لیتوانیا

لیتوانیا
لیتوانیا
بە لیتوانی: Lietuvos Respublika
بەشێکە لە	Baltic states، یەکێتیی ئەورووپا، European Economic Area، ئەورووپای باکوور
دامەزران	١١ی ئازاری ١٩٩٠
ناو بە زمانی فەرمی	Lietuva
کورتەناو	Литва، 🇱🇹
زمانی فەرمی	زمانی لیتوانی
سروودی نیشتمانی	Tautiška giesmė
Culture	culture of Lithuania
دروشم	Vienybė težydi
کیشوەر	ئەورووپا
وڵات	لیتوانیا
پایتەخت	ڤیلنیوس
ناوچەی کاتی	UTC+02:00، UTC+03:00
ناوچەی جوگرافی	Baltic states
پۆتانی شوێن	٥٥°١٢′٠″N ٢٤°٠′٠″E
Coordinates of easternmost point	٥٥°١٧′٧″N ٢٦°٥٠′٦″E
Coordinates of northernmost point	٥٦°٢٧′٠″N ٢٤°٥٢′٤٨″E
Coordinates of southernmost point	٥٣°٥٣′٤٩″N ٢٤°٢١′٧″E
Coordinates of westernmost point	٥٥°١٦′٥٢″N ٢٠°٥٧′١٥″E
بەرزترین خاڵ	Aukštojas Hill
Lowest point	Nemunas Delta
شێوەی بنەڕەتیی حکوومەت	semi-presidential system، پەرلەمانی کۆماری
Office held by head of state	President of the Republic of Lithuania
سەرۆکی حکوومەت	Gitanas Nausėda
نووسینگەی بەڕێوەبردن	Prime Minister of Lithuania
سەرۆک	ئنگریدا سیمۆنیتە
Executive body	Government of Lithuania
ئەنجومەنی یاسادانەر	Seimas
Central bank	Bank of Lithuania
دانیشتووان	٢٬٨٦٠٬٠٠٢
دراو	یۆرۆ
ھاوسنوورە لەگەڵ	بیلاڕووس، لاتڤیا، پۆڵەندا، ڕووسیا، سوێد
Driving side	right
Electrical plug type	Europlug، Schuko
جێگەی دەگرێتەوە	Lithuanian Soviet Socialist Republic، یەکێتیی سۆڤیەت
زمانەکان	Samogitian، زمانی لیتوانی، Lithuanian Sign Language، زمانی ڕووسی، Karaim
ڕووبەر	٦٥٬٣٠٠±١ کیلۆمەتر چوارگۆشە
وێبگە	https://lietuva.lt، https://www.lietuva.lt/en/
ھاشتاگ	Lithuania
پاوانی ئینتەرنێتی	.lt
وەسفی ئاڵا	flag of Lithuania
وەسفی نیشان	coat of arms of Lithuania
Geography of topic	geography of Latvia
Patron saint	Saint Casimir
Railway traffic side	right
ئابووری بابەت	economy of Lithuania
دیمۆگرافیای بابەت	demographics of Lithuania
کۆدی مۆبایلی وڵات	246
کۆدی تەلەفۆنی وڵات	+370
Trunk prefix	8
Emergency phone number	112، 02
GS1 country code	477
کۆدی تابلۆی ئۆتۆمۆبیل	LT
Maritime identification digits	277
ناسنامەی زاراوەی NCI	C16799
Category for honorary citizens of entity	Category:Honorary citizens from Lithuania
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

پۆتانەکان: 54°54′N 25°19′E / 54.900°N 25.317°E / 54.900; 25.317 (Purnuškės (centre of gravity)) لیتوانیا، بە فەرمی کۆماری لیتوانیا (بە لیتوانی: Lietuvos Respublika)، وڵاتێکە لە ناوچەی باڵتیک لە باکووری ئەورووپا، ئەندامی یەکێتیی ئەورووپا، ئەنجومەنی ئەورووپا، ناوچەی یۆرۆ، ناوچەی شنگن، ناتۆ و ڕێکخراوی ھاوکاری و گەشەپێدانی ئابووری، و ئەندامی بانکی وەبەرھێنانی وڵاتانی باکووری ئەورووپایە، و بەشێکە لە ڕێکخراوی ھاوکاری باکووری ئەورووپی و وڵاتانی باڵتیک.

لیتوانیا یەکێکە لە وڵاتانی باڵتیک. ئەم وڵاتە دەکەوێتە کەنارەکانی باشووری ڕۆژھەڵاتی دەریای باڵتیک، لە ڕۆژھەڵاتی سوێد و دانمارک. لە باکوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ لاتڤیا، لە ڕۆژھەڵات و باشوورەوە لەگەڵ بیلاڕووس، لە باشوورەوە لەگەڵ پۆڵەندا و لە باشووری ڕۆژاواوە لەگەڵ کالینینگراد (پارێزگەیەکی ڕووسیا) ھاوسنوورە.

لە ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتووانی لیتوانیا دەگاتە ٦،٦٤٢،٧٧٨ کەس و پایتەخت و گەورەترین شاری لیتوانیا ڤیلنیسە. شارە گەورەکانی دیکە بریتین لە کاوناس و کیلیپێدا.

لیتوانییەکان گەلی باڵتیکن. زمانی فەرمی زمانی لیتوانییە، یەکێکە لە دوو زمانی زیندووەکە کە تەنیا ھەردووکیان ماونەوەتەوە لە لقی باڵتیکی بنەماڵەی زمانی ھیندی و ئەورووپی، ئەوی دیکەیان زمانی لاتیڤییە.^[١]

بۆ چەندین سەدە کەنارەکانی باشووری ڕۆژھەڵاتی دەریای باڵتیک لەلایەن ھۆزە جیاوازەکانی باڵتیکەوە نیشتەجێ بوون. لە ساڵی ١٢٣٠ی زایینی زەوییەکانی لیتوانیا لەلایەن مینداوگاسەوە یەکخران و شانشینی لیتوانیا لە ٦ی تەممووزی ١٢٥٣ دامەزرا، لە ماوەی سەدەی ١٤دا دۆقایەتی گەورەی لیتوانیا گەورەترین دەوڵەت بوو لە ئەورووپا؛ پێکھاتبوو لە لیتوانیای ئێستا و بیلاڕووس و ئۆکرانیا و بەشێک لە پۆڵەندا و ڕووسیا کە خاکی دۆقایەتی گەورە بوون. لەگەڵ یەکێتیی لوبلین لە ساڵی ١٥٦٩، لیتوانیا و پۆڵەندا یەکێتییەکی کەسی خۆبەخشانەیان لە نێوان ھەردوو دەوڵەتەکەدا پێکھێنا، ئەویش یەکێتیی پۆڵەندا-لیتوانیا بوو. یەکێتییەکە زیاتر لە دوو سەدە بەردەوام بوو، تا لە ساڵی ١٧٧٢ەوە تا ١٧٩٥ بە شێوەیەکی بەرنامەیی لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە ھەڵوەشێنرایەوە و ئیمپراتۆریەتیی ڕووسیا زۆربەی خاکی لیتوانیای داگیرکرد. لەگەڵ کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانیی یەکەم، یاسای سەربەخۆیی لیتوانیا لە ١٦ی شووباتی ١٩١٨ واژوو کرا و دامەزراندنی کۆماری لیتوانیای نوێ ڕاگەیاند. لە ناوەڕاستی جەنگی جیھانیی دووەمدا، سەرەتا لیتوانیا لەلایەن یەکێتیی سۆڤیەت و دواتر لەلایەن ئەڵمانیای نازییەوە داگیرکرا. لەگەڵ کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانی دووەم و پاشەکشەی ئەڵمانییەکان، یەکێتیی سۆڤیەت لیتوانیای داگیرکرد. لە ١١ی ئازاری ساڵی ١٩٩٠، ساڵێک پێش ھەرەسھێنانی فەرمی یەکێتیی سۆڤیەت، لیتوانیا بووە یەکەم وڵات لە یەکێتیی سۆڤیەتدا کە خۆی بە سەربەخۆ ڕاگەیاند، ئەمەش بووە ھۆی گەڕانەوەی دەوڵەتی سەربەخۆی لیتوانیا بۆ جارێکی دیکە.^[٢]^[٣]

لیتوانیا وڵاتێکی پێشکەوتووی داھاتی بەرزە و پێوەرێکی بەرزی گەشەپێدانی مرۆییە و ئاستی ژیانی زۆر بەرزە و لە پێوەرەکانی ئاستی ئازادییە شارستانییەکاندا، ئازادی ڕۆژنامەگەری، ئازادی تۆڕی کۆمەڵایەتی، فەرمانڕەوایەتی دیموکراسی و ئاشتیدا ئاستێکی ئەرێنی ھەیە.^[٤]^[٥]

دانیشتوان

بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٤ ژمارەی دانیشتوانی وڵاتی لیتوانیا ٣,٠٠٨,٢٨٧ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٠٤ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٣٩.٥ ساڵە. ھەروەھا ٦٧ لەسەدی دانیشتوانی ئەم وڵاتە لە شارەکان دەژین.^[٦]

سەرچاوەکان

^ https://web.archive.org/web/20210225091649/https://archive.org/details/historyeasterneu00bide_296
^ https://web.archive.org/web/20190921161738/https://www.theguardian.com/world/1990/mar/12/eu.politics
^ https://web.archive.org/web/20200207091742/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+/+Advanced+economies
^ https://web.archive.org/web/20200128175856/https://data.worldbank.org/country/lithuania
^ https://web.archive.org/web/20190731123842/http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/LTU
^ «Countries in the world (ranked by ٢٠١٤ population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ‏١٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] ttps://web.archive.org/web/20210225091649/https://archive.org/details/historyeasterneu00bide_296

[2] ttps://web.archive.org/web/20190921161738/https://www.theguardian.com/world/1990/mar/12/eu.politics

[3] ttps://web.archive.org/web/20200207091742/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+/+Advanced+economies

[4] ttps://web.archive.org/web/20200128175856/https://data.worldbank.org/country/lithuania

[5] ttps://web.archive.org/web/20190731123842/http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/LTU

[6] «Countries in the world (ranked by ٢٠١٤ population)» (بە ئینگلیسی). ماڵپەڕی Worldometers. لە ‏١٥ی ئایاری ٢٠١٥ ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]