بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ناحیەی تازەخورماتوو

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ناحیەی تازەخورماتوو
بە عەرەبی: ناحیة تازة خورماتو
بە ئینگلیزی: Taza Khurmatu subdistrict
جێگەی ناحیەی تازەخورماتوو لە پارێزگای کەرکووکدا
Map
ناحیەی تازەخورماتوو
پۆتانەکان: 35°18′08″N 44°19′35″E / 35.30236°N 44.32637°E / 35.30236; 44.32637پۆتانەکان: 35°18′08″N 44°19′35″E / 35.30236°N 44.32637°E / 35.30236; 44.32637
وڵات عێراق
ھەرێمی فێدراڵ کوردستان
(باشووری کوردستان)
(ناوچە جێناکۆکەکان) [١]
پارێزگاکەرکووک
قەزاقەزای کەرکووک
مەڵبەندتازەخورماتوو
ژمارەی گوندەکان١٨
بوون بە ناحیە١٩٦٠
دەسەڵات
 • بەڕێوەبەری ناحیەحسێن عادل
ڕووبەر
 • سەرجەم٢٦٨ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٠٣ میلی چوارگۆشە)
بەرزایی
٢٣٥ مەتر (٧٧١ پێ)
بەرزترین بەرزایی
٢٧٨ مەتر (٩١٢ پێ)
نزمترین بەرزایی
١٩٤ مەتر (٦٣٦ پێ)
ژمارەی دانیشتووان
 • سەرجەم٣٧،٤٤٣
 • چڕی٥٠٫٧ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٣١ کەس لە میلی چوارگۆشە)
زمان و ئایین
 • زمانکوردی (سۆرانیتورکمانی و عەرەبی
 • ئایینئیسلام(سوننە و شیعە) و یارسان
 • ب پ م(٢٠١٧)٠٫٧٠٦[٢]
بەرز · ٢ەم بۆ ١٧
ناوچەی کاتیUTC+٣ (ناوچەی کاتی)
 • ھاوین (DST)UTC+٣ (ھاوین)
تەلەفۆن٩٦٤+
وێبگەhttp://www.kirkuk.gov.iq/ku/

ناحیەی تازەخورماتوو یەکێکە لە حەوت ناحیەی قەزای کەرکووک لە پارێزگای کەرکووک لە باشووری کوردستان(ناوچە جێناکۆکەکان) لە عێراق. ناوەندەکەی شاری تازەخورماتووە.[٣][٤]

ناوی ئەم ناحیەیە لە ناوەندەکەیەوە وەرگیراوە کە ئەویش شارەدێی تازەخورماتووە. دوو بۆچوون ھەیە لەسەر ناوی ئەم شارەدێیە:

  • جیاوازی ھەیە لە بنەچەی ناوی (خورماتوو)، دەگوترا سەرچاوەی ناوی (خورما-تی) یان (خورماتوو) لە وشەی (خورما) و (توو) وەرگیراوە، وشەیەکی کوردییە، بۆیە مانای گشتی ئەوەیە، تووەکان بە قەبارەی خورما گەورەن. لەو شوێنەی ھەرکەسێک لە باخەکانی شارەوە چاودێری دار تووەکان بکات کە زۆریان نەماوە، توو بە قەبارەی خورما ھەیە.
  • جگە لەوەش بۆچوونێکی تر ھەیە کە پێی وایە بنەچەی ئەو ناوە ئاشورییەکی دێرینە، وەک چۆن ئەو شارەدێیە پێشتر ناوی (خەیر مەتی)ی لەسەر بووە، بۆیە نووسراوە و ڕۆژنامەکان بۆ (خورماتوو و خورماتی)، وە زیاد دەکرێت بۆی (توز یان دووز) دوای دۆزینەوەی خوێی تیایدا دواتر ، کەواتە مانای گشتی بریتییە لە (خوێ خەیر مەتی) یان (قەڵای خەیر ماتی).[٥]

جوگرافیا

[دەستکاری]

ناحیەی تازەخورماتوو ھاوسنوورە لەگەڵ؛

ڕووبەر

[دەستکاری]

ڕووبەری ئەم ناحیەیە (٢٦٨کم٢)یە لە (٢٫٦٪) پارێزگای کەرکووک پێکدەھێنێت و (٨٪) قەزای کەرکووک پێکدەھێنێت.[٧]

دانیشتوان

[دەستکاری]

دانیشتوانی ئەم ناحیەیە لە کورد، تورکمان و عەرەب پێکھاتووە، بە پێی پێشبینی دەستەی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی حکوومەتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢١ دانیشتوانی ئەم ناحیەیە (٣٧،٤٤٣)کەسە. لە (٢٫١٪)ی دانیشتوانی پارێزگای کەرکووک و (٣٫١٪)ی دانیشتوانی قەزای کەرکووک پێکدەھێنێت.[٨][٩]

  • لە ڕووی دانیشتوانەوە لە سەر ئاستی (چوارەم)ە لە حەوت ناحیەی قەزای کەرکووک.

مێژوو

[دەستکاری]

سەردەمی کۆماری (١٩٥٨ - ١٩٩٠)دا

[دەستکاری]

سەردەمی ئینگلیز و پاشایەتی چل ساڵی خایەند، تێیدا پەیکەری کارگێڕی یەکە کارگێڕییەکانی دەوڵەت جێگیرکرایەوە و زۆربەی گۆڕانکارییە کارگێڕییەکانی بە مەبەستی کارگێڕی بوو. لە بەرواری ١٤\٧\١٩٥٨دا سەردەمێکی نوێ لە عێراقدا دەستی پێکرد، سیستەمی پاشایەتی گۆڕدرا بە کۆماری، لەم سەردەمەدا زۆرترین گۆڕانکاری لەم وڵاتەدا ئەنجامدرا، لە بواری فکری و سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی. ئەم گۆڕانکارییانەش ڕاستەوخۆ ڕەنگدانەوەی بە سەر بواری کارگێڕیدا ھەبوو، زۆرترین ڕەنگدانەوەشی لە لیوای کەرکووکدا ھەبوو، بۆیە زۆرترین گۆڕانکاری کارگێڕی تیایدا ئەنجامدرا.[١٠]

ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی عەبدولکەریم قاسم (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی عەبدولسەلام عارف، دواتر براکەی عەبدولڕەحمان عارف (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، ئەحمەد حەسەن بەکر (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و سەددام حوسێن (١٩٧٩ - ٢٠٠٣). کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە سیاسەتی عێراق، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی کوردستان بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو، بەتایبەت ئەوانەی دەوڵەمەند بوون بە سامانە سروشتییەکان.[١١]

کارگێڕی

[دەستکاری]

ناحیەی تازەخورماتوو لە ڕووی کارگێڕییەوە پێکھاتووەلە (١٨) گوند.[١٦]

ئەمانەش ببینە

[دەستکاری]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «Kurdistan Regional Government». KRG. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
  2. ^ «Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
  3. ^ https://cosit.gov.iq/documents/AAS2021/1.pdf
  4. ^ https://reliefweb.int/map/iraq/iraq-kirkuk-district-reference-map-2020-15-july-2020
  5. ^ https://web.archive.org/web/20200928162754/https://books.google.com.sa/books?id=QsQ7DwAAQBAJ&pg=PT108&dq=معنی+طوزخورماتو&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi7nuqpn4zsAhWJ2aQKHSlQAzAQ6AEwAXoECAAQAg#v=onepage&q=معنی%20طوزخورماتو&f=true
  6. ^ https://www.openstreetmap.org/relation/11069472#map=12/35.2807/44.2643
  7. ^ https://cosit.gov.iq/documents/AAS2021/1.pdf
  8. ^ https://cosit.gov.iq/ar/2018-12-19-08-39-42
  9. ^ مەحموود إسماعیل محمد شھاب. «إمکانیة الوصول و الأتصال لعقد شبکة طرق السیارات فی محافظة کرکوک» (بە عەرەبی). لە ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  10. ^ شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ. «ئەتڵەسی کارگێڕی باشووری کوردستان(پارێزگای کەرکووک، دیالە و کووت)» (بە کوردی). لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  11. ^ شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ. «ئەتڵەسی باشووری کوردستان» (بە کوردی). لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
  12. ^ http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/210.html
  13. ^ http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/479.html
  14. ^ http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/5976.html
  15. ^ http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/15066.html
  16. ^ د.عەبدوڵا غەفور. «گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٧٧دا» (PDF) (بە کوردی).{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)