تۆپاغاج

تۆپاغاج
تۆپاغاج
	شارەدێ
	توپآغاج - Tup Aghaj
وڵات	ئێران; ڕۆژھەڵاتی کوردستان
پارێزگا	سنە
شارستان	بیجاڕ
ناوچە	ناوەندی شارستانی بیجاڕ
گوندەوار	سێڵاوتان
بوون بەشارەدێ	٢٠١٣
بەرزایی	١٦٤٠ مەتر (٥٬٣٨٠ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦)
• سەرجەم	١،٦٤٥
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (گەڕووسی)، ئازەری
• ئایین	ئیسلام(شیعە و سوننە)
ناوچەی کاتی	UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+٤:٣٠ (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٨٧

تۆپاغاج شارەدێیەکە، کەوتووەتە گوندەواری سێڵاوتان، ناوچەی ناوەندی شارستانی بیجاڕ، شارستانی بیجاڕ، پارێزگای سنە، ڕۆژھەڵاتی کوردستان، ئێران.^[١] ئەم شارەدێیە ناوەندی گوندەواری سێڵاوتانە. (٣٥کم) لە شارۆچکەی بیجاڕەوە دوورە.

ناو[دەستکاری]

پێشینان وا دەگێڕنەوە کە لە شوێنی ئەم شارەدێیەدا کانیاوێکی سارد و سوک و ئاو خۆش ھەبووە، لەسەر ئەم کانیاوە دارێکی گەورە و بەدیمەن و جوان و چەتردار ھەبووە، ئەم دارە وێنەی تۆپ خڕ و پڕ و بە بەرگ ە گەڵا بووە، کاتێک بەردی بناغەی ئەم شارەدێیەیان داناوە نازناوی (تۆپ ئاغاج)یان بۆ ھەڵبژاردووە، وشەی (تۆپ) بە واتای خڕ دێت و کوردییە و (ئاغاج) بەواتای دار دێت و ئازەرییە، خەڵکی ئەم شارەدێیە لە کورد و ئازەرییەکان پێکھاتووە و زۆرتریان شیعە مەزھەبن و ھەردوولا بە زمانی کوردی و ئازەری دەدوێن و لە ڕاستیدا کوردن و ئازەری فێربوون.

مێژوو[دەستکاری]

جوگرافیا[دەستکاری]

تۆپاغاج ھاوسنوورە لەگەڵ ئەم گوندانە:

لە باکوورەوە لەگەڵ گوندی کوێھویل.
لە باشوورەوە لەگەڵ گوندی خوڕخوڕە.
لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ گوندی قەرەجەلی.
لە ڕۆژاواوە لەگەڵ گوندی چارلی بولاخ.^[٢]

دانیشتووان[دەستکاری]

بە پێی سەرژمێریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران لە ساڵی ٢٠١٦دا، ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارەدێیە (١٫٦٤٥)کەس و (٥١١)خێزان بووە.^[٣]
دانیشتووانی شارەدێکە لە کورد و ئازەرییەکان پێکھاتووە.
بە کوردی شێوەزاری (گەڕووسی) و ئازەری دەدوێن. ^[٤]

ئایین[دەستکاری]

ئایینی خەڵکی ئەم شارەدێیە ئیسلام (شیعە و سوننە)یە.^[٥]

بەروبوومی کشتوکاڵ[دەستکاری]

ھەبوونی زەوی کشتوکاڵی بەراو و دێمی بەپیت و بوونی ئاوی زۆری سەرزەوی و ژێر زەوی و ئاوھەوای کوێستانی و دابارینی بارانی گونجاو ساڵانە، ئەمانە ھەمووی ھۆکارن بۆ ئەوەی کە بەرووبوومێکی باش بەرھەم بێت لە گەنم و جۆ و نۆک و نیسک و ماش و پەتاتە و تووتن و ھتد لەم شارەدێیەدا.

ھەروەھا کەش و ھەوای گونجاوی ئەم شارەدێیە وەھایە کە دەست بدات بۆ رەز و باخ کە لە باخەکانی سێو و ھەرمێ و قەیسی و گێلاس و ھەڵوژە و قۆخ و ...ھتد. وەچەندەھا دارو درەختی خۆڕسکی بەردار و بێبەر لە ناوچەکەدا ھەیە.

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

پێڕستی گوندەکانی شارستانی بیجاڕ

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ د. عەبدوڵڵا غەفوور. جوگرافیای کوردستان‏ (کوردی).
^ جەمیل ڕۆژبەیانی. ووڵاتەکەت بناسە‏ (کوردی).
^ "ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١".
^ جەلالەدین شافیعی کورد. جوغرافیای تاریخی کوردستان‏ (کوردی).
^ «سەرتیپ حاجعلی رزمآرا». فرھنگ جغرافیائی ایران(ابادیھا)‏ (فارسی).

[1] د. عەبدوڵڵا غەفوور. جوگرافیای کوردستان‏ (کوردی).

[2] جەمیل ڕۆژبەیانی. ووڵاتەکەت بناسە‏ (کوردی).

[3] "ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١".

[4] جەلالەدین شافیعی کورد. جوغرافیای تاریخی کوردستان‏ (کوردی).

[5] «سەرتیپ حاجعلی رزمآرا». فرھنگ جغرافیائی ایران(ابادیھا)‏ (فارسی).

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

ب و د پارێزگای کوردستان (سنە)
شارستانەکان و شارەکان	شارستانی بانە (بانە · ئارمردە · بۆیەن خواروو · کانی سوور) شارستانی بیجاڕ (بیجاڕ · باوەڕەشانی · یاسووکەند · تۆپاغاج · پیرتاج) شارستانی دیواندەرە (دیواندەرە · زەڕینە) شارستانی دێولان (دێولان · بۆلواناوا) شارستانی سنە (سنە · شوێشە) شارستانی سەقز (سەقز · ساحێو · سونەتە) شارستانی سەوڵاوا (سەوڵاوا · ھەورامان تەخت) شارستانی قوروە (قوروە · دڵوەران · دزە · سرێشاوا · مالوجە) شارستانی کامیاران (کامیاران · مووژژ) شارستانی مەریوان (مەریوان · کانیدینار)
پێرستی گوندەکان	گوندەکانی بانە گوندەکانی بیجاڕ گوندەکانی دیواندەرە گوندەکانی دێولان گوندەکانی سنە گوندەکانی سەقز گوندەکانی سەوڵاوا گوندەکانی قوروە گوندەکانی کامیاران گوندەکانی مەریوان
وتاری پەیوەندیدار	ناوەند: سنە زمان: کوردی (ناوەندی، باشووری، ھەورامی) و ئازەری ئایین: سوننەی شافعی و شیعە مێژوو: میرنشینی ئەردەڵان
بابەتی گەشتیاری	زرێبار ھەورامان ئەشکەوتی کەرەفتوو قەڵای زێویە ئاویەر باڵەخانەی خەسرەوئاوا زەماوەندی پیرشالیار مزگەوتی دوومنارە مزگەوتی شێخ مەزهەر چیای چلچەمە حەمام حاج ساڵە بازاڕی سەقز بازاڕی سنە بەنداوی لەگزی ساکز قورئانی نگڵ باڵەخانەی سالار سەعید (مووزەخانەی سنە)