میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان

United Arab Emirates دولة الإمارات العربیة المتحدة Dawlat al-ʾImārāt al-ʿArabiyyah al-Muttaḥidah
سروود: "Ishy Bilady" "Long Live My Nation"
شوێنی میرنشینە یەکگرتووەکانی عەرەبی
پایتەخت		ئەبووزەبی
گەورەترین شار		دوبەی
زمانە فەرمییەکان		عەرەبی
گرووپە ڕەگەزییەکان (٢٠٠٩)		١٦٫٦٪ ئیماڕاتی (citizenry) ٢٣٫٠٪ خەڵکی عەرەبی دیکە ٤٢٫٣٪ باشووری ئاسیاna ١٢٫١٪ ئاسیای دیکەb ٦٫٠٪ ئەوانی تر
ناوی هاووڵاتی		ئیماڕاتی
دەوڵەت		فیدراڵی سەرۆکایەتی پادشایەتی دەستووری
-	سەرۆک	خەلیفە کوڕی زاید ئەلنەحیان
-	سەرۆک وەزیران	محەممەد کوڕی ڕەشید ئەلمەکتووم
یاسادانەر		ئەنجومەنی نیشتمانی فیدراڵی
سەربەخۆیی
-	شانشینی یەکگرتوو	٢ ی کانوونی یەکەم ساڵی ١٩٧٢
ڕووبەر
-	سەرجەم	٨٣٬٦٠٠d کیلۆمەتری چوارگۆشە (١١٦ھەمین) ٣٢٬٢٧٨ مایلی چوارگۆشە
-	ئاو (%)	negligible
ژمارەی دانیشتوان
-	بەراوردی ٢٠١٣	٩٬٢٠٥٬٦٥١ (٩٣ھەمین)
-	سەرژمێریی ٢٠٠٥	٤٬١٠٦٬٤٢٧
-	چڕی	٩٩ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١١٠ھەمین) ٢٥٦کەس لە مایلی چوارگۆشە
GDP (PPP)		بەراوردی ٢٠١٣
-	سەرجەم	$269.815 billion (٤٩ھەمین)
-	سەرانە	$29,176 (٣٢یەم)
GDP (nominal)		بەراوردی ٢٠١٣
-	سەرجەم	$389.994 billion (٢٩ھەمین)
-	سەرانە	$43,185 (١٩ھەمین)
Gini (٢٠٠٨)		٣٦
HDI (٢٠١٣)		٠٫٨١٨ (٤١یەم)
دراو		درھەمی ئیماڕاتی (AED)
ناوچەی کاتی		GST (UTC+٤)
-	ھاوین (DST)	not observed (UTC+٤)
شێوازەکانی ڕێکەوتنووسین		dd/mm/yyyy
لای لێخوڕین		right
پاوانی ئینتەرنێت		.ae امارات.
کۆدی تەلەفۆن		+971
United Arab Emirates portal

میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان یان میرنشینە یەکگرتووەکان یان ئیمارات (بە عەرەبی: الإمارات العربیّة المتّحدة) دەوڵەتێکی عەرەبی فیدراڵییە و دەکەوێتە بەشی باکووری ڕۆژھەڵاتی نیمچەدوورگەی عەرەبی لە باشووری ڕۆژاوای ئاسیا. ڕووی لە کەنارەکانی باشووری کەنداو کردووە. سنووری دەریایی ھاوبەشی ھەیە لە باکووری ڕۆژاوا لەگەڵ دەوڵەتی قەتەر، لە باکوور لەگەڵ کەنداو، لە ڕۆژاوا سنووری وشکانی و دەریایی لەگەڵ عەرەبستانی سعوودی و لە باشووری ڕۆژھەڵات لەگەڵ عومان. پێش ساڵی ١٩٧١ ئیمارات بە دەوڵەتانی ئاڕاستەیی یان کەناری عومان ناسرابوو، ئەمەش وەک ئاماژەیەک بۆ ئاگربەستێکی سەدەی نۆزدەھەمی نێوان شانشینی یەکگرتوو و چەند شێخێکی عەرەبی. ناوی کەناری چەتەی دەریایی بۆ ئاماژەکردن بە میرنشینەکانی ناوچەکە لە سەدەی ١٨ تا سەرەتای سەدەی بیستەم بەکارھاتووە. سیستەمی سیاسی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی کە لەسەر بنەمای دەستووری ساڵی ١٩٧١ دامەزراوە، لە چەند ھەیئەیەکی ئیداریی ئاڵۆز پێکدێت. ئیسلام ئایینی فەرمییە، زمانی عەرەبی زمانی فەرمییە، شەریعەتی ئیسلامیش سەرچاوەی سەرەکی یاسادانانە.

ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی، ئەمڕۆ، بەشێکە لەو ناوچەیەی کە لە مێژوودا بە ناوچەی عومان ناسرابوو و لەلایەن زۆرێک لە مێژوونووس و نووسەرانی عەرەبی و کەسانی دیکەوە باسی لێکرا، کە لە ئێستادا سوڵتانییەتی عومان و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی لەخۆدەگرێت. لەم ڕوانگەیەوە مێژووی دەوڵەتی ھاوچەرخ دەکەوێتە چوارچێوەی مێژووی ھەمەلایەنەی عومان و عەرەبی. پێش لەدایکبوونی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی، ناوچەکە بە شێخایەتییەکانی کەناری عومان ناودەبرا، دواتر کۆلۆنیالیستەکان ناویان دەبرد کەناری چەتەی دەریایی و دواتر ئەم ناوە گۆڕدرا بۆ شێخایەتییەکانی کەناری تروسیال. مێژووی ئیمارات بەسەر شەش قۆناغی سەرەکیدا دابەشکراوە لە سەرانسەری تەمەنە یەک لە دوای یەکەکاندا. مێژووەکەی لە چەندین قۆناغدا لە مێژووی ناوچەکەی دەوروبەری جیانەبووەوە. مێژووەکەی پڕ بوو لە ڕووداو و پێشھاتەکان، لە شەڕەوە تا ئاشتی. لە سەردەمی ئاشتیدا بەلەمەکانی دانیشتووانی ناوچەکە و شارەزایییە دەریایییەکانیان ڕۆڵێکی سەرەکییان ھەبوو لە بوژاندنەوەی بازرگانی نێوان ئەو وڵاتانەی کە لە ئاسیا و ئەفریقاوە ڕوویان لە زەریای ھیندی کردووە و لە نێوان ئەورووپا لە ڕێگەی ڕێگا بازرگانییە ئاسایییەکانەوە؛ بەڵام وا دیارە ئەمە یەکێک بووە لە ھۆکارەکانی شەڕ لە ناوچەکەدا.

ئیمارات حەوتەم وڵاتی بەرھەمھێنەری نەوتە لە جیھاندا. یەکێکە لە ئابوورییە خێرا گەشەسەندووەکانی ڕۆژاوای ئاسیا. ئابووری ئیمارات لە ڕووی نرخی ئاڵوگۆڕی بازاڕەوە لە پلەی بیست و دووەمی جیھاندایە، لە ڕووی ھێزی کڕینی سەرتاسەرییەوە لە پلەی دووەمدایە، ھەروەھا پلەیەکی تاڕادەیەک بەرزی ھەیە لەسەر پێوەرەکانی گەشەپێدانی مرۆیی ئاسیا و لە پلەی ٤٠ی جیھانیدایە. ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی لەلایەن سندووقی دراوی نێونەتەوەیییەوە وەک وڵاتێکی داھات بەرز و گەشەسەندوو پۆلێن دەکرێت. سیستەمی حکوومەت لە ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی سیستەمێکی فیدراڵی دەستوورییە. ئیمارات ئەندامی دامەزرێنەری ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو و ئەندامی کۆمکاری عەرەبی و نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوی کۆنفرانسی ئیسلامی و ئۆپێک و ڕێکخراوی بازرگانی جیھانییە.

پێش سەردەمی ئاسن

کۆنترین پاشماوەی مرۆڤ لە ئیمارات دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی ٧ ھەزار پێش زایین. لە دوورگەی دالما لە کەناراوەکانی ئیمارات، شوێنەواری کۆنترین شوێنی نیشتەجێبوونی مرۆڤی نیشتەجێبوو لە ناوچەی ڕۆژاوای کەنداو دۆزرایەوە. ھەروەھا کۆمەڵێک شوێنی شوێنەواری و میراتی لە ئیماراتدا ھەن کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەردین و دواتریش، لە پاشماوەی گوندەکانی مرۆڤەوە تا دەگاتە شوێنی گۆڕستان، بەتایبەتی لە ناوچە کەنارییەکانی وڵاتەکەدا. زۆرینەی دۆزراوە کۆنەکان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی برۆنزی و ھەرچەندە زانیاری زۆر لەسەر شارستانییەتە یەک لە دوای یەکەکانی مرۆڤ لەو ماوەیەدا نییە، بەڵام دەکرێت دابەشی بکرێت بەسەر سێ قۆناغدا: یەکەمیان لە نێوان ساڵانی ٣٢٠٠ بۆ ٢٧٠٠ پێش زایین بووە، کە پاشماوەی شمشێر و چەقۆی کانزا و وەڕەق و پلێتی و گۆڕی بەکۆمەڵ لە ناوچەکانی جەبەل حەفیت و جەبەل ئەلئەملەح دۆزراونەتەوە. قۆناغی دووەم، لە نێوان ساڵانی ٢٧٠٠ بۆ ٢٠٠٠ پێش زایین، تیشک دەخاتە سەر دۆزینەوەکانی دوورگەی ئوم ئەلنار، کە ئاماژەیە بۆ شارستانییەتێکی ئاوەدان کە خەریکی بازرگانی بووە و پەیوەست بووە بە شارستانییەتە دراوسێکان و وڵاتانی دوورەوە وەک عێراق و ھیندستان. لەو ناوچانەدا گڵێنەی ڕەنگاوڕەنگ بە ئەسڵ ھیندی دۆزرایەوە. بۆ ماوەی نێوان ٢٥٠٠ بۆ ٢٠٠٠ پێش زایین لە تەل ئەبرق و کەلبا چەندین پاشماوەی قەڵا دۆزرایەوە. زانیاری مێژوویی بۆ قۆناغی سێیەمی سەردەمی برۆنزی، دوای لەناوچوونی شارستانییەتی ئوم ئەلنار، کەمە، سەرەڕای دۆزینەوەی شوێنەوارە کولتوورییەکان لە ناوچەی شەمەل، کە لە ئێستادا دەکەوێتە میرنشینی ڕاس ئەلخەیمە.

مێژووی کۆن

لەگەڵ سەردەمی ئاسن، شوێنەوارە جۆراوجۆرەکان دۆزراونەتەوە کە ڕەنگدانەوەی چالاکییەکانی مرۆڤن لە میرنشینەکاندا، لەوانە وێرانەکانی قەڵایەکی شێوە چوارگۆشە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی سێیەمی پێش زایین. لە ھەمان سەردەمەوە شوێنەواری دەرھێنانی دراوی ناوخۆیی دۆزرایەوە. لە ماوەی ھەزارەی یەکەمی پێش زایین، فینیقییەکان بنکەی بازرگانییان لەو وڵاتەدا دامەزراند، کە شوێنەواری بازرگانییان بە تایبەتی لە فوجەیرە و خور فەککان دەبینرێت، لەگەڵ ناوچەکانی دیکەی دراوسێی وەک بەحرەین و دوورگەی تاروتی سعوودیە، کە پێدەچێت ناوەکەی لە خوداوەندێکی فینیقییەوە وەرگرتبێت.

لەگەڵ سەرھەڵدانی ئیمپراتۆرییەتیی ھەخامەندییەکان، ناوچەکانی کەنارەکانی ڕۆژاوای کەنداو بە بەشێک لەو ئیمپراتۆرییەت دادەنران. ھەرچەندە ئەسکەندەری مەزن ئیمپراتۆرییەتی ھەخامەنییەکانی لەناوبرد، بەڵام پلانەکانی بۆ چوونە ناو نیمچە دوورگەی عەرەبی دواخست تا گەڕانەوەی لە ھیندستانەوە، کە ھەرگیز بەدەستی نەھێنا. مانەوەی ئەدەبیاتی ئەو سەردەمە کە باس لە «شلەیەکی ڕەشی چەسپاو دەکات کە بۆ ڕووناکی بەکاردەھێنرێت»، ئاماژەیە بۆ بوونی نەوت. لەگەڵ پاشەکشە و دابەشبوونی ئیمپراتۆرییەتی مەقدۆنیا، کەناراوەکانی ئەو وڵاتە بوونە بەشێک لە ئیمپراتۆرییەتی ساسانی، کە تا ھاتنی ئیسلام بەردەوام بوو. ئەو ڕێڕەوی ئاوەی کە عێراق و ھیندستان لە ڕێگەی کەنداو بەیەکەوە دەبەستێتەوە، بە تایبەتی لەوێ گەشەسەند.

یەکێتیی و پاشھاتەکانی

ڕەنگە بەرچاوترین پێشکەوتن لە مێژووی فیدراسیۆنی حەوت میرنشینی لە ماوەی سەدەی بیستەمدا دامەزراندنی ئەنجومەنی دەوڵەتانی ئازادی خواز بووبێت لە ساڵی ١٩٦٧ کە بارەگا سەرەکییەکەی لە دوبەی بوو و دواتر فەرمانگەیەکی ئابووری و گەشەپێدان دروست بوو، بوارێک کە پێشتر گرنگییەکی کەمی پێدرابوو. شانشینی یەکگرتوو لە ساڵی ١٩٦٨ خواستی خۆی بۆ کشانەوەی لە ھەموو پارێزگا و کۆلۆنییەکانی لە ڕۆژھەڵاتی دەریای ناوەڕاست ڕاگەیاند، ئەمەش بووە ھۆی کۆبوونەوەی ئەلسامیح لە ١٨ی شوباتی ١٩٦٨ لە نێوان زەید بن سوڵتان ئەلنەھیان و ڕەشید بن سەعید ئەلمەکتوم بۆ داڕشتنی بیرۆکەی یەکێتییەکە. جگە لە حەوت میرنشینەکە، میرنشینەکانی قەتەر و بەحرەینیان بانگھێشت کرد و لە دوبەی کۆبوونەوەیەک بانگھێشت کرا بۆ تاوتوێکردنی پرسی یەکێتییەکە بۆ یەک دەوڵەت. کۆبوونەوەکە بووە ھۆی پەسەندکردنی سەندیکا و پێکھێنانی لیژنەیەک بۆ دیراسەکردنی دەستوور کە میکانیزمی حوکمڕانی و بەڕێوەبردنی وڵات ڕێکدەخات؛ بەڵام قەتەر و بەحرەین لەو پڕۆژەیە کشانەوە. لەکاتێکدا شێخ زەید بن سوڵتان ئەلنەھیان و شێخ ڕەشید بن سەعید ئال مەکتوم ڕێککەوتن لەسەر ئەوەی کە پرۆژەی یەکێتییەکە بەرەو پێشەوە بچن، بەڵام ئودەی ئەل بیتار ڕاوێژکاری یاسایی حکوومەتی دوبەییان ڕاسپارد دەستوورێک بۆ دەوڵەتەکە دابڕێژێت. ئەمەش سەرەتا لە ١ی کانوونی دووەمی ١٩٧١ پەسەند کرا و ڕۆژی دواتر دەوڵەت سەربەخۆیی خۆی لەژێر ناوی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی لە کۆشکی میوانان لە دوبەی ڕاگەیاند. میرنشینی ڕاس ئەلخەیمە پڕۆژەی سەندیکای ڕەتکردەوە و دواتر لە ١٠ی شوباتی ١٩٧٢ پەیوەندی بەو پڕۆژەیە کرد.

دانیشتووان

ئایین

بەپێی دەستووری ئیمارات، ئیسلام ئایینی فەرمی یەکێتییە، شەریعەتی ئیسلامیش سەرچاوەی سەرەکی یاسادانانە. پراکتیزەکردنی بیروباوەڕی ئایینی تر ڕێگەپێدراوە. زۆرینەی ڕەھای خەڵکی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی موسڵمانن. مەزھەبی مالیکی (قوتابخانەی ھزری فەرمانڕەواکانی ئەبووزەبی و دوبەی)، مەزھەبی حەنبەلی میرنشینەکانی شارجە و ڕاس ئەلخەیمە، ھەروەھا مەزھەبی شافیعی زۆربەی ھاووڵاتیانی ئیماراتی، جگە لە بوونی کەمینەیەکی شیعە. سەبارەت بە تاراوگە عەرەبەکان، بیروباوەڕیان لە نێوان مەزھەبی ئیسلامی جۆراوجۆردا جیاوازە.

ھاووڵاتیانی شارجە و ڕاس ئەلخەیمە پەیڕەوی لە مەزھەبی حەنبەلی دەکەن. مزگەوت و مزگەوتی جەماعەت و گۆڕەپانی نوێژی جەژن لە سەرتاسەری وڵاتدا بڵاوبوونەتەوە بۆ خزمەتکردنی موسڵمانانی ھەموو مەزھەبەکان. ھەروەھا کۆمەڵێک کڵێسا و شوێنی پەرستش ھەیە کە خزمەت بە ئایینەکانی تر دەکەن. ئەم وڵاتە ژمارەیەکی زۆر خەڵکی تێدایە کە پەیڕەوی لە ئایینە جیاوازەکانی مەسیحی و ئایینی ھیندۆسی و ئایینەکانی دیکە دەکەن. دەوڵەت ڕێگەیان پێدەدات بە ئازادی ڕێوڕەسمە ئایینییەکانیان ئەنجام بدەن، ھەریەکەیان لە شوێنی پەرستنی خۆیان.

ھەندێک موسڵمانی شیعە لە وڵاتەکەدا ھەن کە ئامادەیییەکی بەرفراوانیان لە بازرگانیدا ھەیە، بەتایبەتی وەک بریکاری براندە نێونەتەوەیییەکان. ھەروەھا ناوەندێک بۆ کۆمەڵگەی بۆھرا لە ئەلقسەیس لە دوبەی ھەیە.

دابەشبوونی نەتەوەیی

دابەشبوونی نەتەوەیی: ١٩٪ عەرەبی ئیماراتی، ٢٣٪ عەرەب و ئێرانی، ٥٠٪ باشووری ئاسیا، ٨٪ی تر.

زمانەکان

زمانی عەرەبی زمانی نەتەوەیی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبییە. خەڵکی ئیماراتی لە بنەڕەتدا بە شێوەزاری عەرەبی کەنداو قسە دەکەن. لەبەرئەوەی تا ساڵی ١٩٧١ لەلایەن ئینگلیزەکانەوە حوکمڕانی دەکرا و ناوەندێکی بازرگانییە، زمانی ئینگلیزی زمانی باو و زانینی ئەو وڵاتە لەکاتی داواکاری بۆ زۆربەی کارەکانی ئیماراتدا مەرجە. زمانەکانی دیکە کە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەھێنرێن بریتین لە زمانی فارسی کە ڕەوەندی ئێرانی قسەی پێدەکەن، ھەروەھا زمانی ھیندی، ئوردوو، پەشتۆ و تاگالۆگ کە ژمارەیەکی زۆر لە ڕەوەندی باشووری ئاسیا، پەشتون و فلیپینی قسەیان پێدەکەن. زمانی مالایالم، زمانی فەرمی کیرالا (ھیندستان) بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن ئەو کۆمەڵگەیەوە قسەی پێدەکرێت کە زۆرینەی ڕەھای ڕەوەندی ھیندی لە ئیمارات پێکدەھێنن. گرووپە بچووکەکانی تری ئاسیا بوونیان نییە، بە پلەی یەکەم ئەندەنوسیا، چینی سەرەکی و ژاپۆنی.

ئەمانەش ببینە

دۆمەینی تایبەت بە شانشینی عەرەبی یەکگرتوو .ae