ساڵی خەم

لە ئیسلامیدا، ساڵی خەم (بە عەرەبی: عام الحزن) ١٠ ساڵەی پێغەمبەرایەتییە کە تێیدا خەدیجەی ھاوسەری محەممەد و مامی و پارێزەری ئەبوو تالیب گیانیان لەدەستداوە. ساڵەکە بە نزیکەیی ھاوکات بوو لەگەڵ ساڵی ٦١٩ی زایینی یان دەیەمین ساڵ دوای دابەزینی وەحی.

دوای مردنی ئەبو تالیب، محەممەد بەھۆی لەدەستدانی پاراستنی خێڵ کە لەلایەن ئەبو تالیبەوە کە ئەوکات سەرۆکی بەنو ھاشمیش بوو تووشی لاوازی بوو. موسڵمانان بوون بە ئامانجی ھێرشی جەستەیی لەلایەن نەیارانی مەککەییەوە. بۆ گەڕان بەدوای یارمەتی و بانگھێشتکردنی دانیشتووانی بۆ ئیسلام سەردانی تایف دەکات بەڵام ڕەتکرایەوە. لە ڕێگای گەڕانەوەی بۆ مەککە، داواکارییەکی پێشکەش بە چەند مەککەیەکی دیار کرد بۆ ئەوەی داوای پاراستن بکەن. سەرۆک موتعیم کوڕی عەدی، لە خێڵی بەنو نەوفەل، پابەند بوو بە داواکارییەکەی و بە یاوەرییەوە محەممەدی بردە ناو شارەکە و پاراستنی خێڵەکە لە محەممەد ڕاگەیاند.

کۆچی دوایی خەدیجە

خەدیجە، یەکەم و تاکە ھاوسەری محەممەد بۆ ماوەی ٢٥ ساڵ تا مردنی، لە ساڵی ٦١٩ی زایینی کاتێک تەمەنی نزیکەی ٦٥ ساڵ بوو، کۆچی دوایی کرد. محەممەد لەم کاتەدا تەمەنی نزیکەی ٥٠ ساڵ بوو، مردنەکەش زۆری نەخایاند دوای کۆتایی ھاتنی گەمارۆی بەنوو ھاشم. بایکۆتەکە لە نێوان بازرگانی لەگەڵ بنەماڵەی محەممەد قەدەغە کرد. ڕەنگە ئەو کەمیی خۆراکەی کە بەھۆیەوە بووە ھۆی مردنی خەدیجە.

کۆچی دوایی ئەبو تالیب

ئەبو تالیبی مامی محەممەد سەرۆکی خێڵی محەممەد بوو، بەنوو ھاشم، کە محەممەد لە ماڵەکەیدا ژیاوە لە دوای مردنی عەبدولموتەلیبی باپیرەیەوە. وەک سەرۆکی خێڵ پارێزگاری بە محەممەد بەخشی، تەنانەت ئەویش وەک محەممەد بەھۆی بانگەوازەکەی بۆ ئیسلام دوژمنایەتی لەلایەن ھەندێک لە ھۆزی قورەیشەوە بەدەستھێنا. بەپێی داب و نەریتی مەککە لەو کاتەدا، ئەو جۆرە پاراستنە بە یاسایەکی نەشکێندراو دادەنرا و ھەر بۆیە دوژمنانی محەممەد نەیانتوانی ھێرش بکەنە سەری.

ئەبو تالیب دوای ماوەیەکی کەم لە مردنی خەدیجە بە سەختی نەخۆش کەوت.

لەدەستدانی پاراستن

مردنی ئەبو تالیب بەو مانایە بوو کە محەممەد سوودی پاراستنی خێڵەکەی نەما. لە شوێنی ئەبو تالیب ئەبو لەھەبی برای بوو بە سەرۆک کە پاراستنی محەممەد لە باشترین حاڵەتدا ناوەکی بوو و محەممەد نەیتوانی ھیچ سەرۆکێکی تر بدۆزێتەوە کە بیەوێت ببێتە پارێزەری. بەپێی داب و نەریتی مەککە لەو سەردەمەدا، ئەمە بەو مانایە بوو کە بێ بەرگری بووە و دەتوانرێت بەبێ سزا بکوژرێت.

ڕەخنەگرانی محەممەد لە مەککە دەستیان کرد بە خراپ مامەڵەکردن و ھێرشی جەستەیی. ھێرشبەرێک بە ماڵەکەیدا تێپەڕی و جەستەی خراپبووی فڕێدایە ناو مەنجەڵەکەیەوە. یەکێکی تر لەکاتی نوێژکردن لە حەوشەکەیدا منداڵدانی مەڕێکی تێکەڵ بە خوێن و پیسایی فڕێدا. ھێرشبەرێکی دیکە کاتێک لە کەعبە دەھات مشتێک پیسی بەسەر دەموچاویدا فڕێدا. کاتێک یەکێک لە کچەکانی بە گریانەوە پیسی ماڵەکەی پاککردەوە، دڵنەوایی پێدا کە "خودا باوکت دەپارێزێت"، و تێبینی ئەوەی کرد کە قوڕەیشەکان دوای مردنی ئەبو تالیب زۆر خراپتر مامەڵەیان لەگەڵدا کردووە.

سەردان بۆ تائیف

لەبەر ئەوەی دۆخی مەککە سەختتر بووبوو، محەممەد بڕیاریدا بەرەو تایف بڕوات، کە شارێکە بە نزیکەی ١٠٠کم دەکەوێتە باشووری ڕۆژھەڵاتی مەککە. لە تایف سەردانی ئەو سێ برایەی کرد کە سەرکردەی بەنو سەقیف بوون، ئەو ھۆزەی کە شارەکە بوون. ئەو سێ برایە ئامادەبووانێکیان پێ بەخشی، ئەویش بانگھێشتی کردن بۆ ئیسلام و یارمەتیدانی لە بەرامبەر دوژمنەکانیدا. داواکەیان ڕەتکردەوە و دوای ئەوەی محەممەد ڕۆشت، کۆیلە و نۆکەرەکانیان نارد بۆ ئەوەی ھەراسانی بکەن. لەکاتی ھەڵاتندا پەنای بردە بەر باخچەیەکی تایبەت. خاوەن باخچەکە، برایانی قورەیشی مەککە عوتبە و شەیبە ھاوسۆزی خێڵە مەترسیدارەکەیان بوون، و ئاداس، کۆیلە مەسیحییەکانیان کە خەڵکی نەینەوا بوو نارد بۆ ئەوەی بە ترێی پێشکەش بکات. لەکاتێکدا عەداس ترێی پێشکەش بە محەممەد دەکرد، قسەیان کرد و ئەویش سەرسام بوو بە زانیاری محەممەد لەسەر پێغەمبەری نەینەوا یونس لە ئەنجامدا باس لەوە دەکرێت کە ئیسلامی قبوڵ کردووە.

گەڕان بەدوای پارێزەری نوێدا

محەممەد کە لەلایەن خەڵکی تایفەوە ڕەتکرایەوە، ئارەزووی گەڕانەوەی بۆ مەککە دەکرد، بەڵام نەیدەویست بەبێ پاراستنی خێڵەکی بچێتە مەککە. لە ڕێگای مەککەدا پەیامی بۆ چەند مەککەیەکی دیار نارد بۆ ئەوەی داوای پاراستن بکەن. دوو کەسی یەکەم، ئەخنەس کوڕی شەریقی بەنو زوھرە و سوھەیلی کوڕی عەمری بەنو ئەمیر، ئەوانیش داواکارییەکەیان ڕەتکردەوە. ھەردوو سەرکردەکە ڕایان گەیاند کە ھۆکاری ئەمە پەیوەندی بە دژایەتیکردنی ئیسلامەوە نییە، بەڵکو زیاتر لە بنەماکانی خێڵەکی دەرچووە. ئەخنەس، ھەرچەندە لە بەنو زوھرەدا ڕێزی زۆری لێدەگیرا، بەڵام ئەندامی ھۆزەکە نەبوو و ھەستی دەکرد کە ناتوانێت بە ناوی ھۆزەکەوە بیپارێزێ، لەکاتێکدا سوھەیل دەیگوت خێڵەکەی لە لقێکی جیاوازی قوڕەیشەوە ھاتووە لە چاو باقی قورەیشییەکانی مەککە و نەیدەتوانی محەممەد لە دژی ئەوان بپارێزێت.

دواتر پەیامی بۆ موتعیمی کوڕی عەدی سەرۆکی بەنو نەوفەل نارد. یەکێک بوو لەو پێنج سەرکردەی مەککە کە دەستپێشخەری کۆتایی ھاتنی گەمارۆی مسوڵمانانیان کردبوو. موتعیم ڕازی بوو، ڕۆژی دواتر لەگەڵ کوڕ و کوڕەزاکانی چاوی بە محەممەد کەوت، پاشان بە تەواوی چەکدارەوە بە یاوەرییەوە ڕۆیشتنە مەککە. چوونە کەعبە کە موتعیم پاراستنەکەی ڕاگەیاند. لەگەڵ بینینی ئەمە، نەیاری پێشەنگی محەممەد، ئەبوجەھل بە موعتیم و خێزانەکەی گوت «ئەوەی تۆ دەیپارێزیت، ئێمە پارێزگاری لێدەکەین».

سەرچاوەکان

• Al-Mubarakpuri، Safiur-Rahman (٩ی حوزەیرانی ٢٠١٤). The Sealed Nectar. لەلایەن Abdul-Malik Mujahid وەرگێڕدراوە. Darussalam Publishers.
• Armstrong، Karen (١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧). Islam: A Short History. Random House Publishing Group. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٧-٤٣١٣١-٨.
• Lings، Martin (٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦). Muhammad: His Life Based on the Earliest Sources. Inner Traditions/Bear. ژپنک ٩٧٨-١-٥٩٤٧٧-١٥٣-٨.