میرنشینی گێل
میرنشینی گێل[١] لە دەوروبەری (١٠٤٩–١٨٦٤) میرنشینێکی کوردی بوو لە دەوروبەری شارۆچکەی گێل کە لەلایەن پیر مەنسوور (لەدایکبووی ٩٨٩ ز)[٢]دامەزرا کە شارۆچکەکەی لە دەوروبەری ساڵی ١٠٤٩ داگیرکرد.[٣] پیر مەنسوور بانگەشەی ئەوە دەکات کە نەوەی پێغەمبەر محمدە و لە ساڵی ١٠٤٩ لە ھەکارییەوە (دەوروبەری چیای شنگال) لەو ناوچەیە نیشتەجێ بووە، نەوەکانی پیر مەنسوور بۆ ماوەی نزیکەی ھەشت سەدە فەرمانڕەوایی گێلیان کرد. لە سەردەمی دەسەڵاتی میر محەممەددا، میرنشینەکە بەرەو باشوور فراوان بووبوو بۆ قەرەژداخ، پالۆ و خارپێت بەرەو باکوور، چەرموک و ناوچەی نێوان ھێنێ لە ڕۆژائاوا و لجێ لە ڕۆژھەڵات.
مێژوو
[دەستکاری]لە سەردەمی مەروانییەکاندا، کوردانی ھۆزەکانی حومەیدییە و بێشنڤییە و زۆزانییە لە گێل نیشتەجێ بوون و پێکھاتەی ناوچەکەیان گۆڕی بە زیانی دانیشتووانی ئەرمەنی و یۆنانی و زمانی سریانی. ھەر لەم قۆناغەدا بوو کە پیر مەنسوور لە شارۆچکەی پیران نیشتەجێ بوو کە کوردانی ھۆزی مێردسانی تێدا دەژیا. پیر مەنسوور لە کۆتاییدا بەھۆی سەرسامبوونیان بە کارەکانی بووە سەرکردەیان. ھەروەھا پیر مەنسوور دەبوو بە مورشید (بەشێکە لە سوفی ئاماژەیە بۆ ڕێبەرێکی ڕۆحی)، پێگەیەک کە کوڕ و جێنشینەکەی دەیھێشتەوە. ھەر لە ماوەی دوو فەرمانڕەوای داھاتوودا پیر موسا کوڕی پیر مەنسوور و نەوەکەی پیر بەدیر، کە میرنشینی گێل دامەزرا. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پشتگیرییەی لە ھۆزە جیاوازەکانەوە وەرگیراوە لەوانە مێردەسانەکان و سەرکردایەتیکردنیان لەسەر سۆفییاتی.
ھەرچەندە دەسەڵاتی پیر بەدیر (نەوەی پیر مەنسوور) کورت بوو لەو کاتەوەی کە لە کاتی گەمارۆدانی خاکی سەلجوقییەکان لە ساڵی ١٠٨٧ کوژرا. لە شوێنی ئەو میر بەلدوکی کوڕی گرتەوە کە دوای مردنی پیر بەدیر لە دەربەدەریدا لەدایکبوو. دایکی بەلدوک دوای منداڵبوون کۆچی دوایی کرد و لەلایەن ھۆزی مێردەسانەوە بەخێو کرا. تا ئەو کاتەی میری گێل ئیبراھیم بوو بە ئەمیر مێردەسان وازی لە نازناوی «پیر» ھێنا بۆ «ئەمیر». دوای مردنی میر ئیبراھیم، میرنشینەکە لە نێوان سێ کوڕەکەیدا ھاوبەش بوو.
میرنشینی گێل و دەوڵەتی ئەققۆییونی پەیوەندی دۆستانەیان ھەبوو. دواتر میرنشینەکە لەلایەن سەفەوییەکانەوە دەستی بەسەردا گیرا، کە دواتر کەوتەوە دستی بە سوڵتان سەلیمی یەکەم لەدەستدا، عوسمانییەکان ڕێگەیان بە خەڵکی ناوچەکەی میرنشینەکە دا خۆیان حوکم بکەن و دەستوەردانیان نەکرد و لە سیستەمی تەمیر (وەکو پارەدان وابوو بۆ عوسمانییەکان) دەبەخشرا. کاتێک عوسمانییەکان دەستیان کرد بە لەدەستدانی زەوی لە نیمچە دوورگەی باڵکان، دەستی کرد بە دامەزراندنی پیاو لە گێل لە کۆتاییدا کۆتایی بە پێگەی تایبەتی خۆی ھێنا. لە ساڵی ١٨٦٤دا ھەموو ئیمتیازاتەکانی ھەڵوەشێنرانەوە و میرنشینەکە ھەڵوەشایەوە.
ئەمانەش ببینە
[دەستکاری]سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ http://isamveri.org/pdfdrg/D00477/2014_35/2014_35_GORDUKYE.pdf ٥ی ئایاری ٢٠٢٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ کوردیپێدیا، Kurdipedia-. «پیر مەنسوور - پیرمەسوور». Kurdipedia.org. لە ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ ڤلادیمێر، مینۆرسکی (١٩٧٨). تورک و ئێران و قەفقاز لە سەدەکانی ناوەڕاستدا. لەندەن: چاپی ڤاریۆروم. ISBN 0-86078-028-7.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر)
