نوێژ لە ئیسلام

نوێژ (بە عەرەبی: الصلاة) دووەم بنەمای ئیسلامە، بە گەڕانەوە بۆ ئەم فەرموودەیەی پێغەمبەر (محەممەد) «دروودی خوای لەسەر بێت»؛ (بُنِیَ الإِسْلاَمُ عَلَی خَمْسٍ؛ شَھَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاَةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَالْحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ).واتە: ئیسلام لەسەر پێنج پایە دامەزراوە: شایەتی دان بەوەی کەوا ھیچ پەرستراوێک نییە شایەنی پەرستن بێت بەڕاستی جگە لە (اللە)، و محەممەدیش نێرراو و پێغەمبەری (اللە)یە، و نوێژ کردن، و زەکات دان، و ڕۆژوو گرتنی ڕەمەزان ، و حەج کردنی ماڵی خودا.

نوێژ فەڕزە (پێویستە) لەسەر ھەموو مسوڵمانێکی ژن و پیاو، و پێویستە لەسەریان ئەو فەرزە لەکاتی دیاریکراوی خۆیدا بەجێ بھێنن؛ و فەڕزکرا لە مەککە پێش کۆچکردنی پێغەمبەر «دروودی خوای لەسەر بێت» بۆ مەدینە لە ساڵی دەیەمی پێغەمبەرایەتیدا، ئەمەش لە کاتی ئیسرا و میعراجدا بوو.

لە ئیسلامدا ڕۆژانە پێنج نوێژ فەڕزە لەسەر موسڵمانان، ھەروەھا چەند جۆرێکی تری نوێژ ھەیە وەک: نویژی جەژن و نوێژە بارانە و نوێژی مردوو و نوێژی خۆرگیران.

پایەی نوێژ لە ئیسلامدا

ئیسلام پایەیەکی داوە بە نوێژ کە نەیداوە بە ھیچ پەرستنێکی تر، یەکەم ئەرکە کە خوا فەڕزی کردووە لە پەرستنەکان دا، و لە شەوی میعراجدا فەڕز کراوە، ھەروەھا پێغەمبەر «دروودی خوای لەسەر بێت» فەرموویەتی یەکەم شت مرۆڤ لێیدەپرسرێتەوە لەسەری لە ڕۆژی دواییدا نوێژە، ھەروەھا نویژ لە چەند جێگەیەکدا لە قورئاندا باس کراوە وەک لە سوورەتی موئمینون ﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ۝١ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ۝٢﴾ [موئمنوون:١–٢]، واتە؛ بە ڕاستی ئەو بڕوادارانە سەرکەوتوو سەرفراز بوون* ئەوانەش ئەوانەن کە لە نوێژەکانیاندا ملکەچ و دڵ ئارام و دڵ دامەزراون و دڵیان لای خوایە… و لە سوورەتی کەوسەر ھاتووە ﴿فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ ۝٢﴾ [کەوسەر:٢] واتە؛ کەواتە نوێژ تەنھا لەبەر خوا و بۆ خوا و بۆ بەدەست ھێنانی ڕەزامەندی پەروەردگارت ئەنجام بدەو قوربانیش بکە و لە سوورەتی الأعلی دا ھاتووە (وذکر اسم ڕبە فصلی) واتە: ناوی پەروەردگاری خۆی ھێنا، جا نوێژی کرد، واتە: ئەوەی لەسەری فەرز کراوە لە پێنج نوێژەکان، وھەروەھا لە سوورەتی تاھا (وأقم الصلاة لذکری) واتە: نوێژەکانیشت بەچاکی ئەنجام بدە، تا ھەمیشە منت لە یاد بێت..

گرنگی نوێژ

لە قورئاندا ئاماژەکراوە بەوەی ﴿فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا ۝١٠٣﴾ [نیسا:١٠٣] (کوردی: چونکە بەڕاستی نوێژ لەسەر ئیمانداران فەرزە لەکاتی دیاریکراودا دەبێ ئەنجام بدرێت). ھەروەھا ھاتووە: ﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ ۝٤٣﴾ [بەقەرە:٤٣] (کوردی: نوێژەکانتان بەچاکی ئەنجام بدەن بە دروشمەکانییەوەو زەکاتیش بدەن، لەگەڵ کڕنووش بەراندا کڕنووش ببەن بۆ پەروەردگارتان.)نوێژ کۆڵەکەی ئایینە وھیچ پۆزشێک لەو کەسە وەرناگیرێت کە وازی لێ بھێنێت لە کاتێکدا لە توانایدا بێت ولەسەری بێت.

مەرجەکانی نوێژ

• یەکەم: ئیسلام، واتە ئەو کەسە دەبێت مسوڵمان بێت، و بە ھیچ شێوەیەک نوێژی کافر وەرناگیرێت.
• دووەم: عەقڵ، واتە ئەو کەسە لەگەڵ ئەوەدا کە مسوڵمانە دەبێت عەقڵیشی ھەبێت واتە شێت نەبێت، چونکە بە ھیچ شێوەیەک لەسەر کەسی بێ عەقڵ و شێت نوێژکردن پێویست نییە.
• سێیەم: جودکاری لە نێوان پاک و خاوێنی، واتە لەگەڵ ئەوەدا ئەو کەسە دەبێت مسوڵمانێکی عاقڵ بێت، لە ھەمان کاتیشدا نابێت منداڵ بێت بتوانێت پاک و خاوێنی جیا بکاتەوە، بۆیە دەبێت ئەو کەس گەیشتبێت بەو تەمەنەی کە بتوانێت ئەم مەرجە لە خۆیدا بھێنێتە دی.
• چوارەم: پاکڕاگری، کە دەست نویژ و خۆشتن و پاکڕاگرتنی جەستە و جل و جێگەی نوێژ دەگرێتەوە.
• پئنجەم: شاردنەوەی عەورەت
• شەشەم: چوونە کاتی نوێژەوە، نوێژکردن لە کاتە دیاریکراوەکانی خۆیدا
• حەوتەم: ڕووکردنە قیبلە، لە ھەموو لایەکی جیھانەوە، پێویستە لەسەر موسڵمان ڕووبکاتە قیبلە بۆ نوێژکردن، و قیبلەش کەعبەی پیرۆزە لە شاری مەککە لە عەرەبستانی سعودی.
• هەشتەم: نییەت، سەرچاوەی لە دڵەوە گرتووە، و ئەمەش بە خۆ ئامادەکردن و بە مەبەستەوە ھەڵدەستێت بەو نوێژە.

ئەڕکانەکانی نوێژ

• وەستان بەپێی توانا و حاڵی ئەو کەسە: ئەمەش لە نوێژە فەڕزەکاندا.
• تەکبیرەی ئیحرام واتە لە سەرەتای نوێژەکەدا پێویستە بوترێت "اللە اکبر"
• خوێندنەوەی سووڕەتی فاتیحە ئەگەر بە تەنیا بوو بەڵام ئەگەر لەگەڵ پێش نوێژدا نوێژی کرد خوێننەوەی پێش نوێژەکە بەسە..
• کوڕنوش بردن "الرکوع".
• ھەستانەوە لە کوڕنوش
• ھەستان و ڕاوەستان تا ھەموو لەشت ڕێک دەبێتەوە.
• سوجدەکان.
• ھەستانەوە لە سوجدەکان.
• دانیشتن لە نێوان سوجدەکان.
• دڵنیای بوون لە ھەموو ئەرکانەکان.
• تەحیات "التشھد"ی کۆتایی
• دانیشتن بۆ سەلامدانەوە.
• سەلامدانەوە.
• ڕێزبەندی نێوان ئەرکانەکان.

ئەگەر یەکێک واز لە یەکێک لەم ئەڕکانانە بھێنێت و بزانێت بە بێ ھیچ پۆزشێک نوێژەکەی بەتاڵ دەبێت و پێویستە دووبارەی بکاتەوە، بەڵام ئەگەر لێی تێک چوو دەتوانێت سوجدەی سەھوو ببات.

نوێژە فەڕزەکان

ژمارەی نوێژە فەڕزەکان لە شەو وڕۆژیکدا پێنج نوێژە وھەموو ڕکاتەکانی ئەو پێنج نوێژە دەکەنە حەڤدە (١٧) ڕکات لە شەو و ڕۆژێکدا.

1. نوێژی بەیانی، دوو ڕکاتە.
2. نوێژی نیوەڕۆ (الظھر) چوار ڕکاتە.
3. نوێژی عەسر (العصر) چوار ڕکاتە.
4. نوێژی شێوان-ئێوارە (المغرب) سێ ڕکاتە.
5. نوێژی خەوتنان (العشاء) چوار ڕکاتە.

کاتەکانی نوێژ

نوێژکردنی موسڵمانان لە مزگەوتی ئەمەوی، دیمەشق

کاتەکانی نوێژ

خوا کاتی دیاریکردووە بۆ نوێژ کە پێویستە ھەر نوێژێک لە کاتی خۆیدا بکرێت وەک لە قورئاندا ھاتووە لە سوورەتی النساء (إن الصلاة کانت علی المؤمنین کتاباً موقوتاً) واتە؛ چونکە بەڕاستی نوێژ لەسەر ئیمانداران فەرزە لەکاتی دیاریکراودا دەبێ ئەنجام بدرێت؛ و لە سوورەتی طە (وسبح بحمد ڕبک قبل طلوع الشمس وقبل غروبھا) واتە؛ تەسبیحات و ستایش و سوپاسی پەروەردگارت بکە، پێش ھەڵھاتنی خۆرو پێش ئاوابوونی، و کاتەکان لە فەرموودەکانی پێغەمبەردا دیاریکراوان.

کاتی نوێژە فەڕزەکان

• نوێژی نیوەڕۆ؛ دەست پێ دەکات لە کاتی لادانی خۆر لە ناوەڕاستی ئاسمان، و کاتەکەی درێژ دەبێتەوە تا سێبەری ھەموو شتێک وەک خۆی لێدێت.
• نوێژی عەسر؛ دەست پێدەکات کاتێک سێبەری ھەموو شتیک وەک خۆی لێدێت تا ئاوابوونی خۆر.
• نوێژی ئێوارە؛ دەست پێدەکات کاتێک خۆر ئاوا دەبێت تا مانەوەی سوورایی کەناری ئاسمان.
• نوێژی خەوتن؛ دەست پێدەکات بە نەمانی سوورایی کەناری ئاسمان تا نیوە شەو.
• نوێژی بەیانی؛ دەست پێدەکات کاتێک شەبەق ھەڵدێت تا ھەڵھاتنی خۆر.

چۆنییەتی نوێژ

گرنگترین جووڵەکان لە نوێژدا

نوێژ بریتییە: لە دەربڕین و کرداری دیاریکراو، بە تەکبیر واتە (اللە اکبر) دەست پێ دەکات و بە سەلامدانەوە کۆتایی پێ دێت.

1. بەرامبەر قیبلە ڕاوەستان (واتە: ڕوو لە کەعبەی پیرۆز بیکەیت کە قیبلەی مسوڵمانانە).
2. پاشان (أللە أکْبَرُ). دەکرێت. واتە: خودا لە ھەموو شت گەورەترە. (سوننەتە لەکاتی گوتنی اللەُ اکْبَرُ دەستەکان بەرز بکریتەوە تا ئەندازەی شانەکان و نابێ پەنجەکان لەیەک بکرێنەوە).
3. بەدەستی ڕاست لەمەچەکدا دەستی چەپ دەگریێت و لە ژێر سنگ دای دەنێت یاخود کەمێک لەسەر تر یاخود خوارتر.
4. دوعای دەست پێکردنی نوێژ دەخوێنرێت و دەوترێت: (سُبْحَانَکَ اللَّھُمَّ وَبِحَمْدِکَ وَتَبَارَکَ اسْمُکَ وَتَعَالَی جَدُّکَ وَلاَ إِلَھَ غَیْرُکَ). واتە: خودایە پاکی و بێ گەردی و ستایش بۆتۆیە، و ناوی تۆ پیرۆز بێت و فەڕو بەرەکەتی زۆر بێت و گەورەیی و دەسەڵاتت بڵند بێت و ھیچ پەرستراوێک نییە بەھەق جگە لەتۆ.
5. یان ئەوترێت: (اللَّھُمَّ بَاعِدْ بَیْنِی وَبَیْنَ خَطَایَایَ کَمَا بَاعَدْتَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، اللَّھُمَّ نَقِّنِی مِنْ خَطَایَایَ، کَمَا یُنَقَّی الثَّوْبُ الْأَبْیَضُ مِنَ الدَّنَسِ، اللَّھُمَّ اغْسِلْنِی مِنْ خَطَایَایَ بِالثَّلْجِ وّالْمَاءِ وَالْبَرَدِ). واتە: خودایە نێوان من و گوناھەکانم دوور بخەرەوە وەک چۆن ڕۆژھەڵات و ڕۆژاوات لەیەک دوورخستووەتەوە، خودایە لەگوناھەکانم پاکم بکەرەوە ھەروەکو چۆن کراسی سپی لەچڵک پاک دەبێتەوە، خودایە لە گوناھەکانم بمشۆرەوە بە بەفر و باران و تەرزە.
6. سوورەتی (الفاتحە) دەخوێنرێت،"خوێندنەوەی فاتیحە لە ھەموو رکاتەکاندا پێویستە "و ڕوکنێکە لە ڕوکنەکانی نوێژ، بەبێ خویندنی فاتیحە نوێژەکەت تەواو نابێ" . بەم شیوەیە بیخوێنە:
7. أَعُوذُ بِاللە مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم
8. دوای ئەوەی کە سوورەتی (الفاتحە)ە ت خوێندرا و وترا ئامین، پاش ھەناسەیەک سوورەتێکی دیکە بخوێنە بۆ نموونە سوورەتی (ألإخلاص).
9. پاشان (اللە اکبر) دەکرێت و وێنەی تەکبیرەی یەکەم جار، تا نەرمەی گوێ یاخود تا ئاستی سەرشانەکان، دەستەکان بکەرەوە با لەپی دەستەکان ڕوەو قیبلە بێت و پەنجەکان جووت بێت.
10. ئینجا (ڕکوع) دێت، لە ڕکوعدا پشتت ئەچەمێنرێتەوە و بە ھەردوو دەست سەر چۆکەکان دەگیرێت و پشت تەخت و ڕێک دەکرێت و سێ جار ئەوترێت: سُبْحَانَ رَبَِّی الْعَظیِمِ (پاکی و بێگەردی بۆ خودای ھەرە گەورەم).
11. لە (ڕکوع) ڕاست بوونەوە، تا پشت ڕێک دەبێتەوە و بە جوانی بە پێوە بوەستیت و ئەوترێت: سَمِعَ اللھُ لِمَنْ حَمِدَە، کە ڕێک وەستایت و لە جووڵە کەوتیت دە ڵێیت رَبَّنا وَلَکَ الحَمْد (خودا گوێی لەو کەسە بوو، کە سوپاس و ستایشی کرد، پەروەردگارمان! سوپاس و ستایش ھەر بۆتۆیە).
12. پاشان (اللە أکبر) دەکرێت و دەچیتەوە کڕنوش بردن (سجدە). (کڕنوش) بردنیش دەبێ لەسەر حەوت جێگە بێ: ھەردوو پێ و ھەردوو چۆک و ھەردوو بەری دەست و نێو چاوان لەگەڵ لووت. نابێت ھیچ بەشیک لەم حەوت جێگەیە لە زەوی ھەڵبڕابیت لەکاتی سوجدە بردندا. ئەوجا لەکاتی سوجدە بردندا سێ جار دەڵێی (سُبْحانَ رَبِّیَ الأَعْلی). واتە: پاک و بێ گەردی بۆ خودای بەرز و باڵام.
13. اللە أکبر
14. سُبْحانَ رَبِّیَ الأَعْلی
15. پاشان (أللھُ أکْبَرُ) دەکرێت
16. و لە سوجدە ھەستەوە ولەسەر چۆک (ئەژنۆ) دادەنیشیت و قاچەکانت لە ژێر خۆتدا دادەنێیت و ھەردوو دەست لەسەر ھەردوو چۆکەکان دادەنرێت، بە شیوازێک سەری پەنجەکان نزیک بێت لە سەر چۆکەوە. ئنجا سوننەتە لێرەدا (لەنێوان دوو سوجدەدا) ئەو دوعایە بکە و بڵێ: (رَبِّ اغْفِرْ لِی وَارْحَمْنِی). و اتە: خودایە لێم خۆشبە و ڕەحمم پێ بکە. یان دەتوانی بەتەنھا بڵێی: (رَبِّ اغْفِرْ لِی)
17. رَبِّ اغْفِرْ لِی وَارْحَمْنِی
18. پاشان دەڵێیت (اللە أکبر) و دووبارە دەڕۆیتەوە بۆ سوجدە و سێ جار بڵێ: (سُبْحانَ رَبِّیَ الأَعْلی).
19. اللە أکبر
20. سُبْحانَ رَبِّیَ الأَعْلی
21. دوای ئەوە دەڵێی: (اللە أکبر) و ھەڵدەستییەوە لێرەدا ڕکاتی یەکەم تەواو بوو ھەڵدەستییەوە بۆ ئەنجامدانی ڕکاتی دووەم بە ھەمان شێوەی ڕکاتی یەکەم بەڵام پاش تەواو بوونی (سوجدەی دووەم)..(أللە أکبر) بکە و بەڕیکی دادەنیشیت و (التحیات) دەخوێنیت.
22. خوێندنی (التحیات) لە ڕەکاتی دووەم
23. ھەر کە تەحیاتت تەواو کرد ئەوجا بەلای ڕاست سەلام دەدەیەوە و دەڵێی:(اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ الله)
24. اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ الله
25. ئەوجا بەلای چەپ سەلام دەدەیەوە و دەڵێی:(اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ الله)
26. اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ الله

پێش نوێژ (ئیمام)

وتاری سەرەکی: پێش نوێژ (ئیمام)

وشەی ئیمام بە دوو کەس ئەوترێ: ئەو کەسەی پێش نوێژی دەکات، و لەگەڵ ئەو کەسەی پێشەوا و پێشڕەوی خەڵک دەکات، پێشڕەو (ئیمام)یش لەلای شیعەکان ھەمان ئەو کەسەیە کە سوننییەکان پێی دەڵێن جێنشین (خلیفە)، بۆیە دەتوانرێ کە بوترێ: کۆمەڵ، بەبێ پێشەوا نابێ، مەبەستیش پێی تەنھا پێش نوێژ نییە، چونکە ژیانی تاکی موسڵمان ژیانێکی ئیسلامیانەیە، کە بەڕێوە ناچێ مەگەر لەناو کۆمەڵدا نەبێ.

جا دەبێ ئەم پێشەوایەش پارێزکارو (تقییە) لە خواترس بێت، زانستێکی زۆری لە لابێت و باش لە قورئان شارەزابێت، و زۆرینەی موسڵمانان لێی ڕازی بن، بەھەمان شێوەش لە پێشەوا و پێشرەوی خەڵکی، واتە: کاربەدەستیان. دەبێ پێش نوێژ ئاگاداری حاڵی نوێژ خوێنەکانی دوای خۆی ببێ، چونکە بێ توانا و نەخۆش … ھتد یان تێدادەبێت تا بەسۆزبێ لەگەڵیان و نوێژیان بەسەردا درێژنەکاتەوە و ئەگەر ئەویش بیانوێکی ھەبوو، شوێنی چۆڵ دەکات بۆ یەکێکیتر بە ھەمان شێوە پێشەوای خەڵکیش ھەروا.

دەبێ خەڵکیش گوێ ڕایەڵی پێشەوا بێ بەتەواوی پەیوەست بن بەوەی کە ئەم پێی ھەلئەستێ چۆن کە نابێ لە کاتی نوێژدا پێش (إمام) بکەوێ، کاتێ کە کڕنۆش و سوجدە دەبا، بەھەمان شێوەش دەبێ گوێ ڕایەڵ بن بۆ پێشەوا -تەنھا لە کاتێک گەر فەرمانی دەرکرد بە پێچەوانەی شەرعی خودا، ئەو کاتە دەتوانی گوێڕایەل نەبن، ھەروەک کە ئەگەر پێش نوێژخوێن ھەڵەێکی کرد دەبێ بۆی ڕاست بکرێتەوە، پێشەواش بەھەمان شێوە، ئەو ڕێوشوێنانەش کە باس کران، ئەوە ڕوون دەکاتەوە، کەدەبێ نێوانی پێشەواو خەڵکی چۆن بێت.

لە ڕووی تەندروستییەوە

جووڵەی فیزیکیی بەردەوامی نوێژی موسڵمانان لەپاڵ لابردن و چارەکردنی کێشە دەروونییەکانی وەکوو توڕەیی و خەمۆکی ھاوکات ئازاری پشتیش کەمدەکاتەوە و لاستیکی بوونی زیاتر بە جومگەکان دەبەخشێت ئەگەر بێتو بە شێوەیەکی ڕاست و دروست ئەنجامبدرێت.

ئەمانەش ببینە

• ئەڕکانەکانی ئیسلام
• شایەتمان

سەرچاوەکان

• سایتی ڕێبازی ئیسلام
• سایتی حیکمە
• سایتی تەنزیل
• موقع الصلاة
• شبکة فقە الصلاة
• الشرح الفقھی المصور - صفة الصلاة
• https://web.archive.org/web/20170610074047/http://rengar.com/