دزە

دزە
دزە
	شارەدێ
	دزج - Dīzeh
وڵات	ئێران; ڕۆژھەڵاتی کوردستان
پارێزگا	سنە
شارستان	قوروە
ناوچە	چەرداوڕۆ
گوندەوار	چەرداوڕۆی ڕۆژاوا
بوون بەشارەدێ	٢٠٠١ز
دەسەڵات
• شاردار	مادی کەریمی
بەرزایی	١٨٢٣ مەتر (٥٬٩٨١ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٦)
• سەرجەم	٢٢١٩
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (کەڵھوڕی و سۆرانی)
• ئایین	ئیسلام(شیعە و سوننە)
ناوچەی کاتی	UTC+٣:٣٠ (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+٤:٣٠ (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٤٤

دزە یان دیزەج شارەدێیەکە، کەوتووەتە گوندەواری چەرداوڕۆی ڕۆژاوا، ناوچەی چەرداوڕۆ، شارستانی قوروە، پارێزگای سنە، ڕۆژھەڵاتی کوردستان، ئێران.^[١] ئەم شارەدێیە ناوەندی ناوچەی چەرداوڕۆیە.

ناو[دەستکاری]

وشەی دزە یان دژە مانای دژ وقەڵای هەی. لە زمانی فارسی تەعریب کراوە بەجۆری دزج دێتە نووسین. وەکوو:

ساوە=ساوج، آوە=آوج، مریانە=مریانج، گرگانە=گرگانج

جوگرافیا[دەستکاری]

دزە ھاوسنوورە لەگەڵ ئەم گوندانە:

لە باکوورەوە لەگەڵ گوندی نازماوا.
لە باشوورەوە لەگەڵ گوندی سینۆقاوا.
لە ڕۆژھەڵاتەوە لەگەڵ گوندی گەناوی خوارێ.
لە ڕۆژاواوە لەگەڵ گوندی زەلەجو.^[٢]

دانیشتووان[دەستکاری]

بە پێی سەرژمێریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران لە ساڵی ٢٠١٦دا، ژمارەی دانیشتووانی ئەم شارەدێیە (٢٫٢١٩)کەس و (٦٦٦)خێزان بووە.^[٣]
دانیشتووانی شارەدێکە کوردن.
بە کوردی شێوەزاری (کەڵھوڕی) بن زاراوەی چەرداوڕی دەدوێن. ^[٤]

ئایین[دەستکاری]

ئایینی خەڵکی ئەم شارەدێیە ئیسلام (شیعە و سوننە)یە.^[٥]

بەروبوومی کشتوکاڵ[دەستکاری]

ھەبوونی زەوی کشتوکاڵی بەراو و دێمی بەپیت و بوونی ئاوی زۆری سەرزەوی و ژێر زەوی و ئاوھەوای کوێستانی و دابارینی بارانی گونجاو ساڵانە، ئەمانە ھەمووی ھۆکارن بۆ ئەوەی کە بەرووبوومێکی باش بەرھەم بێت لە گەنم و جۆ و نۆک و نیسک و ماش و پەتاتە و تووتن و ھتد لەم شارەدێیەدا.

ھەروەھا کەش و ھەوای گونجاوی ئەم شارەدێیە وەھایە کە دەست بدات بۆ رەز و باخ کە لە باخەکانی سێو و ھەرمێ و قەیسی و گێلاس و ھەڵوژە و قۆخ و ...ھتد. وەچەندەھا دارو درەختی خۆڕسکی بەردار و بێبەر لە ناوچەکەدا ھەیە.

ئەمانەش ببینە[دەستکاری]

پێڕستی گوندەکانی شارستانی قوروە

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ د. عەبدوڵڵا غەفوور. جوگرافیای کوردستان‏ (کوردی).
^ جەمیل ڕۆژبەیانی. ووڵاتەکەت بناسە‏ (کوردی).
^ "ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١".
^ جەلالەدین شافیعی کورد. جوغرافیای تاریخی کوردستان‏ (کوردی).
^ «سەرتیپ حاجعلی رزمآرا». فرھنگ جغرافیائی ایران(ابادیھا)‏ (فارسی).

[1] د. عەبدوڵڵا غەفوور. جوگرافیای کوردستان‏ (کوردی).

[2] جەمیل ڕۆژبەیانی. ووڵاتەکەت بناسە‏ (کوردی).

[3] "ناوەندی ئاماری ئێران، فایلی XLSی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١".

[4] جەلالەدین شافیعی کورد. جوغرافیای تاریخی کوردستان‏ (کوردی).

[5] «سەرتیپ حاجعلی رزمآرا». فرھنگ جغرافیائی ایران(ابادیھا)‏ (فارسی).

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

ب و د پارێزگای کوردستان (سنە)
شارستانەکان و شارەکان	شارستانی بانە (بانە · ئارمردە · بۆیەن خواروو · کانی سوور) شارستانی بیجاڕ (بیجاڕ · باوەڕەشانی · یاسووکەند · تۆپاغاج · پیرتاج) شارستانی دیواندەرە (دیواندەرە · زەڕینە) شارستانی دێولان (دێولان · بۆلواناوا) شارستانی سنە (سنە · شوێشە) شارستانی سەقز (سەقز · ساحێو · سونەتە) شارستانی سەوڵاوا (سەوڵاوا · ھەورامان تەخت) شارستانی قوروە (قوروە · دڵوەران · دزە · سرێشاوا · مالوجە) شارستانی کامیاران (کامیاران · مووژژ) شارستانی مەریوان (مەریوان · کانیدینار)
پێرستی گوندەکان	گوندەکانی بانە گوندەکانی بیجاڕ گوندەکانی دیواندەرە گوندەکانی دێولان گوندەکانی سنە گوندەکانی سەقز گوندەکانی سەوڵاوا گوندەکانی قوروە گوندەکانی کامیاران گوندەکانی مەریوان
وتاری پەیوەندیدار	ناوەند: سنە زمان: کوردی (ناوەندی، باشووری، ھەورامی) و ئازەری ئایین: سوننەی شافعی و شیعە مێژوو: میرنشینی ئەردەڵان
بابەتی گەشتیاری	زرێبار ھەورامان ئەشکەوتی کەرەفتوو قەڵای زێویە ئاویەر باڵەخانەی خەسرەوئاوا زەماوەندی پیرشالیار مزگەوتی دوومنارە مزگەوتی شێخ مەزهەر چیای چلچەمە حەمام حاج ساڵە بازاڕی سەقز بازاڕی سنە بەنداوی لەگزی ساکز قورئانی نگڵ باڵەخانەی سالار سەعید (مووزەخانەی سنە)