قەزای زاخۆ

قەزای زاخۆ
قەزای زاخۆ
قەزا
	نەخشەی قەزای زاخۆ لە پارێزگای دھۆکدا ڕەنگی(پەمەیی)
	قەزای زاخۆ
وڵات	کوردستان; عێراق
ھەرێم	ھەرێمی کوردستان
پارێزگا	پارێزگای دھۆک
مەڵبەند	زاخۆ
ڕووبەر
• سەرجەم	١٬٢٩٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە (٥٠٠ میلی چوارگۆشە)
بەرزترین بەرزایی	٤٧١ مەتر (١٬٥٤٥ پێ)
ژمارەی دانیشتووان (٢٠١٠)
• سەرجەم	٢٣٧٬٢٣٦
• چڕی	١١٢ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (٢٩٠ کەس لە میلی چوارگۆشە)
سەرناوی دانیشتوو	ئاکرێی
زمان و ئایین
• زمان	کوردی (کورمانجی و سۆرانی)، عەرەبی، سوریانی
• ئایین	ئیسلام (سوننە و شیعە)، مەسیحی و ئێزیدی
• ب پ م(٢٠١٧)	٠،٧٥٨; بەرز · ٢٦مین
ناوچەی کاتی	UTC+3:30 (ناوچەی کاتی)
• ھاوین (DST)	UTC+4:30 (ھاوین)
تەلەفۆن	٠٠٩٦٤

قەزای زاخۆ یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای دھۆک لە عێراق. ناوەندەکەی شاری زاخۆیە. لە ساڵی ٢٠١٠دا، ژمارەی دانیشتووانی ئەم قەزایە ٢٣٧٬٢٣٦ کەس بووە. قەزاکە لە چوار ناحیە پێکھاتووە:

ناو

ناوی ئەم قەزایە لە ناوەندەکەیەوە وەرگیراوە، کە شاری زاخۆیە.

ھەندێک لە زمانناسان پیان وایە زاخۆ واتای ھێز و تواناییە و بە ناوی چیای "زاخ"ەوە ناونراوە.
ھەندێکی تر پێیان وایە کە سەرکردەی زەینەفۆن بە ناوی "زاخاریۆس" بەو ناوچەیە تێپەڕ بووە و بۆیە ئەو ناوچەیە ناونراوە "زاخا" بەپێی تێپەڕبوونی کات ناوەکە گۆڕانکاری بەسەردا ھاتووە و بووە بە "زاخۆ"،
بۆچوونێکی تریش ھەیە کە زمانناسان خستوویانەتەڕوو ئەویش ئەوەیە کە ڕەچەڵەکی ناوی زاخۆ دەگەڕێتەوە بۆ وشەی ئارامی سوریانی "زاخۆسا/زاخوثا" کە واتای "سەرکەوتن"ە.
ناوی زاخۆ، یان زاخۆتا، لە زمانی سوریانیدا، بە واتای سەرکەوتن دێت، کە دەشێت ھێمایەک بووبێت بۆ زاڵ بوونیان بەسەر ئیسرائیلییەکان. ھەروەک ڕێژەیەکی بەرزی دانیشتوانی زاخۆ، تا سەرەتاکانی دروست کردنی دەوڵەتی عێراقیش، ھەر جوو بوون. گوایا ناوەکە لە (زاخۆتا)ی ئارامییەوە ھاتووە، بە واتای (سەرکەوتن). واتا شوێنەکە دەبێت مەیدانی سەرکەوتنی لەشکرێک بووبێت، بە سەر دوژمنانیدا. یان ئاشوورییەکان، وەک سوکایەتی کردن بە دیلە جووەکانی ژێر دەستەیان، ئەم ناوەیان لە شوێنی بە زۆر نیشتەجێ کردنیان ناوە.^[٢]

جوگرافیا

قەزای زاخۆ ھاوسنووری لەگەڵ:

لە باکوورەوە پارێزگای شرنەخ لە باکووری کوردستان.
لە باشوورەوە قەزای دھۆک و قەزای سێمێل.
لە ڕۆژھەڵاتەوە قەزای ئامێدی.
لە ڕۆژاواوە پارێزگای شرنەخ لە باکووری کوردستان و پارێزگای حەسیچە لە ڕۆژاوای کوردستان.^[٣]

مێژوو

شاری زاخۆ بۆ سەدان ساڵ، شوێنی گردبوونەوەی ئەو جووانە بووە، کە ئاشوورییەکان لە شاری ئورشەلیم، بۆ کوردستانیان ڕاگواستن.

لە دەقەکانی تەوراتیشدا، ئاوا ئاماژە بۆ ئەو ڕووداوە کراوە: (لە ساڵی حەوتەمی ھۆشەع دا، پاشای ئاشوور، سامیرەی گرت. ئیسرائیلییانی بۆ ئاشوور ڕاگواست و لە ھەلا و سەر خاپور و ڕوباری گوزان و شارەکانی ماد، نیشتەجێی کردن). لێرەدا بە ڕوونی دەردەکەوێت، کە لە دەوروبەری ساڵی ٧٢٠پ.ز، جووەکان بۆ یەکەمینجار لە مێژووی مێزۆپۆتامیادا، ڕاستەوخۆ لە کوردستان نیشتەجێ کراون، بێگومان ئەمەش زۆر پێش دیلییەتی بابل بووە. بە گومانی زۆر، دیلانی جووی سامیریی، لە چەند شوێنێکی کوردستان، بڵاوکراونەتەوە. بەشێکی گرنگیان، لە (زاخۆ) نیشتەجێ کراون.

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

^ «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.
^ ‎جەمال بابان. «أصول أسماء المدن و المواقع العراقیة؛ الجزء الاول» (PDF) (بە عەرەبی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ https://www.openstreetmap.org/relation/3376283#map=10/37.1888/42.7856

ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دھۆک بۆ سالی ٢٠١٠^{[بەستەری مردوو]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}^{[بەستەری مردووی ھەمیشەیی]}، دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

دەروازەی عێراق

[GlobalDataLab-1] «Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab». hdi.globaldatalab.org (بە ئینگلیزی). لە ١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ھێنراوە.

[2] ‎جەمال بابان. «أصول أسماء المدن و المواقع العراقیة؛ الجزء الاول» (PDF) (بە عەرەبی). لە ٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[3] ttps://www.openstreetmap.org/relation/3376283#map=10/37.1888/42.7856

[١]

[٢]

[٣]

ب و د قەزا و ناحیەکانی پارێزگای دھۆک
کوردستان > باشوور
قەزای دھۆک (ناوەند)	ناحیەی زاویتە ناحیەی مانگێشک
قەزای ئاکرێ	ناحیەی ناوەندی قەزای ئاکرێ ناحیەی بجیل ناحیەی دینارتێ ناحیەی گردەسێن
قەزای ئامێدی	ناحیەی ناوەندی قەزای ئامێدی ناحیەی دێرەلووک ناحیەی کانی ماسێ ناحیەی بامەڕنێ ناحیەی سەرسەنگ ناحیەی چەمانکێ ناحیەی شیلادزێ
قەزای شێخان	ناحیەی ناوەندی قەزای شێخان ناحیەی ئەترویش ناحیەی باعەدرێ ناحیەی قەسرۆک ناحیەی زێلکان ناحیەی کەلەکچی
قەزای بەردەڕەش	ناحیەی ناوەندی قەزای بەردەڕەش ناحیەی ڕۆڤیا ناحیەی کەڵەک ناحیەی دارەتوو
قەزای زاخۆ	ناحیەی باتیفا ناحیەی دەرکار ناحیەی ڕزگاری
قەزای سێمێل	ناحیەی ناوەندی قەزای سێمێل ناحیەی باتێل ناحیەی فایدە
ناوەند: دھۆک، شارۆچکەکان: زاخۆ، ئامێدی، ئاکرێ، شێخان، بەردەڕەش، سێمێل