چەمچەماڵ

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
چەمچەماڵ
Chamchamal
جمجمال
دیمەنی شارۆچکەی چەمچەماڵ
دیمەنی شارۆچکەی چەمچەماڵ
وڵات کوردستان[١]
 عێراق
پارێزگاسلێمانی
قەزاقەزای چەمچەماڵ
ناحیەناحیەی چەمچەماڵ(ناوەند)
بەرزایی
٧٠٩ مەتر (٢٬٣٢٦ پێ)
زمان و ئایین
 • زمانکوردی (سۆرانی)
 • ئایینسوننی شافعی

چەمچەماڵ ، شارۆچکەیەکە دەکەوێتە پارێزگای سلێمانی سەر بە ئیدارەی بەڕێوەبەری هەرێمی کوردستان. ئەم شارۆچکەیە پێشتر سەر بە پارێزگای کەرکووک بووە ، بەیەکێک لە ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق دادەنرێت.[٢]

مێژوو[دەستکاری]

شارۆچکەی چەمچەماڵ بە یەکێک لە شارۆچکە دێرینەکانی کوردستان و عێراق دەژمێردرێت و نزیکی ١٠ کم لە گوندی (چەرموو) وە دوورە کە بە یەکەم مەڵبەند دادەنرێت کە مرۆڤ کشتوکاڵی تێدا کردووە، ئەمەش بە ھێزترین بەڵگەیە بۆ دێرینی ئەم شارۆچکەیە کە لەو کاتەوە مرۆڤی تێدا نیشتەجێ بووە. ئەرگە چی لە ڕووی مێژووییەوە سەرچاوەی ئەوتۆمان نیە لەسەر ئەم شارۆچکەیە بەڵام بوونی قەڵایەک لە ناوەڕاستی شارەکە ڕاستی و دروستی دێرینی ئەم شارە دەسەلمێنێ بە تایبەتی پاش دۆزینەوەی چەند پارچە ئاسەوارێک کە مێژوکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانیەکان.

قائیمقامیەت بە یەکێک لە کۆنترین دەزگا میریەکان لەساڵی ١٨٥١ ئیمبراتۆریەتی عوسمانی و دەسەڵاتداران شاری چەمچەماڵیان کردوە بە قەزا پاشان گونێک دراوەتەو سەر با ناحیەی بازیان جارێکی ترو لە ساڵی ١٩٢٢ سەر لە نوێ کراوەتەوە بە قەزا تا ئێستاش قەزایە.

ناوی شارۆچکەکە[دەستکاری]

سەبارەت بە ناوی شارەکە چەندەین بیر و بۆچوون، بەلام زۆربەی لە خاڵێک یەکدەگرنەوە ئەوەیش وەکو باس دەکرێت کە لە کاتی خۆیدا ئەم ناوچەیە ڕەز و باخێکی زۆری تێدا بووە و ھەر ماڵێک لە سەر ڕەز و باخی خۆی بووە پاشان بە ھۆی لافاوێکی گەورەوە کە ئەم ناوچەیە دەگەڕێتەوە زۆربەی ڕەز و باخەکان لافاو ڕای دەماڵێ و خاپووری دەکات، بەڵام جارێکی تر و سەرلەنوێ ئەم شارە دروست دەکرێتەوە.

چەمچەماڵ لە کاتی فەرمانڕەوایی بابانەکان بەشێک بووە لە خاکی سلێمانی و ئەوان ھەڵیان سوڕاندووە تا ساڵی ١٨٥١ کە دەوڵەتی عوسمانی سلێمانی داگیر دەکات لە کاتی داگیر کردنی عێراق لە لایەن بەریتانیاوە ئەم شاررۆچکەیە خراوەتە سەر پارێزگای کەرکووک، لە کۆتاییی ساڵی ١٩٧٥ دووبارە ئەم شارۆچکەیە خراوەتەوە سەر پارێزگای سلێمانی

دەڵێن کەسێک ھەبووە لە چەمچەماڵ ناوی جەماڵ بوە باخێکی ھەبووە لە گەڵ چەمە ئاوێک بە ناوی ئەو نراوە کە ووتویانە چەمی جەماڵ بە مرووری زەمان کراوە بە چەمچەماڵ.

  • گوایە ووشەی چەمچەماڵ لە سێ بڕگە پێکھاتووە (چەم و چەم و ماڵ) کە شروشتی ناوجەکەش وەھایە کە چەم و شیوی زۆری تیادایە.
  • بەواتای خانوویەک لەسەر چەمێکی بچوک، لەئێستادا چەمێکی بچوک بەناو شارۆچکەکەدا تێپەڕ دەبێت.[٣]

دانیشتوانی چەمچەماڵ[دەستکاری]

ژمارەی دانیشتوانی چەمچەماڵ بە ناحیە و گوندەکانی دەورووبەریەوە ۲۰۰ ھەزار کەس دەبێت، دانیشتوانی ناو شاری چەمچەماڵیش نزیکی ٥٥ ھەزار کەس دەبێت.

سنووری جۆگرافیا[دەستکاری]

  • ئەندامی لیستی خاڵبەندکراو

شارۆچکەی چەمچەماڵ لە باکورەوە زنجیرە چیای هەنجیرە و دەربەندی بازیان و لە ڕۆژھەڵاتیش ڕووباری باسەڕە و زێی خوارویش ڕۆژئاوای ئەم شارەیە گردەکانی بانی مەقان باشووری سنوری جوگرافیای چەمچەماڵ دیاری دەکەن.

ھۆزە سەرەکیەکانی چەمچەماڵ[دەستکاری]

  1. شوانی
  2. جەباری
  3. ھەمەوەند
  4. مامڵێسی
  5. مەنمی
  6. شێخبزێنی
  7. کاکەیی
  8. جاف
  9. مەلازادە
  10. شێخ سمایلی
  11. شێخان
  12. کافرۆشی
  13. تاڵەبانی
  14. دەلۆ
  15. گێژ
  16. لەک
  17. سارت
  18. ھکزی
  19. زەنگەنە
تێبینی : گەورەترین هۆز لە چەمچەماڵ هۆزی (شوانی)ە وە زۆرترین ڕێژەی دانیشتوانی چەمچەماڵ پێکدەهێنن .

[٤]

چەمچەماڵ لە ڕووی ئابووریەوە[دەستکاری]

لە مێژەوە خەڵکی ئەم شارە خەریکی کاری کشتوکاڵی بوونەوە بژێوی خۆیان پێ پێدا کردووە بە تایبەت دانەوێڵە، وەکو گەنم و جۆ و نیسک و نۆک ، لە گەڵ ئەوەشدا ئاژەڵداریان کردوە و مەڕو مالاتیان بە خێو کردووە لە ئێستاشدا بەشێکی زۆریان بە کاری فەرمانبەرییەوە خەریکن، چەمچەماڵ لە کانزادا دەوڵەمەندە بە تایبەتی گازی سروشتی.

سەرچاوەکان[دەستکاری]

  1. ^ Kurdistan Regional Government. KRG.
  2. ^ میدیا, گوڵان. "چەمچەماڵ لەنێوان سلێمانی و گەرمیان و كەركوكدا". گوڵان مێدیا (بە سۆمالی). Retrieved 2022-04-02.
  3. ^ https://books.google.iq/books?id[بەستەری مردوو]
  4. ^ http://www.krso.net/Default.aspx ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.