قەزای بەردەڕەش

قەزای بەردەڕەش
قەزای بەردەڕەش
قەزا
	نەخشەی قەزای بەردەڕەش لە پارێزگای دھۆکدا ڕەنگی(قاوەیی تۆخ)
	قەزای بەردەڕەش
وڵات	کوردستان; عێراق
ھەرێم	ھەرێمی کوردستان
پارێزگا	پارێزگای دھۆک
مەڵبەند	بەردەڕەش
ڕووبەر
• سەرجەم	١٬٢٩٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥٠٠ میلی چوارگۆشە)
بەرزترین بەرزایی	٤٧١ مەتر (١٬٥٤٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٠)
• سەرجەم	١٥٢٬١٢٤
• چڕی	١١٢ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢٩٠ کەس لە میلی چوارگۆشە)
سەرناوی دانیشتوو	ئاکرێی
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (کورمانجی و سۆرانی)، عەرەبی، سوریانی
• ئایین	ئیسلام (سوننە و شیعە)، مەسیحی و ئێزیدی
• ب پ م(٢٠١٧)	٠،٧٥٨; بەرز · ٢٦مین
ناوچەی کاتی	UTC+3:30 (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+4:30 (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٠٩٦٤

قەزای بەردەڕەش (بە عەرەبی: قضاء بردةرش، بە ئینگلیزی: Bardarash District) یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای دھۆک، ھەرێمی کوردستان لە عێراق. ناوەندەکەی شارۆچکەی بەردەڕەشە.^[٢]^[٣]^[٤]^[٥]^[٦]

ناو

بەردەڕەش وشەیەکی لێکدراوە لە دوو وشەی(بەرد + ڕەش):

زۆر بۆچوون ھەن لەسەر ناوی بەردەڕەش لەوانەیە لەوەوە ھاتبێت کە خاکەکەی خاکێکی رەشە و زۆر بەپیتە بۆ کشتوکاڵ، یانیش لە شاخی ڕەشەوە ھاتووە کە شوێنێکە دەکەوێتە نزیک بەردەڕەش و کاتی خۆی ئەو شوێنە شوێنی گوند بووە.^[٧]
بۆچوونێکی دیکە ھەیە دەڵێت کە ناوی بەردەڕەش لە چیای بەردەڕەش ھاتووە کە دەکەوێتە ڕۆژھەڵاتی کوردستان و لەبەر وشکە ساڵی و بێ بارانییەوە خەڵکەکەی لە دەڤەری گەرمیان و شەقڵاوە و ڕەواندز ھاتوونەتە ئەم دەڤەرە و ناوەکەیان لەگەڵ خۆیاندا ھێناوە.^[٧]

جوگرافیا

قەزای بەردەڕەش دەکەوێتە باشووری ڕۆژھەلاتی پارێزگای دھۆک و دەکەوێتە نێوان زێی گەورە لەلای ڕۆژھەڵات و ڕووباری خازر لەلای ڕۆژاوا و سنووری قەزاکە بەم شێوەیە:

لە باکوورەوە: قەزای ئاکرێ.
لە ڕۆژھەلاتەوە: قەزای پیرمام و قەزای خەبات.
لە ڕۆژاواوە: قەزای شێخان و قەزای مووسڵ و قەزای حەمدانیە.
لە باشوورەوە: قەزای مەخموور و قەزای حەمدانیە.^[٨]

مێژوو

لەبەر ئەوەی شوێنی بەردەڕەش شوێنێکی ستراتیژییە و دەکەوێتە نێوان شاری مووسل و قەزای ئاکرێ و ھەردوو پارێزگای دھۆک و ھەولێری پایتەخت پێکەوە دەبەستێتەوە، و ڕووبەری دەڤەرەکە ٣٩٩٬٢٠٠ دۆنم زەوی کشتوکاڵییە و ژمارەی دانیشتوانی زیاتربوو لە ١٣٠٬٠٠٠ کەس، و لەبەر تێپەڕبوونی ١١٦ ساڵ بەسەر بە ناحیە بوونی، بڕیاری بە قەزای بوونی بەردەڕەش دەرچوو لەلایەن حکوومەتی ھەرێمی کوردستانەوە.^[٧] بەپێی بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان کابینەی پێنجەم، ژمارە ١٠ لە ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ بەردەڕەش بوو بە قەزا و دوو ناحیەی نوێش ھاتنە دامەزراندن لەگەڵ بەستنەوەی ناحیەی کەلەک بە بەردەڕەش؛ و ئێستاش قەزای بەردەڕەش لەم سێ ناحیە یە پێک دێت:

لە دوای دەرچوونی بڕیاری بە قەزا بوونی بەردەڕەش، لە ڕێورەسمێکدا لە ٨/٤/٢٠٠٧ بڕیارەکە جێبەجێ کرا و مازن محەممەد سەعید وەکو یەکەم قایمەقامی قەزای بەردەڕەش دەستنیشان کرا.

کارگێڕی

ناحیەی ناوەندی قەزای بەردەڕەش

زمزمۆک
مەم و زین
ئامیان
ئامیانۆک
شیوەرە
زەوی ڕەش
کانیلان

ناحیەی دارەتوو

دارەتوو یەکێکە لەو ناحیانەی کە لە دوای بە قەزابوونی بەردەڕەش بووەتە ناحیە، و ژمارەی دانیشتوانی زیاترە لە ٢٨٬٨٢٦ کە و لە ٢٩ گوند پێکھاتووە:

قادسیە کچکە، قادسی زێباری
قادسیە گەورە
بارەوان گچکە
بارەوان گەورە
بەنێنان
بیۆک
تربە سپی
خارووک
خرابە یاسین
خەندەک
دالەڕێ
درین بۆت
دووگوندان گچکە
دووگوندان گەورە
دووسەرە
زەنگەنان
شەمسەخڕ
شێخالک
کۆراو
کەونەباک
کێلی
گربدەو کەون
گربدەو نوێ
گردەپان
گەلووک
گۆمەزەرد
گوندی ئەحمەد بەگ
مۆریلان
ھەنجیرۆک کەون
ھەنجیرۆک نوێ

ناحیەی ڕۆڤیا

ڕۆڤیا یەکێکە لە ناحیەکانی قەزای بەردەرەش و ژمارەی دانیشتوانی زیاترە لە ٢٩ ھەزار کەس و لەم گوندانە پێکھاتووە:

یەکمالە
کانی ئەسپان گچکە
دولیجان گەورە
دولیجان ێالح
دولیجان کتو
دولیجان تارق
زیلکە عەبدولعەزیز
کانی ئەسپان گەورە
قەرەناز
گرگە جوو
نەزراوە
جوجەر گەورە
دیناران
جوجەر گچکە
ئۆمەرسێنان
کەندالەسۆر
جەنگە
گربەویل گەورە
پەلاسان
شێخانۆک
گربەویل گچکە
توبزاوە گەورە
تۆبزاوە گچکە
سێگردک
عەلیشانە
خرابە یاسین
پیربوب
ئیسماوە
خرابە سەعدوون
دۆستەک
بامەڕزێ
بەردەسۆر
حەسەنییە
خەمیس گچکە
بەردە زیو
ئەللاھی
پیرچاوش
چەمە
خرابە واش
دەربیستان گەورە
گریگا
دەربیستان گچکە
ھزار جووت

ناحیەی کەلەک

کەلەک لە ساڵی ١٨٨٠ سەر بە دەڤەری شێخان بوو، و لە ساڵی ١٩٣٠ بە قەزای ئاکرێوە بەستراوە تاوەکو ١٩٦٨ کە جارێکی تر بەستراوەتەوە بە قەزای حەمدانییە. کەلەک لە ساڵی ١٩٧٢ بووەتە ناحیە و ٢٨ گوند لەخۆی دەگرێت و سەر بە قەزای حەمدانییە بووە، تاوەکو ١١ی حوزەیرانی ١٩٨٧ ناحیەی کەلەک ھەڵوەشێندرایەوە و لەگەڵ ھەر ٢٨ گوندەکانی بەسترانەوە بە سەنتەری قەزای حەمدانییەوە، لە دوای ڕاپەرینی بەھاری ١٩٩٠، کەلەک لەگەڵ چەند گوندێکی وەکو کەورە سۆر، گەویلان بۆت، کۆمەڵگای بشیریان ئازادکران و لە ساڵی ١٩٩٧ بە بڕیارێکی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بە قەزای ئاکرێ بەسترایەوە. لەدوای بە قەزا بوونی بەردەڕەشیش، کەلەک بە قەزای بەردەڕەش بەسترایەوە. ژمارەی دانیشتوانی ئەم ناحیەیە زیاترە لە ٣١٬٣٠٥ کەس و لەم گوندانە پێکھاتووە.^[٧]

کومەڵگای بشیریان
شێخەمیر
کەورەسۆر
بەدەنەی بچووک
بەدەنەی گەورە
گەویلان بۆتان
گەویلان ئازاد
ترجلە
ئاج قەلا گەورە
زەھرە خاتوون
گوبەیبا
نازمییە
مفتییە
خازری نوێ
ئاچ قەلا بچووک
زەنگل
بحرە (شیرەکان)
گولە بۆر
تەل ئەسوەد گچکە (تل اسود)
تەل ئەسوەد گەورە
تولەبەن
گەزەکان
جەمە کور
قەسرۆک
حەسەن شام
تورکماس
سێودینان
مەنگووبە
عەلیاوە

سەرچاوەکان

^ «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
^ د.عەبدوڵڵا غەفوور. «جوگرافیای کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ ناوەندی زانیارییە مرۆییە ھاوبەشەکان. «نەخشەی ھەرێمی کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان. «یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ IOM. «رووپێوی دیمۆگرافی لە ھەرێمی کوردستان 2017» (PDF) (بە ئینگلیزی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ د.عەبدوڵڵا غەفوور. «پێکھاتەی نەتەوەیی دانیشتوان لە باشووری کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ «مێژوویا بەردەرەش» (بە کوردی). ماڵپەڕی پارێزگای دھۆک.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) .
^ openstreetmap. «قەزای بەردەڕەش» (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[GlobalDataLab-1] «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[2] د.عەبدوڵڵا غەفوور. «جوگرافیای کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[3] ناوەندی زانیارییە مرۆییە ھاوبەشەکان. «نەخشەی ھەرێمی کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[4] دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان. «یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[5] IOM. «رووپێوی دیمۆگرافی لە ھەرێمی کوردستان 2017» (PDF) (بە ئینگلیزی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[6] د.عەبدوڵڵا غەفوور. «پێکھاتەی نەتەوەیی دانیشتوان لە باشووری کوردستان» (PDF) (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[test-7] ئ ^ا ^ب ^پ «مێژوویا بەردەرەش» (بە کوردی). ماڵپەڕی پارێزگای دھۆک.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) .

[8] streetmap. «قەزای بەردەڕەش» (بە کوردی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

ب و د قەزا و ناحیەکانی پارێزگای دھۆک
کوردستان > باشوور
قەزای دھۆک (ناوەند)	ناحیەی زاویتە ناحیەی مانگێشک
قەزای ئاکرێ	ناحیەی ناوەندی قەزای ئاکرێ ناحیەی بجیل ناحیەی دینارتێ ناحیەی گردەسێن
قەزای ئامێدی	ناحیەی ناوەندی قەزای ئامێدی ناحیەی دێرەلووک ناحیەی کانی ماسێ ناحیەی بامەڕنێ ناحیەی سەرسەنگ ناحیەی چەمانکێ ناحیەی شیلادزێ
قەزای شێخان	ناحیەی ناوەندی قەزای شێخان ناحیەی ئەترویش ناحیەی باعەدرێ ناحیەی قەسرۆک ناحیەی زێلکان ناحیەی کەلەکچی
قەزای بەردەڕەش	ناحیەی ناوەندی قەزای بەردەڕەش ناحیەی ڕۆڤیا ناحیەی کەڵەک ناحیەی دارەتوو
قەزای زاخۆ	ناحیەی باتیفا ناحیەی باتێل ناحیەی دەرکار ناحیەی ڕزگاری
قەزای سێمێل	ناحیەی ناوەندی قەزای سێمێل ناحیەی فەیدیێ ناحیەی خانکێ
قەزای باتیفا	ناحیەی ناوەندی قەزای باتیفا ناحیەی بێگۆڤا
ناوەند: دھۆک، شارۆچکەکان: زاخۆ، ئامێدی، ئاکرێ، شێخان، بەردەڕەش، سێمێل