حەمزە کوڕی عەبدولموتەڵیب

حەمزە کوڕی عەبدولموتەڵیب
Hamza ibn Abdul-Muttalib Grave at Uhud.jpg
لە دایکبوون	٥٦٨ز
شوێنی لە دایکبوون	مەککە، عەرەبستانی سعوودی
وەفات	٦٢٥ز
شوێنی وەفات	مەدینە، عەرەبستانی سعوودی
باوک	عەبدولموتەڵیب
ئایین	ئیسلام

حەمزە کوڕی عەبدولموتەڵیب لە دایکبووی ساڵی ٥٦٨ز مەککەیە. لە ساڵی ٦٢٥ز لە جەنگی ئوحود لە نزیک شاری مەدینە شەھید کرا بە دەستی وەحشی کە کۆیلەی ئەبووسۆفیانی کوڕی حەرب بوو. حەمزە مامی پێغەمبەری ئیسلام محەممەدە پێغەمبەر نازناوی «شێری خودا»ی پێدابوو.

جارێکیان حەمزە لە بیابان بوو کاتێک گەڕایەوە بیستی کە ئەبوو جەھل لە برازاکەی داوە واتا پێغەمبەری خودا حەمزەش زۆر توڕە بوو چوو بۆ لای ئەبوو جەھل کە لەگەڵ چەند کەسێکی ناوداری مەککەدا دانیشتبوو بە تیروکەوانەکەی کەوتە لێدانی دەبوو جەھل پێی فەرموو کە ئەو لەسەر ئایینی محەممەدە.

حەمزە لە زۆرانبازیدا زۆر بە توانا بووە ھەروەھا ڕاوی شێری کردووە و کەسێکی زۆر بە توانا بووە لە بواری تیرھاوێشتن و شمشێربازی. حەمزە بەشداری جەنگی بەدری کرد کە موسڵمانان توانیان سەرکەوتن بەدەست بھێنن بە سەر کافرەکانی مەککەدا.

لە ڕێکەوتی ١٩ ئازاری ٦٢٥ لە جەنگی ئوحوددا حەمزە بە دوو شمشێر شەڕی دەکرد و ھاواری دەکرد من شێری خودام. وەحشی کە خەڵکی حەبەشە بوو لە نزیک شەڕەکە بوو و خاوەنەکەی پەیمانی پێدابوو کە ئازادی بکات لە بەرامبەر کوشتنی حەمزە. وەحشی ڕمێکی پێبوو ھاویشتی و بەر سکی حەمزە کەوت و شەھیدی کرد. وەحشی دوای شەھیدکردنی حەمزە جەنگەکەی بەجێ ھێشت. خالید کوڕی وەلید کە لە بەرەی کافرەکانی مەککە بوو توانی ھێرشێکی گەورە بکاتە سەر موسڵمانان لە دواوەوە کە بوو بەھۆی شکانی موسڵمانان لەو جەنگەدا ھەروەھا پێغەمبەری خودا بریندارکرا. پێغەمبەری خودا بە شەھیدبوونی حەمزە زۆر دڵگران بوو و نازناوی «سەرکردەی شەھیدەکان»ی پێدا.

ژیانی سەرەتایی

ئیبن سەعد ئیدیعای خۆی لەسەر بنەمای ئەلوەقیدی دەگێڕێتەوە کە دەوترێت حەمزە چوار ساڵ لە محەممەد (ص) گەورەتر بووە.ئەمە لەلایەن ئیبن سەیدەوە مشتومڕی لەسەرە، کە دەڵێت: "زوبەیر گێڕایوەتەوە کە حەمزە چوار ساڵ لە محەممەد گەورەتر بووە پێغەمبەر (ص). بەڵام پێناچێت ئەمە ڕاست بێت، چونکە فەرموودەیەکی متمانەپێکراو باس لەوە دەکات کە خاتوو تووەیبە شیری هەمزە و هەم پێغەمبەری کردووە. ئیبن سەید بەو ئەنجامە دەگا کە حەمزە تەنها دوو ساڵ لە محەمەد گەورەتر بووە. ئیبن هەجەر دەنووسێت  وەک کۆتایی فەرموودەکانی ئیبن سەید: "حەمزە دوو بۆ چوار ساڵ پێش محەمەد لەدایک بووە".

ئیبن کەسیر لە ژیاننامەی پێغەمبەردا ئاماژە بە ئەبو نوئەیم دەکات کە فەرموودەیەک بۆ ئیبن عەباس دەگەڕێنێتەوە، کە دوای ئەوەی عەبدولموتەلیب چووە یەمەن، لەگەڵ قەشەیەکی جولەکە ماوەتەوە. دەروێشێک پێشبینی کرد کە هەم دەسەڵات و هەم پێغەمبەرایەتی دەبێت و ئامۆژگاری کرد کە ژنێکی بەنو زوهرا هاوسەرگیری بکات.  دوای گەڕانەوەی بۆ مەککە، ئەو کارەی کرد بە هاوسەرگیری لەگەڵ حەلا کە ژنێکی خێڵەکە بوو، ئەویش هەمزە لەدایکبوو. دواتر عەبدوڵا هاوسەرگیری لەگەڵ ئامینە دەکات و قوڕەیشەکان دەڵێن لەڕووی هاوسەرگیرییەوە سەرکەوتوو بووە.

هەمزە لە زۆرانبازی و تیر و کەوان و شەڕدا زۆر شارەزا بووە.حەزی لە ڕاوکردنی شێر بووە، و بە "بەهێزترین پیاوی قوڕەیشەکان، و بێ خۆبەدەستەوەدان" وەسف دەکرا.

کاتی موسڵمان بوونی

هەمزە لە چەند ساڵی یەکەمدا کەم سەرنجی بە ئیسلام داوە. لە کۆتاییەکانی ساڵی ٦١٦ی زایینیدا موسڵمان بووە. لەگەڵ گەڕانەوەی بۆ مەککە دوای گەشتێکی ڕاوکردن لە بیابان، بیستوویەتی کە عەمری کوڕی هیشام (لە کتێبە پیرۆزەکانی ئیسلامیدا بە "ئەبو جەهل" ئاماژەی پێکراوە) "هێرشی کردووەتە سەر پێغەمبەر (ص) و سووکایەتی پێکردووە و سووکایەتی پێکردووە". بە ڕق و کینەییەوە لە ئایینەکەی قسە دەکات و هەوڵی بێناوبانگکردنی دەدات".  محەمەد وەڵامی نەدابووەوە. "بە پڕ لە تووڕەیی"حەمزە" بە ڕاکردنێک چووە دەرەوە بە واتای سزادانی ئەبوو جەهل کاتێک چاوی پێی کەوت".  چووە ناو کەعبە کە ئەبو جەهل لەگەڵ گەورەکاندا دانیشتبوو، بەسەریدا وەستا و بە تیرکەوانەکەی "لێدانێکی توندوتیژی لێدا".  وتی: "ئایا سووکایەتی پێ دەکەیت، لە کاتێکدا من لە ئایینەکەیم؟ ئەگەر دەتوانیت لێم بدەوە. هەندێک لە کەسوکاری ئەبو جەهل نزیک بوونەوە بۆ ئەوەی یارمەتی بدەن، بەڵام پێی وتن: "حەمزە بە تەنیا بەجێبهێڵن، چونکە بەخوا سووکایەتییەکی قووڵم بە کوڕەزاکەی (مەبەستی پێغەمبەرە (ص) کرد.

دوای ئەو ڕووداوە حەمزە چووە ناو ماڵی ئەلئەرقەم و ئیسلام بوونی خۆی ڕاگەیاند."ئیسلامی حەمزە تەواو بوو، وە فەرمانەکانی پێغەمبەری پەیڕەو کرد. کاتێک موسڵمان بوو، قوڕەیشەکان دانیان بەوەدا نا کە پێغەمبەر بەهێز بووە، ئەویش فەرمانەکانی پێغەمبەری جێبەجێ دەکات.  و پارێزەرێکیان بۆ حەمزە دۆزیبووەوە، بۆیە هەندێک لە ڕێگاکانی خۆیان بۆ هەراسانکردنی وازیان هێنا". بەڵکو هەوڵیان دا سەودای لەگەڵدا بکەن؛  بەڵام حەمزە پێشنیارەکانیان قبوڵ نەکرد.

حەمزە جارێک داوای لە محەممەد (ص) کرد کە فریشتەی جبریل بە شێوەی ڕاستەقینەی خۆی پیشانی بدات.  محەممەد بە حەمزەی گوت کە ناتوانم بیبینم. حەمزە وەڵامی دایەوە کە فریشتەکە دەبینم، بۆیە محەممەد پێی وت لەو شوێنەی کە لێیەتی دانیشە.  ئەوان ئیدیعایان دەکرد کە جبریل پێش ئەوان دابەزیوە و حەمزە بینیویەتی کە پێیەکانی جبریل وەک زمرد وایە، پێش ئەوەی بە بێهۆشی بکەوێتە خوارەوە. حەمزە لە ساڵی ٦٢٢دا پەیوەندی بە کۆچکردنەوە کرد بۆ مەدینە و لە لای کولثوم کوڕی حدم یان سەعد کوڕی خەیثام نیشتەجێ بوو.  محەممەد کردی بە برای زەید کوڕی حاریسە لە ئیسلامدا.