ساڵی دڵتەنگی

لە ئیسلامیدا، ساڵی خەم ( بە عەرەبی: عام الحزن‎) 10 ساڵەی پێغەمبەرایەتییە کە تێیدا خەدیجەی هاوسەری محەممەد و مامی و پارێزەری ئەبو تالیب گیانیان لەدەستداوە. ساڵەکە بە نزیکەیی هاوکات بوو لەگەڵ ساڵی ٦١٩ی زایینی یان دەیەمین ساڵ دوای دابەزینی وەحی.

دوای مردنی ئەبو تالیب، محەممەد بەهۆی لەدەستدانی پاراستنی خێڵ کە لەلایەن ئەبو تالیبەوە کە ئەوکات سەرۆکی بەنو هاشمیش بوو تووشی لاوازی بوو. موسڵمانان بوون بە ئامانجی هێرشی جەستەیی لەلایەن نەیارانی مەککەییەوە. بۆ گەڕان بەدوای یارمەتی و بانگهێشتکردنی دانیشتووانی بۆ ئیسلام سەردانی تایف دەکات بەڵام ڕەتکرایەوە. لە ڕێگای گەڕانەوەی بۆ مەککە، داواکارییەکی پێشکەش بە چەند مەککەیەکی دیار کرد بۆ ئەوەی داوای پاراستن بکەن. سەرۆک موتعیم کوڕی عەدی, لە خێڵی بەنو نەوفەل ، پابەند بوو بە داواکارییەکەی و بە یاوەرییەوە محەممەدی بردە ناو شارەکە و پاراستنی خێڵەکە لە محەممەد ڕاگەیاند.

کۆچی دوایی خەدیجە

خەدیجە ، یەکەم و تاکە هاوسەری محەممەد بۆ ماوەی ٢٥ ساڵ تا مردنی، لە ساڵی ٦١٩ی زایینی کاتێک تەمەنی نزیکەی ٦٥ ساڵ بوو، کۆچی دوایی کرد. محەممەد لەم کاتەدا تەمەنی نزیکەی ٥٠ ساڵ بوو، مردنەکەش زۆری نەخایاند دوای کۆتایی هاتنی گەمارۆی بەنوو هاشم. بایکۆتەکە لە نێوان بازرگانی لەگەڵ بنەماڵەی محەممەد قەدەغە کرد. ڕەنگە ئەو کەمیی خۆراکەی کە بەهۆیەوە بووە هۆی مردنی خەدیجە.

کۆچی دوایی ئەبو تالیب

ئەبو تالیبی مامی محەممەد سەرۆکی خێڵی محەممەد بوو، بەنوو هاشم ، کە محەممەد لە ماڵەکەیدا ژیاوە لە دوای مردنی عەبدولموتەلیبی باپیرەیەوە. وەک سەرۆکی خێڵ پارێزگاری بە محەممەد بەخشی، تەنانەت ئەویش وەک محەممەد بەهۆی بانگەوازەکەی بۆ ئیسلام دوژمنایەتی لەلایەن هەندێک لە هۆزی قورەیشەوە بەدەستهێنا. بەپێی داب و نەریتی مەککە لەو کاتەدا، ئەو جۆرە پاراستنە بە یاسایەکی نەشکێندراو دادەنرا و هەر بۆیە دوژمنانی محەممەد نەیانتوانی هێرش بکەنە سەری.

ئەبو تالیب دوای ماوەیەکی کەم لە مردنی خەدیجە بە سەختی نەخۆش کەوت.

لەدەستدانی پاراستن

مردنی ئەبو تالیب بەو مانایە بوو کە محەممەد سوودی پاراستنی خێڵەکەی نەما. لە شوێنی ئەبو تالیب ئەبو لەهەبی برای بوو بە سەرۆک کە پاراستنی محەممەد لە باشترین حاڵەتدا ناوەکی بوو و محەممەد نەیتوانی هیچ سەرۆکێکی تر بدۆزێتەوە کە بیەوێت ببێتە پارێزەری. بەپێی داب و نەریتی مەککە لەو سەردەمەدا، ئەمە بەو مانایە بوو کە بێ بەرگری بووە و دەتوانرێت بەبێ سزا بکوژرێت.

ڕەخنەگرانی محەممەد لە مەککە دەستیان کرد بە خراپ مامەڵەکردن و هێرشی جەستەیی. هێرشبەرێک بە ماڵەکەیدا تێپەڕی و جەستەی خراپبووی فڕێدایە ناو مەنجەڵەکەیەوە. یەکێکی تر لەکاتی نوێژکردن لە حەوشەکەیدا منداڵدانی مەڕێکی تێکەڵ بە خوێن و پیسایی فڕێدا. هێرشبەرێکی دیکە کاتێک لە کەعبە دەهات مشتێک پیسی بەسەر دەموچاویدا فڕێدا . کاتێک یەکێک لە کچەکانی بە گریانەوە پیسی ماڵەکەی پاککردەوە، دڵنەوایی پێدا کە "خودا باوکت دەپارێزێت"، و تێبینی ئەوەی کرد کە قوڕەیشەکان دوای مردنی ئەبو تالیب زۆر خراپتر مامەڵەیان لەگەڵدا کردووە.

سەردان بۆ تائیف

لەبەر ئەوەی دۆخی مەککە سەختتر بووبوو، محەممەد بڕیاریدا بەرەو تایف بڕوات، کە شارێکە بە نزیکەی ١٠٠کم دەکەوێتە باشووری ڕۆژهەڵاتی مەککە. لە تایف سەردانی ئەو سێ برایەی کرد کە سەرکردەی بەنو سەقیف بوون، ئەو هۆزەی کە شارەکە بوون. ئەو سێ برایە ئامادەبووانێکیان پێ بەخشی، ئەویش بانگهێشتی کردن بۆ ئیسلام و یارمەتیدانی لە بەرامبەر دوژمنەکانیدا. داواکەیان ڕەتکردەوە و دوای ئەوەی محەممەد ڕۆشت، کۆیلە و نۆکەرەکانیان نارد بۆ ئەوەی هەراسانی بکەن. لەکاتی هەڵاتندا پەنای بردە بەر باخچەیەکی تایبەت. خاوەن باخچەکە، برایانی قورەیشی مەککە عوتبە و شەیبە هاوسۆزی خێڵە مەترسیدارەکەیان بوون، و ئاداس ، کۆیلە مەسیحییەکانیان کە خەڵکی نەینەوا بوو نارد بۆ ئەوەی بە ترێی پێشکەش بکات. لە کاتێکدا عەداس ترێی پێشکەش بە محەممەد دەکرد، قسەیان کرد و ئەویش سەرسام بوو بە زانیاری محەممەد لەسەر پێغەمبەری نەینەوا یونس لە ئەنجامدا باس لەوە دەکرێت کە ئیسلامی قبوڵ کردووە.

گەڕان بەدوای پارێزەری نوێدا

محەممەد کە لەلایەن خەڵکی تایفەوە ڕەتکرایەوە، ئارەزووی گەڕانەوەی بۆ مەککە دەکرد، بەڵام نەیدەویست بەبێ پاراستنی خێڵەکی بچێتە مەککە. لە ڕێگای مەککەدا پەیامی بۆ چەند مەککەیەکی دیار نارد بۆ ئەوەی داوای پاراستن بکەن. دوو کەسی یەکەم، ئەخنەس کوڕی شەریقی بەنو زوهرە و سوهەیلی کوڕی عەمری بەنو ئەمیر، ئەوانیش داواکارییەکەیان ڕەتکردەوە. هەردوو سەرکردەکە ڕایانگەیاند کە هۆکاری ئەمە پەیوەندی بە دژایەتیکردنی ئیسلامەوە نییە، بەڵکو زیاتر لە بنەماکانی خێڵەکی دەرچووە. ئەخنەس، هەرچەندە لە بەنو زوهرەدا ڕێزی زۆری لێدەگیرا، بەڵام ئەندامی هۆزەکە نەبوو و هەستی دەکرد کە ناتوانێت بە ناوی هۆزەکەوە بیپارێزێ، لە کاتێکدا سوهەیل دەیگوت خێڵەکەی لە لقێکی جیاوازی قوڕەیشەوە هاتووە لە چاو باقی قورەیشییەکانی مەککە و نەیدەتوانی محەممەد لە دژی ئەوان بپارێزێت.

دواتر پەیامی بۆ موتعیمی کوڕی عەدی سەرۆکی بەنو نەوفەل نارد. یەکێک بوو لەو پێنج سەرکردەی مەککە کە دەستپێشخەری کۆتایی هاتنی گەمارۆی مسوڵمانانیان کردبوو. موتعیم ڕازی بوو، ڕۆژی دواتر لەگەڵ کوڕ و کوڕەزاکانی چاوی بە محەممەد کەوت، پاشان بە تەواوی چەکدارەوە بە یاوەرییەوە ڕۆیشتنە مەککە. چوونە کەعبە کە موتعیم پاراستنەکەی ڕاگەیاند. لەگەڵ بینینی ئەمە، نەیاری پێشەنگی محەممەد، ئەبوجەهل بە موعتیم و خێزانەکەی گوت "ئەوەی تۆ دەیپارێزیت، ئێمە پارێزگاری لێدەکەین".

سەرچاوەکان

• Al-Mubarakpuri, Safiur-Rahman (2014-06-09). The Sealed Nectar. Translated by Abdul-Malik Mujahid. Darussalam Publishers.
• Armstrong, Karen (2007-12-18). Islam: A Short History. Random House Publishing Group. ISBN 978-0-307-43131-8.
• Lings, Martin (2006-10-06). Muhammad: His Life Based on the Earliest Sources. Inner Traditions/Bear. ISBN 978-1-59477-153-8.