۆژیی سەرھێڵ (Online etymology dictionary)
- ^ وێڵتۆن، جەیمز (١٨٩٦). بەردەستنامەیەک بۆ لۆژیک (A manual of logic)
- ^ Antoniou, Grigoris, and Frank Van Harmelen. A semantic web primer. MIT press, 2004, p12.
- ^ «Logos | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. لە ٢٣ی نیسانی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ ئ ا «Philosophy of logic | Definition, Problems, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ٢٣ی نیسانی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ reasoning
- ^ argumentation
- ^ inference
بەستەرە دەرەکییەکان
[دەستکاری]- لۆژیکویکی، ویکییەکی دەرەکی (ئینگلیزی)
- پێشەکییەک لەسەر لۆژیکی فەلسەفی ٣ی نیسانی ٢٠٠٨ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. (ئینگلیزی)
- لۆژیکی بیرکارانە ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. (ئینگلیزی)
