ململانێی ئیسرائیل و پەکەکە

ململانێی ئیسرائیل و پەکەکە
ڕێکەوت سەربازی: حوزەیرانی ١٩٨٢ - حوزەیرانی ١٩٨٥ سیاسی: ١٩٧٨-ئێستا شوێن سەربازی: دۆڵی بەقاع سیاسی: نێودەوڵەتی ئەنجام سەرکەوتنی سەربازی ئیسرائیل، بەردەوامی ناکۆکی سیاسی
شەڕکەرەکان
ئیسرائیل	پارتی کرێکارانی کوردستان پشتیوانی ده‌كرێت له‌لایه‌ن: ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستین سوپای ئەرمەنی نهێنی بۆ ڕزگارکردنی ئەرمەنستان
فەرماندە و سەرکردەکان
مەناخەم بەگین ئاریال شارۆن ڕەفائێل ئیتان داڤید ئەڤری زەعێڤ ئالمۆگ یەکووتیال ئادەم بێنیامین نێتانیاھو	عەبدوڵڵا ئۆجەلان دووران کاڵکان موراد قەرەیلان مستەفا قاراسوو مەعسووم کۆرکماز جەمیل بایک بەسێ ھۆزات
ھێز
زیاتر لە ٤٠،٠٠٠	کەمتر لە ١٠،٠٠٠
زەرەر و زیانە گیانییەکان
هیچیان ڕاپۆرتیان نەداوە	11 کوژراون، 15 دیل گیراون

ململانێی ئیسرائیل و پەکەکە ململانێیەکی سیاسییە لە نێوان ئیسرائیل و پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، هەروەها ململانێی سەربازیی پێشووی ئەو سەردەمەی کە ئەم دووەمیان لە دۆڵی بێقاعدا جێگیر بووە. تەنانەت دوای ئەوەی پەکەکە دۆڵی بێقاع بەجێھێشت، هەڵوێستی دژە زایۆنیستی و دژایەتیکردنی ئیسرائیلی پاراست، ئەمەش وەک بەشێک لە عەقیدەی سیاسی عەبدوڵڵا ئۆجالان.

مێژوو

ئایدۆلۆژیای پەکەکە وەک مارکسیزم – لینینیزم بە تێکەڵەیەک لە ناسیۆنالیزمی کوردی دەستی پێکرد. مارکسیست-لینینیستەکان مێژوویەکی دوور و درێژی دوژمنایەتییان بەرامبەر بە زایۆنیزم هەیە. بەڵام دواتر ئایدۆلۆژیای پەکەکە دەگۆڕێت بۆ کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی، کە ئایدۆلۆژیایەکی چەپ و سۆسیالیستی ئازادیخواز و دژە سەرمایەداری و ئینتەرناسیۆنالیستییە کە بەهەمان شێوە دژی زایۆنیزم دەڕوات. کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک ئامانجی ئەوەیە کە ئەنجوومەنی ئیداری کە لەلایەن خەڵکی ناوچەکەوە هەڵدەبژێردرێت، جێگرەوەی دەوڵەتە ئیتنۆستەکان و سەرمایەدارییە، ئەمەش ڕێگە بە خەڵک دەدات کە کۆنترۆڵی سەربەخۆیان بەسەر خۆیاندا هەبێت و لە هەمان کاتدا خۆیان بە پێکهاتەکانی دیکەوە ببەستنەوە لە ڕێگەی تۆڕێک لە ئەنجومەنی کۆنفیدراڵیەکانەوە. هەروەها کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک هیوادارە نەتەوە یەکگرتووەکان هەڵبوەشێنێتەوە. عەبدوڵڵا ئۆجەلان زۆرجار هەڵوێستی دژە زایۆنیستی خۆی دەخستەڕوو و هەروەها لێدوانی نەرێنی بەرامبەر بە بوونی ئیسرائیل دەدا. هەروەها ئەندامانی پێشەنگی جۆراوجۆری پەکەکە، وەک مستەفا قەرەسو، دوران کاڵکان، جەمیل بایک و بێسێ هۆزات، لێدوانی نەرێنییان بەرامبەر بە زایۆنیزم و ئیسرائیل داوە.

مستەفا قەرەسو هەڵوێستی فەرمی پەکەکەی لەسەر ئیسرائیل پشتڕاستکردەوە کە تیایدا وتی،

لە سەرهەڵدانی پەکەکە، ئێمە دژی زایۆنیزم بووین. جینۆسایدی کورد لە تورکیا بەراوردمان کرد بە زایۆنیزمی ئیسرائیل و ڕژێمی ئاپارتایدی ئەفریقای باشوور. پەکەکە لە سەرەتای دامەزراندنیەوە، شانبەشانی فەلەستینییەکان شەڕیان کردووە. لە ساڵی ١٩٨٢دا ١٣ کادرمان لە شەڕی داگیرکردنی لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە کوژران. هەروەها دەوڵەتی ئیسرائیل بەشداریی لە پیلانگێڕی نێودەوڵەتی دژی عەبدوڵڵا ئۆجەلان کرد، هەروەها چوار هەڤاڵمان لە بەرلین کوژران. بێ گومان ئەو پشتیوانییەی فەلەستینییەکان لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا بە گەلی کوردیان کرد، هەرگیز لەبیرمان ناچێت. هەڵوێستی ئێمە بەرامبەر بە زایۆنیزم هەمیشە ئایدیۆلۆژی بووە. تا ئەمڕۆش لە لای فەلەستینییەکان و هەموو ئەو کەسانە وەستاوین کە بۆ چارەسەری دیموکراسی لە ناوچەکەدا خەبات دەکەن.

ململانێ

دوای دەرکردنیان لە تورکیا، پەکەکە بە پاڵپشتی حکومەتی سوریا بە سەرۆکایەتی حافز ئەسەد گواسترایەوە بۆ دۆڵی بیقاع لە لوبنان. پەکەکە سەرەتا لە کەمپەکانی ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستین مەشق و ڕاهێنانیان وەرگرتووە، هەرچەندە دواتر کەمپی مەشقی بچووکیان دامەزراندووە. دوای هەڵگیرسانی جەنگی لوبنان لە ساڵی ١٩٨٢، پەکەکە شانبەشانی پلۆ و ئاسالا هاوپەیمانەکانیان و چەکدارانی دیکە دژی ئیسرائیل و میلیشیا مەسیحییە لوبنانییە هاوپەیمانەکانی شەڕیان کرد. پەکەکە فەرمانی بە سەرجەم یەکە چەکدارەکانی کرد دژی هێزەکانی ئیسرائیل شەڕ بکەن، کە لەشکرکێشی بۆ باشووری لوبنان دەستپێکرد. لە ماوەی شەڕەکەدا ١١ چەکداری پەکەکە کوژراون. لە ساڵی ١٩٨٦ پارتی ئەکادیمیای مەحسوم کۆرکمازی دامەزراند کە گەورەترین کەمپی مەشق و ڕاهێنانیان بوو لە شاری بێقاع. ئەکادیمیای مەحسوم کۆرکماز وەک ئۆردوگای مەشق و ڕاهێنان بۆ دامەزراوانی پەکەکە مایەوە تا تورکیا فشاری خستە سەر حکومەتی سوریا بۆ ئەوەی پەکەکەی دابخات. پەکەکە سەرەنجام دایخست و لە ساڵی ١٩٩٢، ٢٠١٦ گواسترایەوە بۆ دیمەشق، کە هەروەها لە ساڵی ١٩٩٨دا بەجێی هێشت کاتێک ڕوویان لە چیای قەندیل کرد. بەرەی دیموکراتی ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستین بۆ ڕزگارکردنی فەلەستین و بەرەی جەماوەر بۆ ڕزگاری فەلەستین بڕیاری داڵدەدانی پەکەکە لە دۆڵی بێقاع کاریگەری گەورەی لەسەر ئایدۆلۆژیای نەوەی دامەزرێنەری پەکەکە هەبوو. چەکدارانی پەکەکە بە هۆی ئەزموونی خۆیان لە دۆڵی بێقاع، فێری شەڕی گەریلا بوون و هەستێکی زۆر بەهێزتریان بە ئینتەرناسیۆنالیزم هەبوو.

15 ئەندامی دیکەی پەکەکە لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە بە دیل گیران و بردرانە زیندانێکی ئیسرائیل کە لەسەر ئەنساری داگیرکراوی لوبنان دروستکرابوو. سێرکسوێبون (گۆڤاری فەرمی پەکەکە) لە چاپی حوزەیرانی ساڵی ١٩٨٤دا، وێنەکێشان و شیعری چەکدارانی زیندانیکراوی پەکەکەی خستەڕوو، لەنێویاندا چەکدارێکی کوردی پەکەکە خەڵکی ڕۆژهەڵات بوو، ناوی کۆدەکەی سامی بوو. سامی ئەزموونی خۆی گێڕایەوە کە لێی دراوە لەلایەن لێکۆڵەرێکی ئیسرائیلییەوە کە پێی وتووە “تۆ هاتوویت جولەکەکان بکوژیت، درۆ دەکەیت ... کوردستان، تورکستان، بەنگلادیش، ئێران، عەرەب، هەمووتان دژە جوولەکەن، هەمووتان دەکوژین.” پەکەکە بانگەشەی ئەوەی کرد کە لێکۆڵەرە ئیسرائیلییەکان بانگهێشتی لێکۆڵەرە تورکەکانیان کردووە بۆ سووکایەتیکردن بە زیندانیانی پەکەکە.

دوای گواستنەوەی بۆ قەندیل، پەکەکە زیاتر سەرنجی لەسەر ململانێی کورد و تورکیا لە دژی تورکیا و ململانێی هەرێمی کوردستان – پەکەکە لە دژی هەرێمی کوردستانی سەر بە پارتی دیموکراتی کوردستان بوو. دواتر ئیسرائیل پشتیوانی خۆیان بۆ حکومەتی هەرێم و دەوڵەتێکی کوردی پشتڕاستکردەوە، بەڵام دژایەتی خۆیان بۆ پەکەکە پشتڕاستکردەوە.

دواتر عەبدوڵڵا ئۆجەلان دەستی کرد بە گەشتکردن بە وڵاتانی جۆراوجۆر و لە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ لە کینیا لە ڕێگای فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی جۆمۆ کینیاتا دوای گەڕانەوەی لە باڵیۆزخانەی یۆنان دەستگیرکرا. دەستگیرکردنی لەلایەن هەواڵگری تورکیا و سی ئای ئەی ئەنجامدراوە و گوایە بە هاوکاری مۆساد بووە. دەگوترێت سی ئای ئەی گواستوویەتییەوە بۆ تورکیا، تورکەکان بە فڕۆکە بردیانە تورکیا بۆ دەستگیرکردن و دادگاییکردن. دووران کاڵکان ئەمریکا و شانشینی یەکگرتوو و ئیسرائیلی بەوە تۆمەتبار کرد کە پێکەوە کاردەکەن بۆ گرتنی ئۆجەلان.

دوای دەستگیرکردنی، حکومەتی یۆنان چووە قۆناغێکی قەیراناوییەوە، و شایەتحاڵی دەستلەکارکێشانەوەی تیۆدۆرۆس پانگالۆس و ئەلیکۆس پاپادۆپۆلۆس و فیلیپۆس پێتسالنیکۆس بوو لە پۆستەکانیان. هەروەها گوایە کینیاییەکان چوار ڕۆژ پێش ڕوودانی ئەو دەستگیرکردنە پانگالۆسیان ئاگادار کردەوە، هەرچەندە پانگالۆس دڵنیای کردنەوە کە ئۆجالان سەلامەتە.

دەستگیرکردنی ئۆجالان وێرانکاری لە سەرانسەری کۆمەڵگا و ڕەوەندی کوردیدا بەدوای خۆیدا هێنا و تیایدا لە بەردەم باڵیۆزخانەکانی یۆنان و ئیسرائیل لە سەرانسەری جیھان خۆپیشاندانی ناڕەزایەتییان ئەنجامدا و ئیدانەی دەستگیرکردنی ئۆجەلانیان کرد. گروپێک لە کوردانی پشتیوان لە پەکەکە وەک تۆڵەیەک هەوڵیان دا هێرش بکەنە سەر کونسوڵخانەی ئیسرائیل لە بەرلین. پاسەوانەکانی ئیسرائیل ٣ لە کوردەکانیان کوشت و ١٦ کەسیشیان بریندار کرد. کوردەکان لە ئەڵمانیا لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیا هەڕەشەی دیپۆرتکردنەوەیان لێکرا ئەگەر بەردەوام بن لە ناڕەزایەتییەکان. هەر ئەم هێرشە بوو کە وای لە ئیسرائیل کرد ئاسایش لەسەر هەموو باڵیۆزخانە و کونسوڵخانەکانی زیاد بکات.

گوایە ئەڤیگدۆر لیبەرمان سیاسی ئیسرائیل پێشنیاری کردووە کە ئیسرائیل بتوانێت پەیوەندی لەگەڵ پەکەکە دروست بکات و چەکداریان بکات و پارەیان بۆ دابین بکات. پەکەکە ڕەتیکردەوە و دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل دووپاتکردەوە. هەروەها موراد قەرەیلان، سەرکردەی نوێی پەکەکە، وتی دەبێت ئیسرائیل داوای لێبوردن بکات، چونکە دەستیان هەبووە لە گرتنی عەبدوڵڵا ئۆجالان.

لە ساڵی ٢٠١٧ ئیسرائیل بە ئاشکرا پشتیوانی لە دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی کرد، لە هەمان کاتدا پەکەکەی شەرمەزار کرد. هەروەها لە ساڵی ٢٠١٧دا بێنیامین نێتانیاھو ڕایگەیاند کە ئیسرائیل پەکەکەی ڕەتدەکاتەوە و بە ڕێکخراوێکی تیرۆریستی دەزانێت و داوای لە تورکیا کرد ئەو چاکەیە بگەڕێنێتەوە بە زانینی حەماس بە ڕێکخراوێکی تیرۆریستی. مستەفا قەرەسو، سەرکردەیەکی پەکەکە، ئیدانەی دانپێدانانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای بە قودس وەک پایتەختی ئیسرائیل کرد و ڕایگەیاند، قودس ناتوانێت شارێکی جولەکە بێت، بەڵکو دەبێت شارێکی خاوەن پێگەیەکی تایبەت بێت کە تێیدا ڕێز لە هەر ٣ ئایینی ئیبراهیمی بگیرێت. لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠١٨، دوای ئەوەی ئیسرائیل پایتەختەکەی لە تەلئەبیبەوە گۆڕی بۆ قودس، ناڕەزایەتی لە سنووری غەززە ڕوویدا و تێیدا سەربازانی ئیسرائیل چەندین فەلەستینییان کوشت. پەکەکە هاوشانی هەدەپە ئەو کوشتارانەیان شەرمەزار کرد و داوای وەستاندنی بەکارهێنانی توندوتیژییان کرد.

سەبارەت بە ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین، موراد قەرەیلان ڕایگەیاند کە پشتگیری لە هەر شتێک دەکات کە کۆتایی پێبھێنێت، تەنانەت ئەگەر چارەسەرێکی دوو دەوڵەتیش بێت. هەروەها بانگەشەی ئەوەی کرد کە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دەتوانێت کێشەکە چارەسەر بکات و هەروەها زۆرێک لە ململانێکانی هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەسەر بکات. دوران کاڵکان ڕایگەیاند کە پشتگیری لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراسی دەکات بۆ چارەسەرکردنی ململانێکان نەک چارەسەری یەک دەوڵەت یان دوو دەوڵەت. هەروەها باوەڕی خۆی ڕاگەیاند کە کۆنفیدرالیزمی دیموکراسی باشترین بژاردەیە بۆ هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢دا لە عەفرین کە شارێکە لەلایەن تورکیاوە داگیرکرابوو و پێشتر لەژێر کۆنترۆڵی هێزەکانی سوریای دیموکراتی کوردستاندا بوو، شارۆچکەیەکی نیشتەجێبوون دروستکرا. نیشتەجێبوونەکە بۆ نیشتەجێبوونی فەلەستینییەکان دروستکراوە، ٧٥ کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون لەخۆگرتبوو بۆ نیشتەجێبوونی ٢٢٠ خێزان، کە لە ناوچەی جندیرێس دروستکراون. ڕەخنەی زۆری لە کوردەکانی سوریا و بەتایبەت لایەنگرانی یەپەگە گرت کە گروپێکە هاوپەیمانی پەکەکە. ڕیاز ئەلملکی، وەزیری دەرەوەی دەسەڵاتی نیشتمانی فەلەستین ڕایگەیاند: "نیشتەجێکردنی هەر فەلەستینییەک لە عەفرین و ناوچە کوردستانییەکانی دیکە ڕەتدەکەینەوە". هەروەها وتی کە دەوڵەتی فەلەستین هیچ پەیوەندییەکی بەو نیشتەجێبوونەوە نەبووە، و دژی هەر شتێکن کە کورد و خاکەکەیان خراپ بکات. دواتر دەرکەوت کە بانکێکی ئیسرائیلی هاوکاریی دابینکردنی بودجەی نیشتەجێکردنی فەلەستینییەکان لە عەفرین دەکات.

دوران کاڵکان لە ساڵی ٢٠٢٣دا ئیسرائیلی لەگەڵ تورکیا بەراورد کرد. ئه‌و ووتی,

دوای سێ ساڵ لە جەنگی جیھانیی یەکەم، تورکیا دامەزرا، لە ڕێگەیەوە سیستەمی ئیمپریالیستی سەرمایەداری هەوڵیدا زاڵ بێت بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. سێ ساڵ دوای جەنگی جیھانیی دووەم، ئیسرائیل دامەزرا، دیسانەوە لەژێر سەرکردایەتی بەریتانیادا، ئیسرائیلیش خرایە نێو ئەو شەڕە هەژموونەی کە لە ناوچەکەدا بەڕێوەچوو.

پاشان وتی کە ئیسرائیل و تورکیا "لەسەر بنەمای لێکتێگەیشتن و سیاسەتێکی ڕەگەزپەرستی و شۆڤێنی و جینۆساید" هاوکاری دەکەن. کاڵکان گرژیی سیاسی ئیسرائیل و تورکیای ڕەتکردەوە و گوتی “هەندێکجار وا دەردەکەوێت دژایەتی و ناکۆکی لە نێوان دەوڵەتانی ئیسرائیل و تورکیادا هەیە، بەڵام ئەمە یارییەکە بۆ داپۆشینی واقیعەکە و فریودانی خەڵک دەیکەن”. ناوبراو ڕایگەیاندووە کە ئیسرائیل ڕۆڵێکی کارا لە ململانێی کورد و تورکیادا دەگێڕێت "چونکە ناسیۆنالیزمی جوولەکە کوردستان بە خاکی ئیسرائیل دەزانێت". ڕەتیکردەوە کە دژە جوولەکە بێت.

لە کاردانەوەیەکدا بەرامبەر بە هەڵوێستی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەبارەت بە شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ساڵی ٢٠٢٣، موراد قەرەیلان ئەردۆغانی بە "کەسایەتییەکی خۆپەرست" ناوبرد، هەروەها بانگەشەی ئەوەی کرد کە ئەردۆغان پشتگیری هەر کەسێک دەکات تا ئەو کاتەی کە سوودی بۆی هەبێت. ناوبراو ڕایگەیاند: "نە گەلی عەرەبی ئێمە و نە گەلی فەلەستینیمان نابێت باوەڕیان پێی هەبێت. ئەو کاسبکارە. یاری بە هەردوو لایەن دەکات. کاتێک لەگەڵیدا دەگونجێت، لەگەڵ ئیسرائیلە، کاتێک بۆی دەگونجێت لەگەڵ فەلەستینە". قەرەیلان بانگەشەی ئەوەی کرد کە هەڵوێستی ئەردۆغان بەهۆی نەبوونی دڵسۆزی و پابەندنەبوون بە بنەما ئیسلامییەکان و خۆپەرستی و هەلپەرستی گشتییەوەیە.

هه