بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ساکز

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
سکایییەکان لەسەر پارچەیەک دۆزراوە لە قەڵای زێویە
ڕۆڵی دیاری شاندی سپێردراوی سەکاکان لە پلیکانەکانی ڕۆژھەڵاتی ئەپادانا

ساکز (بە ئینگلیزی: Sakez; فارسی: ساکز)یان سەکێز یان سکاکێز یان ئێسکیت نیشتەجێیەکی شارستانیی بەھێز و شاری مێژوویی کۆن بوو لە ھەزارەی یەکەمی پێش زایین لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان.[١][٢]

پایتەختی سیاسی و سەربازی سەکاکان بوو لە ڕۆژاوای ئێران و یەکێک لەو چەند شارە دێرینەی کە شوێنی نیشتەجێبوونی خەڵک و ناوەندی شارستانییەتی بووە و ھێشتاش ماوە. شوێنەوارناسان وەک ڕۆمان گێرشمان پێیان وایە شاری سەقزی ئەمڕۆی کوردستان پاشماوەی شاری ساکزە کە ناوی لە سەکاکان وەرگرتووە و بە گۆڕانکارییەکی کەم لە گوتندا ھێشتا بە ھەمان ناو دەوترێت.[٣][٤][٥][٦]

مێژوو

[دەستکاری]

سکایییەکان، ھەروەھا پێیان دەوترێت ئێسکیتەکان، ئەندامی خەڵکی کۆچبەر کە لە بنچینەدا ئێرانی بوون و لە سەرەتای سەدەی ٩ی پێش زایینەوە ناسراون کە لە ئاسیای ناوەڕاستەوە بەرەو باشووری ڕووسیا و ئوکراینا کۆچیان کردووە. لە سەدەی ٨ و ٧ی پێش زایین ئەوان بە شێوەیەکی سەرەکی لەو ناوچەیە دەژیان کە بە «ئێسکیت» ناسراوە. نووسراوە ئاشوورییەکان لە ٧٠٠ تا ٧٥٠ پێش زایین ئاماژە بە سەکاکان دەکەن.[٧][٨]

چنراوی شارستانی

[دەستکاری]
پەیکەری سەربازێک کە لە قەڵای زێویە دۆزرایەوە

سەرەڕای شەڕی بێکۆتایی، شارستانییەتە جیاوازەکان کاریگەریان لەسەر یەکتر ھەبوو و پێکھاتە کولتوورییەکانی خۆیان پەرەپێدا، لەوانە تەلارسازی و شارنشینی. دیارە ھونەری بینایی مادی لەلایەن بابلی و ئاشوری و مێھرتاش و کاتبەکانی ئیلامیەوە کاریگەری ھەبووە و ھەر بۆیە سکایییەکان و مادەکان کاریگەریان لەسەر یەکتر داناوە.[٩]

قەڵاکان

[دەستکاری]

لە کۆتایییەکانی سەدەی ٨ی پ. ز مادەکان لە ڕۆژاوای ئێران کۆبوونەوە و شەڕیان لەگەڵ ئاشورییەکان کرد و بە یارمەتی سکایییەکان داگیریان کردن و لە ماوەی ئەو شەڕانەدا کە نزیکەی ١٠٠ ساڵی خایاند، شکستیان پێ ھێنا و حکوومەتێکیان دامەزراند کە بۆ ماوەی ١٢٠ ساڵ تەمەنی کرد. ئەوە یەکەم حکوومەتی سەرەکی بوو لە ئێراندا کە زەمینەی نیشتەجێبوونی ھەمیشەیی و دروستکردنی بینا و شارەکانی خۆشکرد. نیشتەجێبوونی ھەمیشەیی و کاریگەری شارستانییەکانی تر و ھەروەھا بیروباوەڕی ئایینی و ئەھورایی سەردەمی خۆی بووە ھۆی دروستکردنی پەرستگا و پەرستگای ئاگر و بینای سەربازی و چەندین قەڵا و بنکەی جۆراوجۆر.[١٠]

بینا ئایینییەکان

[دەستکاری]

بیناکان و پەرستگاکانی ئایینی کە لە شوێنی مادەکان و سەکاکان دۆزراونەتەوە و ھەروەھا ناوی ماددی تایبەت بە ناوی ئایینی ئاریایی تێکەڵ کراوە وەک مەزداکۆ، باگپارنا، ئاوراپارنو، ئەرتەسیرو، باگداتی و بەگماشدە، بەڕوونی ئینتیمای ئایینیی خەڵکی ماد و سکا بۆ بیر و نەریتی ئایینی ھیندو ئێرانی و ئاریایی و زەردەشتی نیشان دەدات.[١١]

ئاسەوارەکان

[دەستکاری]

ھەزاران پارچە شوێنەواری گۆزەکەری و ئاسن و زێڕ و کانزاکانی تر لەگەڵ پاشماوەی دەیان قەڵا و پەرستگای ئاگر و گۆڕ لە نێو ئەو شوێنەوارانەن کە لە دەیان ساڵی ڕابردوودا دۆزراونەتەوە و چاک کراونەتەوە و بەشێکی زۆریان دزراون و ھەندێکیان لە مۆزەخانە ناوخۆیییەکانی ئێران و ھەندێکیشیان لە مۆزەخانەکانی ئەورووپا، ئەمریکا و ئیسرائیل پارێزراون.[١٢]

پێشانگا

[دەستکاری]

ھەندێک کۆکراوەی شوێنەواری سەکاکان:

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «Introduction of Kurdistan, cities, Saqqez». Ministry of Cultural Heritage, Tourism and Handicraftslanguage=fa-IR. ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٨.[بەستەری مردوو]
  2. ^ «The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan». ISNA agency (بە فارسی). ٢٧ی ئازاری ٢٠١٤.
  3. ^ «about Saqqez». Saqqez Mnucipality Official Website (بە فارسی). ٢٧ی نیسانی ٢٠١٤.
  4. ^ «about Saqqez». Haje News Agency (بە فارسی). ٢٣ی شوباتی ٢٠١٨.
  5. ^ Ziwyie: The Cities of Iran. Tehran: Navid Shiraz. 2007. ISBN 9789643583453. لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢ی شوباتی ٢٠٢٢ ھێنراوە. {{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
  6. ^ Iran from the beginning to Islam. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. 1394. ISBN 9789644450327.
  7. ^ Political and social situation of northwestern Iran in the seventh century BC (Manichaeans, Uratus, Assyrians, Medes and Scythians). Tehran: Penvis. 2008.
  8. ^ «The Cambridge Ancient History». Cambridge University Press]]. 1992.
  9. ^ Scythians (700 to 300 BC). Tehran: Penvis. 2013. ISBN 9648101558.
  10. ^ «A look at the history and culture of Saqez Kurdistan». Mohammadi Publication]]. 1990.
  11. ^ «The Cambridge Ancient History». Cambridge University Press]]. 1992.
  12. ^ «The city of flowers is an honor for leaving Kurdistan». ISNA agency (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). ٢٧ی ئازاری ٢٠١٤.